بررسی فون بال‌ریشکداران(Insecta; Thysanoptera) منطقه کلات در استان خراسان رضوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

2 عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

3 هیات علمی دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

4 کارشناس آزمایشگاه دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

چکیده

بال‌ریشکداران از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت هستند. تعدادی از آنها به عنوان آفات درجه یک به محصولات کشاورزی خسارت وارد می‌سازند. نقش آنها در انتقال عوامل بیماریزای قارچی، باکتریایی و ویروسی گیاهان ، شکارگری تعدادی از گونه ها بر روی بعضی از حشرات و کنه ها، وهمچنین نقش آنها در کنترل علف‌های هرز از مواردی هستند که دلالت بر اهمیت و لزوم توجه بیشتر به این گروه از حشرات دارند. تا کنون در ایران مطالعاتی به منظور شناسایی فون بال‌ریشکداران مناطق مختلف صورت گرفته و 217 گونه تریپس گزارش گردیده است. در بررسی‌هایی که به منظور جمع‌آوری و شناسایی فون بال‌ریشکداران شهرستان کلات در شمال شرقی استان خراسان رضوی در سال ها ی 93 و 94 انجام گرفت، نمونه های تریپس از روی گیاهان مختلف زراعی،باغی،زینتی و مرتعی جمع آوری و جمعا 40 گونه متعلق به 15 جنس و 4 خانواده شناسایی شدند. از این تعداد 14 گونه برای اولین بار از استان خراسان رضوی گزارش شده است. بیشترین گونه‌های شناسایی شده در منطقه کلات مربوط به زیرراسته Terebrantia بود، از میان خانواده های این زیر راسته، خانواده Thripidae با 11 جنس و 29 گونه غنی ترین خانواده از لحاظ جنس و گونه به شمار میآید. در زیرراسته Tubulifera نیز جنس Haplothris از خانواده Phlaeothripidae دارای بیشترین تعداد گونه شناسایی شده در منطقه کلات بود. در جنس Thrips نیز به ترتیب گونه‌های T. tabaci، T. meridionalis و T. atratus و در جنس Haplothrips نیز H. tritici دارای بیشترین تنوع میزبانی بودند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Faunistic Survey of Thysanoptera (Insecta) in kalat region on khorasan-e-Razavi province

نویسندگان [English]

  • Marzieh Hosseininejad 1
  • ali Derakhshan Shadmehri 2
  • Maryam Ajamhasani 3
  • Saeed Hatefi 4

1 shahrood University

2 shahrood University

3 shahrood University

4 Mashhad University

چکیده [English]

The present survey was carried out during 2014-2015 on Thysanoptera fauna in Kalat region, north east of Khorasan-e-Razavi province, Iran. The thrips specimens were collected directly from different host plants, field crops, orchards, ornamental and pasture plants. In this study a total of 40 species belong to 15 genera and 4 families were collected and identified. Among the collected species, 14 species are considered to be new records for Khorasan-e-Razavi province. The most identified species were belonging to suborder Terebrantia and among families of this suborder; Thripidae with 11 genera and 29 species was richest family in this region. In suborder Tubulifera, genus Haplothris from Phlaeothripidae had the most identified species in Kalat region. In genus Thrips , T. tabaci, T. meridionalis ,T. atratus and in genus Haplothrips , H. tritici had the most host plant diversity respectively. Distribution in Iran and world distribution are presented for all the species.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Thysanoptera
  • Fauna
  • Kalat
  • Khorasan-e-Razavi

بررسی فون بال‌ریشکداران (Insecta: Thysanoptera)منطقه کلات

در استان خراسان رضوی 

مرضیه حسینی نژاد1، علی درخشان شادمهری1*، مریم عجم حسنی1 و سعید هاتفی2

1 شاهرود، دانشگاه صنعتی شاهرود، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

2 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه‌پزشکی

تاریخ دریافت: 18/2/95                تاریخ پذیرش: 25/5/96

چکیده

در بررسی‌هایی که به‌منظور جمع‌آوری و شناسایی فون بال‌ریشکداران شهرستان کلات در شمال­شرقی استان خراسان رضوی در سال‌های 93 و 94 انجام گرفت، نمونه‌های تریپس از روی گیاهان مختلف زراعی، باغی، زینتی و مرتعی جمع‌آوری و جمعاً 40 گونه متعلق به 15 جنس و 4 خانواده شناسایی شدند. از این تعداد 14 گونه برای اولین­بار از استان خراسان رضوی گزارش‌شده است. بیشترین گونه‌های شناسایی‌شده در منطقه کلات مربوط به زیر راسته Terebrantia بود، از میان خانواده‌های این زیرراسته، خانواده Thripidae با 11 جنس و 29 گونه غنی‌ترین خانواده از لحاظ جنس و گونه به شمار می‌آید. در زیرراسته Tubulifera نیز جنس Haplothris از خانواده Phlaeothripidae دارای بیشترین تعداد گونه شناسایی‌شده در منطقه کلات بود. در جنس Thrips نیز به ترتیب گونه‌های Thrips tabaci، Thrips meridionalis و Thrips atratus و در جنس Haplothrips نیز
H. tritici دارای بیشترین تنوع میزبانی بودند. 

واژه‌های کلیدی: فون، تریپس، کلات، خراسان رضوی.

* نویسنده مسئول، تلفن:  09124735626  ، پست الکترونیکی:  aderakhshan@shahroodut.ac.ir

مقدمه

 

شهرستان کلات در شمال­شرقی استان خراسان رضوی واقع‌شده است. این شهرستان از شمال با کشور ترکمنستان، از جنوب به کوه‌های هزارمسجد و شهر مشهد، از شرق به شهرستان سرخس و از غرب به شهرستان درگز محدود می‌شود. وسعت شهرستان3518 کیلومترمربع می‌باشد و شامل دهستان‌های لایین، کبود گنبد، پساکوه و زاوین است.  

بال‌ریشکداران حشراتی کوچک هستند که انتشار وسیعی در سطح جهان دارند. گونه‌های این راسته قطعات دهانی نامتقارن دارند. پنجه پا در افراد کامل این راسته دارای اندام حبابی شکل (آرولیوم) و قابل ارتجاع می‌باشد و ازاین‌رو به این راسته پا حبابداران نیز گفته می‌شود، همچنین وجود ریشک‌هایی طویل در حاشیه بال‌ها این راسته را به بال‌ریشکداران معروف کرده‌ است (6 و 11). تعداد بال‌ریشکداران شناخته شده در جهان حدود 6000 گونه می‌باشد که در دو زیرراسته و 9 خانواده طبقه­بندی شده‌اند (26). تاکنون در ایران مطالعاتی به‌منظور شناسایی فون بال‌ریشکداران مناطق مختلف صورت گرفته است و 217 گونه تریپس گزارش گردیده است (26). فکرت و منظری طی مطالعه‌ای در مورد تریپس‌های خراسان رضوی 43 گونه جدید برای فون این استان گزارش نمودند (8).

در مقایسه با سایر حشرات، راسته بال‌ریشکداران کمتر موردتوجه حشره‌شناسان واقع‌شده‌اند. شاید یکی از دلایل مهم آن کوچک بودن آنها می‌باشد که عمل جمع‌آوری و شناسایی آنها را مشکل می‌نماید و از طرفی مطالعه آنها نیازمند انجام مراحل دقیق و مختلف تهیه اسلاید میکروسکوپی و صرف وقت زیاد می‌باشد.

تریپس‌ها از جنبه‌های مختلف دارای اهمیت هستند. تعدادی از آنها به‌عنوان آفات درجه یک به محصولات کشاورزی خسارت وارد می‌سازند. نقش شکارگری بعضی گونه‌ها بر روی سایر آفات زراعی، نقش آنها در انتقال عوامل بیماریزای قارچی، باکتریایی، ویروسی و بالاخره نقش آنها در کنترل علف‌های هرز از مواردی هستند که دلالت براهمیت و لزوم توجه بیشتر به این گروه از حشرات دارند (11). باتوجه به فون گیاهی غنی و جغرافیای خاص منطقه کلات در استان خراسان­رضوی و همچنین نبود مطالعات جامعی در مورد فون بال‌ریشکداران این منطقه، این بررسی صورت گرفت.

مواد و روشها

نمونه برداری‌ها از روی گیاهان مثمر، غیرمثمر، زینتی، زراعی، باغی، مرتعی و علف‌های‌هرز، در بهار، تابستان و پاییز سال 93 و همچنین در بهار سال 94 از مناطق مختلف شهرستان کلات صورت گرفت.

برای جمع‌آوری نمونه‌ها اندام‌های مختلف گیاهی روی یک سینی پلاستیکی سفید تکانده شدند، سپس با یک‌قلم موی ظریف آغشته به الکل نمونه‌ها به میکروتیوب‌های حاوی اتانول 70 درصد منتقل شدند، مشخصات هرنمونه شامل نام گیاه، تاریخ و محل جمع‌آوری، بامداد روی کاغذ نوشته و در داخل میکروتیوب‌های حاوی نمونه قرارداده ‌شد.

در این تحقیق برای تهیه اسلاید از روش موند و پیتکین (35) با مختصری تغییرات استفاده شد، به‌این‌ترتیب که ابتدا با یک سوزن ظریف سوراخی بین بند 2 و 3 شکم نمونه‌ها ایجاد شد تا محتویات شکم راحت‌تر خارج شود. سپس نمونه‌ها در پتاس 10 درصد سرد به مدت 4 تا 12 ساعت قرارداده شد. مدت مذکور بسته به رنگ و اندازه نمونه‌ها متفاوت بود. در طی این مدت چندبار نمونه را بررسی کرده و به‌آرامی شکم نمونه‌ها فشرده ‌شد تا محتویات آن خارج‌شده و سریعتر شفاف شود. بعدازاین مرحله نمونه‌ها به مدت 5 تا 10 دقیقه در آب مقطر و سپس 20 دقیقه در محلول AAA (20 میلی‌لیتر اسید استیک خالص + 45 میلی‌لیتر آب مقطر + 50 میلی‌لیتر اتانول 96 درصد) قرارداده شد. در ادامه، مراحل آبگیری نمونه‌ها انجام گرفت به‌این‌ترتیب که ابتدا نمونه‌ها 5 دقیقه در اتانول 95 درصد و سپس 5 دقیقه در اتانول 99 درصد قرارداده شد. بعدازآن نمونه‌ها به مدت 2 دقیقه در کربوگزیلول قرارگرفتند.

جهت تهیه اسلاید، لام در زیر استریومیکروسکوپ قرارداده شد. یک قطره کانادابالزام در مرکز لام قرارداده و یک قطره کوچک زایلن به آن اضافه شد. سپس نمونه به‌آرامی طوری روی قطره قرارگرفت که سطح پشتی نمونه رو به بالا باشد. در این مرحله به کمک یک سوزن ظریف، پاها، بال‌ها و شاخک‌ها به شکل مطلوب فرم داده شد، سپس به‌آرامی لامل روی نمونه قرارگرفت. برای خشک‌شدن، نمونه‌ها حداقل به مدت 2 هفته در آون با دمای 40 درجه سلسیوس قرارداده شدند.

تشخیص نمونه‌ها با کلیدهای شناسایی موجود انجام شد (2، 4، 12، 15، 20، 21، 22، 25، 27، 30، 33، 36 و 37) و توسط سرکار خانم دکتر فکرت (گروه گیاه‌پزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه فردوسی مشهد) تأیید نهایی شد. اسلایدهای حاصل از این مطالعه در کلکسیون‌ حشره‌شناسی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی شاهرود نگهداری می‌شود.

یک گیاه می‌تواند به‌عنوان منبع تغذیه بال‌ریشکداران باشد، ولی برای تولیدمثل استفاده نشود، ویا یک‌گونه تریپس ممکن است در شرایط آزمایشگاه بر روی گیاهان مختلف قادر به تولیدمثل باشد، اما در شرایط طبیعی تنها میزبان خاصی را برای این منظور ترجیح دهد (9). هرچند گیاهی که نمونه‌برداری از روی آن صورت گرفته است در این تحقیق به‌عنوان گیاه میزبان نام‌برده شده است اما ممکن است آن گیاه مورد تغذیه تریپس مذکور قرارنگیرد، بلکه تریپس بطور اتفاقی روی آن قرارگرفته، و یا گیاهی باشد که حشره برای تخم‌ریزی آن گیاه را ترجیح داده است.

نتایج 

در این مطالعه تعداد 40 گونه متعلق به 15 جنس از 4 خانواده موردشناسایی قرارگرفت. از این تعداد 14 گونه برای اولین بار از استان خراسان رضوی گزارش می‌شوند.

1-زیر راسته Haliday, 1836  Terebrantia

1-1خانوادهUzel,1895   Aeolothripidae

این خانواده شامل 198 گونه در 23 جنس می‌باشد (38). 23 گونه تحت 4 جنس نیز از این خانواده در ایران شناسایی‌شده‌اند (17). در این مطالعه از این خانواده تنها یک‌گونه متعلق به جنس Aeolothrips جمع‌آوری گردید.

1-1-1-   جنس Aeolothrips Haliday, 1836

1-1-1-1-گونه Aeolothrips mongolicus Pelikan,1985

نمونه­های موردبررسی: زاوین، 5/4/93، Medicago sativa؛ جلگه خور، 26/6/93، Altheae sp.

مناطق انتشار : چین، مغولستان (39)، ایران (خراسان رضوی، خوزستان، گلستان، خراسان شمالی و فارس) (5، 8 و29).

1-2- خانواده Melanthripidae Bagnall, 1913

این خانواده دارای 67 گونه در 4 جنس در دنیا می‌باشد. از ایران 7 گونه در 2 جنس گزارش‌شده است. جنس Melanthripsبا 37 گونه بزرگترین جنس این خانواده می‌باشد (16، 22 و 38).

از این خانواده 3 گونه متعلق به جنس Melanthrips جمع‌آوری گردیده است.

1-2-1- جنس Melanthrips Haliday,1836

1-2-1-1- گونه Melanthrips kenechteli Priesner, 1936

نمونه­های موردبررسی: بابا رمضان، 17/2/94، میزبان نامشخص.

مناطق انتشار: ترکیه، بلغارستان، رومانی، آلبانی، اسپانیا، چکسلواکی، ایران (همدان، گلستان و کرمانشاه) (29)

1-2-1-2- گونهPriesner, 1919  Melanthrips pallidior

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 25/2/93، Papaver spp، Hordeum murinum، Cirsium spp؛ بابا رمضان، 17/2/93، Rapistrum rugosum، Mentha spp.

مناطق انتشار: چین، روسیه، فلسطین، ترکیه، قبرس، ایتالیا، آلبانی، یوگسلاوی، بلغارستان، سویس، رومانی، استرالیا، اسلوواکی، آلمان، شمال افریقا و ایران (گلستان، خراسان شمالی، خوزستان، تهران، البرز، کرمان، همدان و کرمانشاه) (29).

1-2-1-3- گونهPriesner, 1936  Melanthrips separandus

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 11/2/93،  Rapistrum rugosum،بابا رمضان، 17/2/94، Mentha spp، Melilotus spp.

مناطق انتشار: ترکیه، فلسطین، احتمالاً شرق مدیترانه، ایران (فارس، همدان، قزوین، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، اردبیل، چهارمحال بختیاری، قم، لرستان، مرکزی و کرمانشاه) (29).

1-3- خانواده Thripidae Stepens, 1829

خانواده Thripidae یکی از هشت خانواده زیر راسته Terebrantia می‌باشد که این خانواده بابیش از 2000 گونه توصیف‌شده، خود به چهار زیر خانواده ,Dendrothripinae, Panchaetothripinae

Sericothripinae و Thripinae تقسیم می‌شود (3). در ایران، 135 گونه تحت 47 جنس ثبت‌شده که متعلق به 4 زیر خانواده می‌باشند (29).

1-3-1- زیر خانواده Karny, 1921 Thripinae

این زیر خانواده شامل 1700گونه در 220 جنس با انتشار جهانی می‌باشد (38). ازاین تعداد، 119 گونه در 37 جنس در ایران به ثبت رسیده است. در این میان زیر خانواده Thripinae بزرگترین زیر خانواده در خانواده Thripidae بوده و افراد آن اغلب روی گلها یا برگ گیاهان تغذیه کرده و بسیاری آفتند، اما تعداد اندکی نیز شکارگر در میان آنها یافت می‌شود (30). ازاین زیرخانواده 28 گونه متعلق به 11 جنس جمع‌آوری و شناسایی شد.

1-3-1-1- جنس Anaphothrips Uzel, 1895

1-3-1-1-1- گونه  Anaphothrips obscures Muller, 1776

نمونه­های مورد بررسی: جاده کلات، 26/6/93، Agrostemma sp.، Lemna spp.

مناطق انتشار: انتشار وسیع در جهان؛ ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، فارس، خوزستان، کرمان، گلستان و همدان) (29و 8).

1-3-1-2- جنس Aptinothrips Haliday, 1836

1-3-1-2-1- گونه Aptinothrips elegans Priesner, 1924

نمونه­های موردبررسی: آل، 8/3/93، Asclepias spp.

مناطق انتشار: اروپای غربی، روسیه و ایران (خراسان شمالی، کردستان، همدان، البرز و آذربایجان شرقی) (29).

1-3-1-2-2- گونه rufus Haliday, 1836Aptinothrips

نمونه­های موردبررسی: آل، 8/3/93،  Asclepias spp، Ferula gommosa.

مناطق انتشار: چین، اروپا، کاستاریکا و ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، همدان، تهران، گلستان، کرمان، زنجان، البرز و آذربایجان شرقی) (29 و 8).

1-3-1-3- جنس Chirothrips Haliday,1836

1-3-1-3-1- گونهmanicatus Haliday, 1836   Chirothrips

نمونه­های موردبررسی: جلگه خور، 17/5/93، Phragmites communis.

مناطق انتشار: منطقه پاله آرکتیک و ایران (خراسان­رضوی، البرز، همدان، کرمانشاه، همدان، آذربایجان شرقی، کرمان، گلستان، خوزستان، یزد، خراسان شمالی و خوزستان) (29 و 8).

1-3-1-3-2- گونه molestus Priesner, 1926 Chirothrips

نمونه­های موردبررسی: آل، 8/3/93، Rosa canina، Ferula gummosa، Sisymbrium irio ، Boraginaceae، .Avena sp؛ آبگرم، 25/2/93، Sonchus spp.

مناطق انتشار: استرالیا،جمهوری چک و ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، همدان و گلستان) (29 و 8).

1-3-1-4- جنس Eremiothrips Priesner, 1950

1-3-1-4-1- گونهMinaei, 2012   bhattii Eremiothrips

نمونه­های موردبررسی: زاوین، 5/4/93، Medicago sativa، جلگه­خور، 26/6/93، Altheae sp..

مناطق انتشار: ایران (فارس) (29).

1-3-1-5- جنس Frankliniella Karny, 1910

1-3-1-5-1- گونه Frankliniella fusca Karny, 1912

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 25/2/93، Medicago sativa، Achillea millefolium.

مناطق انتشار: کره، هاوایی، امریکا، پروتوریکو، هلند، مکزیک، مارتینیک، کانادا (7). ایران (خراسان شمالی) (2).

1-3-1-5-2-گونه Frankliniella intonsa Trybom, 1895

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 11/2/93، Plantago lanceolata؛ آل، 8/3/93، Melilotus albus، .Asclepias   sp، زاوین 5/4/93، Medicago sativa،مزرعهاسماعیلبیک، 17/5/93،.Equisetum palustre

مناطق انتشار: انتشار گسترده جهانی، ایران ( انتشار گسترده) (29).

1-3-1-5-3- گونه Frankliniella occidentalis Pergande, 1895

نمونه­های موردبررسی: شهر کلات، 6/93، گیاه نامشخص.

مناطق انتشار: انتشار گسترده جهانی، ایران (خراسان رضوی، تهران، خوزستان، همدان، زنجان، آذربایجان شرقی، البرز و قزوین) (29و 8).

1-3-1-6- جنس Limothrips Haliday, 1836

1-3-1-6-1- گونه Limothrips angolicornis Jablonowski,1894

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 25/2/93، Sonchus sp.، Hordeum murrinum، آل، 8/3/93، Sisymbruim spp.

مناطق انتشار: مرکز و جنوب اروپا، کالیفرنیا و جنوب­شرقی استرالیا (34). ایران (خراسان رضوی، خوزستان، همدان، آذربایجان­شرقی، کرمان، مازندران، خراسان شمالی، البرز، آذربایجان غربی، گلستان و فارس) (29 و 8).

1-3-1-7- جنس Mycterothrips Trybom, 1910

1-3-1-7-1- گونه hamedaniensis Mirab- balou, shi et chen, 2011 Mycterothrips

نمونه­های مورد بررسی: جلگه­خور، 27/1/94، Cydonia vulgaris ،  Rapistrum rugosum.

مناطق انتشار: ایران (همدان) (29).

1-3-1-7-2-گونه  mahvelatiensis sp.n. Mycterothrips

نمونه­های موردبررسی: گوجگی 26/6/93، Astragalus spp.، Pyrus sp.، جلگه­خور، 27/1/94، Pyrus sp..

مناطق انتشار: ایران (خراسان شمالی) (2).

1-3-1-7-3- گونه  nastarani sp.n. Mycterothrips

نمونه­های موردبررسی: ارس سیستان، 31/3/93، Rosa canina، قره‌سو، 5/4/93، .Rosa canina

مناطق انتشار: ایران (خراسان شمالی) (2).

1-3-1-7-4- گونه  tschirkunae Yakhontov, 1961 Mycterothrips

نمونه­های موردبررسی: ارس سیستان، 31/3/93، Marrubium vulgare،جلگه­خور،10/5/93، Mentha longifolia، Alhagi camelorum؛جلگه­خور، 26/6/93، Datura stramonium،جلگه­خور، 5/7/93،Polygonum aviculare، جلگه­خور، 27/1/94،Pyrus sp..

مناطق انتشار: تاجیکستان، ازبکستان، ترکیه و ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، خوزستان و تهران) (29 و 8).  

1-3-1-8- جنس Odontothrips Amyot et Servill, 1843

1-3-1-8-1- گونه Odontothrips confusus Priesner,1926

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 10/5/93، Medicago sativa.

مناطق انتشار: چین، مجارستان، آلمان، جمهوری چک و ایران (خراسان رضوی، فارس، کرمان، یزد، گلستان، لرستان، البرز، خراسان شمالی،همدان،کردستان، قزوین و زنجان) (29 و24، 8).

1-3-1-8-2- گونه Odontothrips phlomidinus Priesner,1954

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 25/2/93، Mentha spp.

مناطق انتشار: ایران (فارس) (29).

1-3-1-9- جنس Pezothrips Karny,1907

1-3-1-9-1- گونه bacterianus Pelikan,1968  Pezothrips

نمونه­های موردبررسی: ارس سیستان، 31/3/93،  Echium vulgare.

مناطق انتشار: چین، ترکیه، تاجیکستان و ایران (خراسان رضوی، همدان و کرمانشاه) (29 و 23، 8).

1-3-1-10- جنس Tenothrips Bhatti, 1967

1-3-1-10-1- گونه Tenothrips frici Uzel,1895

نمونه­های موردبررسی: محمدیه، 21/1/93،  Hulthemia persica، آل، 8/3/93، Ferula gommosa.

مناطق انتشار: قزاقستان، استرالیا، رومانی، هند، آمریکا، جمهوری چک، مجارستان  و ایران (خراسان­رضوی، خراسان شمالی، خوزستان، فارس، گیلان، مازندران، همدان، کرمانشاه، قزوین، آذربایجان­شرقی، زنجان، لرستان، مرکزی، قم، اردبیل، کردستان) (29و 8).

1-3-1-11- جنس  Thrips Linnaeus, 1758

ازاین جنس 10 گونه زیر جمع‌آوری و شناسایی گردید.

1-3-1-11-1- گونه atratus Haliday,1836  Thrips

نمونه­های موردبررسی: آبگرم، 25/2/93، Melilotus spp، Sonchus spp،آل، 8/3/93، Hypericum spp،Aristolochia maurorum ،قره‌سو، 5/4/93، Lepidhum draba،قره‌سو،5/4/93،  Lemna spp،زاوین،  5/4/93، .Centaurea sp، Echinops spp،ارتوکند، 17/5/93، Verbascum spp.

مناطق انتشار: قبرس، چین، کره، مغولستان، ترکیه، اروپا، امریکا، کانادا و ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، مرکزی، تهران، کرمان، یزد، همدان، کرمانشاه، کردستان، مازندران و زنجان) (29 و 8).

1-3-1-11-2- گونه  dubius Priesner,1927  Thrips

نمونه­های موردبررسی: زاوین، 5/4/93، Carthamus spp.

مناطق انتشار: استرالیا، مجارستان و ایران (همدان و البرز) (29).

1-3-1-11-3- گونه fraudulentus Priesner, 1954  Thrips

نمونه­های موردبررسی: محمدیه، 21/1/93، Artemizia herba-alba؛جلگه­خور، 29/1/93، Cerasus spp.، ارس سیستان، 31/3/93،  Peganum harmala، زاوین، 5/4/93، Centaurea spp.

مناطق انتشار: ایران (خراسان رضوی، فارس، همدان و قزوین) (29 و 8).

1-3-1-11-4- گونه major Uzel, 1895  Thrips

نمونه­های موردبررسی: محمدیه، 21/1/93،  Hulthemia persica،جلگه­خور، 29/1/93،  Arctium lappa، آل، 8/3/93،  Ferula gummosa.

مناطق انتشار: چین، مغولستان، ترکیه، اروپا، مغرب و ایران (خراسان رضوی، خراسان شمالی، خوزستان، گلستان، تهران، فارس، کرمان، مازندران، همدان و البرز) (29و 8).

1-3-1-11-5- گونه meridionalis Priesner, 1926  Thrips

نمونه­های موردبررسی: محمدیه، 21/1/93، Hulthemia persica؛جلگه­خور، 29/1/93،  Arctium lappa،جلگه­خور، 11/2/93، Tamarix spp، آل، 8/3/93، Ferula gummosa، Aristolochia sp.، Eremurus sp.،Sysimbrium spp..

مناطق انتشار: گرجستان، ارمنستان، ترکیه، قبرس، لبنان، فلسطین اشغالی، شمال اوکراین، اروپا، شمال هند، عراق و ایران (خراسان­رضوی، خراسان­شمالی، گلستان، فارس، خوزستان، لرستان، تهران، مرکزی، کرمان، یزد، مازندران، همدان، کرمانشاه، زنجان و البرز) (29و 8).

1-3-1-11-6- گونه  Thrips minutissimus Linnaeus, 1758

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 11/2/93، Arctium lappa؛آل، 8/3/93، Eremurus spp، آل، 26/6/93، Hulthemia persica، جلگه­خور، 27/1/94، Malus spp.

مناطق انتشار: گرجستان، اروپا و ایران (گلستان، مازندران، خراسان شمالی و فارس) (29).

1-3-1-11-7-گونه  Thrips tabaci Lindeman, 1889

نمونه­های موردبررسی: جلگه خور، 21/1/93، Sysimbrium spp، جلگه­خور، 29/1/93، Achillea spp،جلگه­خور، 11/2/93، Arctium lappa،آل، 8/3/93،Eremurus spp،زاوین، 5/4/93، Medicago sativa،قره‌سو، 5/4/93، Lepidium draba،اسماعیل بیک، 17/5/93، Equisetum palustre، جلگه خور، 26/6/93، Malvaneglecta،گوجگی، 26/6/93، Tamarix spp،جلگه خور، 27/1/94، Malus spp، جلگه­خور، 11/2/94، Sysimbrium spp.

مناطق انتشار: انتشار وسیع در ایران وجهان (29).

1-3-1-11-8- گونه trybomi Karny, 1908  Thrips

نمونه­های موردبررسی: کارده، 11/2/93، Lactuca spp، جلگه­خور، 11/2/93، Arctium lappa، Anagallis arvensis.

مناطق انتشار: اروپا و ایران (فارس) (29).

1-3-1-11-9- گونه Thrips verbasci Priesner, 1920

نمونه­های موردبررسی: ارتوکند، 18/5/93،
Verbascum Thapsus.

مناطق انتشار: اروپا و ایران (خراسان شمالی) (29).

1-3-1-11-10- گونه vulgatissimus Haliday, 1836  Thrips

نمونه­های موردبررسی: کارده، 11/2/93، Rapistrum rugosum، زاوین، 4/2/94، Capsella bursapastoris.

مناطق انتشار: چین، نیوزیلند، اروپا، امریکای شمالی و ایران (تهران، مرکزی، همدان، کرمانشاه، زنجان و خراسان­شمالی) (29).

2- زیر راسته Tubulifera Haliday, 1836

زیر راسته Tubulifera شامل حدود 3500 گونه تحت 450 جنس می‌باشد، که درPhlaeothripidae  تنها خانواده این زیر راسته قرار دارد (38). 51 گونه متعلق به 20 جنس در ایران ثبت‌شده است (29).

2-1- خانواده Phlaeothripidae Uzel, 1895

بزرگ‌ترین خانواده بال ریشکداران با حدود 3550 گونه در 46 جنس می‌باشد (38). از این تعداد 45 گونه در 19 جنس از ایران گزارش‌شده است (17). حداقل 50 درصد از گونه‌های موجود در این خانواده با بافت‌های مرده گیاهی مرتبط بوده و از قارچ‌ها یا محصولات پوسیده قارچی تغذیه می‌کنند. بیشتر دیگر تریپس‌های موجود در این خانواده، از برگ‌ها تغذیه کرده و تعداد اندکی از آنها نیز بر روی گل‌ها تولیدمثل می‌کنند و تعداد بسیار کمی از گونه‌ها به‌عنوان شکارگر سایر بندپایان کوچک می‌باشند. به‌طورکلی خانوادهPhlaeothripidae  تنها عضو زیرراسته تخم­ریز لوله‌ایها درنظرگرفته‌می‌شود. این خانواده دارای دو زیرخانواده با نامهایPhlaeothripinae و Idolothripinae می‌باشد (38).

زیرخانواده Phlaeothripinae Uzel, 1895

حدود 2800 گونه تحت 370 جنس دراین زیر خانواده به ثبت رسیده است (38). در ایران نیز 46 گونه متعلق به 16 جنس  لیست شده است که دراین میان جنسHaplothrips بزرگترین گروه در ایران با 26 گونه می‌باشد که بسیاری از گونه‌های آن شکارگر و تعدادی گیاهخوار بوده وبر روی گلهایAsteraceae  و Poaceae یافت می‌شوند (13،22، 26 و 28).

از این زیرخانواده تعداد 8 گونه از دو جنس Haplothrips و Neoheegeria جمع‌آوری و شناسایی شد.

2-1-1-1- جنس Haplothrips Amyotet Serville,1843

2-1-1-1-1- گونه  caespitis Priesner, 1936 Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: جلگه خور، 11/2/93، Lotus corniculatus،جلگه­خور، 26/6/93، Marticaria chamomilla.

مناطق انتشار: سودان، ایران (خراسان رضوی، خوزستان و همدان) (29و 8).

2-1-1-1-2- گونه  clarisetis Priesner, 1930 Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: جاده کلات-قره سو، 16/2/94، Foeniculum vulgare.

مناطق انتشار: مصر، سودان و ایران (خراسان رضوی، کرمان، یزد، خراسان شمالی،تهران، فارس و مازندران) (29و 10).

2-1-1-1-3- گونه leucanthemi Watson, 1924 Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 26/6/93، Astragalus spp.

مناطق انتشار: چین، آرژانتین، شیلی، امریکای شمالی و استرالیا (10 و14). ایران (خراسان رضوی، همدان، کرمانشاه، فارس، اردبیل، مازندران (5، 8و 29).

2-1-1-1-4- گونه  marocannus Priesner, 1950 Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: ارس سیستان، 31/3/93، Rosa canina،ارتوکند، 17/5/93، Plum spp.

مناطق انتشار: مراکش (38)، ایران (خراسان رضوی، خوزستان، فارس و تهران) (5، 8و 14).

2-1-1-1-5- گونه  reuteri (Karny, 1907) Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 29/1/93، Pyrus sp.، کارده، 11/2/93، Rapistrum rugosum، آل، 8/3/93،Centaurea spp ،زاوین، 5/4/93، Carthamus spp، جلگه­خور، 26/6/93، Marticaria spp.

مناطق انتشار: چین، روسیه، مغولستان، هند، پاکستان، اروپا، سودان، مصر و ایران (خراسان رضوی، فارس، قزوین، قم، کرمان، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، خوزستان، لرستان، مازندران، تهران، زنجان، یزد، گلستان، البرز، همدان، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، مرکزی و کردستان) (29و 8).

2-1-1-1-6- گونه Subtilissimus (Haliday, 1852) Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: قره‌سو، 5/4/93، گیاه نامشخص، جلگه­خور، 26/6/93، Hulthemia persica.

مناطق انتشار: چین، ژاپن، آسیای مرکزی، اروپا، امریکای شمالی و ایران (خراسان رضوی، همدان، فارس و تهران) (29و 8).

2-1-1-1-7- گونه  tritici (Kurdjumov, 1912) Haplothrips

نمونه­های موردبررسی: گوجگی، 21/1/93، Labiatae، Achillea millefolium،گوجگی، 31/1/93، Achillea millefolium،کارده، 11/2/93، Rapistrum rugosum،آبگرم، 25/2/93، Morus alba،آل، 8/3/93، Ferula gummosa،لایین­نو، 31/3/93، Acroptilon repense،زاوین، 5/4/93، Centaurea spp،Carthamus spp، Echinops spp،قره‌سو، 5/4/93، Rosa canina، Lepidium spp،آبگرم، 10/5/93، Mentha spp، گوجگی، 26/6/93، Tamarix hispida، Marticaria chamomilla.

مناطق انتشار: چین، روسیه، کره، اروپا و ایران (خراسان رضوی، تهران، کرمان، یزد، آذربایجان غربی، کرمانشاه، آذربایجان شرقی، سمنان، زنجان، خوزستان، اصفهان، کردستان، فارس، چهارمحال و بختیاری، خراسان شمالی، لرستان، گلستان، البرز، مازندران، همدان، قزوین و قم) (29و 8).

2-1-1-2- جنس Neoheegeria Schmutz, 1909

2-1-1-2-1- گونهdalmatica Schmutz, 1909  Neoheegeria

نمونه­های موردبررسی: جلگه­خور، 29/1/93، Labiatae، آبگرم، 25/2/93، Marrubium vulgare، زاوین، 4/2/94، Rhynchocorys elephas.

مناطق انتشار: ترکیه، ازبکستان، الجزایر و ایران (خراسان رضوی، همدان، فارس، خوزستان، مازندران و تهران) (29 و 8).

بحث

در تحقیق انجام ‌شده بیشترین گونه‌های شناسایی‌شده در منطقه کلات مربوط به زیرراسته Terebrantia بود، از میان خانواده‌های این زیر راسته، خانواده Thripidae با 11 جنس و 29 گونه غنی‌ترین خانواده ازلحاظ جنس و گونه به شمار می‌آید. در زیرراستهTubulifera  نیز جنس Haplothris از خانواده Phlaeothripidae دارای بیشترین تعداد گونه شناسایی‌شده در منطقه کلات بود. در بین جنس‌های گزارش‌شده از این خانواده در ایران نیز جنس Haplothrips ازلحاظ تعداد گونه غنی‌ترین جنس این خانواده به‌شمار می‌رود (18). جنس Thrips از زیر خانواده Thripinae متعلق به خانواده Thripidae دارای بیشترین گونه جمع‌آوری ‌شده بود که در این جنس نیز به ترتیب گونه‌های Thrips tabaci،Thrips meridionalis و Thrips atratusو در جنس Haplothrips نیز H. triticiدارای بیشترین تنوع میزبانی بودند.

در بین تریپس‌های ایران Thrips tabaci یکی از مهم‌ترین آفات و با بیشترین پراکنش در کشور می‌باشد (19 و 32). بعلاوه T.meridionalis یکی دیگر از آفات مهم در ایران بوده و به‌عنوان آفت درختان هسته‌دار از استان فارس گزارش‌شده است (1) و این‌گونه یکی از رایج‌ترین گونه‌ها در خراسان رضوی نیز می‌باشد (8).

در مقایسه با  45 گونه مطالعه شده در خراسان رضوی (8)، فون بال‌ریشکداران منطقه کلات26 گونه مشابه و 14 گونه جدید برای فون استان داشت. از 84 گونه تریپس‌ استان همدان در چک لیست میراب بالو و همکاران (31)، 26 گونه در منطقه کلات هم موجود بود. گونه‌های بال‌ریشکداران منطقه کلات، در مقایسه با 217 گونه‌ معرفی‌شده در چک‌لیست تریپس‌های ایران (29)، 37 گونه مشابه داشت.

از حدود 6000 گونه بال‌ریشکدار شناخته‌شده در جهان، کمتر از 5 درصد از ایران گزارش‌شده است (33) که باتوجه به فون غنی گیاهان، وسعت و جغرافیای متفاوت ایران رقم بسیار کمی می‌باشد، دراین تحقیق نیز باوجود اینکه منطقه کلات ازنظر وسعت نسبتاً کوچک است اما فون غنی بال‌ریشکداران در آن مشاهده شد. هرچند در برخی استانها مانند همدان و فارس مطالعات زیادی جهت شناسایی فون بال‌ریشکداران انجام‌گرفته است، بنظر می‌رسد مطالعات جامع‌تر در سایر مناطق کشور ضروری ‌است.

سپاسگزاری

نویسندگان از خانم دکتر لیدا فکرت (گروه گیاه‌پزشکی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد) بخاطر راهنماییهای ارزشمند و تائید نهایی نمونه‌ها، تشکر می‌کنند‌. نویسندگان همچنین از معاونت پژوهشی دانشگاه صنعتی شاهرود که امکانات انجام این تحقیق را فراهم نموده، قدردانی می‌نمایند.

  1. Alavi, J., Zibaei, K., and Sajjadi, M., 2012. Thripsmeridionalis (Thysanoptera: Thripidae) a pestof stone fruit trees in Fars province.Proceedings of the 20th Iranian Plant ProtectionCongress, Iran, 196 p.
  2. Alavi, J., Modarres Awal, M., Fekrat, L., and Minaei, K., 2013. The genus Mycterothrips (Thysanoptera: Thripidae) in Iran, with three new species. Zootaxa. 3718, PP: 345-356.
  3. Bhatti, J. S., 1989. The classification of Thysanoptera into families. Zoology,2(1), PP: 1-23.
  4. Bhatti, J. S., Telmadarraiy, Z., Kumar, V., and Tyagi, K., 2003a. Species of Eremiothrips in Iran (Terebrantia: Thripidae). Thysanoptera. 2, PP: 49-110.   
  5. Bhatti, J. S., Alavi, J., Zur Strassen, R., and Telmadarraiy, Z., 2009. Thysanoptera in Iran 1938-2007. An Overview. Part 1 and 2. Thrips. 7, PP: 1-172, 8, PP: 173-373.
  6. Bukhman, R. S., Mound, L. A., and Whiting, M. F., 2012. Phylogeny of Thrips (Insecta: Thysanoptera) based on five molecular loci. Systematic Entomology. 38, PP: 123-133.
  7. Chin-Ling, W., Feng-Chyi, L., Yi-Chung, C., and Hsien-Tzung, S., 2010. Species of Frankliniella Trybom (Thysanoptera: Thripidae) from the Asian-Pacific area. Zoological Studies. 49(6), PP: 824-838.
  8. Fekrat, L., and Manzari, S., 2014. Faunistic study of Thysanoptera (Insecta) in Khorasan-e- Razavi Province, north-east Iran. Iranian Journal of Biosystematics. 2, PP: 161-174.
  9. Garms, B. J., Mound, L. A., and Schellhorn, N. A., 2013. Polyphagy in the Australian population of South African citrus thrips (Scirtothrips aurantii Faure). Australian Journal of Enthomology.52, PP: 282-289.
  10.  Hoddle, M. S., Mound, L. A., and Paris, D. L., 2012. Thrips of California. CBIT Publishing, Queensland.                                                 http://  keys.lucidcentral.org/keys/v3/thrips_of_

california/Thrips_of_California.html

  1. Lewis, T., 1973. Thrips, Their biology, ecology and economic importance. Academic press, New York, 349 p.
  2.  Minaei, K., Azemayeshfard, P., and Mound, L. A., 2007. The southern Palaearctic genus Neoheegeria (Thysanoptera: Phlaeothripidae): redefinition and key to species. Tijdschr Entomol. 150, PP: 55–64.
  3.  Minaei, K., and Mound, L. A., 2007. The Thrips genus-group (Thysanoptera: Thripidae) in Iran. Journal of Entomological Society of Iran. 27(1), PP: 29-36.
  4.  Minaei, K., and Mound, L. A., 2008. The Thysanoptera Haplothripini (Insecta: Phlaeothripidae) of Iran, Journal of Natural History. 42, PP: 41-42.
  5. Minaei, K., 2012. The genus Eremiothrips (Thysanoptera: Thripidae) in Iran, with one new species. Zootaxa. 3349, PP: 56-62.
  6.  Minaei, K., Haftbaradaran, F., and Mound, L. A., 2012. A new Ankothrips species (thysanoptera; Melanthripidae) from Iran with unusually short setae. Zootaxa. 3552, PP: 37-42.
  7.  Minaei, K., 2013. Thrips (Insecta, Thysanoptera) of Iran: a revised and updated checklist. ZooKeys. 330, PP: 53-74.
  8.  Minaei, k., and Aleosfoor, M., 2013. A new species of Haplothrips from southern Iran (Thysanoptera: Plaeothripidae). Zookeys. 275, PP: 91-99.
  9.  Mirab-balou, M., Pourian, H. R., and Alizadeh, M., 2009. Ornamental (Pests & Diseases). Marze Danesh Press, 109 p. (Pages).
  10.  Mirab-balou, M., and Chen, X. X., 2010. First description of the male of the wheat thrips, Anaphothrips obscures (Thysanoptera). Zootaxa. 2540, PP: 65-68.
  11. Mirab-balou, M., Tong, X. L., and Chen, X. X., 2011. The grass-living genus Aptinothrips Haliday, 1836 (Thysanoptera: Thripidae) from China. Far Eastern Entomologist. 232, PP: 1-10.
  12.  Mirab-balou, M., and Chen, X. X., 2011a. A new species of Melanthrips from Iran (Thysanoptera: Melanthripidae), with a key to the Iranian species. Entomological news. 122(5), PP: 407-415.
  13.  Mirab-balou, M., Tong, X. L., 2011. A new species and a new record of the genus Pezothrips Karny from China (Thysanoptera: Thripidae). Entomological news. 122(4), PP: 348-353.
  14.  Mirab-balou, M., Shi, M., and Chen, X. X., 2011. Two new species of the genus Mycterothrips from Western Iran (Thysanoptera: Thripidae). Zootaxa. 3130, PP: 57-62.
  15.  Mirab-balou, M., and Chen, X. X., 2012. Iranian Thrips of the family Aeolothripidae (Insecta: Thysanoptera), with four newly record species. Vestnik Zoologii. 46(6), PP: 16-24.
  16.  Mirab-balou, M., Shi, M., and Chen, X. X., 2012. A newly recorded genus and species of Haplothripini (Thysanoptera: Phlaeothripidae) from Iran. Far Eastern Entomologist. 240, PP:1–8.
  17.  Mirab-balou, M., Tong, X. L., and Chen, X. X., 2012. A new record and description of a new species of the genus Thrips, with an updated key to species from Iran. Journal of Insect Science. 12, PP: 90-101.
  18.  Mirab-balou, M., Tong, X. L., and Chen, X. X., 2012. Iranian Haplothrips with fore wings subbasalsetae arranged in a triangle (Tubulifera:Phlaeothripidae). Persian Gulf Crop Protection 1(2), PP: 15–21.
  19.  Mirab-balou, M., 2013. A checklist of‌ Iranian Thrips (Insecta:Thysanoptera). Far Eastern Entomologist. 267, PP: 1-27.
  20.  Mirab-balou, M., Minaei, K., and Chen, X., 2013. An illustrated key to the genera of Thripinae (Thysanoptera, Thripidae) from Iran. ZooKey. 317, PP: 27-52.
  21.  Mirab-balou, M., Tong, X. L., and Chen, X. X., 2013. A Checklist of Thysanoptera (Insecta) in Hamedan province, Iran. Natura montenegrina, Podgorica. 12(1), PP: 71-95.
  22.  Mirab-balou, M., Pourian, H. R., Golabtunchi, O., and Heidari, P., 2014. Fruit Pests (Fourth Edition). Marze Danesh Pres, 298 p. (Pages).
  23.  Mirab-balou, M., 2016. An illustrated key to species of the genus Thrips Linnaeus (Thysanoptera: Thripidae) from Iran, with an updated checklist. Journal of Insect biodiversity and systematic. 02(1), PP: 167-180
  24.  Moritz, G., Mound, L. A., Morris, D. C., and Goldarazena, A., 2004. Pest Thrips of the world-visual and molecular identification of test thrips. Cd-rom published by CBIT, Brhsbane. http://www.cbit.uq.edu.au/software/pestthrips/default.html.
  25.  Mound, L. A., and Pitkin, B. R., 1972. Microscopic whole mounts of Thrips (Thysanoptera). Entomologstists Gazzette. 23, PP: 121-125.
  26.  Mound, L. A., and NG, Y. F., 2009. An illustrated key to the genera of Thripinae (thysanoptera) from south east Asia. Zootaxa. 2265, PP: 27-47.
  27.  
  28.  Pelikan, J., 1968. Two new Thysanoptera from Asia with notes on synonymy. Acta entomological bohemoslovaca. 65, PP: 216-221.
  29.  ThripsWiki, 2016. ThripsWiki – providing information on the World’s Thrips. Available from: http://thrips. Info/wiki/
  30.  Yang, C. X., Liu, Y. J., and Han, Y. F., 1993. Thysanoptera collected from the wild grasslands of Ningxia and West Inner Mongolia annotated checklist. Acta Agriculturae Boreali-occidentalis Sinic, 2, PP: 1-6.
دوره 31، شماره 1
اردیبهشت 1397
صفحه 56-67
  • تاریخ دریافت: 18 اردیبهشت 1395
  • تاریخ بازنگری: 30 دی 1395
  • تاریخ پذیرش: 25 مرداد 1396