تأثیر محدودیت غذایی بر وزن بدن، میزان لیپیدها و نیتریک اکساید سرم خون در جوجه های گوشتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده علوم دامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

2 دانشیار دانشکده علوم دامی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

3 استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گلستان

4 دانشیار دانشکده صنایع غذایی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

28105

چکیده

برنامه‌های اصلاح نژادی موجب افزایش سرعت رشد جوجه‌های گوشتی در چند دهۀ گذشته شده است. متاسفانه این افزایش سرعت رشد همراه با افزایش بیماری‌های قلبی عروقی از جمله آسیت و عارضه مرگ ناگهانی می‌باشد. به منظور کاهش این عوارض از محدودیت غذایی استفاده می‌شود. در آزمایش حاضر تاثیر محدودیت غذایی بر وزن بدن، میزان لیپیدها و نیتریک اکساید سرم خون در جوجه‌های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت. جوجه‌های گوشتی از سن 7 تا 35 روزگی تحت سه گروه محدودیت غذایی قرار گرفتند. پرندگان گروه اول بدون محدودیت غذایی (تغذیه آزاد) و گروه-های دوم و سوم تحت تاثیر محدودیت 4 و 8 ساعته بودند که در آن‌ها به ترتیب خوراک روزانه به مدت 4 ساعت و 8 ساعت از دسترس پرندگان خارج می‌شد. در سن 35 روزگی جوجه‌ها وزن‌کشی شدند و از خون آن‌ها نمونه‌گیری شد. نتایج نشان داد که محدودیت غذایی سبب کاهش معنی‌دار وزن بدن و انرژی مصرفی جوجه‌های گوشتی شد (05/0P<). در عین‌حال، میزان کلسترول، تری گلیسرید و HDL سرم خون ‌‌تحت محدودیت غذایی قرار نگرفت. محدودیت غذایی سبب افزایش میزان نیتریک اکساید سرم خون شد و این مقدار در گروهی که روزانه 8 ساعت محدودیت غذایی داشتند بطور معنی‌داری بیشتر از گروه تغذیه آزاد بود (05/0P<).

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effects of feed restriction on body weight, blood lipids and nitric oxide levels in broiler chickens

نویسنده [English]

  • mashallah rahimi 1

چکیده [English]

Eugenic programs have caused the increase of growth rate in broilers in previous decades. Unfortunately, the increase growth rate is associated with increase of cardiovascular disease such as ascites and sudden death syndrome. Feed restriction is used to reduce the above mentioned disease. In present experiment, the effect of feed restriction on body weight, blood lipids and nitric oxide level in broilers was investigated. Broiler chickens were restricted from 7 to 35 days of age under three groups of feed restrictions. Birds in the first group were not subjected to feed restriction (fed adlibitum) and the second and third groups were restricted daily for 4 and 8 hours. At the age of 35 days, the broilers were weighted and sampled their blood. Results of this study showed that feed restriction significantly led to reduce of body weight and energy utilization in broilers (P<0.05). However, the levels of cholesterol, triglyceride and HDL were not affected by feed restriction. Feed restriction caused the increase of nitric oxide level and it was significantly higher in chickens subjected daily eight hours to feed restriction than those fed adlibitum (P<0.05).

کلیدواژه‌ها [English]

  • broiler
  • feed restriction
  • Nitric oxide
  • blood lipid

تأثیر محدودیت غذایی بر وزن بدن، میزان لیپیدها و نیتریک اکساید سرم خون در جوجه های گوشتی

ماشاالله رحیمی­رتکی*1، بهروز دستار1، صفر محسنی2 و مرتضی خمیری3

1 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده علوم دامی، گروه تغذیه دام و طیور 

2 گرگان، دانشگاه گلستان، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی 

3 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده صنایع غذایی، گروه صنایع غذایی 

تاریخ دریافت: 10/7/90               تاریخ پذیرش: 1/5/93 

چکیده

برنامه­های اصلاح نژادی موجب افزایش سرعت رشد جوجه­های گوشتی در چند دهۀ گذشته شده است. متاسفانه این افزایش سرعت رشد همراه با افزایش بیماری­های قلبی عروقی از جمله آسیت و عارضه مرگ ناگهانی می­باشد. به منظور کاهش این عوارض از محدودیت غذایی استفاده می­شود. در آزمایش حاضر تاثیر محدودیت غذایی بر وزن بدن، میزان لیپیدها و نیتریک اکساید سرم خون در جوجه­های گوشتی مورد بررسی قرار گرفت. جوجه­های گوشتی از سن 7 تا 35 روزگی تحت سه گروه محدودیت غذایی قرار گرفتند. پرندگان گروه اول بدون محدودیت غذایی (تغذیه آزاد) و گروه­های دوم و سوم تحت تاثیر محدودیت 4 و 8 ساعته بودند که در آن­ها به ترتیب خوراک روزانه به مدت 4 ساعت و 8 ساعت از دسترس پرندگان خارج می شد. در سن 35 روزگی جوجه­ها وزن­کشی شدند و از خون آن­ها نمونه­گیری شد. نتایج نشان داد که محدودیت غذایی سبب کاهش معنی­دار وزن بدن و انرژی مصرفی جوجه­های گوشتی شد (05/0P<). در عین­حال، میزان کلسترول، تری گلیسرید و HDL سرم خون ­­تحت محدودیت غذایی قرار نگرفت. محدودیت غذایی سبب افزایش میزان نیتریک اکساید سرم خون شد و این مقدار در گروهی که روزانه 8 ساعت محدودیت غذایی داشتند بطور معنی­داری بیشتر از گروه تغذیه آزاد بود (05/0P<).

واژه های کلیدی: جوجه گوشتی، محدودیت غذایی، نیتریک اکساید، لیپیدهای خون

* نویسنده مسئول، تلفن 09372525617 پست الکترونیکی:  Rahimi330@yahoo.com

مقدمه

 

پیشرفت­های حاصله در امر تغذیه و اصلاح نژاد جوجه­های گوشتی موجب افزایش سرعت رشد شده است. متاسفانه این افزایش سرعت رشد باعث بوجود آمدن برخی بیماری­های متابولیکی از جمله آسیت و عارضه مرگ ناگهانی می­شود. آسیت نوعی اختلال متابولیکی است که در اثر جمع شدن مایعات در حفره شکمی پرندگان در نتیجه فشارخون بالای ریوی بوجود می­آید. مکانیسم بروز این عارضه به این صورت می­باشد که به علت متابولیسم بالا در پرندگان با سرعت رشد سریع، نیاز به اکسیژن افزایش می­یابد. بدن جهت مقابله با این نیاز فعالیت قلب را افزایش می­دهد. به دنبال این عمل فشار خون ریوی افزایش پیدا می­کند. پس از مدتی بطن راست بزرگ شده و دریچه­های قلب بطور کامل بسته نمی­شوند. در نتیجه در هنگام انقباض قلب بخشی از خون به سیاهرگ باز می­گردد و فشارخون سیاهرگی افزایش یافته و باعث خروج مایعات و ورود آن به درون حفره شکمی می­شود (2). نیتریک اکساید یک مولکول رادیکال آزاد می­باشد که از اکسیداسیون اسیدآمینه آرژنین توسط ایزوفرم­های مختلف آنزیم NOS در بافت­های مختلف ایجاد می­شود و اثرات بیولوژیکی گوناگونی بر سلول­های مختلف برجا می­گذارد و به ­­عنوان یک گشادکننده قوی رگ شناخته شده است (14). میزان این مولکول در جوجه­های دارای فشارخون بالا (مبتلا به آسیت) کمتر از جوجه­های سالم است (7). گزارش شده است محدودیت غذایی باعث کاهش وزن زنده (8) و همچنین کاهش آسیت در جوجه­های گوشتی می­شود (10). بنابراین به نظر می­رسد که کاهش بیماریهای قلبی عروقی نه تنها به واسطه کاهش رشد ناشی از محدودیت غذایی باشد، بلکه ممکن است به دلیل افزایش تولید نیتریک اکساید سرم خون در جوجه­های تحت محدودیت غذایی باشد. به دلیل نبود گزارش در مورد تاثیر محدودیت غذایی بر میزان نیتریک اکساید سرم خون در جوجه­های گوشتی، این تحقیق با هدف فوق انجام شد.

مواد و روشها

در این آزمایش 336 قطعه جوجه خروس گوشتی رأس 308 مورد استفاده قرارگرفت. جوجه­ها پس از ورود به سالن پرورش با میانگین وزنی نسبتاً مشابه در 24 واحد آزمایشی قرارگرفتند و با یک جیره غذایی بدون پروبیوتیک و یا حاوی پروبیوتیک (پروبیوتیک گالیپرو حاوی اسپور باکتری باسیلوس سوبتیلیس) تغذیه شدند. جیره­ی غذایی براساس احتیاجات مواد مغذی توصیه شده توسط NRC (National Research Council) (9) تنظیم گردید. درصد مواد خوراکی جیره غذایی در جدول 1 گزارش شده است. در سن 7 روزگی هر یک از این دو گروه به سه زیر گروه تقسیم شدند. گروه اول تحت محدودیت غذایی نبودند و در تمام طول شبانه روز بصورت آزاد به خوراک دسترسی داشتند. گروه­های دوم و سوم از سن 7 تا 35 روزگی به ترتیب روزانه 4 و 8 ساعت محدودیت غذایی داشتند. روش محدودیت غذایی بدین ­صورت بود که خوراک روزانه به مدت 4 و 8 ساعت از دسترس پرندگان خارج شد. به هر تیمار 4 تکرار و به هر تکرار 14 قطعه پرنده اختصاص داده شد. در سن 35 روزگی از هر واحد آزمایشی دو جوجه که از نظر وزنی نزدیک به میانگین آن واحد آزمایشی بودند انتخاب و از طریق ورید بال و با استفاده از سرنگ 5 میلی­لیتر خون­گیری شدند. میزان انرژی مصرفی پرندگان از طریق ضرب میزان انرژی هر کیلوگرم خوراک (کیلوکالری بر کیلوگرم) در مقدار خوراک مصرفی (کیلوگرم) به دست آمد. میزان لیپیدهای سرم خون شامل کلسترول، تری­گلیسرید و HDL با استفاده از کیت­های اختصاصی شرکت پارس آزمون اندازه­گیری شد. برای تعیین میزان نیتریک اکساید نیز از روش کالریمتری با استفاده از واکنش گریس استفاده شد. اساس این واکنش تشکیل یک کروموفور از دی­آزوتاسیون یک سولفانیل­آمید به کمک نیتریت در محیط اسیدی و ترکیب آن با یک آمین دوحلقه­ای مثل NEDD (N-(1-naphthyl) ethylenediamine dihydroChloride) است (17).

داده­های آزمایش در قالب طرح کاملاً تصادفی و با آرایش فاکتوریل 3×2 توسط نرم­افزار SAS (15) تجزیه واریانس شدند. عامل اول مدت محدودیت غذایی متشکل از سه سطح تغذیه آزاد (بدون محدودیت غذایی)، 4 و 8 ساعت محدودیت غذایی بود. عامل دوم سطح پروبیوتیک متشکل از دو سطح با (02/0 درصد پروبیوتیک گالیپرو حاوی باکتری باسیلوس سابتیلیس) و بدون پروبیوتیک (صفر درصد پروبیوتیک) بود. به دلیل آنکه اثر متقابل مربوط به محدودیت غذایی و پروبیوتیک معنی­دار نبود تنها اثر مربوط به محدودیت غذایی گزارش شد. مقایسه میانگین­ها با استفاده از آزمون چند دامنه دانکن در سطح آماری 5 درصد انجام شد.

نتایج و بحث

نتایج حاصل از تاثیر محدودیت غذایی بر وزن جوجه­های گوشتی نشان داد که محدودیت غذایی به مدت 4 و 8 ساعت در روز بطور معنی­داری باعث کاهش وزن در سن 35 روزگی شد (شکل 1). از آنجا که در دوره محدودیت غذایی جوجه­های دارای محدودیت غذایی مدت زمان کمتری به خوراک دسترسی داشتند در نتیجه انرژی کمتری مصرف کردند (شکل 2) و وزن بدن آنها نیز کاهش یافت. سایر محققان نیز گزارش کردند که محدودیت غذایی باعث کاهش وزن پرندگان در پایان دوره محدودیت غذایی –می شود (1، 10 و 19).

 

 

جدول 1- ترکیب جیره­ غذایی (بر حسب درصد هوا خشک1).

 35-21روزگی

 0-21روزگی

مواد خوراکی

16/60

70/53

ذرت

41/32

38/63

کنجاله­ سویا

02/4

77/3

روغن سویا

38/1

29/1

کربنات کلسیم

1/09

47/1

دی کلسیم فسفات

0/33

0/44

نمک

0/25

0/25

مکمل ویتامینی2

0/25

0/25

مکمل معدنی3

0/07

0/16

دی-ال متیونین

0/02

0/02

0/02

02/0

کوکسیدیواستات

آنتی­اکسیدان

3100

3000

انرژی قابل متابولیسم

(کیلو کالری بر کیلوگرم)

37/19

21/56

پروتئین (درصد)

1 جیره غذایی حاوی حداقل مقدار مواد مغذی توصیه شد NRC (9) است.

2 هر کیلوگرم مکمل ویتامینی تامین کننده­ موارد زیر بود:

3500000 واحد بین المللی ویتامین A، 1000000 واحد بین المللی ویتامین D3، 9000 واحد بین­المللی ویتامین E، 1000 میلی­گرم ویتامین K3، 900 میلی­گرم ویتامین B1، 3300 میلی­گرم ویتامین B2، 5000 میلی­گرم ویتامین B3، 15000 میلی­گرم ویتامین B5، 150 میلی­گرم ویتامین B6، 500 میلی­گرم ویتامین B9، 5/7 میلی­گرم ویتامین B12، 250000 میلی­گرم کولین، 500 میلی­گرم بیوتین

3 هر کیلوگرم از مکمل معدنی تامین کننده­ مواد زیر بود: 50000 میلی­گرم منگنز، 25000 میلی­گرم آهن، 50000 میلی­گرم روی، 5000 میلی­گرم مس، 500 میلی­گرم ید، 100 میلی­گرم سلنیوم

 

شکل 1- میانگین وزنی جوجه­های گوشتی در سن 35 روزگی.

تیمارهای آزمایشی با حروف متفاوت دارای اختلاف  معنی­دار می­باشند (05/0P<)

 

 

a

 

a

 

b

 

شکل 2- انرژی مصرفی جوجه­های گوشتی تا سن 35 روزگی.

تیمارهای آزمایشی با حروف متفاوت دارای اختلاف  معنی­دار می­باشند (05/0P<)

 

نتایج مربوط به میزان لیپیدهای سرم خون شامل کلسترول، تری­گلیسرید و HDL نشان داد که هیچ­ یک از تیمارهای آزمایشی تاثیر معنی­داری بر این فراسنجه­ها نداشتند (شکل 3). Anbasilar و همکاران (2009) جوجه­های گوشتی را از سن 7 تا 21 روزگی به مدت 4 ساعت تحت محدودیت غذایی قرار دادند و مشاهده کردند که میزان کلسترول تحت تاثیر محدودیت غذایی قرار نگرفت، اما میزان تری­گلیسرید در گروه دارای محدودیت غذایی بیشتر از گروه تغذیه آزاد بود (1). Demir و همکاران (2004) جوجه­های گوشتی را تحت محدودیت غذایی به میزان 25 و50 درصد مصرف خوراک روز قبل گروه شاهد و همچنین محدودت غذایی به میزان 8 و 16 ساعت در روز قرار دادند و مشاهده کردند که میزان کلسترول در تمامی این گروه­ها بیشتر از گروه تغذیه آزاد بود (3). گزارش شده است که عوامل مختلفی از جمله ژنتیک، تغذیه، آب و هوا، نحوه پرورش، سن و جنس می­تواند بر محتوای لیپیدهای خون تاثیر بگذارد (6). اما به نظر می­رسد مهمترین دلیل تناقض در نتایج گزارشات مربوط به زمان نمونه­گیری باشد. چنانچه Zhan و همکاران (2007) جوجه­های گوشتی را از 1 تا 21 روزگی به مدت 4 ساعت تحت محدودیت غذایی قرار دادند و مشاهده کردند که میزان تری­گلیسرید خون در پایان دوره محدودیت غذایی در گروه­ دارای محدودیت بطور معنی­داری کمتر از گروه تغذیه آزاد بود. اما در 63 روزگی این نتایج کاملاً برعکس بود و میزان تری­گلیسرید در گروه تغذیه آزاد کمتر از گروه دارای محدودیت غذایی بود (19). اگرچه در این آزمایش نیز نمونه خون در پایان دوره محدودیت غذایی (35 روزگی) گرفته شد اما به نظر می­رسد به علت طولانی بودن دوره محدودیت غذایی پرندگان توانسته­اند خود را با شرایط سازگار کنند و در نتیجه تفاوت معنی­داری در فراسنجه­های سرم خون مشاهده نشد.

نتایج مربوط به میزان نیتریک اکساید سرم خون جوجه­های گوشتی در شکل 4 گزارش شده است. محدودیت غذایی به مدت 8 ساعت باعث افزایش میزان نیتریک اکساید سرم خون نسبت به گروه تغذیه آزاد شد. در رابطه با تاثیر فشارخون بالا بر میزان نیتریک اکساید گزارشات متناقضی وجود دارد. Resta و همکاران (1997) گزارش کردند میزان آنزیم نیتریک اکساید سنتاز و نیتریک اکساید در موش­هایی که در شرایط کمبود اکسی‍ژن (هیپوکسیا) بزرگ شده بودند افزایش یافت (12). در مقابل گزارش شده است که میزان نیتریک اکساید در جوجه­های گوشتی که در ارتفاعات پرورش یافته بودند و دارای فشارخون بالا بودند کمتر از جوجه­های معمولی بود (7). Teshfan و همکاران (2006) برای ایجاد شرایط هیپوکسیا در جوجه­های گوشتی دمای سالن را کاهش دادند و گزارش کردند که میزان آنزیم نیتریک اکسیدسنتاز اندوتلیالی و آنزیم نیتریک اکساید سنتاز القایی در گروه دارای فشارخون بالا افزایش یافت. آن­ها علت افزایش نیتریک اکساید را به تاثیر سرما بر ماکروفاژهای ریه نسبت دادند (18). به نظر می­رسد مهمترین دلیل تناقض در نتایج فوق مربوط به حیوان مورد آزمایش و نحوه ایجاد هیپوکسیا­باشد.

 

 

 

a

 

a

 

a

 

a

 

a

 

a

 

a

 

a

 

a

 

شکل 3- تاثیر محدودیت کالری بر میزان کلسترول، تری­گلیسرید و HDL سرم خون جوجه­های گوشتی

 

 

a

 

ab

 

b

 

شکل 4- تاثیر محدودیت غذایی بر میزان نیتریک اکساید سرم خون جوجه­های گوشتی - تیمارهای آزمایشی با حروف متفاوت دارای اختلاف  معنی دار می­باشند (05/0P<)

 

 

همچنین علت تناقضات را می­توان به عوامل موثر بر میزان تولید نیتریک اکساید از جمله تکثیر سلول، شیر استرس (Shear stress)(کششی که جریان خون به دیواره عروق وارد می کند)، هورمون­های رشد، ترومبین و هورمون­های تیروئیدی (5) نسبت داد.

در رابطه با نحوه تاثیر محدودیت غذایی بر میزان نیتریک اکساید دلایل متعددی ذکر شده است. Roberts و همکاران (2002) پیشنهاد کردند که غذاهایی که چربی زیادی دارند باعث القای استرس اکسیداتیو می­شوند که این عامل به نوبه خود با تولید اکسی‍ژن فعال (ROS)(Reactive Oxigen Species)، نیتریک اکساید را غیرفعال کرده و دسترسی به نیتریک اکساید را کم می­کند (13). Zhang و همکاران (2003) بیان کردند که به دلیل طبیعت شیمیایی بسیار ناپایدار نیتریک اکساید این ماده به سرعت با رادیکال آزاد مشتق از اکسیژن واکنش داده و غیر فعال می­شود (20). به این ترتیب افزایش تولید رادیکال آزاد اکسیژن در شکستن سریع نیتریک اکساید موثر است. بنابراین یکی از دلایل افزایش میزان نیتریک اکساید در اثر محدودیت غذایی ممکن است مربوط به کاهش میزان اکسیژن فعال در این گروه­ها باشد. بین نیتریک اکساید اندوتلیالی و حساسیت انسولین رابطه مستقیمی وجود دارد (16). از آنجا که محدودیت غذایی باعث افزایش حساسیت به انسولین می­شود در نتیجه می­تواند از این طریق میزان نیتریک اکساید خون را افزایش دهد. همچنین Harrison (1997) گزارش کرد که افزودن کلسترول به غذا موجب غیرفعال شدن نیتریک اکساید می­شود (4). عامل دیگری که باعث می­شود نیتریک اکساید در گروه­های دارای محدودیت غذایی افزایش یابد میزان گلوکز می­باشد. گلوکز می­تواند توسط تولید واسطه­های اکسیژن فعال، دسترسی به نیتریک اکساید و همچنین با کاهش نیتریک اکساید سنتاز و غیرفعال کردن شیمیایی و مستقیم نیتریک اکساید، آن را کاهش دهد. در صورتیکه کاهش گلوکز می­تواند اثر معکوسی داشته باشد (11). از آنجا که در گروه­های دارای محدودیت غذایی میزان گلوکز و کلسترول کمتر از گروه­های تغذیه آزاد می­باشد، محدودیت غذایی از این طریق نیز ممکن است موجب افزایش میزان نیتریک اکساید خون شود.

نتایج این آزمایش نشان داد که اعمال محدودیت غذایی روزانه حداقل به مدت 4 ساعت در سن 7 تا 35 روزگی در جوجه­های گوشتی از طریق کاهش مصرف انرژی سبب کاهش وزن و افزایش نیتریک اکساید سرم خون می­شود. افزایش مدت محدودیت غذایی به 8 ساعت تاثیر بیشتری بر کاهش وزن و افزایش میزان نتیتریک اکساید سرم خون جوجه­های گوشتی داشت. بنابراین اعمال محدودیت غذایی می­تواند راهکاری مناسب برای کاهش بیماری­های قلبی عروقی نظیر آسیت در جوجه­های گوشتی باشد.

  1. Anbasilar, E. E., Yalcin, S., Torlak, E., and Ozdemir, P., 2009. Effects of early feed restriction on live performance, carcass characteristics, meat and liver composition, some blood parameters, heterophil-lymphocyte ratio, antibody production and tonic immobility duration. Tropical Animal Health and Production. 41, PP: 1513-1519.
  2. Decuypere, E., Buys, J., and Buys, N., 2000. Ascites in broiler chickens: exogenous and endogenous structural and functional causal factors. World's Poultry Science Journal. 56, PP: 367-377.
  3. Demir, E., Sarica, S., Sekeroglu, A., Ozcan, M. A., and Seker, Y., 2004. Effects of early and late feed restriction or feed withdrawal on growth performance, ascites and blood constituents of broiler chickens. Acta Agriculturae Scandinavica, Section A-Animal Science. 54, PP: 152-158.
  4. Harrison, D. G., 1997. Cellular and Molecular mechanisms of endothelial cell dysfunction. Journal of Clinical Investigation. 100, PP: 2153-2157.
  5. Li, H., Wallerath, T., and Forstermann, U., 2002. Physiological mechanisms regulating the expression of endothelial-type NO synthase. Nitric Oxide. 7, PP: 132-147.
  6. Meluzzi, A., Primiceri, G., Giordiani, R., and Fabris, G., 1992. Determination of blood constituents reference values in broilers. Poultry Science. 71, PP: 337-345.
  7. Moreno de Sandino, M., and Hernandez, A., 2003. Nitric oxide synthase expression in the endothelium of pulmonary arterioles in normal and pulmonary hypertensive chickens subjected to chronic hypobaric hypoxia. Avian Disease. 47, PP: 1291-1297.
  8. Novel, D. J., Ngambi, J. W., Norris, D., and Mbajiorgu, C. A., 2009. Effect of different feed restriction regimes during the starter stage on productivity and carcass characteristics of male and female Ross 308 broiler chickens. International Journal of Poultry Science. 8, PP: 35-39.
  9. NRC. 1994. Nutrient requirements of poultry. 9th rev. ed. National Academy Press, Washington, DC.

10. Pan, J. Q., Tan, X., Li, J. C., Sun, W. D., and Wang, X. L., 2005. Effects of early feed restriction and cold temperature on lipid proxidation and pulmonary vascular remodeling and ascites mortality in broilers under normal and cold temperature. British Poultry Science. 46, PP: 371-381.

11. Raitakari, M., Ilvonen, T., Ahotupa, M., Lehtimaki, T., Harmoinen, A., Suominen, P., Elo, J., Hartiala, J., and Raitakari, O. T., 2004. Weight reduction with very-low-caloric diet and endothelial function in overweight adults: Role of Plasma glucose. Arteriosclerosis, Thrombosis, and Vascular Biology. 24, PP: 124-128.

12. Resta, T. C., Gonzales, R. J., Dall, W. G., Sanders, T. C., and Walke, B. R., 1997. Selective upregulation of arterial endothelial nitric oxide synthase in pulmonary hypertension. American Journal of Physiology-Heart and Circulatory Physiology. 272, PP: 806-813.

13. Roberts, C. K., Vaziri, N. D., Liang, K. H., and Barnard, R. J., 2002. Reversibility of chronic experimental syndrome x by diet modification. Hypertension. 37, PP: 1323-1327.

14. Rosselli, M., Keller, P., and Dubey, R. K., 1998. Role of nitric oxide in the biology, physiology and pathophysiology of reproduction. Human Reproduction Update. 4, PP: 3-24.

15. SAS Institute. 1991. SAS. Users Guide. SAS Institute. Inc. Cary, NC.

16. Sasaki, S., Higashi, Y., Nakagawa, K., Kimura, M., Noma, K., Sasaki, S., Hara, K., Matsuura, H., Goto, C., Oshima, T., and Chayama, K., 2002. A low-calorie diet improves endothelium-dependent vasodilatation in obese patients with essential hypertension. American Journal of Hypertension. 15, PP: 302-309.

17. Sun, J., Zhang, X., Broderick, M., and Fein, H., 2003. Measurement of nitric oxide production in biological systems by using Griess reaction assay. Sensors. 3, PP: 276-84.

18. Teshfan, M., Nikbakht brujeni, G. h., and Hassanpour, H., 2006. Evaluation of endothelial and inducible nitric oxide synthase mRNA expression in the lung of broiler chickens with developmental pulmonary hypertension due to cold stress. British Poultry Science. 47, PP: 223-229.

19. Zhan, X. A., Wang, M., Ren, H., Zhao, R. Q., Li, J. X., and Tan, Z. L., 2007. Effect of early feed restriction on metabolic programming and compensatory growth in broiler chickens. Poultry Science. 86, PP: 654-660.

20. Zhang, X. H., Matsuda, N., Jesmin, S., Sakuraya, F., Gando, S., Kemmotsua, O., and Hattori, Y., 2003. Normalization by edaravone, a free radical scavenger, of irradiation-reduced endothelial nitric oxide synthase expression. European Journal of Pharmacology. 476, PP: 131-137.

  • تاریخ دریافت: 10 مهر 1390
  • تاریخ بازنگری: 05 مرداد 1393
  • تاریخ پذیرش: 01 مرداد 1393