نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 عضو هیات علمی گروه محیط زیست- دانشکده شیلات و محیط زیست- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
2 دانش آموخته کارشناسی ارشد محیط زیست- دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
3 عضو هیات علمی گروه محیط زیست- دانشگاه علوم کشاورزی و منایع طبیعی گرگان
4 عضو هیات علمی گروه زیست شناسی دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده
بررسی ریمهها، یکی از بهترین روشهای غیرهجومی برای تعیین محتویات غذایی خورده شده توسط پرندگان شکاری محسوب میشود. هدف از این تحقیق بررسی رژیمغذایی و همپوشانی مأوایغذایی جغد کوچک (Athene noctua) و دلیجه معمولی (Falco tinnunculus) در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار بود. بعد از انجام عملیات صحرائی، ریمههای جمعآوری شده به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس ریمهها با خیساندن از هم باز شده و بقایای طعمهها در آنها تفکیک و شناسایی شد. درصد حضور هر ماده غذایی در میان کل ریمهها مورد محاسبه قرار گرفت. بهعلاوه، وزن، طول و قطر ریمهها، شاخصهای درصد زیستتوده طعمههای مورد استفاده، پهنای مأوای غذایی، تنوع گونهای، یکنواختی و معیارهای اندازهگیری همپوشانی مأوای غذایی محاسبه شد. بررسی مجموع 548 ریمه جغد کوچک نشان داد که رژیمغذایی این پرنده شکاری شامل سوسکها (78/13%)، ملخها (02/15%)، پرندگان (02/5%)، پستانداران کوچک (13/18%)، جوندگان (55/18%)، حشرهخورها (42/6%)، خزندگان (7/0%) و مورچهها (79/2%) است. همچنین، تجزیه و تحلیل 206 ریمه جمعآوری شده دلیجه معمولی نشان داد سوسکها (92/24%)، ملخها (55/25%)، پرندگان (54/6%)، پستانداران کوچک (89/15%)، جوندگان (71/13%)، حشرهخورها (12/3%)، خزندگان (98/4%) و مورچهها (30/5%) رژیمغذایی این پرنده را تشکیل میدهند. در این تحقیق، همپوشانی مأوای غذایی جغد کوچک و دلیجه معمولی براساس معیار درصد همپوشانی، معیار پیانکا و معیار هورن به ترتیب 51/88%، 98/0 و 96/0 بهدست آمد. نتایج این مطالعه نشان داد اگرچه همپوشانی مأوای غذایی بین جغد کوچک و دلیجه معمولی سطح بالایی بود اما کامل نبود.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Diet and Food-niche overlap of the Little Owl (Athene noctua) and Common Kestrel (Falco tinnunculus) in Shir-Ahmad Wildlife Refuge, Sabzevar
نویسنده [English]
1 Professor in Environmental Sciences, Faculty of Fisheries and Environmental Sciences, Gorgan University of Agricultural Sciences and Natural Resources
چکیده [English]
Study on pellets is one of the best non-invasive methods to determine nutrient contents which have been eaten by a predator bird. The purpose of this study was to examine the diet and food niche overlap in the Little Owl (Athene noctua) and Common Kestrel (Falco tinnunculus) in Shir-Ahmad Wildlife Refuge, Sabzevar. After completing field surveys, pellets were transferred to laboratory. Then, these pellets were separated by soaking. Then prey remains in pellets were separated and indentified. The percentage of each food item was calculated in relation to total number of pellets. In addition, the weight, length, and diameter of pellets, the percentage of prey biomass, the food niche breadth, species diversity, species evenness, and food niche overlap were calculated. Based on total 548 pellets collected of the Little Owl, the diet was consisted of beetles (13.78%), locusts (15.02%), birds (5.02%), small mammals (18.13%), rodents (18.55%), shrews (6.42%), reptiles (0.7%) and ants (2.79%), respectively. Analysis of 206 pellets of the Common Kestrel showed that the diet was consisted of beetles (24.92%), locusts (25.55%), birds (6.54%), small mammals (15.89%), rodents (13.71%), shrews (3.12%), reptiles (4.98%) and ants (5.30%), respectively. In this study, the food niche overlap of the Little Owl and Common Kestrel based on the percentage of overlap's measure, Pianka's measure, and Horn's index was 88.51%, 0.98, and 0.96, respectively. Results of this study showed that food niche overlap between the Little Owl and Common Kestrel was high.
کلیدواژهها [English]
بررسی رژیم و همپوشانی نیچ غذایی جغدکوچک (Athene noctua) و دلیجه معمولی (Falco tinnunculus) در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار
حسین وارسته مرادی1*، سکینه رجایی1، حمیدرضا رضایی1 و جمشید درویش2
1 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیطزیست، گروه محیطزیست
2 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زیستشناسی
تاریخ دریافت: 22/11/95 تاریخ پذیرش: 17/4/96
چکیده
بررسی ریمهها، یکی از بهترین روشهای غیرهجومی برای تعیین محتویات غذایی خورده شده توسط پرندگان شکاری محسوب میشود. هدف ازاین تحقیق بررسی رژیم غذایی و همپوشانی مأوایغذایی جغد کوچک (Athene noctua) و دلیجه معمولی (Falco tinnunculus) در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار بود. بعد از انجام عملیات صحرائی، ریمههای جمعآوری شده به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس ریمهها با خیساندن از هم باز شده و بقایای طعمهها در آنها تفکیک و شناسایی شد. درصد حضور هرماده غذایی در میان کل ریمهها مورد محاسبه قرارگرفت. بعلاوه، وزن، طول و قطر ریمهها، شاخصهای درصد، زیستتوده طعمههای مورد استفاده، پهنای مأوای غذایی، تنوع گونهای، یکنواختی و معیارهای اندازهگیری همپوشانی مأوای غذایی محاسبه شد. بررسی مجموع 548 ریمه جغد کوچک نشان داد که رژیم غذایی این پرنده شکاری شامل سوسکها (78/13%)، ملخها (02/15%)، پرندگان (02/5%)، پستانداران کوچک (13/18%)، جوندگان (55/18%)، حشرهخورها (42/6%)، خزندگان (7/0%) و مورچهها (79/2%) است. همچنین، تجزیهوتحلیل 206 ریمه جمعآوری شده دلیجه معمولی نشان داد سوسکها (92/24%)، ملخها (55/25%)، پرندگان (54/6%)، پستانداران کوچک (89/15%)، جوندگان (71/13%)، حشرهخورها (12/3%)، خزندگان (98/4%) و مورچهها (30/5%) رژیمغذایی این پرنده را تشکیل میدهند. در این تحقیق، همپوشانی مأوای غذایی جغد کوچک و دلیجه معمولی براساس معیار درصد همپوشانی، معیار پیانکا و معیار هورن بترتیب 51/88، 98/0 و 96/0 درصد بدست آمد. نتایج این مطالعه نشان داد اگرچه همپوشانی مأوای غذایی بین جغد کوچک و دلیجه معمولی سطح بالایی بود اما کامل نبود.
واژههای کلیدی: ریمه، همپوشانی مأوای غذایی، جغدکوچک، دلیجه معمولی، پناهگاه حیاتوحش شیراحمد.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09111519604، پست الکترونیکی: hvarasteh2009@yahoo.com
مقدمه
پیشنیاز حفاظت از یکگونه جمعآوری، اطلاعات پایهای و پژوهشهای بنیادین در مورد آن است. در راستای تحقق چنین هدفی، بررسی ویژگیهای بومشناختی گونهها در جوامع و کنشهای بینگونهای که از آن بعنوان درجهای از وابستگی بینگونهای یاد میشود، از جایگاه ویژهای برخوردار است. یکی از شاخص وابستگی که برای درک ساختار جامعه کاربرد دارد، اندازهگیری درجه همپوشانی منابع مورد استفاده در میان گونههای مختلف آن جامعه مانند غذا و فضا (خردزیستگاه) است (16). محاسبه همپوشانی مأوای غذایی با بررسی رژیمغذایی و نوع منابع غذایی مورد استفاده که جزء عوامل محدود کننده مؤثر در توزیع گونهها بسته به راهبرد تغذیه گونه است (23)، انجام میشود. شناخت دقیق رژیمغذایی گونهها میتواند بصورت خاص برای طرحریزی دقیق راهبردهای حفاظتی مورد توجه قرار گیرد (18). ازاینرو، امروزه بحث عادات غذایی بااستفاده از روشهای علمی جایگاه ویژهای در مباحث حفاظتی پیداکرده است. مطالعات رژیمغذایی برای درک جنبههای مختلف اکولوژی تغذیه در پرندگان شکاری اهمیت دارد و غالباً نتایج آن در مدیریت جمعیت پرندگان شکاری استفاده میشود (19).
اغلب مطالعات انجامشده روی ریمه پرندگان در ایران مربوط به شناسایی جوندگان از روی ریمهها بوده است (8 و 17) و اشارهای به میزان تداخل نیچ غذایی پرندگان از روی بررسی محتویات ریمه نشده است. تنها یک مطالعه داخلی درباره وضعیت رژیمغذایی جغدکوچک در ایران صورت گرفته است (20). در این تحقیق، محققان ترکیبات غذایی جغدکوچک را در سه کشور ایران، سوریه و مصر تعیین کردند. ریمهها از 34 مکان استراحت این پرنده جمعآوری شد که 17 ناحیه آن در ایران قرار داشت. در مجموع 5939 طعمه موجود در ریمه ها، 180 گونه از بی مهرگان، 36 گونه از پستانداران، 33 گونه از پرندگان، 3 گونه از دوزیستان و 4/3 درصد از خزندگان یافت شد. در مطالعه دیگر رژیمغذایی جغدکوچک در شمالغربی چین بدست آمد (25). مجموع 1409 طعمه موجود در ریمهها شامل 9/53% پستانداران، 6/0% از پرندگان و 18% از خزندگان و 4/27% از سوسکها بود. همچنین دریک پژوهش دیگر رژیم غذایی دلیجه معمولی در فصل تولیدمثل در جنوب شرق نروژ، با استفاده از ضبط ویدئویی، زمان تحویل طعمه توسط والدین به جوجهها و تجزیهوتحلیل ریمهها بررسی شد (28). درمجموع، موشهای صحرایی فراوانترین طعمه و بدنبال آن پرندگان، مارمولکها و حشرهخورها بودند. حشرات و قورباغهها بندرت بعنوان شکار استفاده شدند.
در موردبررسی همپوشانی نیچغذایی پرندگان موردنظر، اغلب مطالعات موجود محدود به خارج کشور است. در مطالعهای که توسط و صحتی ثابت و همکاران روی تنوع غذایی و همپوشانی ماوا روی سهگونه چرخ ریسک سرآبی، بزرگ و پسسر سفید در جنگلهای هیرکانی ایران صورت گرفت، نتایج نشان داد که بیشترین رقابت بین سهگونه روی مواد غذایی جانوری است و همپوشانی غذایی بین این سهگونه در ارتباط با موادغذایی گیاهی اندک بود (24). همپوشانی مأوای غذایی جغد کوچک و جغد انبار در تالابهای شمال شرقی یونان مورد محاسبه قرارگرفت (12). همپوشانی مأوای غذایی بین دوگونه جغد در تابستان 53%-27% و مقدار این همپوشانی در مورد پستانداران مورد استفاده 97%-60% بود. همچنین، در مطالعه دیگری در جنوب بلغارستان همپوشانی مأوای غذایی جغدکوچک و جغد انبار موردبررسی قرارگرفت (11). در منطقه موردمطالعه سطح بالایی از همپوشانی (91 درصد) محاسبه شد. در یک مطالعه دیگر، میزان همپوشانی غذایی بالایی بین جغدانبار و جغدشاخدار بزرگ در ایالت اورگن واقع در غرب ایالاتمتحده آمریکا بااستفاده از تجزیهوتحلیل ریمه ثبت شد (15). این در حالی بود که میزان همپوشانی مأوای غذایی جغدانبار و جغدکوچک جنوبی در هند بااستفاده از معیار پیانکا 13/0 بدست آمد (21).
بررسی منابع نشان میدهد انجام یک تحقیق جامع در مورد اکولوژی تغذیه و شناخت رژیمغذایی و مبحث همپوشانی نیازهای گونهها در جوامع زیستی جهت مدیریت بهتر گونهها و مناطق زیست آنها خصوصاً در ایران ضروری بنظر میرسد. براین اساس، در این پژوهش به بررسی رژیمغذایی و همپوشانی مأوای غذایی موجود بین جغد کوچک و دلیجه معمولی که از پرندگان شکاری بومی پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار استان خراسانرضوی هستند و در دو راسته و خانواده مجزا قراردارند، پرداخته میشود.
هدف از این مطالعه، بررسی رژیمغذایی و همپوشانی مأوای غذایی موجود بین جغدکوچک و دلیجه معمولی که دو پرنده شکاری بومی در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار هستند بود تا مشخص گردد آیا بین رژیمغذایی جغد کوچک و دلیجه معمولی همپوشانی وجود دارد یا خیر و میزان این همپوشانی چه میزان است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه: پناهگاه حیاتوحش شیراحمد در استان خراسانرضوی و در جنوبشرقی شهر سبزوار و در فاصله 5 کیلومتری آن واقعگردیده است. ازنظر موقعیت جغرافیایی این منطقه در مختصات جغرافیایی º36 و ′00 تا º36 و ′11 عرض شمالی و º57 و ′43 تا º58 و ′04 طول شرقی واقع گردیده است (شکل 1). مساحت منطقه 22847 هکتار است. رودخانه کالشور مرز شمالی این منطقه را تشکیل داده است (4).
شکل 1- منطقه مورد مطالعه: موقعیت ایران (A)، استان خراسان رضوی (B)، شهرستان سبزوار (C) پناهگاه حیاتوحش شیراحمد (D).
گونههای موردمطالعه: 1- جغد کوچک
(Athene noctua)، 22 سانتیمتر طول دارد و سرگرد، تارک صاف و پاهایش بلند است. در طول روز غالباً روی ساختمانها و پایههای برق و تلگراف، در فضای بازمینشیند. تارک و پسسر، بصورت مشخصی با خالهای سفید چرکی دیده میشود. همچنین، زیرتنه بشکل آشکاری با لکههای بزرگ تیره، بصورت راه راه طولی، مشاهده میشود. چشمها زرد و حاشیهی آن سفید است. زیستگاه این پرنده متغیر است و در خرابهها، کشتزارهای وسیع، زمینهای بایر و سنگلاخی و شکاف درختان به سربرده و در سوراخهای ایجادشده در زمین، دیوارهها یا سوراخ درختان لانه میسازد. در ایران بومی و فراوان است (7).
2-دلیجه معمولی (Falco tinnunculus) بدن این پرنده حدود 32 تا 38 سانتیمتر است و هنگامیکه بالهایش را باز میکند حدود 60 سانتیمتر گسترده شده و بزرگتر بنظر میآید. بالهای نوکتیز و دم باریک است و عادت درجا بال زدنهای طولانی از ویژگیهای بارز اینگونه است. پرواز بسیار سریع و دید قوی دارد. معمولاً پستانداران کوچک، مارمولکها، نرمتنان، موشها، قورباغهها یا حشرات بزرگ را شکار میکند. دلیجه معمولی در مناطق باز، درختزارها و حاشیه تالابها، روی تیرهای برق و صخرهها در نزدیکی شهرها و روستاها بهسر میبرد. در علفزارها، سواحل، کشتزار، فضای باز جنگلها و گاهی در شهرها دیده میشود. دلیجه معمولی ازجمله پرندگان بومی ایران است (7).
جمعآوری دادهها (نحوه گردآوری اطلاعات و شیوه نمونهبرداری):با بررسی مطالعات انجامشده در زمینه رژیم غذایی و مأوایغذایی پرندگان شکاری موردنظر و گونههای مشابه و گردآوری مطالب، برنامهریزی جهت انجام کارمیدانی در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد انجامگرفت. نمونهبرداری از ریمهها و باقیماندههای غذایی جغد کوچک و دلیجه معمولی به روش سیستماتیک در تمام فصول سال انجام شد. ازآنجاکه ریمهها بیشتر در محلهای استراحت تولید میشوند، ریمهها در اطراف ساختمانهای قدیمی و متروکه، پای درختان و دیوارهای گلی، شکاف صخرهها و دکلها و مأواه و هرمکانی که این پرندگان مینشینند پیدا میشد. بعد از انجام عملیات صحرائی و یافتن محلهای دفع ریمه، نمونههای جمعآوری شده به آزمایشگاه جوندهشناسی دانشگاه فردوسیمشهد منتقل و کدگذاری شدند. دراین مرحله اطلاعات مربوط به اندازهگیری وزن، طول و قطر ثبت شد و سپس ریمهها با خیساندن از هم باز شده و بقایای جانوری موجود در ریمهها تفکیک و شناسایی شد. محتویات قابلشناسایی به گروههایی از قبیل سوسکها، ملخها، مورچهها، پرندگان، جوندگان و پستانداران تقسیم گردید. بقایای جوندگان از روی فرمول دندانی، مقطع دندانهای فک و جمجمه موردبررسی و شناسایی قرار گرفت (2، 5 و 10).
تجزیه و تحلیل دادهها:جهت بررسی رژیمغذایی این پرندگان از مواد جانوری، براساس روش معمول بررسی ریمههای پرندگان شکاری یعنی محاسبه درصد حضور هر ماده غذایی در میان کل ریمهها (29) استفاده شد. اطلاعات مربوط به بیومس هرگونه بعنوان درصد زیستتوده به محاسبات افزوده شد. درصد زیستتوده با ضرب تعداد افراد یکگونه در متوسط زیستتوده آن تقسیمبر کل زیستتوده کلضربدر 100 بدست آمد.
معیار استانداردشده لیواینز برای اندازهگیری پهنای مأوا و معیار استانداردشده شانون – وینر برای محاسبه یکنواختی مورد استفاده قرارگرفت.
شاخص پیانکا، درصد همپوشانی، موریزیتا، معیار ساده شده موریزیتا و هورن برای اندازهگیری درجه همپوشانی مأوا مورد استفاده قرارگرفت. از شاخص تنوع شانون – وینر برای محاسبه میزان تنوع استفاده شد.
در تحقیق حاضر جهت انجام محاسبات آماری از نرمافزارهای آماری SPSS (27) وEcological Metodology (16) استفاده شده است. برآورد شاخصهای تنوعزیستی، یکنواختی و انجام محاسبات مأوای اکولوژیک توسط نرمافزار Ecological Methodology قابل انجام است (16). با استفاده از نرمافزار SPSS و آماره مربعکای (آزمون کایاسکوئر) و آنالیز واریانس یکطرفه، تجزیهوتحلیل مربوط به معنیدار بودن استفاده از صیدهای مختلف در هر پرنده شکاری و ارتباط بین محتویات جانوری مورد استفاده بین دو گونه جغدکوچک و دلیجه معمولی و نیز بررسی تفاوت معنیداری در اندازه ریمههای این دو گونه پرنده موردبررسی قرارگرفت.
نتایج
درمجموع تعداد 508 ریمه جغدکوچک در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار در یکسال جمعآوری شد. محتویات جانوری این ریمهها، شامل 78/13% قاببالان (سوسکها)، 20/15% راستبالان (ملخها)، 02/5% پرندگان، 13/18% پستانداران کوچک (غیرقابلشناسایی)، 55/18% جوندگان، 42/6% حشرهخورها، 7/0% خزندگان و 79/2% مورچهها بود (شکل 2 و جدول 1).
شکل 2- درصد مواد غذایی موجود در میان کل ریمههای جغدکوچک
جدول 1- نتایج تجزیهوتحلیل رژیمغذایی جغد کوچک
محتویات غذایی |
تعداد طعمه |
درصد فراوانی |
زیستتوده |
درصد زیستتوده |
حشرات |
|
|
|
|
قاببالان |
165 |
78/13 |
165 |
47/0 |
راستبالان |
182 |
2/15 |
182 |
51/0 |
مورچهها |
20 |
79/2 |
20 |
06/0 |
پستانداران |
|
|
|
|
هامسترمهاجر |
10 |
39/1 |
350 |
99/0 |
جنس جرد |
86 |
99/11 |
5504 |
52/15 |
جنس ول |
16 |
23/2 |
1040 |
93/2 |
جنس موش |
21 |
93/2 |
441 |
24/1 |
کل جوندگان |
133 |
55/18 |
7335 |
68/20 |
حشرهخورها |
46 |
42/6 |
575 |
62/1 |
پستانداران کوچک |
130 |
13/18 |
26000 |
31/73 |
طبقهبندی جانوری |
|
|
|
|
کل پستانداران |
309 |
09/43 |
33910 |
61/95 |
کل پرندگان |
36 |
02/5 |
1080 |
05/3 |
کل خزندگان |
5 |
7/0 |
110 |
31/0 |
کل حشرات |
367 |
4/48 |
367 |
03/1 |
تعداد ریمه |
508 |
|
|
|
زیستتوده کل |
|
|
35467 |
|
ترکیب جوندگان و حشرهخورها (براساس فرمول دندانی) رژیمغذایی این پرنده شکاری شامل جنس جرد Meriones sp. (48%)، ول از جنس Microtus sp. (9%) ،Cricetulus migratorius (5%)، موش از جنس Mus sp. (12%) و حشرهخورها Soricidae (26%) بود (شکل 3).
همچنین، نتایج تجزیهوتحلیل رژیمغذایی دلیجه معمولی براساس تعداد 243 ریمه جمعآوری شده در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد سبزوار بصورت جدول (2) است.
جدول 2- نتایج تجزیهوتحلیل رژیمغذایی دلیجه معمولی
محتویات غذایی |
تعداد طعمه |
درصد فراوانی |
زیستتوده |
درصد زیستتوده |
حشرات |
|
|
|
|
قاببالان |
80 |
92/24 |
80 |
57/0 |
راستبالان |
82 |
54/25 |
82 |
59/0 |
مورچهها |
17 |
30/5 |
17 |
12/0 |
پستانداران |
|
|
|
|
هامسترمهاجر |
8 |
49/2 |
280 |
01/2 |
جنس جرد |
31 |
66/9 |
1984 |
23/14 |
جنس ول |
2 |
62/0 |
130 |
93/0 |
جنس موش |
3 |
93/0 |
63 |
45/0 |
کل جوندگان |
44 |
71/13 |
2457 |
62/17 |
حشرهخورها |
10 |
12/3 |
125 |
90/0 |
پستانداران کوچک |
51 |
89/15 |
10200 |
15/73 |
طبقهبندی جانوری |
|
|
|
|
کل پستانداران |
105 |
71/32 |
12782 |
67/91 |
کل پرندگان |
21 |
54/6 |
630 |
52/4 |
کل خزندگان |
16 |
98/4 |
352 |
52/2 |
کل حشرات |
179 |
76/55 |
179 |
28/1 |
تعداد ریمه |
243 |
|
|
|
زیستتوده کل |
|
|
13943 |
|
درمجموع محتویات جانوری شامل، 92/24% قاببالان (سوسکها)، 55/25% راستبالان (ملخها)، 54/6% پرندگان، 89/15% پستانداران کوچک (غیرقابلشناسایی)، 71/13% جوندگان، 12/3% حشرهخورها، 98/4% خزندگان و 30/5% مورچهها بود (شکل 4).
در این بررسی ترکیب جوندگان و حشرهخورها (براساس جمجمه و صفات دندانی) شامل جرد از جنس Meriones sp. (57%)، ول از جنس Microtus sp. (4%)، Cricetulus migratorius (15%)، موش از جنس Mus sp. (6%) و حشرهخورها Soricidae (18%) برآورد شد (شکل 5).
شکل 5- مقایسه تعداد طعمه جوندگان و حشرهخورهای شناسایی شده در دستگاه گوارش دلیجه معمولی
مطالعات آماری برای پاسخ به این فرض آماری بررسی شد که آیا بین دو گونه ازنظر محتویات غذایی خورده شده اختلاف معنیداری وجود دارد یا اختلاف معنیداری مشاهده نمیشود. تجزیهوتحلیلهای آماری حاصل از آزمون معنیداری نشان داد که ازنظر استفاده از طعمههای مختلف دربین گونه جغد کوچک و دلیجه معمولی اختلاف معنیداری وجود دارد (10df=، 00/0p=، 18/40χ2=) و ازنظر رژیمغذایی بین این دو پرنده تفاوتهایی وجود دارد.
همچنین، نتایج اندازهگیری وزن، طول و قطر ریمههای جغد کوچک و دلیجه معمولی بصورت جدول (3) است.
نتایج حاصل از تجزیهوتحلیل شاخصهای موردبررسی و همپوشانی مأوای غذاییدوگونه جغدکوچک و دلیجه معمولی بصورت جدول (4) بود.
جدول 3- نتایج آنالیز واریانس یکطرفه برای متغیرهای وزن، طول و قطر ریمهها در دو گونه جغد کوچک و دلیجه معمولی
متغیر |
جغد کوچک |
|
دلیجه معمولی |
p |
||
میانگین |
انحراف معیار |
|
میانگین |
انحراف معیار |
|
|
وزن (g) |
37/1 |
92/0 |
|
91/0 |
45/0 |
021/0 |
طول (cm) |
1/3 |
81/0 |
|
55/2 |
59/0 |
421/0 |
قطر (cm) |
4/1 |
73/0 |
|
37/1 |
44/0 |
649/0 |
جدول 4- نتایج شاخصهای موردبررسی و همپوشانی مأوای غذایی در دو گونه جغد کوچک و دلیجه معمولی
شاخصها |
جغد کوچک |
دلیجه معمولی |
پهنای مأوای استاندارد شده لیواینز |
47/0 |
47/0 |
معیار تنوع گونهای شانون – وینر |
80/2 |
81/2 |
معیار یکنواختی شانون – وینر |
81/0 |
82/0 |
معیارهای همپوشانی مأوایغذایی |
|
|
معیار پیانکا |
98/0 |
|
معیار درصد همپوشانی |
51/88 |
|
معیار ساده شده موریزیتا |
98/0 |
|
معیار هورن |
96/0 |
|
بحث و نتیجهگیری
بررسی ریمههای دلیجه معمولی و جغدکوچک در منطقه شیراحمد نشان داد که حشرات بیشترین محتویات جانوری مورد استفاده جغد کوچک در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد است و اینگونه بیشتر از حشرات (قاببالان، راستبالان و مورچهها) و از پستانداران (شامل جوندگان و حشرهخورها و پستانداران کوچک) و به میزان کمتر از پرندگان و خزندگان تغذیه میکند. جوندگان نقش مهمی در زنجیره غذایی (1) و خصوصاً پرندگان شکاری داشته و اغلب در مناطق بیابانی و نیمهبیابانی زندگی میکنند (6) که میتواند بعنوان بخش قابلملاحظهای از رژیم غذایی دلیجه معمولی و جغد کوچک را در مقایسه با پرندگان و خزندگان تشکیل دهد. این نتایج با نتایج مربوط به مطالعات انجامشده روی این گونهها در سه کشور ایران، سوریه و مصر مطابقت داشت (20). تجزیهوتحلیل مجموع ریمههای سه کشور نشان داد که طعمه موجود در ریمهها بیشتر مربوط به بیمهرگان، پستانداران و پرندگان بود. پوکورا و همکاران با بررسی رژیمغذایی جغدکوچک در رومانی به این نتیجه رسیدند که رژیمغذایی جغدکوچک عمدتاً توسط حشرات و کمتر توسط پستانداران و پرندگان شکلگرفته است (22). نتایج نشان میدهد جغدکوچک انعطافپذیری زیادی در استفاده از انواع مختلف غذا در ارتباط با منابعغذایی محلی نشان میدهد (20). همچنین، نتایج این تحقیق مطابق مطالعات هانسام و همکاران (13) و پوکورا و همکاران (22) بود، اما با نتایج مطالعات شاو و لیو (25)، کیتوسکی و پالگا (14) مطابقت نداشت. شاو و لیو (23) رژیم غذایی جغدکوچک را در شمالغربی چین بترتیب پستانداران، سوسکها و خزندگان بدست آوردند و کیتوسکی و پالگا (14) رژیم غذایی جغدکوچک را در لهستان بیشتر پستانداران، حشرات و پرندگان ثبت کردند. بااینحال، عامل اصلی برای بقای جغد کوچک در مناطق بیابانی در سازگاری شکار از گروههای مختلف بیمهرگان است. این پرنده نهتنها از گونههای بزرگتر حشرات ازجمله سوسک و بندپایان (با اندازه بدن حدود 40-80 میلیمتر)، بلکه از حشرات کوچکتر مانند مورچهها و موریانهها (با اندازه بدن 8-15 میلیمتر) نیز تغذیه میکند (20).
حشرات بیشترین محتویات جانوری مورد استفاده دلیجه معمولی در پناهگاه حیاتوحش شیراحمد بود و اینگونه بیشتر از حشرات (قاببالان، راستبالان و مورچهها) و از پستانداران (شامل جوندگان و حشرهخورها و پستانداران کوچک) و به میزان کمتر از پرندگان و خزندگان تغذیه میکند (جدول 5). بااینحال، دیویس (9) رژیمغذایی دلیجه معمولی را پستانداران کوچک، حشرات و پرندگان اعلام نموده است. وی با بررسی شش فصلبهار در بریتانیا نشان داد طعمه موجود در ریمهها در فصلبهار بیشتر شامل پستانداران کوچک، حشرات و کرمهای خاکی بود. استین و همکاران (28) بااستفاده از ضبط ویدئویی، زمان تحویل طعمه توسط والدین به جوجهها و تجزیهوتحلیل ریمهها دریافتند، موشهای صحرایی فراوانترین طعمه و بدنبال آن پرندگان، مارمولکها و حشرهخورها بودند. حشرات و قورباغهها بندرت بعنوان شکار استفاده شدند.
جدول 5- نتایج تجزیهوتحلیل رژیمغذایی جغدکوچک و دلیجه معمولی
|
جغد کوچک |
|
دلیجه معمولی |
||
محتویات دستگاه گوارش |
درصد فروانی |
درصد زیستتوده |
|
درصد فروانی |
درصد زیستتوده |
حشرات |
4/48 |
03/1 |
|
76/55 |
28/1 |
پستانداران |
09/43 |
61/95 |
|
71/32 |
67/91 |
پرندگان |
02/5 |
05/3 |
|
54/6 |
52/4 |
خزندگان |
7/0 |
31/0 |
|
98/4 |
56/2 |
وجود اختلافات در مطالعات مربوط به رژیمغذایی جغد کوچک و دلیجه را میتوان بخاطر تفاوت در زیستگاهها و اقلیم مناطق موردمطالعه درهر پژوهش دانست. مثلاً بدلیل اینکه حشرات در مناطق معتدل در اروپا فراوانی کمتری دارند، بیشتر غذای دلیجه شامل جوندگان، خزندگان و پرندگانی است که در آبوهوای معتدل فراوان هستند (26). تغییرات آبوهوایی شدید مانند خشکسالی نیز در تغییر ترکیبات غذایی در بین سالهای مختلف مناطق باعث چنین تفاوتهایی در نتایج مطالعات میشود. تفاوت ترکیبات غذایی در مطالعات سوتو و همکاران مربوط به دلیجه در 2 دوره فصل زادآوری در سال 1999 و 2000 بدلیل رخ دادن خشکسالی در سال 2000 بوده است (26). همچنین این تفاوتها را میتوان بدلیل اختلاف در تعداد ریمه جمعآوری شده در فصلهای سال و کفایت نمونهگیری و حتی بعلت کیفیت مختلف تجزیهوتحلیل ریمهها دانست (20).
تجزیهوتحلیلهای آماری حاصل از آزمون معنیداری نشان داد که ازنظر استفاده از طعمههای مختلف در بین گونه جغد کوچک و دلیجه معمولی اختلاف معنیداری وجود دارد (10df=، 00/0p=، 18/40χ2=). دلیل این اختلاف این است که جغد کوچک و دلیجه معمولی بعنوان شکارچیان تخصصی محسوب نشده بلکه بعنوان شکارچیان فرصتطلب قلمداد میشوند. به این معنی که ویژگیهای خاص ترکیب رژیمغذایی شکارچیان فرصتطلب در درجه اول با در دسترس بودن گونههای صید در ارتباط است (20).
همچنین، تفاوت در وزن و طول ریمههای دوگونه را میتوان بدلیل وجود اسید معده بیشتر در اعضای راسته شاهینسانان نسبت به جغدسانان دانست. دلیجه معمولی بعلت داشتن اسید معده بیشتر، نسبت به جغدها طعمههایش را بیشتر هضم میکند (3) و بهاینترتیب، ریمهها ازنظر وزن سبکتر و ازنظر طول متفاوت با ریمههای جغد کوچک است.
همپوشانی مأوای غذایی بین جغدکوچک و دلیجه معمولی در سطح تقریباً بالایی برآورد شد. این امر نشان میدهد که بین دوگونه الگوی مشابهی برای استفاده از منابع غذایی وجود داشته است و از درجه بالای همپوشانی برخوردارند، درصورتیکه گونههای با الگوی مصرف متفاوت همپوشانی کمی دارند. نتایج نشان میدهد همپوشانی مأوایغذایی این دو پرنده سطح بالایی بود اما کامل نبود.
جغدکوچک و دلیجه معمولی بعنوان شکارچیان فرصتطلب محسوب میشوند. بهاین معنی که ویژگیهای خاص ترکیب رژیمغذایی این پرندگان در درجه اول با در دسترس بودن گونههای صید در ارتباط است. وجود اختلافات در مطالعات مربوط به رژیمغذایی جغد کوچک و دلیجه معمولی با سایر مطالعات را میتوان بعلت تفاوت در زیستگاهها و اقلیم مناطق موردمطالعه در هر پژوهش دانست. همچنین تغییرات آبوهوای شدید مانند خشکسالی و تفاوت در تعداد ریمههای جمعآوری شده در فصول مختلف سال و حتی کیفیت مختلف تجزیهوتحلیل ریمهها باعث اینگونه تفاوتها میشود.