نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه زیست شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
2 عضو هیات علمی گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان
3 مرکز تحقیقات فیزیولوژی اعصاب، دانشگاه علوم پزشکی همدان، همدان، ایران
چکیده
مقدمه: استفاده از کراتین به عنوان مکمل غذایی، برای کمک به عملکرد ورزشی، عمومیت گستردهای در میان ورزشکاران دارد. با این وجود اخیراً نگرانیهایی در مورد اثر زیان آور مصرف کوتاه و بلند مدت کراتین بر سلامتی بیان شده است. هدف از مطالعهی اخیر، بررسی اثرات مصرف خوراکی مکمل کراتین بر سطح سرمی BUN، کراتینین و بافت کلیوی در رتهای نر تحت تمرین بود.
مواد و روش ها: در این مطالعه، رت های نر نژاد ویستار با محدوده وزنی (245±5g) به طور تصادفی به 5 گروه 8 تایی: کنترل، شاهد، تمرین و دریافت کننده دوز 200 ،300، و mg/kg/d 600 تقسیم شدند. مطالعات بیوشیمیایی و بافت شناسی بعد از 10 روز مصرف کراتین و ورزش انجام شد. سپس سطح سرمی BUN وکراتینین با استفاده از روش اسپکتروفتومتری مورد سنجش قرار گرفت. نتایج حاصله با استفاده نرم افزار SPSS نسخه 18 و آزمون تحلیل واریانس ANOVA تجزیه وتحلیل شدند.
یافته های پژوهش: نتایج نشان داد که مصرف مکمل کراتین با دوزهای 200 ، 300 و 600 میلی گرم/کیلوگرم/ روز منجر به تغییرات معناداری در سطح سرمی BUN در مقایسه با گروه کنترل نشد (p>0.05) و در دوزهای 200 و 300 میلی گرم/ کیلوگرم نیز سطح سرمی کراتینین در مقایسه با گروه کنترل تغییرات معناداری نداشت (p>0.05) به استثناء گروه دریافت کننده دوز 600 میلی گرم/ کیلوگرم که به طور معناداری سطح سرمی بالاتری از کراتینین را در مقایسه با گروه کنترل نشان داد (p < 0.05). همچنین در ساختار بافت های کلیوی تغییرات هسیتولوژیکی معناداری در گلومرول، لوله های پروگزیمال و دیستال در
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effects of Oral Creatine Supplementation on Serum Levels of BUN, Creatinine and Renal Tissue in Trained Male Rats
نویسندگان [English]
1 Department of Biology, Faculty of Sciences, Islamic Azad University Hamedan Branch, Hamedan. Iran
2 Department of Biology, Faculty of Sciences, Islamic Azad University Hamedan Branch, Hamedan. Iran
3 Neurophysiology Research Center, Hamadan University of Medical Sciences, Hamadan, Iran.
چکیده [English]
Introduction: The use of creatine (Cr) as a nutritional supplement to aid athletic performance has gained widespread popularity among athletes. However, it has been recently expressed over the potentially harmful effects of short and long term creatine supplementation on health. The aim of present study was to the effects oral creatine supplementation on serum levels of BUN, creatinine and renal tissue in trained male rats.
Material & Methods: In this study, Wistar male rats weighing 245±5g were divided into five groups (n=8): control, sham, exercise with low-dose creatine (200 mg/kg/d), and exercise with moderate doses of creatine (300 mg/kg/d), exercise with high doses of creatine (600 mg/kg/d). Blood biochemical studies were performed after ten years of supplementation and exercise. Following serum collection, levels of BUN and creatinine were measured by spectrophotometry method. Statistical analyses were performed using SPSS and mixed model of ANOVA.
Findings: The results indicated that creatine supplementation at the doses given produced 200,300 and 600 mg/kg/d no significant changes in serum level of BUN compared to control group (p>0.05) and at the doses of 200 and 300mg/kg/d no significant changes in serum level creatinine compared to control group (p>0.05). But, the high dose creatine diet exercied group showed significantly higher serum level of creatinine (p < 0.05) when compare with control group. The results indicated no significantly differences in histological changes in glomerulus, proximal and distal tubules when comparing experimental groups for renal tissue structure.
Discussion & Conclusion: The results indicated that high dose
کلیدواژهها [English]
اثرات مصرف خوراکی مکمل کراتین بر سطح سرمی BUN و کراتینین و بافت کلیوی در رت های نر تحت تمرین
حمیدرضا ابری1، مینو محمودی1* و سیامک شهیدی2
1 همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان، دانشکده علوم پایه، گروه زیستشناسی
2همدان، دانشگاه علوم پزشکی همدان، مرکز تحقیقات فیزیولوژی اعصاب
تاریخ دریافت: 4/5/95 تاریخ پذیرش: 19/9/96
چکیده
استفاده از کراتین بهعنوان مکمل غذایی، برای کمک به عملکرد ورزشی، عمومیت گستردهای در میان ورزشکاران دارد. بااینوجود اخیراً نگرانیهایی در مورد اثر زیانآور مصرف کوتاه و بلندمدت کراتین بر سلامتی بیانشده است. هدف از مطالعه اخیر، بررسی اثرات مصرف خوراکی مکمل کراتین بر سطح سرمی BUN، کراتینین و بافت کلیوی در رتهای نر تحت تمرین بود. در این مطالعه، رتهای نر نژاد ویستار با محدوده وزنی (g5 ± 245) بهطور تصادفی به 5 گروه 8 تایی: کنترل، شاهد، تمرین و دریافتکننده دوز 200،300، و mg/kg/d 600 تقسیم شدند. مطالعات بیوشیمیایی و بافتشناسی بعد از 10 روز مصرف کراتین و ورزش انجام شد. سپس سطح سرمی BUN وکراتینین با استفاده از روش اسپکتروفتومتری موردسنجش قرارگرفت. نتایج حاصله با استفاده نرمافزارSPSS نسخه 18 و آزمون تحلیل واریانس ANOVA تجزیهوتحلیل شدند. نتایج نشان داد که مصرف مکمل کراتین با دوزهای200، 300 و 600 میلیگرم/کیلوگرم/ روز منجر به تغییرات معناداری در سطح سرمی BUN در مقایسه با گروه کنترل نشد (0.05P>) و در دوزهای200و300 میلیگرم/ کیلوگرم نیز سطح سرمی کراتینین در مقایسه با گروه کنترل تغییرات معناداری نداشت (0.05P>) بهاستثناء گروه دریافتکننده دوز600 میلیگرم/کیلوگرم که بهطور معناداری سطح سرمی بالاتری از کراتینین را در مقایسه با گروه کنترل نشان داد (0.05P<). همچنین در ساختار بافتهای کلیوی تغییرات هسیتولوژیکی معناداری در گلومرول، لولههای پروگزیمال و دیستال در مقایسهی گروههای تجربی با گروه کنترل مشاهده نشد (0.05P>). نتایج نشان داد که مصرف مکمل کراتین در دوز بالا باعث افزایش معنادار در سطح سرمی کراتینین در مقایسه با گروه کنترل گردید اما تأثیر معناداری بر سطح سرمی BUN نداشت و ضایعه و آسیب هسیستولوژیکی معناداری در بافت کلیوی گروههای دریافتکننده مشاهده نشد.
واژههای کلیدی: مکمل کراتین، BUN، کراتینین، بافت کلیوی، رت
* نویسنده مسئول، تلفن: 08138222104 ، پست الکترونیکی: minoomahmoodi@yahoo.com
مقدمه
تمرین با وزنه یکی از روشهای پرطرفدار جوانان است که در اکثر رشتههای ورزشی برای تقویت عضلانی از آن استفاده میشود. همچنین اکثر ورزشکاران از مکملهای ورزشی بهخصوص کراتین، باهدف بهبود عملکرد، افزایش توده بدون چربی و وزن عضلانی و درنتیجه افزایش قدرت که لازمه موفقیت در اکثر رشتههای ورزشی میباشد استفاده میکنند (10). کراتین یک ترکیب آلی است که در کبد و کلیهها از آمینواسیدهای گلایسین، آرژنین و متیونین ساخته میشود و نقش مهمی را در تأمین انرژی سریع از طریق انتقال گروه فسفات از فسفوکراتین (pcr) به ADP و بازسازی ATP ایفا میکند (43).
به نظر میرسد کراتین عامل نیروزای طبیعی، سالم و مؤثر برای افزایش عملکرد فعالیت ورزشی باشد. هرچند تحقیقاتی سودمندی و انرژیزا بودن آنرا گزارش کردهاند (38و 44)، اما به دلیل شیوع مصرف کراتین، هنوز ابهاماتی درباره فواید و آثار جانبی ازجمله تأثیر مکملسازی کوتاهمدت و بلندمدت بر شاخصهای سرمی آسیب سلولی وجود دارد (35). نتایج تحقیقات در رابطه با تأثیر مصرف کراتین در کنار تمرین ورزشی بر شاخصهای سرمی آسیب سلولی همسو نمیباشد. برای مثال، در تحقیقاتی تأثیر بارگیری کراتین بر روی نمونه انسانی و با انجام فعالیت ورزشی انجامشده و آنزیمهای کبدی و BUN و کراتینین موردسنجش قرارگرفته که در رنج نرمال کلینیکی قرارداشته و اختلاف معناداری وجود نداشت (29، 32 و 37). در مطالعاتی نیز آنزیمهای کبدی و کراتینین و BUN در اثر استفاده از این مکمل افزایش معناداری یافتهاند (22 و 41). در پژوهشی اظهار داشتند که سطح سرمی آنزیمهایی مانند کراتین کیناز و لاکتات دهیدروژناژ در پی مصرف مکمل کراتین افزایش مییابد (23).
بیشتر افراد با یکی از وظایف مهم کلیهها یعنی خلاص کردن بدن از مواد زائدی که جذبشدهاند یا بهوسیله متابولیسم به وجود آمدهاند آشنا هستند. کلیهها وظایف متعددی بر عهدهدارند که عبارتند از: دفع مواد زائد متابولیک و مواد شیمیایی خارجی، تعادل آب و الکترولیت، تنظیم اسمولالیته مایعات بدن و غلظت الکترولیتها، تنظیم فشار شریانی، تنظیم تعادل اسید- باز، ترشح متابولیسم و دفع هورمون، گلوکونئوژنز. کلیهها راه اصلی برای دفع فرآوردههای زائد متابولیسم هستند که دیگر مورد نیاز بدن نمیباشند. این فرآوردهها شامل اوره (ناشی از متابولیسم اسیدهای آمینه)، کراتینین (ناشی از کراتین عضله)، اسید اوریک (ناشی از اسیدهای نوکلئیک)، فرآوردههای نهایی تجزیه هموگلوبین (مثل بیلیروبین) و متابولیتهای هورمونهای مختلف میباشند (14).
ترکیبات ازتدار غیرپروتئینیnon protein nitrogen)) پلاسما مشتمل بر اوره، اسید اوریک، اوراتها، کراتینین، کراتین، اسیدهای آمینه و نیز آمونیوم و برخی دیگر از مواد ازته میباشند، که بخش عمده آنها نظیر آمینواسید و اوره، بهطور متوالی، از کاتابولیسم پروتئینهای غذایی و درونزا حاصلشده و در حالت سلامت حدود 45 درصد آنرا، اوره تشکیل میدهد.
از شاخصهای اختصاصی و حساس عملکرد کلیه، نیتروژن اوره خون (Blood Urea Nitrogen) و کراتینین است. اوره از مواد ازته غیرپروتئینی و محصول عمده کاتابولیسم پروتئینها در بدن میباشد، که از چرخه اوره در کبد سنتز شده و در مایعات داخل و خارج سلولی انتشار مییابد، غلظت اوره پلاسما منعکسکننده تعادل اوره حاصل از کاتابولیسم اسیدهای آمینه و دفع آن توسط کلیه است. سنجش اوره در آزمایشگاه بهصورت ازت اوره (BUN) صورت میگیرد. که محدوده طبیعی آن در فرد بالغ mg/dl 20-6 است. ازآنجاکه 47 درصد از وزن مولکولی اوره از نیتروژن تشکیل مییابد، از ضرب شدن رقم فوق در 14/2 میزان کلی اوره به دست میآید.
کموبیش تمامی منابع کراتین بدن در عضلات جای دارند و از دهیدراتاسیون غیرآنزیمی آن کراتینین پدیدار میگردد، که از نظر متابولیکی غیرفعال بوده و بهعنوان ماده زائد از طریق کلیه دفع میگردد. کراتینین همانند اوره در بیماریهای کلیوی افزایش مییابد و سنجش آن به همین مناسبت حائز اهمیت بوده و در تشخیص بیماریهای کلیه مورداستفاده قرار میگیرد. افزایش کراتینین همراه با سایر مواد ازته غیرپروتئینی در اختلالات پارانشیم کلیوی مشاهده میشود (16).
کراتین مکمل غذایی است که امروزه پرمصرفترین مکمل در بین ورزشکاران است (40). بااینحال، هنوز نگرانیهای زیادی در مورد اثرات نامشخص و عوارض جانبی مصرف مکمل کراتین در بین ورزشکاران رشتههای مختلف وجود دارد و ابهاماتی درباره آثار مکملسازی کوتاه و بلندمدت کراتین بر شاخصهای سلامتی و دستگاههای مختلف بدن به وجود آمده است. بنابراین باتوجه به سازوکار نامشخص بروز آسیب سلولی ناشی از مصرف مکمل کراتین در کنار تمرین و تناقضات موجود در یافتههای قبلی در رابطه با تغییرات شاخصهای سرمی، این تحقیق قصد داشت تأثیر مصرف خوراکی مکمل کراتین بر مارکرهای کلاسیک عملکرد کلیوی و بافت کلیه را در موشهای رت نر تحت تمرین شنا تعیین کند لذا هدف این تحقیق بررسی اثرات کراتین بر سطح سرمی کراتینین و BUN و بافت کلیوی در موشهای رت نر تحت تمرین میباشد، نتایج حاصله میتواند در ملاحظات ورزشی در خصوص دوزهای توصیهشده و طول دوره مصرف کراتین موردتوجه قرارگیرد و از آسیبهای فیزیولوژیک احتمالی به کلیه جلوگیری کند.
مواد و روشها
حیوانات و گروههای آزمایشی: مطالعه فوق یک تحقیق تجربی- آزمایشگاهی درزمینه ملاحظات ورزشی در مصرف مکملهای غذایی به منظور حداقل رساندن آسیبهای فیزیوپاتولوژیک بود. در این مطالعه موشهای صحرایی نر از نژاد ویستار با میانگین وزن (g5 ± 245) به تعداد 40 سر از انستیتو پاستور ایران تهیه شده که بهطور تصادفی در 5 گروه 8 سری قرارگرفتند. حیوانات محدودیتی در دسترسی به آب و غذا نداشتند و در شرایط نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی با درجه حرارت 3±22 درجه سانتیگراد و رطوبت 70 درصد در اتاق مخصوص حیوانات نگهداری میشدند، پس از یک هفته انتقال به آزمایشگاه دانشگاه و سازش با محیط جدید، انجام آزمایشات آغاز گردید. مطالعه برای 10 روز انجام گرفت و نمونهها به 5 گروه 8 سری تقسیم شدند:
گروه کنترل: بدون اینکه مکمل کراتین دریافت کنند، درون قفس همراه با آب و غذا نگهداری شدند.
گروه شاهد: بدون اینکه مکمل کراتین دریافت کنند روزانه به مدت 45 دقیقه تمرین شنا میکردند.
گروه تمرین- دریافتکننده دوز کم کراتین: این گروه مکمل کراتین را با دوز mg/kg/day 200 بهوسیله گاواژ دریافت و روزانه به مدت 45 دقیقه شنا میکردند.
گروه تمرین- دریافتکننده دوز متوسط کراتین: این گروه مکمل کراتین را با دوز mg/kg/day 300 بهوسیله گاواژ دریافت و روزانه به مدت 45 دقیقه شنا میکردند.
گروه تمرین- دریافتکننده دوز بالای کراتین: این گروه مکمل کراتین را با دوز mg/kg/day 600 بهوسیله گاواژ دریافت و روزانه به مدت 45 دقیقه شنا میکردند.
تمرین شنا (Swimming Training): جهت سازگاری حیوانات با شنا کردن در آب و کاهش فاکتورهای استرس در مواجهه با فعالیت شنا کردن همه حیوانات گروههای تمرین 5 روز متوالی به مدت 30 دقیقه بدون دریافت مکمل کراتین شنا میکردند (31). بعدازاین دوره سازگاری، موشها در گروههای تمرین پساز دریافت مکمل کراتین روزانه 45 دقیقه در استخر ویژهای به ابعاد 50×50×100 سانتیمتر برای 10 روز شنا کردند (27). درجه حرارت آب 1±31 درجه سانتیگراد نگهداری میشد و پس از هر جلسه شنا موشها با سشوار خشک میشدند.
مکمل کراتین (Creatine supplementation): دریافت مکمل کراتین (کراتین مونوهیدرات شرکت داروسازی و مکملهای غذایی کارن) یک روز بعد از دوره سازگاری موشها با شنا کردن شروع شد. حیوانات مکمل کراتین را بهوسیله گاواژ دریافت میکردند. دوزها بعد از ظهر و 30 دقیقه قبل از ورزش شنا به موشها داده میشد. دوز توصیهشده برای کراتین 300 میلیگرم به ازای یک کیلوگرم وزن بدن است که در مطالعات مختلف (7، 36 و46) استفادهشده است که این میزان معادل 20 گرم در روز برای یک شخص 70 کیلوگرمی است. که در این مطالعه دوزهای 200 و 600 میلیگرم به ازای یک کیلوگرم نیز استفاده شد.
روش نمونهبرداری خون: ده روز پس از اجرای تجربیات آزمایشگاهی و 48 ساعت بعد از آخرین جلسه تمرین، موشها با اتر بیهوش شدند و متعاقباً با استفاده از تکنیک خونگیری از قلب، خونگیری صورت گرفت. نمونههای خون (ml5) در لولههای آزمایشگاهی جمعآوری شده و پس از سانتریفیوژ با دور rpm2500 به مدت 10 دقیقه، نمونهها جهت آنالیزهای بیوشیمیایی سرم به منظور بررسی عملکرد کلیوی (BUN و کراتینین) به آزمایشگاه منتقل و با دستگاه اسپکتروفتومتری اتوآنالیزر Hitachi 912 ساخت ژاپن سنجشها صورت گرفت.
روش تهیه بافت: کلیه راست در هر پنج گروه مورد مطالعه پس از بیهوشی با اتر و خونگیری از قلب جدا و در فرمالین 10 درصد قرار دادهشده و پس از طی مراحل بافتشناسی، برشگیری صورت گرفت، برای برشگیری از دستگاه میکروتوم چرخشی (Rotary microtome) استفاده شد. ضخامت برشها 5 میکرون انتخابشده و برشها به طور مقاطع متوالی (Serial Section) تهیه شدند. در این مطالعه برای رنگآمیزی بافتها از روش رنگآمیزی معمولی به روش هماتوکسیلین- ائوزین (Hematoxylin- Eosin) استفاده شد. در لام های تهیه شده در 5 میدان دید تصادفی 10 مورد از هرکدام از شاخصهای مورفولوژیک مدنظر، برحسب میکرومتر اندازهگیری شده و نتایج بصورت Mean ± SEM گزارش شدند، نمونههای بافتی با بزرگنمایی 400 بهوسیله میکروسکوپ نوری ازنظر کپسولهای بومن و توبولهای کلیوی موردمطالعه قرارگرفت.
سنجش Creatinine سرم (روش ژافه): در این روش کراتینین در محیط قلیایی با پیکرات واکنش داده و تولید کمپلکس زرد- نارنجی مینماید. در کمپلکس رنگی تشکیلشده میزان جذب نوری در طولموج 510 نانومتر اندازهگیری میشود (20).
سنجش BUN سرم (روش (Berthelot: روش برتلوت بر مبنای واکنش اورهآز و سنجش آمونیوم حاصل با استفاده از فنل و هیپوکلریت بنا شده است. محصول آبیرنگ اندوفنل قابلسنجش خواهد بود و میزان جذب نوری در 560 نانومتر اندازهگیری میشود (28).
تجزیه و تحلیل آماری: نتایج آزمایش در تمام گروهها بصورت Mean+SEM گزارششده و دادههای حاصل بااستفاده از نرمافزار SPSS نسخه 18 و بااستفاده از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه ANOVA به همراه پسآزمونTukey آنالیز گردیدند و 0.05P< اختلاف معنیدار در نظر گرفته شد.
نتایج
اثر مصرف مکمل کراتین بر سطح سرمی کراتینین در گروههای تجربی: غلظت کراتینین سرم در گروههای کنترل (0.01±0.69)، شاهد (0.02±0.72)، دریافتکننده دوز کم mg/kg/day 200 (0.007±0.73)، دریافتکننده دوز متوسط mg/kg/day 300 (0.01±0.68) و دریافتکننده دوز بالای کراتین mg/kg/day 600 ( mg/dl0.01±0.76) در نمودار (1) نمایش داده شده است. نتایج نشان میدهد که اختلاف معناداری در سطح سرمی کراتینین بین گروه کنترل با گروههای شاهد، دریافتکننده دوز کم کراتین و دریافتکننده دوز متوسط کراتین وجود ندارد. همچنین اختلاف معناداری بین میانگین کراتینین سرم گروه دریافتکننده دوز بالای کراتین با گروه شاهد وجود ندارد (05/0 P>) اما بین میانگین کراتینین سرم گروه دریافتکننده دوز بالای کراتین با گروه کنترل اختلاف معناداری وجود دارد (05/0P <).
اثر مصرف مکمل کراتین بر سطح سرمی BUN در گروههای تجربی: نتایج غلظت BUN سرم در گروه کنترل (0.85±18)، شاهد (1.2±18.4)، دریافتکننده دوز کم کراتین mg/kg/day 200 (0.84±18.66) دریافتکننده دوز متوسط کراتین mg/kg/day 300 (0.91±18.85) و دریافتکننده دوز بالای کراتین mg/kg/day 600 (mg/dl0.52±18.42) در نمودار (2) نمایش دادهشده است. نتایج نشان میدهد که اختلاف معناداری در سطح سرمی BUN بین گروه کنترل با گروههای شاهد، دریافتکننده دوز کم کراتین، دریافتکننده دوز متوسط کراتین و دریافتکننده دوز بالای کراتین وجود ندارد (05/0 P >).
اثرات بافتی حاصل از مصرف خوراکی مکمل کراتین در رتهای نر تحت تمرین: بعد از جمعآوری خون، کلیه راست سریعاً برداشتهشده و در فرمالین 10 درصد قرارداده شد، پس از طی مراحل بافتشناسی و برشگیری، اسلایدهای 5 میکرومتری با هماتوکسیلین/ ائوزین رنگآمیزی شده و با بزرگنمایی X400 بهوسیله میکروسکوپ نوری موردمطالعه قرارگرفت و تصاویر بافتی با کمک دوربین دیجیتالی تهیه شده و پس از بررسی 6 میدان دید متفاوت در هر اسلاید از هرگروه، دادهها توسط آنالیز واریانس یکطرفه تجزیهوتحلیل و مشخص گردید که بین نمونههای تهیه شده در پنج گروه شامل شکل A، شکل B، شکل C، شکل D و شکل E به ترتیب کنترل، شاهد، دریافتکننده دوزهای 200، 300 و 600 میلیگرم/ کیلوگرم اختلاف معناداری ازنظر قطرکپسولهای بومن و توبولهای کلیوی (پروگزیمال و دیستال) وجود ندارد و در هیچکدام از گروههای موردمطالعه ضایعه و آسیب معناداری دیده نشد که نتایج در جدول 1نمایش داده شده است.
نمودار1- تأثیر مکمل کراتین بر سطح سرمی کراتینین در رتهای نر تحت تمرین شنا بعد از ده روز .
مقادیر بیانگر «میانگین+ انحراف معیار» است. گروههای کنترل (بدون دریافت مکمل و بدون تمرین شنا)، شاهد ( بدون دریافت مکمل و با تمرین شنا)، گروههای دریافتکننده مکمل با تمرین شنا (روزانه 45 دقیقه) دوزهای 200 و 300 و 600 میلیگرم/ کیلوگرم. علامت * بیانگر اختلاف معنادار با گروه کنترل است (0.05P<).
نمودار 2- تأثیر مکمل کراتین بر سطح سرمی BUN در رتهای نر تحت تمرین شنا بعد از ده روز.
مقادیر بیانگر « میانگین+ انحراف معیار» است. گروههای کنترل (بدون دریافت مکمل و بدون تمرین شنا)، شاهد (بدون دریافت مکمل و با تمرین شنا)، گروههای دریافتکننده مکمل با تمرین شنا (روزانه 45 دقیقه) دوزهای 200، 300 و 600 میلیگرم/ کیلوگرم.
شکل 1- بافت کلیوی گروههای: A) کنترل، B) شاهد، C) دریافتکننده کراتین دوز 200 میلیگرم/ کیلوگرم،D) دریافتکننده کراتین دوز 300 میلیگرم/ کیلوگرم، E) دریافتکننده کراتین دوز 600 میلیگرم/ کیلوگرم. گلومرول (1)، لولههای پروکسیمال (2)، لولههای دیستال (3).
بزرگنمایی: X40- رنگآمیزی: هماتوکسیلین- ائوزین. قطر گلومرولها، لولههای پروگزیمال و دیستال در گروههای مورد مطالعه برحسب میکرومتر اندازهگیری و مقادیر P (حاصل از آنالیز واریانس یکطرفه) نسبت به گروه کنترل مقایسه گردید که اختلاف معناداری نداشتند(0.05P<)، و در گروههای مورد مطالعه ضایعه و آسیبهیستولوژیکی معناداری دیده نشد.
جدول 1- میانگین قطر جسمکهای کلیوی، لولههای پروگزیمال و دیستال در گروههای مورد مطالعه برحسب میکرومتر. مقادیر P (حاصل از آنالیز واریانس یکطرفه) نسبت به گروه کنترل مقایسه و بیانشدهاند. (0.05P<) اختلاف معنادار نمیباشد. مقادیر بیانگر « میانگین+ انحراف معیار» است.
گروه |
قطر گلومرول |
P |
قطر لولههای پروکسیمال |
p |
قطر لولههای دیستال |
p |
گروه کنترل |
65/0+ 4/34 |
- |
244/0+ 60/6 |
- |
244/0+ 60/11 |
- |
گروه ورزشی |
97/0+ 6/33 |
977/0 |
244/0+ 70/6 |
00/1 |
374/0+ 35/11 |
930/0 |
دریافتکننده دوز کم کراتین |
12/1+ 32 |
698/0 |
200/0+ 35/6 |
99/0 |
374/0+ 80/10 |
525/0 |
دریافتکننده دوز متوسط کراتین |
000/1+ 34 |
998/0 |
4/0+ 40/6 |
99/0 |
2/0+ 20/11 |
93/0 |
دریافتکننده دوز بالای کراتین |
12/1+ 4/32 |
612/0 |
374/0+ 60/6 |
881/0 |
509/0+ 4/10 |
164/0 |
بحث و نتیجهگیری
نتایج مطالعه اخیر نشان میدهد که مصرف مکمل کراتین با دوزهای 200، 300 و 600 میلیگرم/ کیلوگرم موجب افزایش سطح سرمی BUN شد اما این افزایش در مقایسه با گروه کنترل معنادار نبود (05/0 P >). همچنین مصرف دوز 200 میلیگرم/ کیلوگرم موجب افزایش و دوز 300 میلیگرم/ کیلوگرم موجب کاهش سطح سرمی کراتینین در مقایسه با گروه کنترل شد که البته این تغییرات معنادار نبود اما سطح سرمی کراتینین در گروه دریافتکننده 600 میلیگرم/ کیلوگرم کراتین نسبت به گروه کنترل دارای افزایش معناداری بود (0.05> P). نتایج مطالعهی حاضر نشان میدهد مصرف مکمل کراتین با دوز بالاتر از دوز توصیهشده در کوتاهمدت حتی در صورت فعالیت ورزشی میتواند بهطور معناداری سطح سرمی کراتینین را افزایش دهد که از مارکرهای آسیب بافت کلیوی محسوب میشود. در مطالعهی حاضر ساختار بافت کلیوی در گروههای آزمایشی ازنظر قطر گلومرول، لولههای پروگزیمال و دیستال در گروههای دریافتکننده کراتین نسبت به گروه کنترل مورد مقایسه قرارگرفت که تغییرات و آسیب و ضایعه معناداری مشاهده نگردید (05/0 P >).
مکملها محصولاتی متنوع از ویتامینها، مواد معدنی، ترکیبات گیاهی و بسیاری از ترکیبات کارافزا هستند. در یک دستهبندی میتوان مکملهای تغذیهای را به سه گروه تقسیم کرد: مکملهای رژیمی، مکملهای کارافزا و غذاهای ورزشی. مطالعات مختلف اثرات مکملهای گوناگون را برروی شاخصهای بیوشیمیایی، بافتها و نیز سلولها بررسی کردهاند. تحقیقی اثرات مکمل ال- کارنیتین را مجزا و توأم با گرسنگی برروی شاخصههای بیوشیمیایی بررسی کرد و نتایج نشان داد که رژیم غذایی حاوی ال- کارنیتین منجر به کاهش معنادار کلسترول و تریگلیسرید شد اما تأثیر معناداری بر میزان گلیکوژن کبد و گلوکز پلاسما نداشت (1). در مطالعهای تأثیرات پروبیوتیکی مکمل خوراکی میکروبی زنده Bifidobacterium bifidum برروی سلولهای سرطانی بررسی شد که نتایج نشان داد درصد مهاری سوپرناتانت بر روی سلولهای سرطانی با غلظت آنها رابطه مستقیم دارد (2). در این مطالعه تأثیر مکمل کراتین را بر روی ماکرهای بیوشیمیایی و بافت کلیوی بررسی کردیم. کراتین یا متیل گوانیدین اسید استیک از واکنشهای آنزیماتیک متوالی بر روی آرژنین و گلایسین در کلیه و مخاط روده و سپس در کبد سنتز شده و در دسترس مغز و عضلات بدن قرار میگیرد، که پس از فسفوریلاسیون و تبدیلشدن به فسفوکراتین، نقش عمدهای را در فرایند متابولیکی انقباض عضلات بدن ایفا میکند. میزان مصرف آن در بدن یک فرد متوسط حدود 2 گرم در روز است. بخش اعظم کراتین بدن انسان درون عضلات اسکلتی ذخیره میشود (95 درصد) که از این مقدار فقط حدود 30 درصد آن به شکل آزاد و مابقی آن بهصورت فسفوکراتین است، کموبیش تمامی منابع کراتین بدن در عضلات جای دارند و از دهیدراتاسیون غیرآنزیمی آن کراتینین پدیدار میگردد، که ازنظر متابولیکی غیرفعال بوده و بهعنوان ماده زائد از طریق کلیه دفع میگردد. کراتینین همانند اوره در بیماریهای کلیوی افزایش مییابد و سنجش آن به همین مناسبت حائز اهمیت بوده و در تشخیص بیماریهای کلیه مورداستفاده قرار میگیرد. افزایش اوره (و یا BUN) و کراتینین، که نتیجه نهایی متابولیسم ترکیبات ازته در بدن میباشند، در نارساییهای حاد و مزمن کلیه پدیدار شده و در تستهای آزمایشگاهی منعکس میگردد (16). امروزه همراه با انجام تمرینهای ورزشی، مصرف مکملهای غذایی نیز بسیار گسترده شده است و کمتر ورزشکاری را میتوان یافت که در عمر ورزشی خود، یک یا چند مورد آنها را امتحان نکرده باشد، مکمل کراتین امروزه پرمصرفترین مکمل در بین ورزشکاران است (40). نتایج بسیاری از مطالعات نشان میدهد که مصرف خوراکی مکمل کراتین در انسانها و رتها باعث افزایش عملکرد فیزیکی و ورزشی شده است (5،24 و 44). مطالعات آزمایشات کلینیکی درباره استفاده از مکمل کراتین معمولاً به دو فاز تقسیم میشود: (1) فاز اولیه با مصرف دوز بالای کراتین، روزانه 20 تا 30 گرم به مدت 5 تا 7 روز (فاز بارگیری) و (2) فاز نگهداری، با دوز کم کراتین، یکپنجم دوز اولیه به عبارتی 4 تا 6 گرم روزانه برای چندین هفته (5، 6و 39).
نتایج مطالعهی اخیر با برخی از تحقیقات پیشین مغایرت دارد، در مطالعاتی که اثرات مصرف کوتاهمدت کراتین با طول دورهی 5-14روز بررسیشده اثرات مخربی گزارش نشده است و سطح سرمی کراتینین و BUNتغییرات معناداری را نشان ندادند (4و 17). در تحقیقی 24 موش رت نر نژاد وسیتار که به طور تصادفی به چهار گروه 6 سری تقسیم شدند: گروه کنترل، گروه کراتین g/kg/day 0.5، گروه کراتینg/kg/day 1و گروه کراتین g/kg/day2 که طی مدت 14 روز مکمل کراتین دریافت میکردند. نتایج نشان دادند که در دوزهای 5/0 و 1 و 2 گرم تغییرات معناداری در سطح سرمی کراتینین و اوره (BUN) در مقایسه با گروه کنترل مشاهده نشد (29). در مطالعاتی دیگر اثرات مصرف بلندمدت مکمل کراتین برای مدت 4-12 هفته برروی مردها وزنها انجامگرفته اثرات مخرب گزارش نشده و شاخصهای آسیب بافت کلیوی و کبدی تغییرات معناداری نداشتند (8، 18و 25).
در پژوهشی اثرات دوز بالای کراتین خوراکی روی بافت کلیوی و کبدی در موشهای رت طی مدت 8 هفته بررسی شد، نتایج نشان داد که میزان ALT, AP و AST و اوره و کراتینین در گروه بیحرکت که کراتین دریافت کرده بودند افزایشیافته است و این در حالی است که در موشهای رت دریافتکننده کراتین که ورزش کرده بودند (شنا) شاهد افزایش معناداری نبودند. نتایج مطالعه بیان میدارد مصرف طولانیمدت و با دوز بالای کراتین میتواند برای کلیه و کبد در حالت بیحرکت آسیبزا باشد (36). از سویی دیگر نتایج برخی تحقیقات با نتایج مطالعهی حاضر مطابقت دارد ازجمله در مطالعهای اثر مصرف خوراکی مکمل کراتین به مدت 40 روز روی رتهای نژاد وسیتار مورد بررسی واقع شد. نتایج نشان داد که در گروه کراتین و گروه کراتین+ ورزش شاخصهای کبدی (ASTو GGT) و کلیوی (اوره و کراتینین) در سطح معناداری (05/0>P) افزایشیافته است (41). در پژوهشی دیگر تأثیر مکمل کراتین برروی شاخصهای سلامتی به مدت 28 روز بررسی شد. در این مطالعه 58 مرد و زن جوان به سه گروه تقسیم شدند: گروه کنترل (20=n)، گروه دریافتکننده 1 گرم کراتین (18=n) و گروه دریافتکننده 2 گرم کراتین (20=n)، نتایج نشان دادند که در هر دو گروه نسبت به گروه کنترل BUN و Creatinin افزایش معناداری یافته است (22). مطالعه دیگر نشان میدهد که مصرف مکمل کراتین سطح سرمی کراتینین را افزایش داده اگرچه میزان اوره خون (BUN) اختلاف معناداری را نشان نداد (26).
با مراجعه به مقالات منتشرشده در مورد اثرات مکمل کراتین، افزایش معنادار در شاخصهای آسیب کلیوی در گزارشهای موردی (Case reports) فقط هنگامی دیده میشود که از دوز بالای کراتین استفادهشده یا اشخاص سابقه بیماری کلیوی داشتهاند (15و 3). البته در برخی پژوهشها بیانشده که مصرف مکمل کراتین میتواند سرعت پیشرفت بیماری کبدی و کلیوی را افزایش دهد (12و 13). بررسی برروی عملکرد کلیوی بیماران دیابتی نوع دوم انجام گرفت که 25 بیمار به مدت 12 هفته مکمل کراتین با دوز 5 گرم/ روز باسن 45-70 سال مصرف کرده و بیومارکرهای عملکرد کلیوی تغییرات معناداری نداشتند (19).
انتخاب دوزهای مکمل کراتین دراین مطالعه برمبنای دوز توصیهشده در فاز بارگیری در مقایسه با مطالعات پیشین بوده است (7، 14، 46و 36). اگرچه دوزهای کمتر و بالاتر از دوز توصیهشده (300 میلیگرم بر کیلوگرم معادل 20 گرم در روز برای یک شخص 70 کیلوگرمی) نیز استفاده گردید که با مطالعات دیگر متفاوت است.
در مطالعه اخیر ما نشان دادیم که استفاده دوز بالای کراتین (mg/kg600) در مدتزمان کوتاه (ده روز) در رتهای نر تحت تمرین شنا سطح کراتینین سرم را افزایش داده که از مارکرهای آسیب کلیوی است. یکی از مکانیسمهای احتمال سمی بودن مکمل کراتین میتواند این باشد که انباشتگی و تجمع کراتین، درون بافتی که ظرفیت متابولیکی کمی دارد و تبدیل کراتین به کراتینین و همچنین توانایی آنزیمی و فرایندهای متیلاسیون را داشته باشد که موجب شکلگیری مواد سیتوتوکسیک همانند فرم آلدهید و متیلآمین میشود (9 و 47). بنابراین، مصرف بلندمدت مکمل کراتین موجب افزایش غلظت کراتین در ارگانهای دیگر که آمادگی ذخیرهسازی کراتین به میزان خیلی کمی را دارند همانند کلیهها و کبد میشود (21). در مطالعه اخیر، در گروه دریافتکننده دوز بالا ممکن است حیوانات به ماکزیمم ظرفیت ذخیرهسازی درون عضلانی کراتین رسیده باشند و کراتین اضافی ممکن است در کلیه موجب مقداری آسیب شده باشد. این امر میتواند توجیهکننده افزایش سطح سرمی کراتینین در گروه دریافتکننده دوز بالا باشد. همچنین کراتین یک سوبسترا برای سنتز کراتینین است، سطح بالای کراتینین در گروه دریافتکننده دوز بالا بهطور خیلی ساده میتواند نتیجه مصرف مکمل کراتین با دوز بالا باشد (33و 45).
همچنین مکمل کراتین میتواند یک منبع اضافی آرژنین برای افزایش تولید اوره فراهم کند (11و 30). ممکن است مصرف مکمل کراتین در دوزهای تجربی در حدی نبوده که موجب فراهم نمودن یک منبع اضافی آرژنین برای تولید اوره بیشتر گردد و بالطبع میزان سطح سرمی BUN در گروههای تجربی نسبت به گروه کنترل افزایش معناداری نیافته است.
درسالهای اخیر، کاهش اثرات احتمالی مکمل کراتین هنگامیکه فعالیت ورزشی انجام میگیرد بررسیشده است. این نظر وجود دارد که تمرین ورزشی میتواند اثرات آسیبرسان احتمالی کراتین را در کبد و کلیه کاهش دهد چراکه مصرف کراتین بهوسیله عضلات اسکلتی در طول فعالیت ورزشی افزایش مییابد درنتیجه موجب کاهش تجمع کراتین در کلیهها و کبد میشود (13و 42). در مطالعه اخیر نیز ما اثرات مکمل کراتین را در حیوانات هنگامیکه با تمرین شنا مواجه میشدند بررسی کردیم.
نتایج این مطالعه نشان میدهد، مصرف مکمل کراتین به مدت 10 روز همراه با تمرین شنا روزانه 45 دقیقه در دوزهای کم (mg/kg 200) و متوسط (mg/kg 300) تأثیر معناداری بر سطح سرمی کراتینین نداشته است، اما مصرف مکمل کراتین در دوز بالا (mg/kg 600) باعث افزایش معناداری در سطح سرمی کراتینین شده است. همچنین، مصرف مکمل کراتین در دوزهای کم، متوسط و بالا (200، 300 و 600 میلیگرم بر کیلوگرم) تأثیر معناداری بر سطح سرمی BUN نداشته است. بررسی نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که مصرف مکمل کراتین در دوزهای 200، 300 و 600 میلیگرم بر کیلوگرم با توجه به مدتزمان موردمطالعه و تغذیه با این دوزها نمیتواند ضایعات و آسیبهای کلیوی را در قسمتهای کپسول بومن، فضای داخل کپسولی، مویرگهای گلومرولی، لولههای پروگزیمال و دیستال به طور معناداری تغییر دهد. این درحالی است که نتیجهگیری بافتشناسی این بررسی بامطالعه سوزا و همکاران که اثر دوز بالای کراتین را در ایجاد آسیب کلیوی طی مدت 8 هفته بررسی کردند انطباق ندارد، زیرا در گروه مصرفکننده کراتین که البته بیحرکت بودند مشکلاتی ازجمله نامنظم شدن کپسول بومن، اتساع گلومرول و عدم حفظ فضای داخل کپسولی و افزایش فضای توبولی دیده شد در حالیکه در لولههای کلیوی نظم و ترتیب مورفولوژیکی سلولها (اپیتلیوم) حفظ شده بود (36). در مطالعهای دیگر به مدت 15 روز 36 رت و 36 جوجه به سه گروه کنترل، گروه دریافتکننده کراتین 0.25 گرم/کیلوگرم/روز ، گروه دریافتکننده کراتین 0.5 گرم/کیلوگرم/روز تقسیم شدند و پس از طی این مدت تغییرات هیستوپاتولوژیکی معناداری در دو گونه مشاهده نگردید (48).
مطالعه اخیر نشان داد که مصرف مکمل کراتین به مدت ده روز و توأم با ورزش شنا در رتهای نر باعث افزایش سطح سرمی BUN شد که البته این افزایش معنادار نبود. در دوزهای کم 200 و متوسط 300 میلیگرم/ کیلوگرم است سطح سرمی کراتینین تغییرات معناداری را نشان نداد اما مصرف مکمل کراتین با دوز بالا )600 میلیگرم/ کیلوگرم) موجب افزایش معنادار سطح سرمی کراتینین گردید، همچنین مصرف مکمل کراتین موجب آسیب و ضایعه معناداری در ساختار بافت کلیوی (قطر گلومرول ها، لولههای پروگزیمال و دیستال) در گروههای دریافتکننده نشد، میتوان چنین گفت که مصرف دوز بالاتر از دوز توصیهشده به امید سرعت بخشیدن به بهبود عملکرد ورزشی میتواند موجب افزایش سطح سرمی کراتینین شود و برای سلامت کلیهها مخاطرهآمیز باشد.