شیوع انگل‌های کرمی باکشدار و لوله‌ای دستگاه گوارش، پوست و خون مولدین خاویاری در جنوب شرق دریای خزر

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری سد وشمگیر گرگان

2 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست

3 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی

4 اداره کل شیلات یزد

5 موسسه ملی اقیانوس شناسی نوشهر

چکیده

تحقیق حاضر بمنظور بررسی شیوع انگل­های کرمی بادکشدار و لوله­ای دستگاه گوارش، پوست و خون در 36 مولد خاویاری (31 قره برون، 4 شیپ و1 فیل ماهی) صید شده از ناحیه 4 شیلات بخش جنوب شرق دریای خزر در مرکز تکثیر­ و ­پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی انجام گرفت. در این پژوهش، از گروه انگل­های ترماتود، گونه Skrjabinopsolus semiarmatus و از گروه انگل­های نماتود، گونه Cucullanus sphaerocephalus از مولدین خاویاری جداسازی شد. پس از بررسی و تجزیه و تحلیل آماری بر روی داده­ها مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگل­های مذکور با جنسیت مولدین خاویاری معنی­دار نبوده (P>0.05) و دو جنس از لحاظ آلودگی به این دو نوع انگل یکسان می­باشند. همچنین مشخص شد، که یک رابطه قابل توجه بین درصد آلودگی به  C.sphaerocephalus و S.semiarmatus و وزن ماهیان با سطح اطمینان 95 درصد وجود داشته در حالی­ که هیچ­گونه تفاوت معنی­داری میان دستجات مختلف طولی در ماهیان مورد مطالعه مشاهده نشد (P>0.05). 11/36 درصد از ماهیان فاقد انگل بوده و 88/88 درصد آن­ها به کمتر از 10 عدد انگل آلوده بودند. در میان نمونه­های مورد مطالعه، انگل C.sphaerocephalus بیشترین درصد شیوع و غالبیت را نشان داد (بترتیب 61 و 72/0). نتایج بررسی100 عدد اسلاید تهیه شده از خون آبشش­ها، قلب و رگ باله دمی و بررسی­های پوستی هیچ گونه انگلی را در این 36 مولد خاویاری نشان نداد. همچنین مشخص گردید که انگل­های کرمی موجود در دستگاه گوارش مولدین در این ناحیه مشابه انگل­های گزارش شده در مولدین سواحل جنوب غربی دریای خزر بوده اما تنوع گونه­ای انگل­ها در منطقه مورد مطالعه کمتر می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Prevalence of helminth and nematode parasites in digestive tract, skin surface and blood of Sturgeon broodstocks from southeast of the Caspian Sea

نویسندگان [English]

  • abbasali Aghaee moghadam 1
  • sara haghparast 2
  • jamileh Pazooki 3
  • molouk pouramini 4
  • kazem darvish bastami 5

چکیده [English]

Present study was established to identify the ocurance of helminth and nematode parasites in digestive tract, skin and blood of 36 specimens of Sturgeon broodstocks (31 samples of Acipenser persicus, 4 samples of A. nudiventris and 1 sample of Huso huso) caught from the 4th fishery ground in southeast of the Caspian Sea at Sturgeon cultivation and breeding centre of Shahid Marjani. It was observed that trematode Skrjabinopsolus semiarmatus and nematode Cucullanus sphaerocephalus were isolated in Sturgeon broodstocks. Statistical analysis of data showed no significant relatinship between the occurance of parasitic worms and sex of the fish, so prevalence of these parasites in digestive tracts of both sexes were similar. Also, a remarkable relationship was found between the occurance of C. sphaerocephalus and S. semiarmatus with the weight of the fish (P0.05). No parasite was identified in % 36.11 of fish samples and %88.88 of them had less than 10 worms. In studied fish samples, C.sphaerocephalus indicated the highest rate of incidence and dominance (%61 and 0.72, respectively). Neither gills nor skin and caudal peduncle vein showed any helminthes in 100 prepared slides. It was also found that the internal parasites of Sturgeon broodstocks in the southeast of the Caspian Sea are the same as those isolated in the southwest but the diversity of parasites were fewer in the former.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sturgeon broodstock
  • helminth parasite
  • Caspian Sea

شیوع انگل­های کرمی باکشدار و لوله­ای دستگاه گوارش، پوست و خون مولدین خاویاری در جنوب شرق دریای خزر

عباسعلی آقایی مقدم1*، سارا حق پرست2، جمیله پازوکی3، مولوک پورامینی4 و کاظم درویش بسطامی5

1 گرگان، مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری سد وشمگیر 

2 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست 

3 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی 

4 یزد، اداره کل شیلات یزد 

5 تهران، موسسه ملی اقیانوس شناسی نوشهر

تاریخ دریافت: 8/9/89                 تاریخ پذیرش: 22/1/91 

چکیده

تحقیق حاضر بمنظور بررسی شیوع انگل­های کرمی بادکشدار و لوله­ای دستگاه گوارش، پوست و خون در 36 مولد خاویاری (31 قره برون، 4 شیپ و1 فیل ماهی) صید شده از ناحیه 4 شیلات بخش جنوب شرق دریای خزر در مرکز تکثیر­ و ­پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی انجام گرفت. در این پژوهش، از گروه انگل­های ترماتود، گونه Skrjabinopsolus semiarmatus و از گروه انگل­های نماتود، گونه Cucullanus sphaerocephalus از مولدین خاویاری جداسازی شد. پس از بررسی و تجزیه و تحلیل آماری بر روی داده­ها مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگل­های مذکور با جنسیت مولدین خاویاری معنی­دار نبوده (P>0.05) و دو جنس از لحاظ آلودگی به این دو نوع انگل یکسان می­باشند. همچنین مشخص شد، که یک رابطه قابل توجه بین درصد آلودگی به  C.sphaerocephalus و S.semiarmatus و وزن ماهیان با سطح اطمینان 95 درصد وجود داشته در حالی­ که هیچ­گونه تفاوت معنی­داری میان دستجات مختلف طولی در ماهیان مورد مطالعه مشاهده نشد (P>0.05). 11/36 درصد از ماهیان فاقد انگل بوده و 88/88 درصد آن­ها به کمتر از 10 عدد انگل آلوده بودند. در میان نمونه­های مورد مطالعه، انگل C.sphaerocephalus بیشترین درصد شیوع و غالبیت را نشان داد (بترتیب 61 و 72/0). نتایج بررسی100 عدد اسلاید تهیه شده از خون آبشش­ها، قلب و رگ باله دمی و بررسی­های پوستی هیچ گونه انگلی را در این 36 مولد خاویاری نشان نداد. همچنین مشخص گردید که انگل­های کرمی موجود در دستگاه گوارش مولدین در این ناحیه مشابه انگل­های گزارش شده در مولدین سواحل جنوب غربی دریای خزر بوده اما تنوع گونه­ای انگل­ها در منطقه مورد مطالعه کمتر می­باشد.

واژه های کلیدی: دریای­خزر، گلستان، مولد خاویاری، انگل کرمی

* نویسنده مسئول، تلفن: 09113555297 ، پست الکترونیکی: aghaei_fishery@yahoo.com

مقدمه

 

امروزه حفظ و نگهداری از گونه­های کمیاب و در حال انقراض که در لیست قرمز قرار می­گیرند، بسیار ضروری است که از جمله آن­ها میتوان به آبزیانی نظیر ماهیان خاویاری اشاره کرد. ماهیان خاویاری دریای خزر از جمله مهمترین گونه­های این دریا بوده که به جهت تولید گوشت و خاویار از لحاظ اقتصادی ارزش بالایی داشته ولیکن امروزه مسائلی نظیر آلودگی­های صنعتی و شهری و صید بی‌رویه، نسل این ماهیان را در معرض خطر انقراض قرار داده است (11). سازمان شیلات ایران با همکاری مراکز تکثیر­ و­ پرورش در راستای افزایش ذخایر آن­ها گام­های موثری برداشته است. مطالعات پیوسته و همه­جانبه در خصوص عوامل بیماریزا و آلوده کننده از جمله در زمینه شناخت انگل­ها، نحوه راهیابی و انتقال آنها، درجه آلوده­کنندگی و میزان خطری که برای این ماهیان ایجاد می­کنند، کمک شایانی در حفظ بقای آنها می­نماید.

ماهی قره­برون (Acipenser persicus Borodine, 1897) فراوان­ترین گونه خاویاری دریای خزر بوده که بیشترین میزان استحصال خاویار را به خود اختصاص داده است. ماهی شیپ (Acipenser nudiventris Lovetzky, 1828) نیز یکی از مهمترین گونه‌های این خانواده بوده و یکی از وجوه مشخصه این ماهی با سایر ماهیان خاویاری در یکپارچه ­بودن و عدم پارگی در لب پائین آن می­باشد (14). یکی دیگر از با ­ارزش­ترین گونه­های این خانواده فیل ماهی با نام علمی (Huso huso Linnaeus, 1758) که بهترین و مرغوب ترین خاویار جهان را به خود اختصاص می­دهد.  

در میان گونه­های ماهیان خاویاری، بیشترین مطالعات بر روی فون انگلی ماهیان خاویاری کشور روسیه از جمله شیپ، چالباش و فیل ماهی در دریاهای آزوف، سیاه و آرال صورت گرفته است (15، 18، 31، 25، 23). موراوک (1994) 36  گونه انگلی را در گونه چالباش شناسایی کرده که از میان آنها، انگل­های کرمی بزرگترین گروه را تشکیل می­دادند (23). شولمان (1954) سه گونه انگل کرمی شامل  Skrjabinopsolus semiarmatus، Cucullanus sphaerocephalus و Eubothrium acipenserium  را از ماهیان بالغ شیپ در دریا جدا کرد (31).  

در ایران بررسی­های متعددی بر روی انگل­های ماهیان خاویاری (6، 3)، فیل ماهی و تاس ماهی (12)، ازون برون، قره­برون، چالباش، شیپ و فیل ماهی (4) در قالب پایان­نامه و پروژه­های تحقیقاتی انجام شده است. کسب اطلاع از درجه آلودگی و فون انگلی در ماهیان خاویاری بطور پیوسته و گاهاً سالانه می­تواند در زمینه وضعیت بهداشت، سلامت و چگونگی تغییر در رژیم غذایی این ماهیان همگام با تغییر در وضعیت اکولوژیک و گستره نیچ­های غذایی دریای خزر موثر باشد.

هدف از انجام این تحقیق تعیین تنوع گونه­ای انگل­ها و درصد شیوع، شاخص غالبیت و شدت آلودگی در دستگاه گوارش، پوست و خون مولدین قره­برون، فیل ماهی و شیپ در سواحل جنوب شرقی و تعیین رابطه آنها با جنس و اندازه ماهی و اثر آن بر روی رشد در مقایسه با نتایج حاصل از تحقیقات سال­های گذشته بود.

مواد و روشها

این تحقیق در مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی واقع در 23 کیلومتری امتداد جاده آق قلا-گنبد، بین روستای اوچ تپه و چین سیبلی در استان گلستان انجام گردید. مولدین خاویاری از صیدگاه ناحیه 4 شیلاتی بخش جنوب شرقی دریای خزر، جهت تکثیر بهاره در سال 1386 صید شده بودند. روش جمع­آوری نمونه­های مولد، براساس روش نمونه­گیری اتفاقی صورت گرفت. بدین­منظور، ابتدا مشخصات بیومتریک مولدین ثبت و سپس از روش­های معمول انگل­شناسی جهت شناسایی و جداسازی انگل­های کرمی دستگاه گوارش، پوست و خون استفاده شد (26،23، 5، 34).

جداسازی نمونه­های انگل گوارشی: به منظور جداسازی نمونه­های انگلی، از قیچی و کاردک جراحی، تیغ اسکالپل، ظروف جمع­آوری نمونه­ها، فرمالین 4% جهت فیکس کردن، ذره­بین و لوپ آزمایشگاهی استفاده شد. جهت جداسازی انگل­ها از دستگاه گوارش، ابتدا از ابتدایی­ترین بخش روده (معده عضلانی) تا انتهای روده (مخرج) برش داده و نمونه­های انگل جداسازی و در ظروف حاوی فرمالین 4% جمع­آوری شدند. تاریخ نمونه­برداری و شماره هر نمونه بر روی ظروف ثبت و نمونه­ها جهت شناسایی به آزمایشگاه منتقل گردیدند (24). رنگ­آمیزی نمونه­های انگل با استفاده از رنگ کارمن اسید، سالیسیلات دومتیل و محلول­های الکلی با درصدهای (35 ،50،70 و96) صورت گرفت. جهت شفاف سازی نمونه­های انگلی از گلیسیرین استفاده شد. اطلاعات حاصله شامل نام و مقدار انگل­های بدست آمده از هر گونه در جداولی ثبت وسپس از نمونه­ها عکس تهیه شد (13).

بررسی انگل­های پوستی: جهت بررسی حضور کیست­های پوستی ماکروسکوپیک از ذره بین چراغ­دار استفاده شد.

بررسی انگل­های خونی: در بررسی انگل­های خونی، گسترش خونی در 3 نوبت از آبشش، قلب وساقه دمی با استفاده از سرنگ 2 میلی لیتری، لام و محلول لاکتوفنول کاتن بلو تهیه شد.

آنالیز داده­ها: جهت دسته­بندی و پردازش داده­ها از نرم­افزار Excell وSpss 15 استفاده شد. درصد شیوع، میانگین شدت و درصد غالیبت انگل­ها با استفاده از فرمول­های زیر محاسبه گردید (32). سپس پارامترهای مذکور بر حسب جنس­های نر و ماده، طول و وزن ماهیان مشخص شده و بدلیل کم بودن تعداد فراوانی ماهیان آلوده (n<3) از آزمونFisher,s Exact Test (P<0.05) بمنظور مقایسه نتایج استفاده شد. جهت بررسی تاثیر انگل بر روی رشد ماهی، فرمول ضریب همبستگی پیرسون با محاسبه رابطه بین تعداد انگل با ضریب چاقی هر ماهی بکار برده شد.  

 

تعداد انگل شمرده شده در نمونه‌هایی که حاوی انگل خاص بودند

= میانگین شدت

تعداد کل دستگاه گوارش که انگل خاص در آن بود

 

تعداد کل انگل خاص دیده شده

= دومینانس

تعداد کل انگل‌های شمرده شده

 

100× 

تعداد نمونه‌های واجد انگل خاص

= درصد شیوع

کل معده ها

 

تعداد کل انگل خاص

= میانگین فراوانی

تعداد کل ماهیان مورد بررسی

 


نتایج

آمار­های توصیفی (میانگین، حداقل و حداکثر) وزن و طول مولدین خاویاری در جدول 1 نشان داده شده است.

در مطالعه حاضر 24 قطعه از مولدین آلوده به انگل بوده که 22 قطعه آن مربوط به گونه قره­برون می­باشند. 2 گونه انگلی از دستگاه گوارش مولدین قره­برون و فیل ماهی، به نام­های (Ivanov, 1934 Skrjabinopsolus semiarmatus) از رده کرم­های چند میزبانه بادکشدار
(Digenea Rudolphi,1808) و (Rud, 1809 Cucullanus sphaerocephalus) از نماتودها (Nematoda Rudolphi, 1808) جداسازی گردید (عکس­های 4 و1،2،3).

در مطالعه خونی، با بررسی100 لام گسترش خونی هیچ گونه انگل در خون مولدین قره­برون، شیپ و فیل ماهی شناسایی نگردید. در جستجو بر روی پوست مولدین قره­برون، شیپ و فیل ماهی، هیچ گونه آلودگی کیستی مشاهده نشد.

 

جدول1- اطلاعات بیومتری مولدین ماهیان خاویاری در مرکز تکثیر، پرورش و بازسازی ذخایر شهید مرجانی

 

 

تعداد 

وزن (kg) 

طول (cm) 

حداکثر 

حداقل 

میانگین 

حداکثر 

حداقل 

میانگین 

قره برون 

31

42

19

04/27

182

122

93/152

شیپ 

4

48

5/29

37/36

178

148

5/161

فیل ماهی 

1

85

-

-

225

-

-

جدول 2- درصد شیوع، غالبیت، میانگین شدت آلودگی و دامنه شدت و تعداد نمونه­های انگل­های گوارش در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر در مرکز شهید مرجانی

 

درصد شیوع 

دومینانس 

میانگین شدت 

دامنه شدت 

میانگین

فراوانی

تعداد در

فیل ماهی 

تعداد در شیپ 

تعداد در قره برون 

Cucullanus sphaerocephalus 

61

72/0

09/5

12-0

11/3

8

0

104

Skrjabinopsolus semiarmatus 

38

27/0

3

8-0

17/1

2

0

40

جدول3 - درصد آلودگی به نوع و تعداد انگل­های کرمی دستگاه گوارش در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر در مرکز شهید مرجانی

درصد نمونه‌هایی که فاقد انگل بودند

11/36 %

درصد نمونه‌هایی که تنها به یک نوع انگل آلوده بودند

77/27 %

درصد نمونه‌هایی که به 2 نوع انگل آلوده بودند

11/36 %

درصد نمونه‌هایی که تعداد انگل‌های آنها کمتر از10 عدد بود

88/88 %

درصد نمونه‌هایی که تعداد انگل‌ها در آنها 10-20 عدد بود

11/11 %

جدول 4- میانگین، حداقل و حداکثر فراوانی آلودگی به انگل­ها در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی

 

Cucullanus sphaerocephalus

Skrjabinopsolus semiarmatus

جنسیت ماهی 

جنسیت ماهی 

 

نر ( 7=N) 

ماده (29=N) 

نر (7=N) 

ماده (29=N) 

حداکثر انگل 

0

0

0

0

حداقل انگل 

8

12

3

8

میانگین 

85/1

41/3

42/1

1/1

انحراف معیار 

79/2

1/4

13/1

2

جدول 5- درصد شیوع، میانگین شدت آلودگی و دامنه آن در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر بر اساس نام انگل و طول ماهی در مرکز شهید مرجانی

گونه انگل

 

 

دستجات طولی 

Cucullanus sphaerocephalus

Skrjabinopsolus semiarmatus

درصد

شیوع 

میانگین

شدت 

محدوده

تعداد 

درصد 

شیوع 

میانگین

شدت

 

محدوده تعداد 

دسته 1 (7= N) 141-121 

85

5/1

3-0

71

8/1

3-0

دسته 2 (17= N) 161-141 

52

3/5

11-0

41

14/4

8-0

دسته 3 (11= N) >161 

54

83/7

12-0

9

2

2-0

جدول 6- درصد شیوع، میانگین شدت آلودگی و دامنه در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس نام انگل و وزن ماهی در مرکز شهید مرجانی

گونه انگل

 

 

دستجات وزنی 

Cucullanus sphaerocephalus

Skrjabinopsolus semiarmatus

درصد

شیوع 

میانگین

شدت 

محدوده

تعداد 

درصد 

شیوع 

میانگین

شدت

 

محدوده تعداد 

دسته 1 (8= N) 25-18 

75

33/2

4-0

62

3

5-0

دسته 2 (19= N) 32-25 

78

26/5

12-0

42

12/3

8-0

دسته 3 (8= N) >32 

12

83/1

11-0

0

0

0

 

 

 

 

نمودار 1- درصد شیوع انگل­ها در ماهیان مولد خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی

 

نمودار 2- میانگین شدت آلودگی به انگل­ها در ماهیان مولد خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی

 

 

عکس 1 - Cucullanus sphaerocephalus  (ناحیه دهان) از مولدین قره‌برون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری بدون رنگ‌آمیزی

 

 

در فیل ماهی، 8 نمونه C. sphaerocephalus و 2 نمونه S. semiarmatus از دستگاه گوارش جدا سازی شد. در تشریح دستگاه گوارش 4 نمونه مولد شیپ، هیچ نمونه انگلی شناسایی نگردید (جدول 2).

از تعداد 144 انگل جدا شده از دستگاه گوارش مولدین قره­برون، بیشترین درصد شیوع، غالبیت، میانگین و دامنه شدت متعلق به C. sphaerocephalus بود (جدول 2).

 

 

عکس 2 - Cucullanus sphaerocephalus (ناحیه قدامی شامل دهان و مری) از  مولدین قره‌برون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری بدون رنگ‌آمیزی

 

عکس 3- Skrjabinopsolus semiarmatus (ناحیه قدامی شامل بادکش­های دهانی و شکمی) از مولدین قره‌برون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری با رنگ‌آمیزی کارمن اسید

 

عکس 4 - Skrjabinopsolus semiarmatus ناحیه میانی شامل روده و تشکیلات تناسلی) از مولدین قره­ برون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری با رنگ‌آمیزی کارمن اسید

 

از میان 36 مولد خاویاری مورد بررسی، بطور تقریبی 32 عدد از آنها به کمتر از 10 انگل آلوده بوده و در دستگاه گوارش  13 عدد از آنها هیچ گونه انگل بادکشدار و لوله ای یافت نشد (جدول 3).

توزیع فراوانی، میانگین، حداکثر و حداقل میزان آلودگی به انگل­ها در مولدین به تفکیک جنسیت ماهی در جدول 4 نشان داده شده است.

درصد شیوع و میانگین شدت آلودگی به هریک از انگل­های خاص در مولدین نر و ماده مشخص گردید (نمودارهای 1 و2). تجزیه و تحلیل آماری نتایج جدول 5 نشان می­دهد که بین آلودگی به انگل­های C. sphaerocephalus و S. semiarmatus با جنسیت مولدین خاویاری در سطح 5% ارتباط معنی­داری وجود نداشت (P>0.05).

جدولهای 5 و 6 شدت آلودگی و درصد شیوع هر یک از انگل­ها را به ترتیب در دستجات طولی و وزنی نشان می­دهد.  

با بررسی آماری جدول 6 مشاهده شد که آلودگی به انگل S. semiarmatus با طول مولدین در سطح 5% ارتباط معنی­دار داشته (, P<0.05 2df= ,٭202/7FET= )؛ در حالیکه بین آلودگی به انگل C. sphaerocephalus با طول مولدین در سطح 5% رابطه معنی­داری وجود نداشت (, P<0.052df= ,ns326/2FET=). به گونه­ای که  آلودگی به انگل S. semiarmatus در دسته وزنی 1 بطور معنی­داری بالاتر از سایر دستجات وزنی می­باشد (جدول 5). همچنین طی بررسی آماری جدول 6 مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگل­های C. sphaerocephalus و S. semiarmatus با وزن مولدین در سطح 5% معنی­دار بود (به ترتیب , P<0.052df= ,٭563/10FET= و,P<0.05 2df= ,٭395/7 FET= ). با توجه به نتایج حاصله در جدول مذکور می­توان بیان کرد که آلودگی به انگل­های C. sphaerocephalus و S. semiarmatusدر دستجات وزنی 1 و 2 بطور معنی­دار بیشتر از دسته دیگر می­باشد. بنا به بررسی­های آماری در این مطالعه، افزایش اندازه (ضریب چاقی) در مولدین خاویاری ارتباطی با فراوانی انگل­های S. semiarmatusو C. sphaerocephalus نداشت.

بحث

تاکنون مطالعات بسیاری در زمینه معرفی انگل­های ماهیان خاویاری انجام گردیده که از جمله کامل­ترین آنها میتوان به تحقیقات صورت گرفته بر روی ماهیان خاویاری در حوزه خزر و آزوف اشاره کرد (18،33،15،27). در طی این تحقیقات از سال 1971 لغایت 2003، 53 جنس انگل از 18000 نمونه ماهیان خاویاری معرفی شد که حدود 19% آنها از نماتودها بودند (22). در کشور ما مطالعات بیشماری در این زمینه بر روی گونه­های قره­برون، چالباش، شیپ، فیل و ازون­برون انجام گردیده که در قدیمی­ترین آنها 11 گونه انگل کرمی معرفی گردیده است (12). تحقیقات انگل­شناسی بر روی ماهیان خاویاری در ایران بدلیل دستیابی نسبتا مشکل به ماهیان خاویاری، ارزش بالای آنها و تعداد کم گونه­های مورد بررسی مشکل است؛ ولیکن گزارشات مختلفی بطور سالانه انتشار یافته که کمک شایانی در پیوستگی اطلاعات نموده است. شیوع انگلی در گونه­های مختلف ماهیان خاویاری متفاوت بوده و این امر حتی در سواحل جنوب شرقی و غربی دریای خزر نیز متغیر می­باشد، بطوری­که با توجه به شوری بیشتر آب در نواحی جنوب شرقی و در نتیجه کاهش میزبان­های حدواسط انگل­ها، آلودگی به انگل­ها خصوصاً از نظر تنوع گونه­ای کمتر از سواحل جنوب غربی می­باشد (9). لازم به ذکر است که در ناحیه شمالی دریای خزر، آلودگی به انگل‌ها در ماهیان خاویاری به لحاظ پایین بودن درجه شوری آب در آن نواحی، بیشتر از سواحل جنوبی است و ماهیان خاویاری به انگل‌های مربوط به آب شیرین نیز آلوده می‌شوند (23).

در این تحقیق گونه اصلی مورد مطالعه قره­برون بوده و دو گونه انگل C. sphaerocephalus با شیوع 61% و S. semiarmatus با شیوع 38% شناسایی گردید. در گزارشی در سال 1381، چهار گونه انگل در دستگاه گوارش مولدین قره­برون شناسایی شد که در این میان C. sphaerocephalus با شیوع 26/84 بیشترین وS.semiarmatus با شیوع 04/74 % در درجه دوم قرار گرفت (2). از آن­جایی که ماهی قره­برون تا مدت­های طولانی بعنوان زیرگونه­ای از ماهی چالباش محسوب می­شد (16، 29)، نمی­توان استفاده کاملی از تحقیقات محققین روسی داشت. در تحقیقاتی که طی سال­های 76 الی 78 بر روی 524 عدد از ماهیان خاویاری سواحل جنوب غربی صورت گرفت، از 206 عدد مولد قره­برون،  9گونه انگل کرمی شکل شامل C.sphaerocephalus،S. semiarmatus، Corynosoma strumosum، Eubothrium acipenserium،Leptorhynchaides plagicephalus و Anisakis sp جداسازی شد (24). ستاری (1378) دو گونه انگلEustrongylides excisus و Anisakis spرا از مولدین تاس ماهی ایرانی جدا کرد (7). آلودگی به انگل .excisus E ،Anisakis sp و C. strumosumدر قره­برون بسیار کمتر از سایر ماهیان خاویاری بوده است (8) که این امر احتمالا بدلیل کم بودن سهم میزبان­های واسط مهره­دار (ماهیان کفزی­خوار مثل گاوماهیان) می­باشد (23). در تحقیق حاضر هیچ گونه انگلی از چهار نمونه مولد شیپ جداسازی نگردید، ولیکن در مطالعه صورت گرفته در سال 1381، تعداد پنج گونه انگل از مولدین شیپ جداسازی و شناسایی شد که از آن میان C. sphaerocephalus بیشترین میزان شیوع (75%) را داشت (8). در بررسی حاضر، دو گونه C. sphaerocephalus و S. semiarmatus در تنها نمونه فیل ماهی مشاهده شد و این درحالی است که مخیر در سال 1352 در چهار قطعه فیل ماهی، چهار گونه انگل را شناسایی کردند (12). بالا بودن میزان آلودگی به این دو انگل احتمالاً به رژیم غذایی این ماهی و غالبیت سهم کرم‌های پرتار (پلی­کیت‌ها) که میزبان حدواسط C.sphaerocephalus (21) و کرم‌های کم تار (الیگوکیت‌ها) که میزبان حدواسط S.semiarmatus (12) هستند، مربوط می‌شود.

در زمینه مطالعات انگلی بر روی چالباش و ازون­برون نیز گزارشاتی در دست است که جهت مقایسه و نتیجه گیری بین گونه­های مختلف بسیار ارزشمند می­باشد. در گزارشی در سال 1381 از دستگاه گوارش ماهیان ازون­برون سواحل شرقی خزر، هفت گونه انگل جداسازی شد که از نظر درصد شیوع S.semiarmatus بیشترین میزان (37/30 %) و C.sphaerocephalus (63/9 %) در درجه سوم قرار داشت (1). در تحقیقات مشابهی در سال 78 از ماهیان ازون­برون، 9 گونه انگل معرفی که S.semiarmatus بیشترین شیوع (1/43%) و C.sphaerocephalus با 26/17% در درجه سوم شیوع قرار داشت (7). ستاری و همکاران (1381) نیز شش گونه انگل کرمی را در مولدین چالباش شناسایی کردند که از آن میان C. sphaerocephalus با 11/61 % بیشترین درصد شیوع را داشت (8).

گزارشات مختلف در سال­های متفاوت بیانگر شدت و دومینانس متفاوت گونه­های انگلی مختلف در گونه­های متفاوت ماهیان خاویاری می­باشد، بطوری­که می­توان یک نوع کاهش در تنوع گونه­های انگلی را از سال 1352 تا1381 در ماهیان خاویاری مشاهده کرد. در یک جمع بندی می­توان گفت که مولدین قره­برون در مقایسه با سایر گونه­ها از آلودگی انگلی کمتری برخوردار هستند. با توجه به ارتباط میان شدت انگل در ماهیان با عادات غذایی آنها، میتوان گفت که انتخابی عمل نکردن قره­برون در هنگام تغذیه در آلودگی انگلی آنها موثر است (21،4). همچنین وضعیت آلودگی به انگل در ماهیان خاویاری انعکاسی از عوامل انگلی و میزبان­های حدواسط آنهاست و شیوع آلودگی معمولا در انگل­هایی نظیر C.sphaerocephalus که نیاز به میزبان حد واسط پرتار دارند، از دریا آغاز می­گردد (10). لذا با توجه به موارد گفته شده، می­توان منطقه زیست و پراکنش ماهیان و خط سیر مهاجرت آنها را در آلودگی آنها دخیل دانست.

در این تحقیق از قلب و ساقه دمی کلیه ماهیان مورد بررسی نمونه خون تهیه گردید که با بررسی 100 نمونه گسترش هیچ گونه آلودگی انگلی در خون مشاهده نگردید. در تحقیقاتی که در سواحل جنوبی غربی خزر (گیلان) بر روی ماهیان قره­برون انجام گرفته است، 2 نمونه انگلی خونی Cryptobia acipenseris وHaemogregarnia acipenseris جداسازی و گزارش شده است (35). در بررسی­های پوستی در مطالعه حاضر نیز مورد خاصی مشاهده نگردید. در این رابطه، حاجی مرادلو در سال (1380) یک نمونه انگل Cystopsis acipenseris از پوست یک ازون­برون بالغ جداسازی کرد (4). تاکنون گزارشاتی از حضور این انگل بصورت کیست در پوست ماهیان نورس ازون­برون و تاس ماهی نورس یکساله در سواحل جنوب غربی دریای خزر و تاس­ماهیان سفید جوان (Acipenser transmontanus) در رودخانه کلمبیا ارائه شده است (17، 25، 20).

در بررسی اثر انگل بر میزان رشد ماهیان، مشخص شد که هیچ­گونه همبستگی بین تعداد انگل و ضریب چاقی وجود ندارد. در این خصوص، بیان شده است که همگام با مسن­تر شدن ماهی، افزایش وزن ماهی نسبت به افزایش طول آن بیشتر است و درصد فراوانی و شدت آلودگی با افزایش سن ماهی بیشتر می­شود (به لحاظ طولانی­تر بودن زمان مواجهه با انگل و تغییرات مربوط به رژیم غذایی). لذا در محاسبات مربوط به تاثیر انگل بر روی رشد، این تاثیرات تحت الشعاع افزایش ناهماهنگ وزن و طول ماهی (بعبارت دیگر چاق­تر شدن) واقع می­شود و این بدین معنا نیست که انگل روی رشد ماهی تاثیر ندارد. با این وجود، برای تعیین دقیق میزان تاثیر انگل بر روی رشد ماهی، میبایستی از روش­های تجربی در شرایط آزمایشگاهی (in vitro) استفاده نمود (9).      

سپاسگزاری

بدین وسیله از ریاست و پرسنل محترم مرکز تکثیر ­و ­پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی و دکتر رسول قربانی از دانشکده شیلات و دکتر عظیم محسنی از دانشکده علوم در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان که در بخش تجزیه و تحلیل آماری این تحقیق ما را یاری نمودند، سپاسگزاری می­نماییم.

  1. اصغرزاده کانی، ا.، و حاجی مرادلو، ع.، 1381. بررسی شیوع انگل­های کرمی دستگاه گوارش ماهی ازون­برون (Acipenser stellatus) صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر، دومین همایش ملی- منطقه‌ای ماهیان خاویاری رشت 4 الی 6 آبان 1381، ص 171-174.
  2. بازاری مقدم، س.، ستاری، م.، معصومیان، م.، شناور ماسوله، ع.، معصوم زاده، م.، و جلیل پور، ج.، 1381. بررسی انگلی دستگاه گوارش مولدین قره­برون و ازون­برون در مجتمع تکثیر و پرورش شهید دکتر بهشتی. دومین همایش ملی- منطقه‌ای ماهیان خاویاری رشت 4 الی 6 آبان 1381، ص 212-213.
  3. پورغلام، ر.، 1372. بررسی درصد و شدت آلودگی ماهیان خاویاری به انگل پلی پودیوم هیدریفورم، گاهنامه علمی شیلات ایران، ش 5، ص 13-20.
  4. حاجی مرادلو، ع.، 1380. بررسی شیوع Cytoopsis acipenseris (نماتودا) در ماهیان خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر، مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، سال هشتم، شماره 4، ص 181-190.
  5. جلالی بهیار، 1377. انگل­ها و بیماری­های انگلی ماهیان آب شیرین، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان، اداره کل آموزش و ترویج، ص 398 – 331 – 415.
  6. رحمانی، ح.، 1364. بررسی میزان آلودگی تاس­ماهیان سواحل جنوبی دریای خزر به آمفیلینیا فولیاسه آ، پایان نامه دکترای دامپزشکی، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، ش 1563. 
  7. ستاری، م.، 1378. بررسی شیوع آلودگی­های انگلی داخلی ماهیان خاویاری صید شده از سواحل جنوب غربی دریای خزر، پایان نامه دکترای تخصصی بهداشت و بیماری­های آبزیان، دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، تهران- ص280.
  8. ستاری، م.، مخیر، ب.، و میر­هاشمی نسب، م.، 1381. بررسی شیوع آلودگی­های کرمی گوارشی چالباش، شیب و فیل ماهی صید شده از سواحل جنوب غربی دریای خزر، دومین همایش ملی- منطقه‌ای ماهیان خاویاری رشت 4 الی 6 آبان 1381، 66-68.
  9. ستاری، م.، مخیر، ب.، 1379. بررسی شیوع انگل­های کرمی گوارشی ازون­برون Acipenser stellatus صید شده از سواحل جنوب غربی دریای خزر پژوهش و سازندگی، ص 92-98.
  10. شناور ماسوله، ع.، معصومیان، م.، ستاری، م.، بازاری مقدم، س.، جلیل­پور، ج.، شفیعی، ش.، نوشی ماسوله، ن.، و نوشالی، م.، 1381. بررسی آلودگی­های انگلی بچه ماهیان خاویاری در استخرهای خاکی، دومین همایش ملی- منطقه‌ای ماهیان خاویاری رشت 4 الی 6 آبان 1381، ص76-78.
  11. فاطمی، م.، 1377. صید و نوسانات ذخایر (ترجمه)، نشر شرکت سهامی شیلات ایران، 256 صفحه.
  12. مخیر، ب.، 1352. فهرست انگل­های ماهیان خاویاری (تاس­ماهیان Acipenseridae) ایران، نامه دانشکده دامپزشکی، ش1، ص1- 11.
  13. موبدی، ا.، 1372. جزوه روش­های مختلف نمونه‌برداری، فیکس کردن و رنگ‌آمیزی انگل­های ماهیان گردآوری شده بوسیله کارشناسان اداره کل بهداشت و درمان و تغذیه آبزیان از برنامه تدریس انگل‌شناسی ماهیان، انتشارات معاونت و تکثیر و پرورش شیلات ایران، ص 56.
  14. وثوقی، غ.، و مستجیره، ب.، 1373. ماهیان آب شیرین، انتشارات دانشگاه تهران، ص 317.

 

15. Bauer, O. N., Pugachev, O. N., and Voronin, V. N., 2002. Study of parasites and disease of sturgeon in Russia. A review. Journal of Applied Ichthyology, 18 (4-6), 420-429.

16. Berg, L. S., 1948. Ryby presnykh vod I sopredel''nykh stran. Izdatel''stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad. PP:1-3.

17. Chitwood, M. B., and Mclntosh, A., 1950. An American host record for the Russian sturgeon nematode, Cystoopsis acipenseri Wagner, 1868. Journal of Parasitology 36(6, section 2) 29.

18. Dogiel, V. A., and Bykhovskiy, B. E., 1939. Parasity ryb Kaspiiskogo morya. Trudy po kompleksnomu izucheniyu Kaspiiskogo morya 7. Izd. Akad. Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 172-173, (in Russian).

19. Dubinin, V. B., 1952. Parazitofauna molodi osetrovikh ryb Nizhnei Volgi. Uchen. Zapiski Leningradsk, Gos. Univ., 141, seryia Biologich. Nauk, 28:238-251, (in Russian).

20. George, T., and McCabe, J. A., 1993. Prevalence of the Parasite Cystoopsis acipenseri (Nematoda) in Juvenile White Sturgeons in the Lower Columbia River, Journal of Aqualic Animal Health, 5:313-316

21. Holcik, J., 1989. The freshwater fishes of Europe. AULU-Verlag Wiesbaden. VOL. 1, Part II, 294-367.

22. Kazarnikova, A. V., and Shestakovskaya, A. V., 2005. The investigation of some aspects of sturgeon parasits fauna from the AZOV and caspian basin. 5th International symposium on sturgeon. Iran, 2005. PP: 172-175.

23. Moravec, F., 1994. Parasitic Nematodes of fresh water fishs of Europe, Kluwer Academic Publication, PP:172- 173, 195- 198, 337- 380, 390- 399.

24. Mokhayer, B., 2005. Disease and parasites of sturgeon in I.R of Iran. 5th International symposium on sturgeon, Ramsar, Iran. PP: 197-198.

25. Nechaeva, N. L., 1964. Parazitofauna molodi osetrovykh ryb KaspiiskoD Kurinskogo rajona. Trudy VNIRO, 54: 223-238, (In Russian).

26. Pavlovsky, E. N., 1964. Key to the parasites of freshwater fishes of the USSR. Translation from Russion by palestine program for scientific translation, Jeuresalem.

27. Raikova, E. V., 1984. Polipodioz ikry osetrovikh. In: the freshwater fishes of Europe. Holcik, J., 1989. Vol. 1, Part 2. AULA-Verlag Weisebaden Publication.  

28. Rajab-pour, M. R., Malek, M., and Khoshbavar-Rostami, H. A., 2005. Ecology of helminth parasites of Acipenser stellatus and Acipenser persicus (Chondrostei: Acipenseridae), 5th International symposium on sturgeon, Ramsar, Iran. P:141.

29. Sattari, M., 2000. Incidences of internal parasitic worms in Acipenser persicus caught in the sowthwest Caspian Sea region. PhD thesis of Veterinary, College of Veterinary Sciences. Tehran University, P: 280.

30. Sattari, M., and mokhayer, B., 2005. Occurance and intensity of some parasitic worms in five sturgeon species (chondrostei: Acipenseridae) from the southwest of caspian sea, Department of fisheries, faculty of Natural Resources, the university of Guilan, sowmeh- sara, Extented Abstracts of 5 th international symposium on sturgeon, Ramsar, 9-13 May , Iran – 2005 PP: 224-225-226

31. Shulman, S. S., 1954. Obzor fauny parasitov osetrovikh ryb SSSR. Trudy Leningradskogo obshchestva estetstvoispttatelei; 72: 190-254, (in Russian).

32. Schmidt, G. D., and Roberts, L. S., 1989. Fundation of parasitology. Fourth edition. Times Mirror/ Mosby College Publishing, P: 750.

33. Skrjabina, E. S., 1974. Helminths of acipenserid fishes, in parasitic nematodes of freshwater fishes of europe, moravec, F. 1994. Kluwer Academic Publishers, P: 473.

34. Stoskopf, M. K., 1993. Fish medicine, W. B., Saunders, Philadelphia, USA. PP:52-67.

Williams, J. S., Gibson, D. L., and Sadeghian, A. 1980. Some Helminth parasites of Iranian freshwater fishes. J. Nat. Hist, 14: 685-699. 

  • تاریخ دریافت: 08 آذر 1389
  • تاریخ بازنگری: 10 فروردین 1391
  • تاریخ پذیرش: 22 فروردین 1391