مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

مقایسه رابطه طول- وزن در جمعیتها و جنسهای مختلف دو گونه از کپوردندان ماهیان ایران Aphanius sophiae و Aphanius vladykovi

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

2624

چکیده

به منظور بررسی نقش زیستگاه و جنسیت در رابطه طول- وزن که از ابتدایی ترین داده های مورد استفاده در ارزیابی ذخایر و مدیریت زیست محیطی می­باشد، 531 قطعه ماهی متعلق به 10 جمعیت از Aphanius sophiae وAphanius. vladykovi به طور مقایسه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفت. اختلاف شیب خط بین دو جنس نر و ماده در 3 جمعیت از 6 جمعیت بررسی شده از گونه A. sophiae معنی دار بود (P<0.05)، حال آنکه این اختلاف در هیچ‌یک از جمعیتهای A. vladykovi معنی‌دار نبود (P>0.05). مقادیر b در جمعیتهای هر دو گونه، از دامنه تغییرات زیادی برخوردار بود. با توجه به تفاوتهای مشاهده شده در جنسهای نر و ماده و جمعیتهای مختلف و مقایسه آن با اختلاف بین دو گونه، به نظر می­رسد این صفت تا حد زیادی تحت تأثیر فاکتورهای محیطی و زیستگاهی باشد. از این رو محاسبه شیب رابطه طول- وزن برای هر یک از گونه­های فوق بدون در نظر گرفتن عواملی همچون جنس و زیستگاه، از دقت لازم برخوردار نیست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of length-weight relationships in different populations and sexes of two Iranian thoothcarps, Aphanius sophiae and Aphanius. vladykovi

چکیده [English]

Length-weight relationships (LWR) were calculated for 531 fish specimens from six populations of Aphanius sophiae and four populations of A. vladykovi to assess effect of sexuality and environment. The b value was 3.332 for all population of A. sophiae (95% cl = 3.276–3.390) and 3.407 for all population of A. vladykovi (95% cl = 3.342–3.472) which is placed within the expected range (2.5 – 3.5) and showed positive allometry for both species. Also there were significant differences between sexes in three out of six A. sophiae populations for b value (p>0.05), whereas no significant differences were appeared for the four A. vladikovi populations (p<0.05). It was clear that range of b value is high within different population. The results revealed that habitat and sex are two effective factors for assessment of LWR in these species and ignoring them lead to inaccurate results. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • LWR
  • Aphanius sophiae
  • Aphanius vladykovi

مقایسه رابطه طول- وزن در جمعیتها و جنسهای مختلف دو گونه از کپوردندان ماهیان ایران Aphanius sophiae و  Aphanius vladykovi

محمدصادق علوی‌یگانه1،*، سیدجعفر سیف‌آبادی1، یزدان کیوانی2 و بهرام کاظمی3

1 نور، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده علوم دریایی  

2 اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده منابع طبیعی

3 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، مرکز تحقیقات سلولی و ملکولی 

تاریخ دریافت: 18/3/89               تاریخ پذیرش: 12/2/90 

چکیده

به منظور بررسی نقش زیستگاه و جنسیت در رابطه طول- وزن که از ابتدایی ترین داده های مورد استفاده در ارزیابی ذخایر و مدیریت زیست محیطی می­باشد، 531 قطعه ماهی متعلق به 10 جمعیت از Aphanius sophiae وAphanius. vladykovi به طور مقایسه‌ای مورد ارزیابی قرار گرفت. اختلاف شیب خط بین دو جنس نر و ماده در 3 جمعیت از 6 جمعیت بررسی شده از گونه A. sophiae معنی دار بود (P<0.05)، حال آنکه این اختلاف در هیچ‌یک از جمعیتهای A. vladykovi معنی‌دار نبود (P>0.05). مقادیر b در جمعیتهای هر دو گونه، از دامنه تغییرات زیادی برخوردار بود. با توجه به تفاوتهای مشاهده شده در جنسهای نر و ماده و جمعیتهای مختلف و مقایسه آن با اختلاف بین دو گونه، به نظر می­رسد این صفت تا حد زیادی تحت تأثیر فاکتورهای محیطی و زیستگاهی باشد. از این رو محاسبه شیب رابطه طول- وزن برای هر یک از گونه­های فوق بدون در نظر گرفتن عواملی همچون جنس و زیستگاه، از دقت لازم برخوردار نیست.

واژه های کلیدی: رابطه طول- وزن، کپور دندان زاگرس، کپوردندان صفیه

* نویسنده مسئول، تلفن: 6253101-0122 ، پست الکترونیکی: malavi@modares.ac.ir

مقدمه

 

آفانیوس (Aphanius) تنها جنس بومی از خانواده کپوردندان ‌ماهیان در ایران می­باشد. هفت گونه از این جنس در ایران شناخته شده است که از این نظر بیشترین تعداد گونه‌های شناخته شده در محدوده مرزهای جغرافیایی ایران زیست می‌کنند و پنج ­گونه از آنها بومی خاص (endemic) ایران می‌باشند (2 و 4).

مطالعات مربوط به روابط طول- وزن از طریق تبدیل رشد طولی و وزنی به یکدیگر، محاسبه شاخص وضعیت (Condition factor) و ارزیابی زی توده (Biomass) با کمک مشاهدات طولی، کاربردهای متعددی در ارزیابی ذخایر داشته، همچنین با مقایسه ریخت و نحوه رشد جمعیتهای مختلف، در برنامه‌های نظارت و مدیریت زیست محیطی نقش مهمی را ایفاء می‌کنند (1و12).

برخلاف تصور عمومی مبنی بر سهولت دستیابی به این رابطه، تنها برای 3254 گونه از حدود 31600 گونه ماهی شناخته شده مقادیر شیب خط (b) و عرض از مبدا (a) گزارش شده است (7). در ارتباط با رابطه طول- وزن در گونه­های متعلق به جنس آفانیوس نیز مطالعات متعددی صورت گرفته است (3 ،9 و10). اما تنها گزارش مربوط به برخی گونه­های ایرانی، براساس نمونه­های محدود و بدون تفکیک جنس و جمعیت ارائه شده است (5). مقادیر این رابطه تحت تأثیر فاکتورهای مختلفی قرار دارد که از جمله آنها می‌توان به فصل، شرایط زیستگاهی همچون شوری و دمای آب، جنس و دسترسی به غذا اشاره کرد (1، 6، 8 و 9).

با توجه به پراکنش گسترده جنس آفانیوس در ایران و وجود جمعیتهای جدا افتاده متعدد با شرایط زیستگاهی متفاوت، در این تحقیق سعی شد تا با بررسی مقادیر این رابطه در هر یک از جمعیتهای شناخته شده از دو گونه A. sophiae و A. vladykovi به بررسی میزان تأثیر زیستگاه پرداخته شود. از سوی دیگر با توجه به اختلافات ریختی و فیزیولوژیک موجود در جنس­های مختلف، نقش عامل جنسیت نیز با مقایسه بین افراد نر و ماده ارزیابی شد تا برآورد دقیق‌تری برای مقادیر رابطه طول- وزن انجام شود.

مواد و روشها 

نمونه برداری در تابستان سال 1388 توسط تور دستی از چشمه­ها و رودخانه­های مختلف، واقع در استان فارس و چهارمحال و بختیاری انجام گرفت (جدول1)، که در مجموع 531 قطعه ماهی با طول کل 356/1 الی 124/6 سانتیمتر و وزن 02/0 الی853/3 گرم صید شد. طول کل (TL) با دقت 02/0 میلی متر توسط ریزسنج عقربه­ای و وزن ماهی با استفاده از ترازوی دیجیتالی با دقت 001/0 گرم اندازه­گیری شد.

نسبت طول- وزن با استفاده از رابطه W= aLb محاسبه شد که در این فرمول W معادل وزن کل (گرم) L معادل طول کل (سانتیمتر)، a عرض از مبدا و b شیب خط فرض شدند. پارامترهای a و b به وسیله تحلیل رگرسیونی رابطه لگاریتمی خطی log(W) = log (a) + b log (L) به دست آمد. همبستگی بین متغیرها توسط ضریب (r2) مورد سنجش قرار گرفت. همچنین اختلاف شیب خط با عدد 3، و به عبارت دیگر نوع رشد توسط محدوده اطمینان 95 درصد ارزیابی شد. جهت بررسی معنی دار بودن اختلاف شیب بین دو جنس، از آنالیز کواریانس (ANCOVA) استفاده شد.

جدول 1- مختصات جغرافیایی جمعیتهای نمونه برداری شده از دو گونه A. sophiae و A. vladykovi.

گونه

جمعیت

مختصات جغرافیایی

A. sophiae

حسین آباد

' 57°29 شمالی، ' 21° 52 شرقی

رود کر

' 19°30 شمالی، ' 15° 52 شرقی

چشمه ملس گون

' 52°29 شمالی، ' 28° 52 شرقی

تنگ خیاره

'00°30 شمالی، ' 20° 52 شرقی

چشمه هفت خوان

'03°30 شمالی، ' 22° 52 شرقی

رود سیوند

'58°29 شمالی، ' 56° 52 شرقی

A. vladykovi

چشمه بروی

' 16°32 شمالی، ' 59° 50 شرقی

رودخانه کران

' 13°32 شمالی، ' 35° 50 شرقی

چشمه شلمزار

'01°32 شمالی، ' 49° 50 شرقی

رودخانه طاقانک

'12°32 شمالی، ' 49° 50 شرقی

 

نتایج

شیب خط این رابطه برای افراد نر و ماده در A. sophiae، 332/3 و در A. vladykovi، 407/3 محاسبه شد که نشان دهنده اختلاف جزئی در مقادیر این فاکتور بین دو گونه می­باشد. نوع رشد در هر دو جنس از دو گونه و مجموع افراد نر و ماده، آلومتریک مثبت ارزیابی شد (جدول 2).

در مقایسۀ جمعیتی، از شش جمعیت بررسی شده متعلق به گونه A. sophiae، شیب خط در سه جمعیت بین افراد نر و ماده (جدول 3) دارای اختلاف معنی‌داری بود (P<0.05)، و این در حالی است که در گونه A. vladykovi در هیچ یک از جمعیتها این اختلاف معنی دار نبود (P>0.05). دامنه تغییرات شیب خط در گونه A. sophiae از 137/3 در جمعیت چشمه تنگ خیاره تا 423/3 در جمعیت چشمه ملس­گون متفاوت بود. این تفاوت برای گونه A. vladykovi از 207/3 در چشمه بروی تا 474/3 در چشمه شلمزار محاسبه شد.

 

 

جدول 2-  نتایج بررسی رابطه طول- وزن در دو گونه­ A. sophiae و  A. vladykovi به تفکیک جنس. (°) بیانگر عدم وجود اختلاف معنی دار

گونه

جنس

تعداد نمونه

طول (سانتی‌متر)

وزن (گرم)

شیب خط (b)

محدوده اطمینان شیب خط CI(95%)

عرض از مبدا

(a)

ضریب همبستگی (r2)

رشد

حداقل

حداکثر

حداقل

حداکثر

A. sophiae

ماده

171

1.356

5.650

0.02

2.37

°3.309

3.515- 3.287

2.047-

0.981

A+

نر

123

1.826

4.088

0.08

1.041

°3.401

3.379 – 3.240

2.087-

0.966

A+

نر و ماده

294

1.356

5.650

0.02

2.37

3.332

3.388 - 3.275

2.057-

0.979

A+

A. vladykovi

ماده

148

1.462

6.124

0.032

3.853

°3.397

3.464 - 3.330

2.054-

0.986

A+

نر

89

2.110

5.064

0.089

1.993

°3.473

3.670 - 3.277

2.092-

0.934

A+

نر و ماده

237

1.462

6.124

0.032

3.853

3.407

3.472 – 3.342

2.059-

0.978

A+

جدول 3- رابطه طول- وزن به تفکیک جمعیت و جنس در دو گونه A. sophiae و A. vladykovi . (*) بیانگر وجود اختلاف معنی‌دار و (°) بیانگر عدم وجود اختلاف معنی‌دار بین افراد نر و ماده جمعیت می­باشد. (A+) بیانگر رشد آلومتریک مثبت و (I) بیانگر رشد ایزومتریک می­باشد.

گونه

جمعیت

جنس

تعداد نمونه

طول (سانتی‌متر)

وزن (گرم)

شیب خط (b)

محدوده اطمینان شیب خط CI(95%)

عرض از مبدا

(a)

ضریب همبستگی (r2)

رشد

حداقل

حداکثر

حداقل

حداکثر

A. sophiae

چشمه حسین آباد

ماده

30

2.492

4.99

0.18

2.08

3.186*

2.991 – 3.381

-1.954

0.976

I

نر

22

2.22

3.464

0.115

0.62

3.544*

3.262 – 3.827

-2.116

0.972

A+

نر و ماده

52

2.22

3.464

0.115

2.08

3.275

3.149 – 3.401

-2.000

0.982

A+

چشمه هفت خوان

ماده

32

1.672

4.86

0.052

2.045

°3.288

3.122 – 3.455

-2.036

0.982

A+

نر

21

1.996

3.4

0.084

0.479

°3.244

2.934 – 3.553

-2.024

0.962

I

نر و ماده

53

1.672

4.86

0.052

2.045

3.289

3.154 – 3.423

-2.039

0.979

A+

رودخانه سیوند

ماده

29

1.356

3.362

0.02

0.459

°3.349

3.109 – 3.588

-2.102

0.968

A+

نر

20

2.08

3.04

0.083

0.335

°3.431

2.969 – 3.893

-2.123

0.931

I

نر و ماده

49

1.356

3.362

0.02

0.459

3.345

3.145 – 3.546

-2.096

0.960

A+

رودخانه کر

ماده

34

1.542

3.392

0.044

0.445

3.224*

3.074 – 3.373

-2.003

0.984

A+

نر

17

1.826

2.774

0.083

0.256

2.684*

2.290 – 3.078

-1.813

0.933

I

نر و ماده

51

1.542

3.392

0.044

0.445

3.185

3.043 – 3.327

-1.993

0.977

A+

چشمه تنگ خیاره

ماده

23

1.882

5.66

0.085

2.37

°3.082

2.966 – 3.197

-1.910

0.993

I

نر

20

2.11

3.894

0.103

0.792

°3.128

2.910 – 3.345

-1.956

0.981

I

نر و ماده

43

1.882

5.66

0.085

2.37

3.137

3.034 – 3.239

-1.949

0.989

A+

چشمه ملس گون

ماده

23

1.796

4.112

0.068

0.833

3.243*

3.052 – 3.434

-2.033

0.983

A+

نر

23

2.0

4.088

0.08

1.041

3.683*

3.530 – 3.835

-2.223

0.992

A+

نر و ماده

46

1.796

4.112

0.068

1.041

3.423

3.287 – 3.558

-2.112

0.983

A+

A. vladykovi

چشمه شلمزار

ماده

78

1.462

4.6

0.032

1.516

°3.482

3.399 – 3.565

-2.08

0.989

A+

نر

41

2.532

3.8

0.211

0.86

°3.276

2.976 – 3.576

-1.969

0.926

I

نر و ماده

119

1.462

4.6

0.032

1.516

3.474

3.397 – 3.550

-2.073

0.986

A+

رودخانه طاقانک

ماده

27

1.48

4.836

0.033

1.687

°3.262

3.113 – 3.411

-1.986

0.988

A+

نر

17

2.234

3.19

0.145

0.42

°3.078

2.408 – 3.749

-1.920

0.864

I

نر و ماده

44

1.48

4.836

0.033

1.687

3.241

3.098 – 3.385

-1.982

0.980

A+

چشمه بروی

ماده

19

2.746

6.124

0.278

3.853

°3.121

2.921 – 3.321

-1.915

0.985

I

نر

10

2.378

5.064

0.169

1.993

°3.191

2.296 – 4.085

-1.987

0.894

I

نر و ماده

29

2.378

6.124

0.169

3.853

3.207

2.948 – 3.466

-1.976

0.960

I

رودخانه کران

ماده

24

1.846

3.2

0.067

0.345

°3.247

2.926 – 3.568

-2.037

0.952

I

نر

21

2.11

3.38

0.089

0.462

°3.464

3.087 – 3.842

-2.121

0.951

A+

نر و ماده

45

1.846

3.38

0.067

0.462

3.330

3.096 – 3.564

-2.069

0.950

A+

 


بحث و نتیجه­گیری

مقایسه دامنه تغییرات مشاهده شده در بین دو گونه (303/3 -407/3) و جمعیتهای مختلف آنها A. sophiae  (423/3-137/3) و A. vladykovi (474/3-207/3)، نشان می­دهد که شرایط زیستگاهی حاکم بر هر یک از جمعیتها، نسبت به فاکتورهای توارثی نقش مهم­تری در نحوۀ رشد دارند. با توجه به یکسان بودن فصل نمونه برداری، به نظر عوامل زیستگاهی مؤثر بر قابلیت دسترسی به غذا، رشد و توسعه گنادها و سلامت ماهیها (11)، همچون شدت جریان آب، اکسیژن محلول و غیره بر میزان شیب رابطه طول- وزن مؤثر بوده­اند.

در بررسی جمعیتی، نحوه رشد در هر یک از جمعیتهای مختلف دو گونه (به جز جمعیت چشمه بروی)، بدون در نظر گرفتن فاکتور جنسیت، از نوع آلومتریک مثبت و مشابه نتایج بررسی به تفکیک گونه ای بود. اما در تفکیک جنسی، با وجود این که در اغلب موارد مقدار شیب از 3 بیشتر بود، اما نحوه رشد در افراد نر یا ماده پنج جمعیت از گونه A. sophiae و افراد نر یا ماده هر چهار جمعیت از گونه  A. vladykovi ایزومتریک بود. در بررسی آماری نیز اختلاف معنی‌داری در شیب رابطه طول وزن در سه جمعیت از گونه A. sophiae  مشاهده شد (P<0.05). این نتایج هر چند از الگوی منظمی پیروی نمی­کرد اما نشانگر تأثیر نسبی فاکتور جنسیت در رابطه طول- وزن بود.

با توجه به نتایج فوق به نظر می­رسد تعیین عددی خاص به عنوان شیب خط رابطه طول- وزن، بدون در نظر گرفتن جمعیتهای مختلف و جنسیت ماهی، حداقل در جایی که گونه­های مختلف کپوردندان ‌ماهیان مورد مقایسه قرار می گیرند، از دقت کافی برخوردار نمی­باشد.

1- علوی­یگانه، م. ص.، و کلباسی، م. ر.، (1385). بررسی رژیم غذایی گاوماهی شنی خزریNeogobius fluviatilis pallasi (Berg, 1916)  در جنوب دریای خزر (ساحل نور). مجله زیست شناسی ایران، جلد 19، شماره 2، صفحه 190-180.
2- کیوانی، ی.، (1382). بررسی استخوانهای سطحی سر ماهی کپور دندان زاگرس،Aphanius vladykovi (Cyprinodontidae). مجله زیست شناسی ایران، جلد 15، شماره3، صفحه 30-25.
 
3- Andreu- Soler, A., Oliva-Paterna, F.J., and Torralva, M. 2006. A review of length-weight relationships of fish from the Segura River basin (SE Iberian Peninsula) Journal of Applied Ichthyolgy. 22:295-296.
4- Coad, B.W. 2006. Endemicity in the freshwater fishes of Iran. Iranian Journal of Animal Biosystematics. 1:1–13.
5- Esmaeili, H. R. & Ebrahimi, M. 2006. Length–weight relationships of some freshwater fishes of Iran  Journal of Applied Ichthyology.  22 (2006), 328–329.
6- Froese, R. 2006. Cube law, condition factor and weight-length relationship: history, meta-analysis and recommendations. Journal of Applied Ichthyology. 25: 241-253.
7- Froese, R. & Pauly, D. (Eds). 2010. FishBase. http://www.fishbase.org. Version 03 ⁄ 2010.
8- Mommsen, T. P. 1998. Growth and metabolism. In: The physiology of fishes. D. H. Evans (Ed.), CRC Press, New York, pp. 65–97.
9- Moutopoulos, D.K. & Stergiou, K.I. 2002. Length–weight and length- length relationships of fish species from the Aegean Sea (Greece). Journal of  Applied  Ichthyolgy.  18: 200–203.
10- Leonardos, I. 1996. Population dynamics of toothcarp (Aphanius fasciatus Nardo 1827) in the Mesolongi and Etolikon lagoons. University of Thessaloniki, Thessaloniki, Hellas. 198 p. Ph.D. dissertation. (in Hellenic).
11- Tarkan, A.S., Gaygusuz, O., Acipinar, P., Gursoy, C. & Ozulug, M. 2006. Length-weight relationship of fishes from the Marmara region (NW-Turkey). Journal of Applied Ichthyology. 22: 271–273.
12- Teixeira-de Mello, F., Iglesias, C., Borthagaray, A. I., Mazzeo, N., Vilches, J., Larrea, D. & Ballabio, R. 2006. Onthogenic allometric coefficient changes. Implicances of diet shift and morphometric attributes in Hoplias malabaricus (Bloch) (Characiforme, Erythrinidae).  Journal of  Fish Biology. 69: 1770–1778.
مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 26، شماره 2 - شماره پیاپی 2
شهریور 1392
صفحه 181-185
  • تاریخ دریافت: 18 خرداد 1389
  • تاریخ بازنگری: 21 فروردین 1390
  • تاریخ پذیرش: 12 اردیبهشت 1390