مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

بررسی اثر درمانی تجویز عصاره‌ی برگ و سر شاخه های گیاه مو بر سیستم ایمنی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhynchus mykiss) در مسمومیت تجربی با سم دیازینون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

امروزه، ورود سموم کشاورزی به آب سطحی یکی از بزرگترین معضلات زیست محیطی است که می‌توان حیات آبزیان را به خطر اندازد. تاثیر این آلاینده‌ها بر سیستم ایمنی ماهی‌ها موجب تضعیف آن و افزایش حساسیت ماهی‌ها نسبت به پاتوژن‌ها گردیده است. دیازینون، یکی از مهمترین سموم ارگانوفسفره است که در بسیاری از مناطق کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرد و در آب‌های سطحی ایران نیز یافت می‌شود. هدف از این مطالعه بررسی تاثیر سم دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی‌ها و استفاده از عصاره برگ و سر شاخه های گیاه مو ، برگ و سر شاخه های گیاه مو در کاهش اثر سوء این سم بر سیستم ایمنی ماهی قزل‌آلای رنگین کمان است. کاهش سطح پراکسیداز پلاسما، IgM ، کمپلمان تام، لیزوزیم در ماهی‌هایی که در معرض دیازینون قرار داشته‌اند به خوبی نشان دهنده تاثیر سم دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی‌ها در طولانی مدت است. حال آنکه در ماهی‌هایی که با مکمل عصاره ی برگ و سر شاخه های گیاه مو تغذیه شده‌ و در مواجه با سم قرار گرفته‌اند، تغییر معنی‌داری (p < 0.05) در مقایسه با ماهی‌های گروه کنترل مشاهده نگردید، که این امر نشان دهنده تاثیر تقویتی و حفاظتی عصاره ی برگ و سر شاخه های گیاه مو بر سیستم ایمنی ماهی‌های قزل‌آلای رنگین کمان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effect of Milk thistle plant extract Vitis vinifera on immune system of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss ) challenge by diazinon

نویسنده [English]

  • Mina Rabie

چکیده [English]

Today, the arrival of agricultural pesticides in surface water is one of the biggest environmental problems that can threaten aquatic life. The impact of these pollutants on the immune system of fish has caused weakening it and increasing fish sensitivity to pathogens. Diazinon is one of the most important organophosphates used in many agricultural areas and found in Iran’s surface water. This study aimed to evaluate the effect of diazinon on the immune system of fish and the use of Milk thistle plant Vitis vinifera extract to reduce the adverse effects of the pesticide in the immune system of rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). The reduction in the level of plasma peroxides, IgM, total complement and lysozyme in fishes exposed to diazinon shows the effect of diazinon on the immune system of fish in the long term well. While in fishes fed by Milk thistle plant Vitis vinifera extract and exposed to toxin, no significant difference (p <0.05) was observed compared to the fishes in the control group which reflects the strengthening and protective impact of Milk thistle plant Vitis vinifera extract on the immune system of rainbow trout.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Diazinon
  • Milk Thistle Plant Vitis Vinifera Extract
  • rainbow trout
  • Immune System

اثر درمانی تجویز عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو بر سیستم ایمنی ماهی قزل‎آلای رنگین­کمان (Oncorhynchus mykiss)در مسمومیت تجربی با سم دیازینون 

مینا ربیعی 

تهران،دانشگاه پیام نور، گروه منابع طبیعی و محیط‌زیست

تاریخ دریافت: 10/8/95                تاریخ پذیرش: 11/11/95 

چکیده

امروزه، ورود سموم کشاورزی به آب سطحی یکی از بزرگترین معضلات زیست‌محیطی است که می­توان حیات آبزیان را به خطر اندازد. تأثیر این آلاینده­ها بر سیستم ایمنی ماهی­ها موجب تضعیف آن و افزایش حساسیت ماهی­ها نسبت به پاتوژن­ها گردیده است. دیازینون، یکی از مهمترین سموم ارگانوفسفره است که در بسیاری از مناطق کشاورزی مورد استفاده قرار می­گیرد و در آب­های سطحی ایران نیز یافت می­شود. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر سم دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی­ها و استفاده از عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو، در کاهش اثر سوء این سم بر سیستم ایمنی ماهی قزل­آلای رنگین‌کمان است. غذادهی با افزودن پودر مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو به نسب 400 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم غذا صورت گرفت. پس از خونگیری از ماهیان در روزهای 7، 14 و 28 بعد از شروع آزمایش و جداسازی پلاسما میزان پراکسیداز، ایمنوگلوبولین و کمپلمان اندازه‌گیری شد. کاهش سطح پراکسیداز پلاسما، IgM، کمپلمان تام، لیزوزیم در ماهی­هایی که در معرض دیازینون قرارداشته­اند به‌خوبی نشان‏دهنده تأثیر سم دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی­ها در طولانی مدت است. حال آنکه در ماهی­هایی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو تغذیه‌شده و در مواجه با سم قرارگرفته‌اند، تغییر معنی‎داری (05/0< P) در مقایسه با ماهی­های گروه کنترل مشاهده نگردید، که این امر نشان‌دهنده تأثیر تقویتی و حفاظتی  عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو بر سیستم ایمنی ماهی­های قزل­آلای رنگین‌کمان است.

واژه‏های کلیدی: دیازینون، عصاره‎‏ برگ و سرشاخه‌های گیاه مو، قزل­آلای رنگین‌کمان، سیستم ایمنی

نویسنده مسئول، تلفن: 02122458308 ، پست الکترونیکی: minarabie@pnu.ac.ir

مقدمه

 

با توجه به توسعه بخش کشاورزی و استفاده بیش‌ازحد از سموم و آفت­کش­ها، نفوذ این ترکیبات از طریق زهکش مزارع و رواناب­های سطحی و عدم توجه به مسائل زیست­محیطی توسط مسئولین و کشاورزان، بروز اختلال در حیات آبزیان و افزایش صدمات جبران‌ناپذیر در این زمینه اجتناب‌ناپذیر است. دیازینون یکی از مهمترین سموم ارگانوفسفره کشاورزی است در طی دهه­های اخیر در ایران توسط کشاورزان به‌دفعات در طی فصل کشاورزی مورد استفاده قرار می­گیرد و معمولاً پس از بارش باران از طریق رواناب­های سطحی وارد آب­های سطحی کشور می­شود (3).

سیستم ایمنی جانوران آبزی، نظیر ماهی­ها به‌طور پیوسته تحت تأثیر تغییرات دوره­ای و ناخواسته محیطی قراردارد و هرگونه تغییر ناخواسته محیطی می­تواند به‌صورت تنش حاد یا مزمن سلامت جانور را به مخاطره اندازد. ازاین‌رو سموم آفت­کش، علف‌کش و سایر ترکیبات سمی موجود در پساب مزارع کشاورزی، فاضلاب­های صنعتی و شهری می­تواند بر روی سیستم ایمنی ماهیان اثرگذار باشد. کاهش معنی­دار تعداد گلبول­های سفید، به‌ویژه لنفوسیت­ها و افزایش نوتروفیل­ها و ائوزینوفیل­ها در ماهی ازون‎برون Acipenser stellatus (8)، ماهی شیپ A. nudiventris (7)، قزل­آلای رنگین‌کمان O. mykiss (10) و کپور Cyprinus carpio (4)، تغییر سطح فعالیت لیزوزیم در ماهی کپور علف­خوار (5) و ماهی قزل‌آلای رنگین­کمان (10) تحت تیمار سم دیازینون نشان‌دهنده تأثیر این سم در تضعیف سیستم ایمنی ماهی­های در معرض آلودگی دارد. درواقع رادیکال­های آزاد تولیدشده ناشی از متابولیسم این سموم در سیستم بیولوژیک آبزیان می­تواند بسیار خطرناک باشد. تولید رادیکال آزاد ناشی از متابولیسم دیازینون در بافت­های مختلف به‌ویژه کبد ماهی­های تحت تیمار سم دیازینون به اثبات رسیده است (30).

سیستم ایمنی جانوران از حساسیت نسبتاً بالایی نسبت به تنش اکسایشی برخوردار می‌باشد. گلوتاتیون مهمترین عامل احیاکننده درون سلولی است و نسبت به تنش اکسایشی فوق‌العاده حساس می‌باشد و دارای وظایف و عملکردهای متعددی نظیر حفاظت در مقابل تنش اکسایشی، تنظیم بیان ژنی، تنظیم مرگ سلولی، فعال نمودن و تکثیر لنفوسیت‏های نوع T می­باشد. حال آنکه، مشاهده شده پایین بودن سطح گلوتاتیون در ارتباط با بروز انواع اختلالات در عملکرد لنفوسیت‏ها می­باشد (14، 18 و 29).

لذا، تقویت سیستم ایمنی ماهی­ها از طریق افزودن مکمل­های غذایی می­تواند راه‌حل مناسبی برای پیشگیری از بروز ضعف در سیستم ایمنی آنها گردد. ترکیب بسیاری از عصاره‏های گیاهی قادر به از بین بردن انواع ترکیبات فعال اکسیژن‌دار می‌باشند و به موجب آن می‌توانند به‌طور مستقیم از اثرات تنش اکسایشی بکاهند. این ترکیبات همچنین می‌توانند به‌طور غیرمستقیم و از طریق فعال نمودن سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی نقش حفاظتی خود را اعمال نمایند.

استفاده از گیاهان دارویی به‌عنوان ترکیبات ضد قارچ و ضد باکتری و همچنین به‌عنوان ترکیبات محرک سیستم ایمنی (1 و 25) در افزایش توان سیستم ایمنی ماهیان از دیرباز مرسوم بوده است. درخت انگور را "تاک" یا "مو" نیز می‌گویند. برگ مو دارای ساکاروز، لوولز، اینوزیت، کوئرستین، کاروتن، اجسام تانیک، بتائین،آنتی‌اکسیدان، تارتاریک اسید، مالیک اسید، اسکوربیک اسید، پتاسیم، آهن و سیلیکون است. ازلحاظ دارویی، برگ و سرشاخه‏های گیاه مو جز ترکیبات محافظ سلولی به‌ویژه سلول‏های کبدی محسوب می‌شوند. مطالعات متعددی بر روی خواص آنتی‌اکسیدانی، از بین برندگی اکسی رادیکال‏ها و توانایی شلات نمودن آهن و تأثیرات افزاینده محتوی گلوتاتیون درون سلولی صورت گرفته است که گویای این مطلب است که این ترکیبات موجب تقویت سیستم دفاع آنتی‌اکسیدانی سلول می‌گردند (11، 19 و 31). نتیجه دیگر تحقیقات نیز نشان‌دهنده خاصیت و عملکرد عصاره‏های گیاهی در تقویت سیستم ایمنی است (13 و 21). بااین‌حال، مکانیزم برگ و سرشاخه‏های گیاه مو به‌عنوان یک محرک سیستم ایمنی به‌خوبی تشریح نشده است. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو بر سیستم ایمنی ماهی قزل­آلای رنگین­کمان (Oncrohynchus mykiss) در مواجه با سم دیازینون است.

مواد و روشها

120 عدد ماهی قزل­آلای رنگین‌کمان کاملاً سالم ازنظر ظاهری (15±5/85 گرمی) از یک مزرعه خصوصی خریداری و به آزمایشگاه تکثیر و پرورش ماهی انتقال داده شدند. ماهی­های به‌طور تصادفی در 12 مخزن 1000 لیتری مجهز به هواده با طراحی سیستم نیمه­مدار بسته با 10% تعویض آب در روز توزیع و به مدت 15 روز نگهداری شدند تا کاملاً به شرایط آزمایشگاهی سازگار شوند. ماهی­ها در طی این مدت با جیره غذایی تجاری تغذیه گردیدند.

در یک تحقیق اولیه سه دوز 100، 400 و 800 میلی‌گرم به ازای هرکیلوگرم غذا در نظر گرفته شد و پس از تغذیه ماهیان با این دوزهای انتخابی و سنجش فاکتورهای سیستم ایمنی نتایج نشان داد که دوز 400 میلی‌گرم به ازای هر کیلوگرم غذا بهترین تأثیر را بر فاکتورهای ایمنی ماهیان داشت. تهیه غذا بصورت تازه و بطور هفتگی و با افزودن پودر مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو به نسب 400 میلی­گرم به ازای هرکیلوگرم غذا با پودر غذای تجاری و تهیه مجدد پلت غذایی انجام گردید.

آزمایش سم­شناسی مطابق به دستورالعمل OECD صورت گرفت. در طی مدت آزمایش شرایط فیزیکوشیمیایی آب بطور مرتب و روزانه کنترل گردید. آزمایش سمیت مزمن روی قزل­آلای رنگین­کمان برای 28 روز و در قالب یک طرح کاملاً تصادفی و به‌صورت چهار تیمار ماهی­های گروه کنترل، ماهی­های تحت تیمار دیازینون ( mg/l1/0)، ماهی­هایی که صرفاً با مکمل غذایی عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو تغذیه شدند و ماهی­هایی که علاوه برقرارگرفتن در معرض سم دیازینون در طول دوره آزمایشی نیز با غذای حاوی مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو تغذیه شدند و با 3 تکرار طراحی شد. در طی دوره آزمایش، و پس از هر تعویض آب میزان سم متناسب با آب تعویض تجدید گردید.

پس از آغاز آزمایش، بطور تصادفی از هر مخزن 3 ماهی و درمجموع از هر تیمار 9 ماهی در روزهای 7، 14 و 28 انتخاب و پس از بیهوش کردن با عصاره پودر گل میخک (1:5000) از ساقه دمی آنها با استفاده از سرنگ آغشته به EDTA خون­گیری گردید. پلاسما پس از سانتریفیوژ نمونه­های خون در دستگاه سانتریفیوژ باقدرت g6000 دور به مدت 15 دقیقه در دمای 4 درجه سانتی­گراد جداسازی و تا زمان انجام آزمایش­های نهایی در فریز 78- درجه سانتی­گراد نگهداری شد.

در سنجش سطح فعالیت پراکسیداز پلاسما، 15 میکرولیتر پلاسما با 35 میکرولیتر بافر HBSS عاری از منیزیوم و کلسیم رقیق شد. سپس به آن 50 میکرولیتر محلول (TMB) و 5 میلی مول آب­اکسیژنه افزوده شد تا محلول به رنگ آبی درآید، سپس پس از گذشته 2 دقیقه، با افزودن 50 میکرولیتر اسیدسولفوریک 2 مولار واکنش رنگی متوقف گردید و رنگ محلول به زرد روشن تبدیل شد. در مرحله بعد میزان جذب نوری در طول‌موج 450 نانومتر سنجیده می­شود و پس از محاسبه با جذب نوری محلول استاندارد نتیجه برحسب واحد بین­المللی در میلی­لیتر بیان می­شود.

سنجش کمپلمان تام CH­50 با استفاده از کیت تهیه‌شده از شرکت بهار افشان تهران و براساس روش ایمنودیفیوژن شعاعی اندازه­گیری گردید.

سطح فعالیت لیزوزیم نیز با استفاده از روش کدورت سنجی و با استفاده از سوسپانسون Micrococcus lysodeikticus و آنزیم مورآمیداز صورت گرفت. میزان کدورت نیز در طول‌موج 670 سنجش می­شود.

سطح ایمنوگلبولین IgM پلاسما نیز با استفاده از کیت شرکت بهار افشان تهران و اتوآنالیزر هیتاچی سنجش گردید. تجزیه‌وتحلیل آماری با استفاده از نرم­افزار MINITAB 13 و ترسیم نمودارها نیز با نرم­افزار EXCEL 2003 صورت گرفت (37). تجزیه‌وتحلیل آماری از طریق آنالیز واریانس یک صرفه صورت گرفت و معنی­دار بودن میانگین­ها نیز با آزمون توکی در سطح اطمینان 95% انجام شد.

نتایج

در طی دوره آزمایش هیچ‌گونه مرگ‌ومیری در بین ماهی­های تحت تیمار مشاهده نشد. بااین‌حال، ماهی­های تحت تیمار سم بخصوص در پایان دوره آزمایشی بسیار عصبی به نظر می­رسیدند. برخی از آنها بطور نامتعادل و در سطح آب شنا می­کردند، که این امر ناشی از تأثیر بازدارنده سم دیازینون بر استیل‎کولین استراز و بروز رفتارهای عصبی در این ماهی­ها است. حال آنکه در دیگر تیمارها چنین تغییر رفتاری مشاهده نگردید. تغییرات سطح ایمنوگلبولین IgM و پراکسیداز، کمپلمان تام و همچنین لیزوزیم در پلاسمای ماهی­های تحت تیمار و گروه کنترل در نمودار‏های 1تا4 به ترتیب دیده می­شود.

 

 

نمودار 1- تغییر سطح ایمنوگلبولین پلاسما در ماهی­ها تحت تیمار سم، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو و سم

 

در نمونه­برداری­های صورت گرفته در روزهای 14 و 28 پس از شروع آزمایش سطح ایمنوگلبولین در ماهی‎های تحت تیمار سم دیازینون بطور معنی­داری (05/0>P) کاهش یافت. حال آنکه در اولین نمونه‌برداری هیچ‌گونه تغییر معنی­داری در غلظت IgM ماهی­های تحت تیمار مشاهده نگردید. اگرچه سطح IgM در پلاسمای ماهی­هایی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو در طی دوره آزمایش بصورت یک‌روند صعودی است، اما در افزایش سطح IgM در این ماهی­ها در مقایسه با ماهی­های گروه کنترل اختلاف معنی­داری (05/0>P) دیده نمی­شود.

 

نمودار 2- تغییر سطح پراکسیداز پلاسما در ماهی­ها تحت تیمار سم، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو و سم

 

اختلاف سطح IgM در پلاسمای ماهی­هایی که تحت تیمار سم بوده و با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو تغذیه شده­اند نیز از نظر آماری در مقایسه با ماهی­های گروه کنترل بی­معنی است.

هیچ‌گونه اختلاف معنی­داری (05/0>P) در سطح پراکسیداز در ماهی­های تحت تیمار در مقایسه با ماهی­های گروه کنترل در طی دوره آزمایشی و در تمامی مراحل نمونه­برداری مشاهده نگردید. حال آنکه، بین سطح پراکسیداز ماهی­های تحت تیمار سم دیازینون و ماهی­هایی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو تغذیه شده­اند در سومین مرحله نمونه‌برداری تفاوت فاحشی از نظر آماری (05/0>P) وجود دارد.

 

نمودار 3- تغییر سطح کمپلمان تام پلاسما در ماهی­ها تحت تیمار سم، مکمل، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو و سم

 

سطح کمپلمان تام پلاسما در ماهی­های تحت تیمار سم پس از گذشت 28 روز از قرارگرفتن ماهی­ها در معرض سم دیازینون بطور معنی­داری (05/0>P) در مقایسه با ماهی­های گروه کنترل کاهش یافت.

 

نمودار 4- تغییر سطح لیزوزیم پلاسما در ماهی­ها تحت تیمار سم، مکمل عصاره برگ و سرشاخه‌های گیاه مو، مکمل عصاره‏ی برگ و سرشاخه‌های گیاه مو و سم

 

سطح لیزوزیم در سومین مرحله از نمونه­برداری از ماهی­های تحت تیمار سم در مقایسه با گروه کنترل کاهش معنی­داری (05/0>P) نشان می­دهد. درحالی‌که، در سایر تیمارها در طی مراحل مختلف نمونه‎برداری در کل دوره آزمایشی هیچ‌گونه اختلاف معنی­داری (05/0>P) در سطح لیزوزیم پلاسما مشاهده نگردید.

بحث

در طی سال­های اخیر، مطالعات زیادی در مورد اثرات درمانی عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو در بیماری­های مختلف صورت گرفته است و نتایج علمی قابل‌توجهی در این زمینه بدست آمده است. مطالعات صورت گرفته روی جانوران آزمایشگاهی نشان‌دهنده تأثیر درمانی عصاره‏های گیاهی با ترکیبات مشابه عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو در بیماری­های ناشی از بالا بودن چربی خون، انسداد عروق و تشکیل پلاک آترواسکلروز (20)، مسمومیت و اختلالات کلیوی (35)، مسمومیت دارویی (24)، اختلالات کبدی (16)، مسمومیت غذایی (12) و شیمیایی (17)، بیماری­های ویروسی (22)، اختلالات عصبی (33)، تنظیم قند خون (32)، خاصیت ضد سرطانی (34)، پیشگیری از همولیز گلبول­های قرمز (36) و سفید (23)  دارد.

پراکسیدازها آنزیم­های واجد آهن می­باشند که در اکسیداسیون انواع بسیاری از گزنوبیوتیک­ها توسط پراکسید هیدروژن نقش ایفا می­نمایند (27). افزایش سطح فعالیت پراکسیدازها در پلاسمای ماهی­هایی که از مکمل عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو تغذیه نموده­اند نشان‌دهنده افزایش توان سیستم آنزیمی آنتی­اکسیدانی جهت حذف رادیکال­های آزاد تولیدشده در طی فرایند متابولیسم دیازینون در بدن ماهی است. حال آنکه کاهش سطح این آنزیم در ماهی­هایی که در مواجه با دیازینون بوده­اند نشان از برهم خوردن تعادل بین سیستم دفاعی بدن و افزایش سطح رادیکال­های آزاد اکسیژنی است که این امر سبب بروز آسیب­های جدی به بخش­های مختلف بدن از جمله سیستم ایمنی ماهی­ها می­گردد.

رادیکال­های آزاد تولید شده در حین متابولیسم و تجزیه دیازینون در فرایند سم­زدایی در کبد ماهی­ها می­توانند با اکسیداسیون پروتئین­های درون سلولی در عملکرد آنها اختلال ایجاد نمایند. در اثر پراکسیداسیون لیپیدی غشاهای سلولی، انسجام و ثبات غشا از بین رفته و در تبادلات سلولی اختلال ایجاد می­شود که همین امر زمینه‌ساز مرگ سلولی خواهد شد (30و 6). از سوی دیگر تولید رادیکال­های آزاد اکسیژنی توسط سلول­های فعال فاگوسیتوزی در سیستم ایمنی نیز می­تواند حیات سلول­های این سیستم را تهدید نماید زیرا غشای این سلول­ها غنی از اسیدهای چرب بلند زنجیره غیراشباع است و نسبت به پراکسیداسیون لیپیدی حساس می­باشند (26).

ایمنوگلبولین­ها یا آنتی­بادی­ها دسته­ای از گلیکوپروتئین­ها می­باشند که در سرم و مایعات بافتی تمام مهره­داران یافت می­شود. آنتی­بادی­ها توسط پلاسموسیت­ها تولید می­شود و پلاسموسیت­ها نیز از لنفوسیت­های B مشتق می­شوند (28 و 9). ایمنوگلبولین­ها نقش مهمی در مقابله با بیماری­های عفونی باکتریایی ایفا می­کند. لذا کاهش سطح فعالیت آنها می­توان منجر به تضعیف سیستم ایمنی ماهی­ها گردد. کاهش معنی­دار (05/0>P) سطح ایمنوگلبولین در ماهی­های تحت تیمار سم دیازینون در مقایسه با نمونه­های گروه شاهد و ماهیانی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو تغذیه شده­اند نشان‌دهنده تأثیر دیازینون در کاهش سطح ایمنوگلبولین پلاسما در این ماهیان است. عدم وجود اختلاف معنی­دار بین ماهیانی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو تغذیه شده­اند و در مواجه با سم نیز قرارداشتند نیز حاکی از تأثیر عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو در کاهش عوارض ناشی از سم دیازینون بر سیستم ایمنی این ماهی­ها است.

مطالعات صورت گرفته در این زمینه نشان می­دهد که لنفوسیت­ها در مواجه با رادیکال­های آزاد اکسیژنی توانایی پاسخ تکثیری آنها به میتوژن­ها و نیز تولید IL-2 به‌شدت دچار نقصان می­گردد (15).

کمپلمان­ها درواقع پروتئین­های فاز حاد سیستم ایمنی محسوب می­شوند و غلظت آنها معمولاً پس از نکروز سلولی و مرگ بافتی تغییر می­کند. به عبارتی، تغییر سطح کمپلمان­ها به‌عنوان یک پاسخ فاز حاد سیستم ایمنی نوعی واکنش سیستمیک تعمیم یافته محسوب می­شود که می­توان آن را به التهاب و پاسخ ایمنی ذاتی مربوط دانست (25). کاهش سطح کمپلمان تام پلاسما می­تواند ماهیان را نسبت به ابتلا به عفونت­های باکتریایی مستعد نماید. با توجه به نتایج بدست آمده کاهش سطح کمپلمان تام پلاسما در ماهی­های در معرض سم دیازینون می­تواند نشان‌دهنده تأثیر این سم در تضعیف سیستم ایمنی ماهی­ها باشد. حال آنکه عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو با پیشگیری از مرگ سلولی و افزایش توان ترمیمی بافت­ها می­تواند از تأثیر سوء رادیکال­های آزاد ناشی از متابولیسم دیازینون، بر سیستم ایمنی ماهی­ها بکاهد.

لیزوزیم توسط گلبول‏های سفید منتشر و در بافت‏های مختلف و گردش خون ترشح می‌شود در ترشحات موکوسی، آبشش­ها، بافت­های کلیه، طحال و دستگاه گوارش و سرم خون ماهیان یافت می‌شود و قادر به شکستن پیوند‏های گلیکوزیدی لایه پپتیدو گلیکان موجود در دیواره­ی سلولی باکتری­های گرم مثبت است (8). کاهش سطح لیزوزیم در ماهی­هایی که در مواجه با سم قرارداشتند نیز به‌وضوح تأثیر دیازینون را در تضعیف سیستم ایمنی نشان می­دهد. از اینرو این ماهی­ها نسبت به بروز عفونت­های باکتریایی از حساسیت بیشتری برخوردار خواهند بود. همچنین عدم وجود اختلاف معنی­دار بین سطح لیزوزیم در ماهی­های گروه کنترل و ماهی­هایی که با مکمل عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو تغذیه­ شده­اند نیز حاکی از تأثیر عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو در تقویت سیستم ایمنی است. کاهش سطح فعالیت لیزوزیم در ماهی کپور علف­خوار که در معرض دیازینون قرار داشته نیز مؤید همین امر است (5).

با توجه به نتایج بدست آمده می­توان چنین استدلال کرد که ترکیبات موجود در کمپلکس عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو به‌ویژه ترکیبات آنتی­اکسیدانی، می­تواند با از بین بردن رادیکال­های آزاد و همچنین تقویت سیستم ایمنی از اثرات سوء دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی­هایی که به هر دلیلی در معرض این سم قرار می­گیرد پیشگیری نماید. درواقع، آنتی­اکسیدان­ها از غشای سلول­های فاگوسیتوز کننده در برابر رادیکال­های آزاد محفاظت می­نمایند (13). علاوه براین سایر ترکیبات موجود در عصاره گیاهان دارویی می­تواند موجب تقویت سیستم ایمنی گردد (2 و 11)، از سویی دیگر، از بروز بسیاری از بیماری­های ناشی از خود سرکوبی سیستم ایمنی نیز جلوگیری نماید (29).

براساس نتایج بدست آمده و مستندات موجود، تأثیر دیازینون بر سیستم ایمنی ماهی­ها محرز شد. همچنین تأثیر برگ و سرشاخه‏های گیاه مو به‌عنوان یک عصاره دارویی در افزایش توان سیستم ایمنی نیز به اثبات رسید. بنابراین استفاده از مکمل گیاهی عصاره برگ و سرشاخه‏های گیاه مو در جیره غذایی ماهی­ها می­تواند با افزایش توان سیستم ایمنی و تقویت آن و نیز کاهش اثر سم دیازینون بر روی بخش­های مختلف سیستم ایمنی ماهی­ها، راه‌کار مناسبی برای پیشگیری اثرات سوء احتمالی ناشی از تضعیف سیستم ایمنی ماهی­ها درنتیجه ورود آلاینده­های سمی به مزارع پرورشی و تأثیر آن بر سیستم ایمنی ماهی­ها باشد.

  1. ابراهیم‌زاده موسوی، ح. ع.، شریف روحانی، م.، خسروی، ع.ر.، مهرابی، ی.، و آخوندزاده بستی، ا.، 1385. ارزیابی کاربرد اسانس اوکالیپتوس (Eucaliptus camaldolensis Dehnh.) در کنترل آلودگی‏های قارچی تخم ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان. مجله گیاهان دارویی، (20)5، صفحات 47-42.
  2. اکبری، پ.، 1394. اثر عصاره گیاه صبرزرد در ترمیم زخم ماهی کفال خاکستری، مجله پژوهش‏های جانوری(مجله زیست‌شناسی ایران)، (3)28، صفحات 388-383.
  3. بابایی، ه.، و خداپرست، س.ح.، 1388. بررسی و تعیین باقیمانده سموم کشاورزی در آب رودخانه سبزه کوه، چکیده مقالات نخستین همایش ملی ماهیان سردابی، تنکابن، صفحه 118.
  4. بنایی، م.، میرواقفی، ع.ر.، احمدی، ک.، و بنایی، س.، 1387. تعیین LC50 و بررسی تأثیر سمیت حاد دیازینون بر روی شاخص‏های خون‌شناسی در کپور (Cyprinus carpio)، مجله پژوهش‏های علوم و فنون دریایی، (2)3، صفحات10-1.
  5. پورغلام، ر.، و سلطانی، م.، 1386. فعالیت لیزوزیم ماهی کپور علف خوار پس از در معرض قرارگیری به غلظت‏های تحت کشنده ارگانوفسفر، دیازینون، مجله تحقیقات دامپزشکی، (2) 62، صفحات 52-50.
  6. جادی، ی.، موحدی نیا، ع.، صفاهیه، ع.، دژندیان، س.، و حلاجیان، ع.، 1394. مطالعه اثرات تحت­کشندگی آفت­کش دیازینون بر برخی پارامترهای بیوشیمیایی سرم خون بچه ماهی سیم دریای خزر، مجله پژوهش‏های جانوری (مجله زیست‌شناسی ایران)، (3) 28، صفحات281-274.
  7. خوش‌باور رستمی، ح.ع.، و سلطانی، م.، 1384. بررسی تأثیر سمیت حاد دیازینون بر روی شاخص‏های خونی ماهی شیپ (Acipenser nudiventris)  و تعیین میزان LC50، مجله علمی شیلات ایران، (3)14، صفحات 60-49.
  8. خوش‌باور رستمی، ح.ع.، سلطانی، م.، و یلقی، س.، 1384. اثر سم دیازینون روی شاخص‏های خونی ماهی خاویاری ازون برون (Acipenser stellatus) و تعیینLC50، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی،(5) 12، صفحات 108-100.
  9. عطائی مهر، ب.، باقری، پ.، امتیازجو، م.، و یوسفی سیاهکلرودی، س.، بررسی اثر گیاه آلوئه­ورا بر تغییر میزان ایمونوگلوبولین‏های IgM,IgA, IgG، پروتئین کل و شمارش تفریقی گلبول‏های سفید ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان، مجله پژوهش‏های جانوری (مجله زیست‌شناسی ایران)، (1)27، صفحات 99-89.

 

10. Ahmadi, K., Banaee, M., Rad, E., and Mirvaghefi, A.R., 2008. Effects of dietaryintake of levamisole on the immune system and growth of rainbow trout (Onchorynchus mykiss) challenged by Aeromonas hydrophila. 15th National & Third International Conference of Biology, University of Tehran, 294 p.

11. Borsari, M., Gabbi, C., Ghelfi, F., Grandi, R., Saladini, M., Severi, S., and Borella, F., 2001. Silybin, a new iron-chelating agent, J., Inorg. Biochem., 85(2-3), PP:123-129.

12. Desplaces, A., Choppin, J., and Vogel, G., 1975. The effects of silymarin on experimental phalloidine poisoning. Arzneimittelforschung, 25, PP: 89-96.

13. Dietzmann, J., Thiel, U., Ansorge, S., Neumann, K.H., and Tager, M., 2002. Thiolinducing and immunoregulatory effects of flavonoids in peripheral blood mononuclear cells from patients with end-stage diabetic nephropathy, Free Radic. Biol. Med. 33, PP: 1347-1354.

14. Droge, W., and Breitkreutz, R., 2000. Glutathione and immune function, Proc Nutr, Soc., 59, PP: 595-600.

15. Flescher, E., Ledbetter, J., and Schieven, G., 1994. Longitudinal exposure of human T lymphocytes to weak oxidative stress suppresses transmembrane and nuclear signal transduction. J. Immunol., 153, PP: 4880-4889.

16. Fiebrich, F., and Koch, H., 1979. Silymarin, an inhibitor of lipoxygenase, Experienta, 35, PP: 1548-1560.

17. Janiak, B., 1974 Depression of microsomal activity in the liver of mice following single administration of halothane and its influencibility by silybin. Anaesthesist, 23, PP: 389-3993.

18. Kazi, N., Radvany, R., Oldman, T., Keshavarzian, A., Frommel, T.O., Libertin, C., and Mobarhan, S., 1997. Immunomodulatory effect of β-carotene on T lymphocyte subsets in patients with resected colonic polyps and cancer. Nut Cancer, 28, PP: 140-145.

19. Kee-Ching, G.J., Chang-Shi, Y., and Wai-Yi, S., 1996. Supplementation with vitamins C and E enhances cytokine production by peripheral blood mononuclear cells in healthy adults. Nutr., 64, PP: 960-955.

20. Krecman, V., Skottova, N., Walterova, D., Ulrichova, J., and Simanek, V., 1998. Silymarin inhibits the development of diet, induced hypercholesterolemia in rats. Planta Med., 64, PP: 138-142.

21. Lang, I., Deak, G., Nekam, K., Muzes, G., Gonzalez-Cabello, R., Gergely, P., and Feher, J., 1988. Hepatoprotective and immunomodulatory effects of antioxidant therapy, Acta Med. Hung. 45, PP: 287-295.

22. Lirussi, F., and Okolicsanyi, L., 1992. Cytoprotection in the nineties: experience with ursodeoxycholic acid and silymarin in chronic liver disease. Acta Physiol. Hung., 80, PP: 363-367.

23. Locher, R., Suter, P.M., Weyhenmeyer, R., and Vetter, W., 1998. Inhibitory action of silibinin on low density lipoprotein oxidation, Arzneimittelforschung, 48, PP: 236-239.

24. Muriel, P., Mourelle, M., 1990. Pervention by silymarin of membrane alterations in acute CCL4 liver damage, J. Appl. Toxicol., 10, PP: 275-279.

25. Naghdi Badi, H., and Makizadeh Tafti, M., 2007. A review on Thymus species, Journal of Medicinal Plants, 7, PP: 1-13.

26. Poortmans, J.R., 1987. Serum protein determination during short exhaustive physical activity. Journal of Applied physiology, 30, PP: 190-192.

27. Saunders, B.C., 1973. Peroxidases and catalases, in: G.L., Eichhorn (Ed.), Inorganic Biochemistry, Elsevier, Amsterdam, PP: 988-1021.

28. Stites, D.P., 1991. Basic and Clinical Immunology., USA: Lange Medical Book.

29. Townsend, D.M., Tew, K.D., and Tapiero, H., 2003. The importance of glutathione in human disease, Biomed Pharmacother, 57, PP: 145-155.

30. Üner, N., Oruç, E.Ö., Sevgiler, Y., Şahin, N., Durmaz, H., and Usta, D., 2006. Effects of diazinon on acetylcholinesterase activity and lipid peroxidation in the brain of Oreochromis niloticus. Environmental Toxicology and Pharmacology, 21, PP: 241-245.

31. Valenzuela, A., and Garrido, A., 1994. Biochemical bases of the pharmacological action of the flavonoid silymarin and of its structural isomer silibinin. Biol. Res., 27, PP: 105-112.

32. Velussi, M., Cernigoi, A.M., Viezzoli, L., Dapas, F., Caffau, C., and Zilli, M., 1993. Silymarin reduces hyperinsulinemia, malondialdehyde levels and daily insulin needs in cirrhotic diabetic patients. Current Therapeutic Research, 53, PP: 533-545.

33. Zhang, J.Q., Mao, X.M., and Zhou, Y.P., 1993. Effects of silybin on red blood cell sorbitol and nerve conduction velocity in diabetic patients, Zhongguo Zhong Xi, Yi, Jie, He, Za, Zhi., 13(12) PP:725-6.

34. Zi, X., Feyes, D.K., and Agarwal, R., 1998. Anticarcinogenic effect of a flavonoid antioxidant, silymarin, in human breast cancer cells MDA-MB 468: induction of G1 arrest through an increase in Cip1/p21 concomitant with a decrease in kinase activity of cyclin-dependent kinases and associated cyclins. Clin, Cancer Res., 4, PP: 1055-1064.

35. Zima, T., Kamenikova, L., Janebova, M., Buchar, E., Crkovska, T., and Tesar, V., 1998. The effect of silibinin on experimental cyclosporine nephrotoxicity, Renal Failure, 20, PP: 471-479.

36. Zou, C.G., Agar, N.S., and Jones, G.L., 2001. Oxidative insult to human red blood cells induced by free radical inititor AAPH and its inhibition by a commercial antioxidant mixture. Life Sci., 69, PP: 75-86.

37. F. Ryan, Brian L. Joiner, and Jonathan Cryer. 2001. MINITAB Handbook. Publisher: Duxbury Press.

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 30، شماره 3
آذر 1396
صفحه 308-317
  • تاریخ دریافت: 10 آبان 1395
  • تاریخ بازنگری: 10 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 11 بهمن 1395