نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان .سنندج، ایران
2 دانشگاه کردستان گروه گیاهپزشکی
3 گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه کردستان
چکیده
بید سیب زمینی، (Lepidoptera: Gelechiidae) . Phthorimaea operculella Zelle، یکی از آفات مهم سیب زمینی در اکثرکشورها از جمله ایران است. در این تحقیق، سمیت تدخینی، تماسی، دورکنندگی و تخم-کشی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول، پنجم و تخم، این آفت در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد، سمیت (LC50 ) تدخینی روی لارو سن اول و پنج بترتیب آن µl/l air 061/0 و µl/l air 115/0 بعداز 48 ساعت بوده است. علاوه براین LC50 به دست آمده از بررسی سمیت تماسی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیب زمینی در 48 ساعت، به ترتیب 051/0 و 051/0 میکرولیتر بر سانتی متر مربع بود. همچنین سمیت (LC50 ) تخم کشی صمغ بنه بعد از چهار روز 047/0 میکرو لیتر بر سانتی متر مربع بدست آمد. نتایج آزمایش سمیت دور کنندگی، نشان داد اثر دورکنندگی اسانس صمغ بنه در لارو سن اول بیشتر از سن پنج بود، و اثر آن با افزایش زمان ازکاهش پیدا کرد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Insecticidal activity of essential oil from Pistacia atlantica Desf. subsp. Kurdica (Zohary)against Phthorimaea operculella Zeller (Lepidoptera: Gelechiidae)
نویسندگان [English]
1 Department of Plant Protection, Agriculture Faculty, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
3 Department of Plant Protection, Agriculture Faculty, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]
Potato tuber moth, Phthorimaea operculella Zeller (Lepidoptera: Gelechiidae) is one of the major pests of potatoes in most countries, including Iran. In this research, contact and fumigation toxicity, repellency and ovicidal activities of resin essential oil of Pistacia atlantica were investigated on first and fifth instar larvae and potato tuber moth eggs under laboratory conditions The results showed that fumigant toxicity (LC50) on the larvae of the first and five instar were, respectively 0.061 and 0.115 μl per liter of air after 48 hours. In addition, the LC50 obtained from the contact toxicity study of the resin essential oil on the first and fifth instar larvae of potato tuber moth after 48 hours was 0.051 and 0.051 microliters per square centimeter respectively. Further on, ovicidal toxicity (LC50) of the resin essential oil was obtained 0.47 μl / cm2 after 4 days. The results of the repellency test showed the repellent effect of the resin essential oil in the first larvae was more than the instar of five, and its effect decreased with increasing time.
.
کلیدواژهها [English]
بررسیخاصیت حشرهکشی اسانسصمغ بنه sp. kurdica (Zohary)Pistacia atlantica. subروی بید سیبزمینیPhthorimaea operculella Zeller (Lepidoptera: Gelechiidae)
سرور فتحی، امین صادقی* و مصطفی معروفپور
ایران، سنندج، دانشگاه کردستان، دانشکده کشاورزی، گروه گیاهپزشکی
تاریخ دریافت: 14/11/1397 تاریخ پذیرش:11/2/1399
چکیده
بید سیبزمینی، (Lepidoptera: Gelechiidae) .Phthorimaea operculella Zelle، یکی از آفات مهم سیبزمینی در اکثر کشورها ازجمله ایران است. دراین تحقیق، سمیت تدخینی، تماسی، دورکنندگی و تخمکشی اسانس صمغ بنه روی تخم، لارو سن اول و پنجم آفت مذکور در شرایط آزمایشگاهی مورد بررسی قرارگرفت. نتایج نشان داد، غلظت کشنده (LC50) تدخینی روی لارو سن اول و پنجم آفت به ترتیب آن 061/0 و µl/l air 115/0 بعد از 48 ساعت بوده است. علاوه براین LC50 به دست آمده از بررسی سمیت تماسی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 48 ساعت، به ترتیب 051/0 و 051/0 میکرولیتر بر سانتیمتر مربع بود. همچنین اثر سمیت (LC50) تخمکشی صمغ بنه بعد از چهار روز 047/0 میکرولیتر بر سانتیمتر مربع بدست آمد. نتایج آزمایش سمیت دورکنندگی، نشان داد اثر دورکنندگی اسانس صمغ بنه در لارو سن اول بیشتر از سن پنجم بود، و اثر آن با افزایش زمان کاهش یافت. نتایج بدست آمده کارایی اسانس صمغ بنه را در روی مراحل زیستی آفات بسیار مهم بید سیبزمینی را به اثبات رساند و نوید بخش آینده روشنی برای کنترل این آفت درانبارها میباشد.
واژههای کلیدی: اسانس، بنه، بید سیبزمینی، سمیت تماسی، دور کنندگی
* نویسنده مسئول، تلفن:09188716457 ، پست الکترونیکی: a.sadeghi@uok.ac.ir
مقدمه
بید سیبزمینی با نام علمی Phthorimaea operculella Zeller (Lepidoptera: Gelechiidae) ازجمله آفات چندخوار (Oligophagous) میباشد که به ۵۲ جنس گیاهان زراعی و علفهای هرز خانواده سولاناسه (Solanaceae) ازجمله سیبزمینی، توتون، بادمجان و گوجهفرنگی خسارت وارد میکند (14و 15). خسارت اصلی این آفت مربوط به تغذیهی لاروهای این آفت است که با ایجاد دالانهای متعدد داخل غدههای سیبزمینی از آن تغذیه میکنند. بدین ترتیب علاوه بر خسارت مستقیمی که در اثر تغذیه از غدهها ایجاد میکنند، با ایجاد منافذ در غدهها، باعث تسهیل ورود عوامل بیماریزا مانند باکتریها و قارچها به داخل غدهها شده و بهطور غیرمستقیم نیز باعث ایجاد خسارت میشوند. آلودگی در مزارع سیبزمینی با تخمریزی حشرات کامل روی برگهای بوته سیبزمینی آغاز میشود، بعد از تفریخ تخمها، لاروهای این آفت دالانهای تغذیهای در برگها، دمبرگها و ساقه سیبزمینی ایجاد کرده و سبب کاهش سطح فتوسنتز گیاه و کوچک ماندن اندازه غدهها میشوند و در انبار نیز به غدههای سیبزمینی خسارت وارد میکند (12، 14و29). بید سیبزمینی یکی از آفات مهم سیبزمینی پس از برداشت این محصول است. این آفت به فعالیت خود در انبار ادامه میدهد و در شرایط مساعد انبار، دامنهی خسارت خود را روی غدهها توسعه میدهد و سبب کاهش بازار پسندی محصول میشود. آسیب غدهها در انبار، بهویژه در انبارهای فاقد سیستم خنککننده میتواند بسیار شدید باشد، بصورتیکه در بعضی از کشورها به دلیل عدم دسترسی کشاورزان به انبارهای سرد، میزان خسارت این آفت به میزان ۲۵ تا 100 گزارش شده است (34).
جهت کنترل خسارت لاروهای بید سیبزمینی در مزرعه و انبار از حشرهکشهای مختلف استفاده میشود، اما اثرات سوء استفاده از سموم شیمیایی و آلودگیهای زیستمحیطی آنها، به همراه مسئله بسیار مهم مقاومت آفات، موجب شده که در سالهای اخیر تلاشهای زیادی برای معرفی ترکیبهای کمخطر نظیر اسانسهای گیاهی برای کنترل عوامل خسارتزای گیاهی انجام شود (9 و 36).
درخت پستهPistacia متعلق به خانواده Anacardiaceae میباشد، گیاهی است دو پایه، سازگار با آبوهوای خشک، نیمه مرطوب و مدیترانهای، مناسب زمینهای سبک و سنگلاخی و کاملاً نورپسند که باعث شده بیشتر در شیبهای جنوبی دیده شود (2). این جنس دارای گونههای متعددی است و به سه گونه آن ازجمله: P. vera،
P. khinjuk و P. atlantica در ایران اشاره گردیده است که گونه اول همان پسته زراعی است و تنها گونهای است که بهصورت وحشی و زراعی وجود دارد و دو گونه بعدی از انواع وحشی به شمار میروند و بومی مناطق غربی ایران میباشند (8 و 31). گونه P. atlantica بنام پسته وحشی یا بنه شناخته می شودو صمغ آن دارای خواص آنتیاکسیدانی، ضد باکتریایی و ضد قارچی است (1، 17و30). صادقی و همکاران (4) خواص حشره کشی
P. atlantica برعلیه سوسک آرد مطالعه کردهاند. علاوبراین فعالیت حشره کشی گونههای P. khinjukو P. atlantica علیه سوسک حبوبات بررسی شده است (26). دراین پژوهش سمیت تدخینی، تماسی و اثر دورکنندگی اسانس صمغ بنه بر روی مراحل زیستی آفت بید سیبزمینی شامل لارو و تخم مورد بررسی قرارگرفته است.
مواد و روشها
تهیه اسانس: بهمنظور اسانسگیری از صمغ درخت بنه Pistacia atlantica Desf. subsp. kurdica (Zohary) Rech. F صمغ گیاه مذکور در داخل دستگاه کلونجر ریخته شد و اسانسگیری به روش تقطیر با آب به مدت 4 ساعت صورت گرفت و اسانس پس از جمعآوری و آبگیری با سولفات سدیم در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری شد (27).
پرورش حشرات و همسن سازی لارو: جمعیت اولیه این آفت از کلنی موجود در آزمایشگاه حشرهشناسی گروه گیاهپزشکی، دانشکده کشاورزی دانشگاه کردستان تهیه و پرورش داده شد، برای پرورش از ظروف پلاستیکی که قسمت فوقانی آن بهمنظور تهویه حشرات با تور گرفته شده و در قسمت کف آن جهت ایجاد مکان مناسب برای شفیره شدن لاروهای سن آخر به شفیره با ماسه استریل شده پوشیده شده استفاده شد. این ظروف در داخل اتاقک رشد، با دمای 2 ± 25 درجهی سلسیوس، رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد و دورهی 14 ساعت نوری و 10 ساعت تاریکی نگهداری شدند. جهت تخمگیری از ظروف استوانهای شکل به قطر 9 سانتیمتر و ارتفاع 18 سانتیمتر که قسمت بالایی آن جهت تغذیهای حشرات کامل از محلول آب و عسل به نسبت 4 به 1 با توری پوشانده شد استفاده شد. کاغذ روغنی با قطر 6 سانتیمتر در قسمت بالایی پارچه توری با مش خیلی کم جهت تخمریزی و چسباندن تخمها توسط حشرات کامل، قرار داده شد، تغذیه حشرات کامل و تعویض کاغذ روغنی بهصورت روزانه انجام گرفت.
لاروهایی که ازلحاظ اندازه و رنگ مشابه بودند در یک سن لاروی قرارگرفتند به این ترتیب که لاروهایی با رنگ قهوهای روشن با مشخصه کپسول سر قهوهای و اندازه مشابه لاروهای سن اول (1-6 ساعته) و لاروهایی با رنگ صورتی مایل به سبز و طول بدن حدود 98/0 سانتیمتر لاروهای سن پنجم (1-6 ساعته) میباشند.
آزمایش زیستسنجی: ابتدا طی آزمایشهای مقدماتی دامنه غلظتهای از اسانس که باعث مرگومیر 10 تا 90 درصد در لاروهای تیمار شده مشخص گردیدند سپس براساس روابط لگاریتمی، غلظتها برای آزمایشهای اصلی انتخاب شدند (16).
الف) سمیت تدخینی اسانس: جهت انجام آزمایش سمیت تدخینی از ظروف شیشهای با حجم 11 میلیلیتر استفاده شد. در هر ظرف 30 لارو همسن (لارو سن اول یا لارو سن پنجم) قرار داده شد. غلظتهای موردنظر از اسانس با سمپلر روی کاغذ صافی که در پوش شیشهها تعبیه شده بود، ریخته و درب شیشهها بسته شد. دور محل قرارگیری درپوشها نوار پارافیلم کشیده شد تا از خروج اسانس جلوگیری شود. مرگومیر لاروها پس از 24 و 48 ساعت پس از انجام آزمایش ثبت گردید (لاروهایی که در تماس با سوزن واکنشی نشان ندادند، مرده تلقی شدند). آزمایش در 4 تکرار و 6 غلظت (جدول 1) همراه با شاهد (بدون اسانس) در شرایط دمایی 1 ± 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ± 60 درصد در تاریکی انجام شد (28).
جدول 1- غلظت اسانس مورداستفاده در آزمایش ارزیابی سمیت تدخینی روی لارو سن اول و سن پنجم بید سیبزمینیPhthorimaea operculella در مدت 24 و 48 ساعت
مواد |
اندام گیاهی |
لاروها |
غلظت (میکرولیتر بر لیتر هوا) |
||||||
شاهد |
C1 |
C2 |
C3 |
C4 |
C5 |
C6 |
|||
اسانس |
صمغ بنه |
سن اول |
0 |
045/0 |
068/0 |
090/0 |
113/0 |
136/0 |
159/0 |
سن پنجم |
0 |
045/0 |
090/0 |
136/0 |
181/0 |
227/0 |
- |
ب) سمیت تماسی اسانس: برای ایجاد غلظتهای مختلف اسانس از استون (1 میلیلیتر) بهعنوان حلال استفاده شد. سپس غلظتهای مختلف از اسانس با استفاده از برج پاشش ساخت شرکت Burkard انگلیس(فشار 2 بار)، روی کاغذ صافیها (قطر 6 سانتیمتر) پاشیده شد. پس از گذشت 5 دقیقه و بخار شدن حلال، در هر ظرف 30 عدد لارو سن اول یا پنجم رها سازی گردید. مرگومیر لاروها پس از 24 و 48 ساعت از انجام آزمایش ثبت گردید (لاروهایی که در تماس با سوزن واکنشی نشان ندادند، مرده تلقی شدند). آزمایشها در 4 تکرار و 7 غلظت همراه (جدول2) با شاهد (استون) در شرایط دمایی 1 ± 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ± 60 درصد در تاریکی انجام شد (32).
جدول2- غلظت اسانس مورداستفاده در آزمایش ارزیابی سمیت تماسی روی لارو سن اول و سن پنجم بید سیبزمینی Phthorimaea operculella در مدت 24 و 48 ساعت
مواد |
اندام گیاهی |
لاروها |
غلظت (میکرولیتر بر سانتیمتر مربع) |
|||||||
شاهد |
C1 |
C2 |
C3 |
C4 |
C5 |
C6 |
C7 |
|||
اسانس |
صمغ بنه |
سن اول |
0 |
017/0 |
035/0 |
053/0 |
070/0 |
088/0 |
106/0 |
123/0 |
سن پنجم |
0 |
017/0 |
035/0 |
053/0 |
070/0 |
088/0 |
106/0 |
123/0 |
ج) اثر دورکنندگی اسانس: دراین روش اثر دورکنندگی اسانس براساس روش نگهبان و محرمی پور (7) انجام شد. آزمایش در دو سمت یک ظرف پلاستیکی مکعبی شکل درپوش دار به حجم 160 سانتیمتر مکعب سوراخی تعبیه کرده و هر سوراخ توسط یک لوله پلاستیکی به قطر 4 میلیمتر و طول 2 سانتیمتر به ظرف دیگری با همان ابعاد متصل گردید. در دو ظرفی که در طرفین ظرف وسط قرار داشت، یک ظرف به عنوان شاهد و ظرف دیگر به عنوان ظرف تیمار در نظر گرفته شد. ظرف وسط به عنوان ظرف مبنا برای رها سازی لاروها در نظر گرفته شد. در هر دو ظرف شاهد و تیمار یک عدد سیبزمینی کوچک قرار داده شد. سیبزمینی موجود در ظرف شاهد با 1 میلیلیتر استون و ظروف تیمار با غلظتهای موردنظر (جدول 3) از هر اسانس که در 1 میلیلیتر استون حل شده بود، آغشته گردید. بعد از 10 دقیقه که استون بخار شد تعداد 30 عدد لارو سن اول یا پنجم در ظروف وسط رها گردید. درب ظروف تیمار و شاهد در هنگام آزمایش باز و با توری پوشیده و درب ظروف وسط با لایه پلاستیکی بسته شد. پس از 2و 4 ساعت از آزمایش تعداد لارو در هر ظرف شمارش و درصد دورکنندگی اسانس براساس فرمول زیر محاسبه گردید. آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی در 4 تکرار و 6 تیمار در شرایط دمایی 1 ± 25، رطوبت نسبی 5 ± 65 درصد و تاریکی انجام شد.
%PR3= 100
در فرمول فوق، C تعداد لاروهای موجود در ظرف شاهد، E تعداد لاروهای موجود در ظرف تیمار، T تعداد کل لاروهای مورد آزمایش میباشد. در این آزمایش لاروهای بیپاسخ حذف شدند.
جدول 3- غلظت اسانس مورداستفاده در آزمایش ارزیابی اثر دورکنندگی روی لارو سن اول و سن پنجم بید سیبزمینی Phthorimaea operculella در مدت 2 و 4 ساعت
مواد |
اندام گیاهی |
لاروها |
غلظت (میکرولیتر بر سانتیمتر مکعب) |
|
||||
C1 |
C2 |
C3 |
C4 |
C5 |
C6 |
|||
اسانس |
صمغ بنه |
سن اول |
0031/0 |
0062/0 |
0093/0 |
0218/0 |
025/0 |
0281/0 |
سن پنجم |
0031/0 |
0093/0 |
0156/0 |
0218/0 |
0281/0 |
- |
د) اثر تخمکشی اسانس: برای ایجاد غلظتهای مختلف اسانس از استون (1 میلیلیتر) به عنوان حلال استفاده شد. سپس غلظتهای مختلف از اسانس با استفاده از برج پاشش (فشار 2 بار)، روی کاغذ صافیها (قطر 6 سانتیمتر) پاشیده شد (جدول 4). پس از گذشت 5 دقیقه و بخار شدن استون، در هر ظرف 30 عدد تخم یکروزه بید سیبزمینی قرار داده شد. مدتزمان موردنظر برای تفریخ تخم 4 روز بود. پس از پایان زمان موردنظر تعداد تخمهایی که تفریخ نشده بودند شمارش شدند (تخمهایی که تفریخ نشده بودند مرده تلقی شدند). آزمایشها در 5 غلظت همراه با شاهد (استون) در شرایط دمایی 1 ± 25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 5 ± 60 درصد در تاریکی انجام شد (10).
جدول 4- غلظت اسانس مورداستفاده در آزمایش ارزیابی تخمکشی بید سیبزمینی Phthorimaea operculella در مدت 4 روز
مواد |
اندام گیاهی |
غلظت (میکرولیتر بر سانتیمتر مربع) |
|||||
شاهد |
C1 |
C2 |
C3 |
C4 |
C5 |
||
اسانس |
صمغ بنه |
0 |
017/0 |
035/0 |
053/0 |
070/0 |
088/0 |
تجزیه آماری دادهها: کلیه آزمایشات در قالب طرح کاملاً تصادفی انجام و مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون دانکن در سطح آماری 5 درصد انجام گرفت. جهت تجزیه آماری دادهها ورسم نمودارها از نرمافزارهای ) SPSS(V.16 و (2010) Excel استفاده شد
نتایج
الف) سمیت تدخینی اسانس: LC50 به دست آمده از بررسی سمیت تدخینی اسانس صمغ بنه بر روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 24 ساعت، به ترتیب 089/0 و 139/0 میکرو لیتر بر لیتر هوا بود و در 48 ساعت، به ترتیب 061/0 و 115/0 میکرولیتر بر لیتر هوا بود. با توجه به نتایج، لارو سن اول نسبت به لارو سن پنجم بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت حساسیت بیشتری به این اسانس داشته و اثر اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم در مدت 48 ساعت بیشتر از 24 ساعت بود (جدول 5).
با توجه به منحنی لگاریتم غلظت- پروبیت تلفات اسانس صمغ بنه در آزمایشهای سمیت تدخینی روی لاروهای بید سیبزمینی، میزان مرگومیر اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول در 24 ساعت نسبت به 48 ساعت شیب بیشتری داشته که نشان دهندهی حساسیت لارو به این اسانس با افزایش زمان بوده اما میزان شیب مرگومیر اسانس صمغ بنه برای لارو سن پنجدر 48 ساعت نسبت به 24 ساعت، بیشتر بوده که نشان دهندهی افزایش اثر این اسانس با افزایش زمان بوده است (شکل1).
بنابراین نتایج تأثیر غلظتهای مورداستفاده از اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنج بید سیبزمینی با آزمون دانکن در مدت 24 و 48 ساعت نشان داد، که اختلاف معنیداری در سطح یک درصد بین تیمارها وجود داشته است (جدول 6).
بنابراین نتایج حاکی از آن است که با افزایش غلظت اسانس صمغ بنه، میزان مرگومیر لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی افزایشیافته است (شکل 2).
جدول 5- مقادیر LC50 و LC90 آزمایش سمیت تدخینی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی
Phthorimaea operculella در 24 و 48 ساعت
زمان ساعت |
لارو |
X2 (df=3) |
SE± شیب |
SE± عرض از مبدأ |
LC50 (µl/l air) (حدود اطمینان 95 درصد) |
LC90 (µl/l air) (حدود اطمینان 95 درصد) |
24 |
سن اول |
934/0 |
608/0± 019/4 |
631/0± 229/4 |
089/0 |
185/0 |
(100/0- 078/0) |
(253/0 – 154/0) |
|||||
سن پنج |
016/1 |
560/0± 357/3 |
503/0± 874/2 |
139/0 |
335/0 |
|
(165/0 – 119/0) |
(545/0 – 258/0) |
|||||
48 |
سن اول |
139/3 |
678/0± 358/3 |
755/0± 068/4 |
061/0 |
148/0 |
(072/0-048/0) |
(233/0-119/0) |
|||||
سن پنج |
995/2 |
532/0± 426/3 |
497/0± 215/3 |
115/0 |
273/0 |
|
(135/0-097/0) |
(403/0-217/0) |
X2=chi-square، SE= standard Error، تعداد لارو= 120
جدول 6- تجزیه واریانس غلظتهای آزمایش سمیت تدخینی اسانس صمغ بنه روی سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 24 و 48ساعت
زمان |
لارو |
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
P-values |
24 ساعت |
سن اول |
تیمار |
6 |
40/381 |
**47/216 |
000/0 |
خطا |
21 |
76/1 |
||||
سن پنجم |
تیمار |
5 |
37/351 |
**92/221 |
000/0 |
|
خطا |
18 |
58/1 |
||||
48 ساعت |
سن اول |
تیمار |
5 |
64/359 |
**63/256 |
000/0 |
خطا |
18 |
54/1 |
||||
|
سن پنجم |
تیمار |
5 |
97/419 |
**60/351 |
000/0 |
خطا |
18 |
19/1 |
ns فاقد اثر معنیدار، * معنیدار در سطح احتمال 5 درصد، **معنیدار در سطح احتمال 1درصد
صمغ بنه- لارو سن اول- 24 |
R2 linear = 0.981 |
صمغ بنه- لارو سن اول- 48 |
R2 linear = 0.904 |
صمغ بنه- لارو سن پنج- 24 |
R2 linear = 0.981 |
صمغ بنه- لارو سن پنج- 48 |
R2 linear = 0.940 |
شکل 1- منحنی لگاریتم غلظت- پروبیت تلفات اسانس صمغ بنه در آزمایش سمیت تدخینی روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت
الف) |
ب) |
شکل 2- مقایسه (میانگین مرگومیر ± خطای معیار) غلظتهای مختلف اسانس صمغ بنه در آزمایشهای سمیت تدخینی روی لارو سن اول (الف) و لارو سن پنج (ب) بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت
ب) سمیت تماسی اسانس: LC50 به دست آمده از بررسی سمیت تماسی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 24 ساعت، به ترتیب 063/0 و 067/0 میکرولیتر بر سانتیمتر مربع و در 48 ساعت، به ترتیب 051/0 و 051/0 میکرولیتر بر سانتیمتر مربع بود. باتوجه به نتایج، لارو سن اول نسبت به لارو سن پنجم بید سیبزمینی در 24 ساعت حساسیت بیشتری داشته اما در 48 ساعت حساسیت برابری داشتهاند و اثر اسانس صمغ بنه بروی لارو سن اول و پنجم در مدت 48 ساعت بیشتر از 24 ساعت بود (جدول 7).
جدول 7- مقادیر LC50 و LC90 آزمایش سمیت تماسی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی Phthorimaea operculella در 24 و 48 ساعت
زمان |
لارو |
X2 (df=3) |
SE± شیب |
SE± عرض از مبدأ |
LC50 (µl/cm2) (حدود اطمینان 95 درصد) |
LC90 (µl/cm2) (حدود اطمینان 95 درصد) |
24 ساعت |
سن اول |
929/1 |
479/0± 642/3 |
569/0± 363/4 |
063/0 |
143/0 |
(072/0 – 055/0) |
(192/0 – 118/0) |
|||||
سن پنجم |
328/4 |
397/0± 668/2 |
480/0± 139/3 |
067/0 |
201/0 |
|
(079/0 – 059/0) |
(332/0 – 150/0) |
|||||
48 ساعت |
|
|
|
530/0± 383/4 |
051/0 |
121/0 |
(058/0- 043/0) |
(160/0- 101/0) |
|||||
|
|
|
|
|
|
|
سن پنجم |
869/3 |
375/0± 632/2 |
469/0± 406/3 |
051/0 |
156/0 |
|
|
سن اول |
309/3 |
426/0± 388/3 |
|
|
|
(060/0- 042/0) |
(237/0- 121/0) |
X2=chi-square، SE= standard Error، تعداد لارو= 120
با توجه به منحنی لگاریتم غلظت- پروبیت تلفات اسانس صمغ بنه در آزمایشهای سمیت تماسی روی لاروهای بید سیبزمینی، میزان مرگومیر اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم در 24 ساعت نسبت به 48 ساعت شیب بیشتری داشته که نشان دهندهی کاهش اثر این اسانس با افزایش زمان بوده است (شکل 3).
شکل 3- منحنی لگاریتم غلظت- پروبیت تلفات اسانس صمغ بنه در آزمایش سمیت تماسی روی لارو سن اول و پنج بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت
نتایج بررسی تأثیر غلظتهای مورداستفاده از اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در مدت 24 و 48 ساعت در آزمایش سمیت تماسی نشان داد، که اختلاف معنیداری بین تیمارها در سطح احتمال 1 درصد وجود دارد (جدول 8).
علاوه براین نتایج نشان داد که با افزایش غلظت اسانس صمغ بنه میزان مرگومیر لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی مورد آزمایش افزایشیافته است (شکل 4).
جدول 8- تجزیه واریانس آزمایش سمیت تماسی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت
زمان |
لارو |
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
P-values |
24 ساعت |
سن اول |
تیمار |
7 |
29/421 |
**76/156 |
000/0 |
خطا |
24 |
69/2 |
||||
|
|
|
|
|
|
|
|
سن پنج |
تیمار |
7 |
35/315 |
**38/238 |
000/0 |
خطا |
24 |
32/1 |
||||
48 ساعت |
سن اول |
تیمار |
7 |
29/448 |
**18/215 |
000/0 |
خطا |
24 |
08/2 |
||||
سن پنج |
تیمار |
7 |
60/358 |
**74/347 |
000/0 |
|
خطا |
24 |
03/1 |
ns فاقد اثر معنیدار، * معنیدار در سطح احتمال 5 درصد، **معنیدار در سطح احتمال 1درصد
شکل 4- مقایسه (میانگین مرگومیر ± خطای معیار) غلظتهای مختلف اسانس صمغ بنه در آزمایشهای سمیت تماسی روی لارو سن اول (الف) و لارو سن پنج (ب) بید سیبزمینی در 24 و 48 ساعت. حروف لاتین مشابه بیانگر اختلاف غیر معنیدار و حروف غیرمشابه نشاندهنده اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح 5 درصد است
ج) اثر دورکنندگی اسانس: نتایج آزمایش دور کنندگی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنج در مدت 2 و 4 ساعت نشان داد، اختلاف معنیداری بین غلظتها در سطح احتمال 1 درصد (با آزمون دانکن) وجود داشت. با افزایش غلظت اسانس صمغ بنه، میزان دورکنندگی آنها افزایش مییابد (جدول 9).
بررسیها نشان داد که با افزایش غلظت اسانس صمغ بنه درصد دورکنندگی لاروهای سن اول و پنجم بید سیبزمینی مورد آزمایش افزایشیافته است. در غلظتهای مشابه درصد دورکنندگی اسانس صمغ بنه در لارو سن اول بیشتر از لارو سن پنج بوده و همچنین درصد دورکنندگی اسانس صمغ بنه در لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در 2 ساعت نسبت به 4 ساعت بیشتر بوده است (شکل 5).
جدول 9- نتایج تجزیه واریانس آزمایش دور کنندگی اسانس صمغ بنه روی لارو سن اول و پنجم بید سیبزمینی در مدت 2 و 4 ساعت
زمان |
لارو |
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
P-values |
2 ساعت |
سن اول |
تیمار |
5 |
52/2659 |
**57/97 |
000/0 |
خطا |
18 |
26/27 |
||||
سن پنج |
تیمار |
4 |
03/2648 |
**08/91 |
000/0 |
|
خطا |
15 |
07/29 |
||||
4 ساعت |
سن اول |
تیمار |
5 |
06/1881 |
**19/117 |
000/0 |
خطا |
18 |
05/16 |
||||
سن پنج |
تیمار |
4 |
85/1549 |
**63/64 |
000/0 |
|
خطا |
15 |
98/23 |
ns فاقد اثر معنیدار، * معنیدار در سطح احتمال 5 درصد، **معنیدار در سطح احتمال 1درصد
شکل 5- مقایسه (میانگین مرگومیر ± خطای معیار) غلظتهای مختلف اسانس صمغ بنه در آزمایشهای دور کنندگی، لارو سن اول (الف) و لارو سن پنج (ب) بید سیبزمینی در 2 و 4 ساعت. حروف لاتین مشابه بیانگر اختلاف غیر معنیدار و حروف غیرمشابه نشاندهنده اختلاف معنیدار بین میانگینها در سطح 5 درصد است.
د) اثر تخمکشی اسانس: LC50 به دست آمده از بررسی اثر تخمکشی اسانس صمغ بنه روی تخم بید سیبزمینی پس از مدت 4 روز، 047/0 میکرو لیتر بر سانتیمتر مربع بود (جدول 10).
نتایج تأثیر غلظتهای مورداستفاده از اسانس صمغ بنه روی تخمهای یک روزه بید سیبزمینی با آزمون دانکن پس از 4 روز نشان داد، که اختلاف معنیداری بین تیمارها در سطح احتمال 1 درصد وجود داشته است (جدول 11).
همچنین بررسیها نشان داد که با افزایش غلظت اسانس صمغ بنه میزان تخمکشی بید سیبزمینی افزایشیافته است (شکل 6).
جدول 10- مقادیر LC50 و LC90 آزمایش بررسی میزان تخمکشی اسانس صمغ بنه روی تخم یکروزه بید سیبزمینی Phthorimaea operculella پس از 4 روز
مواد گیاهی |
X2 (df=3) |
SE± شیب |
SE± عرض از مبدأ |
LC50 (µl/cm2) (حدود اطمینان 95 %) |
LC90 (µl/cm2) (حدود اطمینان 95 %) |
اسانس صمغ بنه |
510/2 |
501/0± 951/2 |
668/0± 910/3 |
047/0 |
129/0 |
(057/0- 039/0) |
(219/0- 097/0) |
X2=chi-square، SE= standard Error، تعداد لارو= 120
جدول 11- تجزیه واریانس غلظتهای آزمایش بررسی میزان تخمکشی اسانس صمغ بنه روی تخمهای یک روزه بید سیبزمینی پس از 4 روز
مواد گیاهی |
منابع تغییرات |
درجه آزادی |
میانگین مربعات |
F |
P-values |
اسانس صمغ بنه |
تیمار |
5 |
54/371 |
**78/275 |
000/0 |
خطا |
18 |
35/1 |
ns فاقد اثر معنیدار، *معنیدار در سطح احتمال 5%، **معنیدار در سطح احتمال 1 درصد
شکل 6- مقایسه (میانگین مرگومیر ± خطای معیار) غلظتهای مختلف اسانس صمغ بنه در آزمایشهای تخمکشی بید سیبزمینی پس از4 روز
بحث و نتیجهگیری
از دلایل اولیه توجه به اسانسها سمیت تدخینی و تماسی روی حشرات، سابقه طولانی مصرف و ایمن بودن آنها است (19). در همین راستا صمغ درخت بنه یکی از درختان جنگلی منطقه زاگرس، روی بید سیبزمینی یکی از آفات مهم سیب زمینی بررسی گردید. با توجه به نتایج بدست آمده از سمیت تدخینی، تماسی، تخم کشی و اثر دورکنندگی صمغ بنه در روی سنین لاروی یک و پنج بید سیب زمینی، معلوم گردید هر چه غلظت اسانس صمغ بنه افزایش یابد اثر کشندگی و دور کنندگی افزایش می یابد که نتایج حاصل از هوآنگ و سابرامنیام (18)، تری پاتی و همکاران (33) و صحاف (5) نیز مؤید این مطلب هست که افزایش غلظت اسانسهای موردمطالعه باعث افزایش میزان مرگومیر میشود. مونوترپنوییدها از ترکیبهای غالب در اسانسهای گیاهی میباشند که خاصیت حشرهکشی آنها به اثبات رسیده است. این مواد به دلیل داشتن فشار بخار بالا و ایجاد سمیت تنفسی میتوانند در کنترل آفات انباری مؤثر باشند (5).
همچنین مطالعات در رابطه با نحوه اثر اسانسهای گیاهی روی آفات مختلف نشان داده است که سمیت آنها بیشتر بهصورت تدخینی میباشد (23) و این موضوع با نتایج آزمایش سمیت تدخینی تحقیق حاضر در روی سنین اول و پنجم بید سیبزمینی مطابقت دارد. که دلیل آن میتواند مربوط به وجود درصدهای بالایی از مونوترپنها ازجمله بتا-پینن و سسکوییترپنهایی مانند اسپاتولنول در اسانس صمغ مورد استفاده باشد (4).
دو نکته کلیدی در اجرای یک عملیات موفق تدخین، مدت زمان تدخین و میزان مورد استفاده از ترکیب تدخینی میباشد. برخی محققان غلظت اسانس را عامل مهمی در میزان تلفات گزارش کردهاند (22) که در بررسی حاضر غلظتهای بکار رفته به لحاظ حجم مصرفی کم باقدرت اثر زیاد میباشند. برخی دیگر، مدت زمان قرارگیری آفت در معرض اسانس را در میزان تلفات مهم دانستهاند (25) که در تحقیق حاضر مدت زمان 48 ساعت تلفات بیشتری نسبت به مدت زمان 24 ساعت داشته است که با نتایج محققین مختلف ازجمله کیتا و همکاران (20)، شاکرمی و همکاران (3) و نگهبان و محرمی پور (7) نیز بیانکننده این مطلب است که باگذشت زمان، مرگومیر نیز افزایش مییابد.
علاوه براین در تحقیق حاضر مشاهده گردید حساسیت لارو سن اول بید سیبزمینی نسبت به لارو سن پنجم آن به اسانس صمغ بنه بیشتر است. این یافته با دادههای پژوهش رفیعی دستجردی و همکاران در بررسی اثرات کشندگی و زیرکشندگی آبامکتین و دلتامترین روی بید سیبزمینی منطبق است و آنها نیز تأکید داشتند که لارو سن اول بید سیبزمینی نسبت به حشره کامل حساستر است (13).
اثر دور کنندگی هر اسانس بهواسطه توانایی تدخینی آن است تا بتواند اثر خود را نمایان سازد (24 و 26). در تحقیق حاضر مشخص شد که اسانس صمغ بنه دارای خاصیت دور کنندگی زیادی روی لارو بید سیبزمینی میباشد که بامطالعه صادقی و پوریا (4 و 6) براثر دور کنندگی صمغ بنه روی شپشه آرد و سوسک چهار نقطهای اشاره کردهاند مطابقت دارد. همچنین در مطالعه حاضر با افزایش غلظت اسانس، اثر دور کنندگی اسانس مورد آزمایش افزایش یافت. درتایید نتایج ما، پژوهش (37) نشان داده که اثر دور کنندگی با افزایش غلظت رابطه مستقیم دارد.
محققین دیگری ازجمله (21) کیتا و همکاران (20)، کیتا و همکاران و (35) تانک و همکاران اثر تخمکشی اسانسهای گیاهی را بررسی کردهاند. همه محققین فوق گزارش نمودهاند که میزان مرگومیر تخم بستگی به نوع، غلظت و زمان اسانس دهی دارد. نتایج بدست آمده در این تحقیق نیز نشان داد میزان تخمکشی در اسانس صمغ بنه به غلظت بستگی دارد چنانکه با افزایش غلظت درصد مرگومیر افزایشیافته است.
نتایج حاصل از این آزمایشات نشان میدهد که اسانس صمغ بنه اثر کنترلی خوبی روی لارو سن اول و پنج بید سیبزمینی داشته و باتوجه به کمخطر بودن این ترکیبات برای انسان و سایر پستانداران، همچنین دوام کم آنها در طبیعت و اثرات زیستمحیطی بهمراتب کمتر از سموم متداول آفتکش میتوانند جایگزین مناسبی برای سموم شیمیایی در کنترل آفات انباری بهویژه در انبارها باشند (11).