نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشکده پزشکی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران.
2 پژوهشکده چرخه سوخت، پژوهشگاه علوم و فنون هسته ای، تهران، ایران.
3 گروه گیاه شناسی،دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
4 باشگاه پژوهشگران و نخبه جوان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، کرج، ایران
5 دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، قم، ایران
6 دانشکده علوم، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
چکیده
در این تحقیق، اثر محافظتی اسانس گلپر Persicum) (Heracleumبر روی مسمومیت حاد کبدی ناشی از دز بالای استامینوفن مورد بررسی قرار گرفته است. 80 سر رت نر نژاد ویستار به طور تصادفی به 4 گروه 5 تایی تقسیم شدند. گروه شاهد، به مدت 14 روز آب معمولی و سپس استامینوفن mg/kg b.w500 در روز 15 به صورت درون صفاقی دریافت کردند. گروه استامینوفن، به مدت 14 روز آب معمولی و استامینوفن با دوز mg/kg b.w 500 محلول DMSO در روز 15 به صورت درون صفاقی دریافت کردند. گروه های تیمار، اسانس گلپرmg/kg b.w) 200 و100 ( به مدت 14 روز همراه با استامینوفن در روز 15 دریافت کردند. سپس، در ساعات 4، 8، 16 و 24 رت ها کشته شده و پلاسما و بافت های کبد به منظور اندازه گیری غلظت GSH، MDA ، FRAP و فعالیت آنزیم GST تهیه گردیدند. همچنین، سطوح آنزیم های کبدی ALT، AST و ALP در پلاسما اندازه گیری شدند. پس از آن، بررسی های هیستوپاتولوژیک در بافت کبد صورت گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که اسانس گلپر به صورت معنی داری می تواند مانع از کاهش GSH،GST و FRAP و افزایش آنزیم های کبدی و پراکسیداسیون لیپیدها پس از مسمومیت حاد استامینوفن شود. به علاوه، یافته های هیستوپاتولوژی بافت کبد نتایج فوق را ثابت می کند، به گونه ای که نکروز کبدی و تجمع سلول های التهابی کاهش چشمگیری نشان داد. بنابراین، اسانس گلپر می تواند کبد را در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از استامینوفن به طور قابل قبولی محافظت نماید.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Considering the effect of Golpar (Heracleum Persicum) essential oils on the acute hepatotoxcity induced by acetaminophen in Wistar rats
نویسندگان [English]
1 Department of Medicine, Faculty of Medicine, Qom Branch, Islamic Azad University, Qom, Iran
چکیده [English]
In this study, the protective effect of Iranian Golpar on the acute hepatotoxicity due to acetaminophen over doses has evaluated. 80 Wistar male rats were randomly divided in to 4 groups (n=5). Control groups used tap water in 14 days following DMSO i.p injection at day 15th. Acetaminophen groups received tap water in 14 days following 500 mg/kg b.w. injection of acetaminophen (i.p) dissolved in DMSO. Treatment groups received Golpar essential oils (100 and 200 mg/kg b.w) in 14 days following acetaminophen injection at day 15th. Then, the concentration of glutathione (GSH), proxidasion lipids (MDA) and the total antioxidant capacity of plasma and the activity of glutathione s-transferase (GST) with biochemical methods were estimated. Indeed, the levels of liver enzymes; alanin Teransferase (ALT), aspartate Teransferase (AST), and alkaline phosphatase ALP of the serum were measured. Hence, the histopathology assessments were performed in the liver. The results of the study showed that the Golpar essential oil could significantly prevent from decreasing of GSH, GST and FRAP and increasing of the liver enzymes and prooxion lipids after severe acetaminophen toxicity. Also, the histopathological findings of the liver tissue was confirmed the above results. Therefore, the Golpar essential oil could remarkably protect the liver tissue against the stress oxidative induced by acetaminophen.
کلیدواژهها [English]
بررسی اثر محافظتی اسانس گلپر Persicum) (Heracleumدر مسمومیت حاد کبدی ناشی از استامینوفن در موشهای نژاد ویستار
ابوالفضل دادخواه1*، قاسم خلج2، فائزه فاطمی3، سالومه دینی4، صابره ناییج5 و مژده فدایی منفرد6
1 قم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، دانشکده پزشکی، گروه بیوشیمی
2 قم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، دانشکده علوم
3 تهران، پژوهشگاه علوم و فنون هستهای، پژوهشکده چرخه سوخت، گروه بیوشیمی
4 کرج،دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج، باشگاه پژوهشگران و نخبه جوان
5 تهران، دانشگاه پیام نور، گروه گیاهشناسی
6 تهران، دانشگاه پیام نور، دانشکده علوم، گروه بیوشیمی
تاریخ دریافت: 13/5/94 تاریخ پذیرش: 6/7/95
چکیده
در این تحقیق، اثر محافظتی اسانس گلپر ایرانیpersicum) (Heracleumبر روی مسمومیت حاد کبدی ناشی از غلظت بالای استامینوفن موردبررسی قرارگرفته است. 80 سر رت نر نژاد ویستار بهطور تصادفی به 4 گروه 5 تایی تقسیم شدند. گروه شاهد، فقط DMSO بهصورت درون صفاقی (i.p) دریافت کردند. گروه استامینوفن، استامینوفن با غلظت mg/kg b.w 500 محلول در DMSO بهصورت تزریق درون صفاقی (i.p) دریافت کردند. گروههای تیمار، اسانس گلپرmg/kg b.w) 200 و100 (همراه با استامینوفن mg/kg b.w) 500) بهصورت درون صفاقی (i.p) دریافت کردند. سپس، در ساعات 4، 8، 16 و 24 رتها کشتهشده و پلاسما و بافتهای کبد بمنظور اندازهگیری غلظت گلوتاتیون (GSH) و پراکسیداسیون لیپیدها (MDA) و توتال آنتیاکسیدان پلاسما (FRAP) و فعالیت گلوتاتیون -S ترانسفراز (GST) تهیه گردیدند. همچنین، سطوح آنزیمهای کبدی آلانین ترانس آمیناز (ALT)، آسپارتات ترانس آمیناز (AST) و آلکالین فسفاتاز (ALP) در پلاسما اندازهگیری شدند. پسازآن، بررسیهای هیستوپاتولوژیک در بافت کبد صورت گرفت. نتایج این مطالعه نشان داد که اسانس گلپر بهصورت معنیداری میتواند مانع از کاهش GSH،GST و FRAP و افزایش آنزیمهای کبدی و پراکسیداسیون لیپیدها پس از مسمومیت حاد استامینوفن شود. بهعلاوه، یافتههای هیستوپاتولوژی بافت کبد نتایج فوق را ثابت میکند بهگونهای که نکروز کبدی و تجمع سلولهای التهابی کاهش چشمگیری نشان داد. بنابراین، اسانس گلپر میتواند کبد را در برابر استرس اکسیداتیو ناشی از استامینوفن بهطور قابل قبولی محافظت نماید.
واژههای کلیدی: استامینوفن، استرس اکسیداتیو، اسانس گلپر (Heracleum persicum)، آنزیمهای کبدی.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09122490620 ، پست الکترونیکی: Dadkhah_bio@yahoo.com
مقدمه
استامینوفن یک داروی ضد درد و تب بیخطر است که مصرف بیشازحد آن، منجر به آسیبهای جدی کبدی و کلیوی میشود (22). مسمومیت با استامینوفن یکی از دلایل مرگومیر در کل دنیا است و هرساله حدود 20000 مورد مرگومیر ناشی از آسیب کبدی گزارششده است (23). علاوه براین، آسیبهای کشنده بر روی سلولهای کبدی که میتواند ناشی از اثرات سمی مصارف غیرمجاز استامینوفن باشد، در انسانها و حیوانات گزارش شده است (40).
بهطورکلی در طی متابولیسم بدن، گونههای فعال اکسیژن (Reactive oxygen species (ROS)) تشکیل میگردد که میتوانند با ماکرومولکولهای بدن نظیر پروتئین و لیپیدها واکنش دهند. در شرایط طبیعی بین تولید و حذف رادیکالهای آزاد تعادل وجود دارد. عدم تعادل در این فرایند منجر به استرس اکسیداتیو و تغییرات پاتولوژیک در سلولهای مختلف میشود (29) که این حالت در مصرف بالای استامینوفن در بدن رخ میدهد (39). ازآنجاییکه آسیب کبدی ناشی از استامینوفن منجر به مرگ میشود، دستیابی به ترکیباتی که اثرات آن را خنثی کند ضروری به نظر میرسد. مطالعات اخیر نشان داده است که ترکیبات طبیعی حاصله از گیاهان دارویی نقش مؤثری در بالا بردن توانایی بدن برای سمزدایی (استامینوفن) مواد شیمیایی و دارویی دارد (30 و 34). اخیراً تعداد زیادی منابع طبیعی بهعنوان محافظ کبدی موردبررسی قرارگرفته است. نتایج محققین نشان داد که تجویز عصاره چای سبز نکروز کبدی و افزایش حاد آنزیمهای کبدی ناشی از غلظت بالای استامینوفن را بهطور مطلوبی مهار میکند (1). کورکومین بهعنوان ماده مؤثره گیاه زردچوبه، نقش محافظتی قابل قبولی در برابر تغییرات بیوشیمیایی و آسیب اکسیداتیو ناشی از مواجهه با غلظت حاد استامینوفن بروز داده است (2).
گیاه دارویی گلپر بانام علمی Heracleum persicum متعلق به خانواده چتریان (Umblliferea)، بومی ایران است (38) که از میوه، ریشه و برگ آن بهعنوان ادویه و دارو استفاده میشود. گیاه گلپر گیاهی است با طبع گرم و ترکیبات شیمیایی آن شامل بوتیرات متیلیک (Methyl butyrate)، بوتیرات اتیلیک استات (Acetate ethyl butyrate)، هکسیلیک استات استیلیک (Acethyl acetate hexhyl) و برخی اسیدهای دیگر، املاح معدنی و چربیها و ویتامینها است (21 و 35). در طب سنتی از این گیاه بهعنوان از بین برنده نفخ شکم، رفع سوءهاضمه، اشتهاآور، مقوی معده، میکروبکش و ضدعفونیکننده استفاده میشود (25). علاوه براین، دارای اثرات ضد باکتریایی و قارچی و آنتیاکسیدانی نیز میباشد (26 و 27). سعیدی و همکاران نیز اثر حفاظتی عصاره گلپر در بعضی مراحل روند تشنج با کاهش در میزان مرگومیر حیوانات را گزارش کردند (3).
ازآنجاییکه گیاهان دارویی مفید در کشور ما بسیار فراوان بوده و از قدیم نیز در طب سنتی استفادههای فراوانی داشتهاند، شناسایی و مطالعه بر روی خواص بیولوژیکی این گیاهان کمک شایانی به کاربرد صحیح آنها در درمان بیماریها میباشد. اما تاکنون هیچگونه گزارشی درباره نقش محافظتی گلپر در برابر مسمومیت دارویی نشده است. بدین منظور، تحقیق حاضر باهدف بررسی اثر محافظتی اسانس حاصله از گلپر علیه مسمومیت حاد کبدی ناشی از استامینوفن در موشهای آزمایشگاهی طراحیشده است که در این راستا، پارامترهای بیوشیمیایی شاخص، ازجمله میزان پراکسیداسیون لیپیدها، گلوتاتیون احیا، فعالیت آنزیم گلوتاتیون-s-ترانسفراز (GST) ، ظرفیت آنتیاکسیدانی پلاسما و آنزیمهای کبدی بمنظور سنجش آسیب کبدی حاصل از تجویز استامینوفن مورداستفاده قرار میگیرد.
مواد و روشها
تهیه اسانس گلپر: میوههای رسیده گلپر
(Heracleum persicum)از سازمان تحقیقات جنگل و مراتع اصفهان خریداریشده است. اسانس به روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر اسانسگیری شد. بهطوریکه 50 گرم از دانههای پودر شده در بالن یک لیتری دستگاه ریخته شده و با افزودن 700 میلیلیتر آب مقطر به مدت 90 دقیقه جوشانده شد. سپس در قسمت نزولی دستگاه کلونجر، فاز روغنی جدا گردید. اسانس حاصل در یخچال پایدار است (18، 19 و20).
حیوانات آزمایشگاهی: در این مطالعه تجربی، از 80 موش نر بالغ نژاد ویستار (Wistar) (تهیهشده از مرکز نگاهداری حیوانات آزمایشگاهی انستیتو پاستور ایران) با وزن تقریبی 100 گرم استفاده گردید. حیوانات در اتاقی با حرارت 20 تا 22 سانتیگراد، شرایط نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی نگهداری شدند و دسترسی آزاد آب و غذا از طریق بطری را داشتند.
تیمار حیوانات و نمونهگیری: حیوانات بهطور تصادفی بهصورت زیر به 4 گروه تقسیم شدند (5 سر رت در هر گروه). در گروه شاهد، حیوانات بهصورت تزریق درون صفاقی 300 میکرولیتر (Dimethyl sulfoxide) DMSO دریافت کردند. گروه استامینوفن، حیوانات استامینوفن در غلظت mg/kg b.w500 حل شده در DMSO بهصورت تزریق درون صفاقی (i.p) دریافت کردند. گروه تیمار، حیوانات با اسانس گلپر در دو غلظت mg/kg b.w200 و 100 حلشده در DMSO (300 میکرولیتر) را همزمان با استامینوفن در غلظتmg/kg b.w 500 بهصورت درون صفاقی i.p)) دریافت کردند.
سپس، در زمانهای مختلف (4، 8، 16 و 24 ساعت) پس از تزریق استامینوفن، حیوانات توسط دیاتیلاتر بیهوش شدند و از قلب آنها توسط سرنگ هپارینه، خونگیری انجام شد. بافت کبد نیز جدا شد و پس از شستشو در PBS (Phosphate buffered saline) سرد داخل فویل آلومینیوم قراردادهشده و به فریزر 80- منتقل شد. همچنین مقداری بافت کبد رتها نیز بمنظور بررسیهای پاتولوژیکی برداشتهشده و در فرمالین قرار داده شد (13 و 14).
آزمایشات بیوشیمی:
تعیین غلظت پراکسیداسیون لیپیدها (MDA): بخشی از بافت کبد در بافر فسفات ( mM100، 7.0PH ) هموژن شد و غلظت TBARS= Thiobarbitoric acid reactive substances بهعنوان شاخص پراکسیداسیون لیپیدها به روش اسپکتروفتومتری براساس کیت خریداری شده از شرکت Enzo life sciences, Inc, UK اندازهگیری گردید (10).
تعیین غلظت گلوتاتیون احیاء (GSH) در بافت کبد: گلوتاتیون با استفاده از معرف المان و براساس روش سلداک و لیندزی (1986) اندازهگیری شد (41). در این روش، گلوتاتیون با ترکیبی به نام دی تیونیتروبنزوئیک اسید (1-Chloro-2,4-dinitrobenzene) کمپلکسی را تشکیل میدهد که در طولموج 412 نانومتر جذب دارد. درنهایت میزان گلوتاتیون به کمک منحنی استاندارد محاسبه میشود.
سنجش فعالیت آنزیم گلوتاتیون -S ترانسفراز (GST): فعالیت این آنزیم با استفاده از روش هابیگ سنجیده شد (24). فعالیت GST سیتوزولی به روش اسپکتروفتومتری با استفاده از CDNB=1-chloro-2,4-dinitrobenzene بهعنوان سوبسترا اندازهگیری شد. فعالیت شاخص براساس نانو مول بر دقیقه در هر میلیگرم پروتئین (nmol/min/mg protein) به روش برادفورد محاسبه شد (9).
اندازهگیری ظرفیت آنتیاکسیدانی کل پلاسما) آزمون (FRAP: اندازهگیری ظرفیت آنتیاکسیدانی تام از روش FRAP که توسط بنزیه و استرین معرفی گردیده است، انجام شد (8). اساس این روش توانایی سرم در احیای یونهای فریک +3Fe به فرو +2Fe در حضور معرف TPTZ= Tripyridyl-s-triazine-2,4, 6 میباشد. میزان قدرت احیاکنندگی سرم با کمک منحنی استاندارد جذب در مقابل غلظت محلول +2Fe توسط دستگاه اسپکتروفتومتری محاسبه میشود.
اندازهگیری فعالیت آنزیمهای کبدی در پلاسما: فعالیت آمینوترانسفرازهای سرمی شامل آلانین ترانس آمیناز (ALT)، آسپارتات ترانس آمیناز (AST) و آلکالین فسفاتاز (ALP) به روش اسپکتروفتومتری توسط کیتهای خریداریشده از شرکت پارس آزمون اندازهگیری شد (33، 13 و 14).
مطالعه هیستوپاتولوژی: بعد از 24 ساعت تزریق استامینوفن، بیوپسی بافت کبد برای بررسی هیستوپاتولوژیک برداشته میشود. بدین منظور، قسمتی از بافت مذکور (حداکثر cm5/0) در محلول بافر فرمالین 10% پایدار گردیده و بعد از 48 ساعت، محلول فرمالین تعویض و نمونهها تا زمان تهیه مقاطع میکروسکوپیک در دمای اتاق نگهداری شدند (15).
تجزیه و تحلیل آماری
برای تجزیهوتحلیل دادهها از نرمافزار SPSS ویرایش 15 و رسم نمودارها از نرمافزار اکسل 2003 استفاده شده است (13 و 14). نتایج بهصورت میانگین ± انحراف معیار و محاسبات آماری اختلاف در سطح آماری (05/0>P) معنیدار در نظر گرفته شد.
نتایج
نتایج تأثیر اسانس گل پر بر روی پارامترهای استرس اکسیداتیو و ماکر های آنزیمی پس از مسمومیت کبدی با غلظت بالای استامینوفن: نتایج نشان داد که تزریق درون صفاقی حاد استامینوفن منجر به بالا رفتن MDA پلاسمایی در مقایسه با گروه شاهد شده است که استفاده از اسانس گلپر با غلظتهای mg/kg b.w 200 و100 باعث کاهش معنیدار (05/0>P) این فاکتور بعد از 16 و 24 ساعت میشود (نمودارهای، 1 و2). نمودارهای 3 تا 6 نشان میدهد که تزریق استامینوفن با غلظت غیرمجاز باعث کاهش قابلملاحظهای(05/0>P) در فعالیت آنزیم GST (بعد از 16 و 24 ساعت) و گلوتاتیون (بعد از 4 و 8 ساعت) در بافت کبد در مقایسه با گروه شاهد میگردد. در مقابل، میزان گلوتاتیون (نمودارهای، 3 و4) در گروههای تیماری تحت تزریق با اسانس گلپر (mg/kg 200) و فعالیت GST در هر دو غلظت اسانس گلپر (نمودارهای، 6 و 5) بهطور چشمگیری(05/0>P) افزایش داشته است. براساس نمودارهای 7 و 8، میزان توتال آنتیاکسیدان (FRAP) در گروه استامینوفن نسبت به گروه شاهد در ساعات 4 و 8 کاهش معنیداری یافته است، درصورتیکه میزان آن در ساعات 4 و 8 بترتیب در گروههای دریافتکننده اسانس گلپر با غلظت 200 میلیگرم بر کیلوگرم (نمودارهای، 7 و8) افزایش معنیداری نشان دادند (05/0>P).
* |
نمودار 1- اثرات اسانس گلپر بر میزان LP 16 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w 100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها به صورت Mean±SEM نشان داده شده است.*(05/0>P) به عنوان سطح معنی داری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد.**(05/0>P) به عنوان سطح معنی داری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 2- اثرات اسانس گلپر بر میزان فعالیت آنزیم کبدی LP 24 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن،:H100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است.*(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 3- اثرات اسانس گلپر بر میزان GSH 4 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است.*(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
* |
نمودار 4- اثرات اسانس گلپر بر میزان GSH 8 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن،:H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است.*(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 5- اثرات اسانس گلپر بر فعالیت GST16 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است.*(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 6- اثرات اسانس گلپر بر فعالیت GST 24 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (/ kg b.w m100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (b.w 200 mg/ kg). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است*(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
** |
* |
نمودار 7- اثرات اسانس گلپر بر میزان به میزان FRAP پلاسمایی 4 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w 100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. * (05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
* |
نمودار 8- اثرات اسانس گلپر بر میزان به میزان FRAP پلاسمایی 8 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w 100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. * (05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نتایج بیوشیمیایی حاصل از اندازهگیری آنزیمهای کبدیALT و AST در سرم نشان داد که میزان آنها در کل ساعات مورد آزمایش در گروه استامینوفن در مقایسه با گروه شاهد افزایش معنیداری (05/0>P) داشته است (نمودارهای، 9 تا 13). درحالیکه میزان AST (بعد از 4، 8، 16 و 24 ساعت) و ALT فقط بعد از 16 ساعت در هر دو گروه تیمار شده با اسانس گلپر کاهش چشمگیری پیداکرده است (05/0>P).
نتایج هیستوپاتولوژی: مطالعات هیستوپاتولوژیکی نشان دادند که در گروه شاهد، بافت کبد طبیعی و بدون نکروز میباشد (تصویر A). در گروه استامینوفن، آسیبهای شدید بافتی شامل نکروز شدید و دژنراسیون وکوئولار شدید هپاتوسیتها همراه افزایش کوپفرسلها در تصویر B دیده شد. اما در گروه دریافت کننده اسانس گلپر 200 mg/kg b.w) و 100) و استامیتوفن، نکروز خفیف هپاتوسیتها و دژنراسیون وکوئولار خفیف بدون افزایش کوپفرسلها در تصویر C وD مشاهده گردید.
نمودار 9- اثرات اسانس گلپر بر میزان فعالیت آنزیم کبدیAST 4 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w 100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. *(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظرگرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 10- اثرات اسانس گلپر بر میزان آنزیم کبدی AST 8 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (/ kg b.w m100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200mg/ kg). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. *(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 11- اثرات اسانس گلپر بر آنزیم کبدی AST 16 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن،:H 100 گروه اسانس گلپر (/mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. *(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
نمودار 12- اثرات اسانس گلپر بر آنزیم کبدی AST 24 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. *(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
* |
نمودار 13- اثرات اسانس گلپر بر آنزیم کبدی ALT 16 ساعت بعد از تزریق استامینوفن. :NC گروه شاهد،:APAP گروه استامینوفن، :H 100 گروه اسانس گلپر (mg/kg b.w100)، :H 200 گروه اسانس گلپر (200 mg/kg b.w). دادهها بهصورت Mean±SEM نشان دادهشده است. *(05/0>P) بهعنوان سطح معنیداری بین گروه استامینوفن و شاهد در نظر گرفته شد. **(05/0>P) بهعنوان سطح معنی داری بین گروه استامینون و گروه تیمار دیده با اسانس گلپر در نظر گرفته شد.
شکل 1-
بحث
در تحقیقات قبلی، نقش حفاظتی اسانس گیاهان دارویی نظیر زیره سیاه (17)، سیاهدانه (15)، بومادران (14) و علف چای (13) در جلوگیری از آسیب کبدی ناشی از غلظت سمی استامینوفن با اندازهگیری پارامترهای استرس اکسیداتیو به اثبات رسیده است. در این راستا، در این مطالعه اثر حفاظتی اسانس استخراجشده از گلپر بر آسیب بافت کبدی ایجادشده با مصرف بیشازحد استامیتوفن از طریق ارزیابی پارامترهای استرس اکسیداتیو و آنزیمهای کبدی موردبررسی قرارگرفت.
استامینوفن به لحاظ متابولیکی توسط سیتوکروم CYP450 فعالشده و به یک متابولیت سمی به نام NAPQI (N-acetylp-benzoquinoneimine) تبدیل میگردد. این متابولیت به گلوتاتیون متصل شده و به اسید مرکاپتوریوریک محلول در آب تبدیلشده و از طریق کلیه دفع میشود (43). اما مصرف بیشازحد استامینوفن، منجر به تولید بیشازاندازه رادیکال آزاد NAPQI و کاهش میزان گلوتاتیون قابلدسترس شده است، که با پایان رفتن آن، NAPQI بهراحتی بهصورت کووالان به پروتئین سلولی کبدی متصل شده و نکروز کبدی را ایجاد میکند (11). همچنین، مهمترین اثرات تخریبی این رادیکالهای آزاد، با شروع پراکسیداسیون لیپیدها است که موجب آسیب غشای سلولی میشود (42). در این مطالعه نیز آسیب کبدی ناشی از تزریق غلظت توکسیک استامینوفنmg/kg b.w) 500) با کاهش معنیداری در میزان GSH، GST و افزایش معنیداری در سطح پراکسیداسیون لیپیدها در کبد موشها رخداده است (نمودارهای،1-6). همچنین، در یافتههای هیستوپاتولوژیکی در موشهای دریافت کننده غلظت سمی استامینوفن، نکروز سلولهای کبدی اطراف ورید مرکزی بهروشنی دیده میشود (شکل، 1). نتایج این تحقیق نشان میدهد که تزریق درون صفاقی استامینوفن مدل مسمومیت کبدی مناسبی ایجاد کرده بهطوریکه میزان آنزیمهای شاخص کبدی ALT و ALTبهصورت معنیداری نسبت به شاهد افزایش مییابد (نمودارهای، 13-9). این آنزیمها داخل سلول کبدی قراردارند، زمانی که کبد دچار آسیب میشود سلولهای کبدی این آنزیمها وارد سرم میکنند، بنابراین بالارفتن سطح آنزیمها در خون نشانه آسیب کبدی است (7). پارمار و همکاران در سال 2010، مسمومیت کبدی توسط استامینوفن را با تغییرات در میزان GSH و LP و بعلاوه افزایش در فعالیت آنزیمهای کبدی ثابت کردهاند و به نتایج مشابه تحقیق حاضر دست یافتند (37). همچنین در مطالعهای، غلظت سمی استامینوفن (500 mg/kg b.w)بهطور قابلتوجهی غلظت سرمی آنزیمهای کبدی آسپارتات آمینو ترانسفراز و آلانین آمینوترانسفراز کبدی را افزایش داد که نشاندهنده آسیب کبدی است (4).
در سالهای اخیر، مطالعات متعددی بر روی نقش ترکیبات مؤثره گیاهان دارویی بهویژه آنتیاکسیدانها در درمان بیماریهای کبدی بررسیشده که ازجمله میتوان به فعالیت آنتیاکسیدانی اسانس بسیاری از گیاهان دارویی ازجمله مریمگلی و کاسنی اشاره کرد (32 و 28). تحقیقات نشان میدهد که ترکیبات آنتیاکسیدانی موجود در گیاهان میتواند بدن را در برابر آسیبهای کبدی ناشی از سموم و رادیکالهای آزاد بهخوبی محافظت کند (36). در مطالعهای ظرفیت آنتیاکسیدانی گیاه گلپر با کمک آزمون به دام انداختن رادیکالهای آزاد (2,2-diphenyl-1-picrylhydrazyl (DPPH)) و پراکسیداسیون لیپیدها و رابطه آن با محتوای ترکیبات فنلی بررسیشده است (12). گلپر ایرانی دارای ترکیبات آنتیاکسیدان نظیر فوماروکومارینها و فلاونوئیدها میباشد که نقش حفاظتی آنها علیه پراکسیداسیون لیپیدها در بدن بررسیشده است (26 و 27). تحقیقات قبلی نشان داده که این ترکیبات میتواند رادیکالهای آزاد حاصله از متابولیت داروهای شیمیایی را حذف کند (16).
در این مطالعه نتایج بدست آمده از گروههای تیمار شده نشان میدهد که اسانس گلپر مانع از افزایش غیرطبیعی (05/0>P) سطوح MDA (نمودارهای 2 و1) و آنزیمهای کبدی AST و ALT (نمودارهای، 9 - 13) نسبت به گروه استامینوفن شده است. در پژوهش خرسندی و همکاران (1389) اثر مهاری عصاره چای سبز بر مسمومیت کبدی ناشی از استامینوفن با کاهش سطوح سرم های آنزیمی AST و ALT اثباتشده است که علت آن را وجود ترکیبات آنتیاکسیدانی بیان کردند (1). در مطالعه مطالعات کوریاکوس و کوروپ نشان دادند که مصرف خوراکی عصاره گیاه دارویی Aphinozemonone به مدت 10 روز توسط موشهای آزمایشگاهی تأثیر حفاظتی کبدی قابل قبولی در مقابل مسمومیت استامینوفن، با ارتقاء در سطوح آنزیمهای آنتیاکسیدانی (CAT, SOD) و غلظت گلوتاتیون و بعلاوه کاهش آنزیمهای کبدی (AST, ALT) داشته است و این تأثیر را به حضور ترکیبات آنتیاکسیدانی فیتوسیانین در این گیاه نسبت دادند (31). همچنین در این پژوهش، اسانس گلپر در گروههای مواجهه یافته با استامینوفن منجر به افزایش قابلملاحظهای در غلظت GSH و GST شد (نمودارهای، 6-3). در مطالعهای نیز تزریق اسانس بومادران، نکروز و کاهش شدید GSH و GST ناشی از مسمومیت استامینوفن را بهطور چشمگیری نشان داد (13). در مطالعه دیگری در خصوص اثرات محافظتی اسانس آویشن و مریمگلی بر آسیب کبدی ناشی از تجویز غلظت سمی استامینوفن در موشها، در گروه تیمار با اسانس، افزایش معنیداری در میزان سطوح GSH و آنزیمهای آنتیاکسیدانی SOD و GPX درخون و بافت کبد مشاهده گردید (6). کورکومین موجود در زردچوبه از طریق خواص ضدالتهابی و آنتیاکسیدانی خود دارای اثرات مفیدی بر روی آسیب کبدی رتهای نژاد ویستار داشته است (5). نتایج مطالعات هیستوپاتولوژیکی نیز با یافتههای بیوشیمیایی مطابقت دارد و گروههای تیمار دیده در مقایسه با گروههای مسموم کاهش در آسیب و نکروز کبدی را در شکل نشان دادند (شکل 1).
نتیجه گیری
نتایج این تحقیق نشان میدهد که اسانس گلپر میتواند بر روند آسیب کبدی ناشی از غلظت سمی استامینوفن با مهار کردن پارامترهای استرس اکسیداتیو و تعدیل فعالیت آنزیمهای کبدی موثر واقع شود. این اثر حفاظتی اسانس گلپر در هر دو غلظت 100 و 200 میلیگرم به ازای هرکیلوگرم از لحاظ آماری معنیدار بوده و قابل مقایسه با گروه استامینوفن است. این اثرات احتمالاً میتواند به قابلیت آنتی اکسیدانی ترکیبات موثره اسانس گلپر نسبت داده میشود.