شناسایی فون پرندگان پارک جزیره ای شادی اهواز در دو فصل زمستان و بهار

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان

2744

چکیده

تغییرات جمعیت پرندگان پارک جزیره¬ای شادی در دو فصل زمستان 1391 و بهار 1392 شمارش و شناسایی شد. این پارک به صورت جزیره در داخل رودخانه کارون قرار دارد، و توسط پلی به سمت ساحل غربی روخانه کارون مرتبط است. مساحت آن حدود 7/1 هکتار می باشد. دردو فصل زمستان و بهار37 گونه پرنده متعلق به 18تیره در این پارک توسط دوربین چشمی10×40 با مشاهده مستقیم، شناسایی و با روش Total Count شمارش و ترکیب جمعیتی آن¬ها تعیین شد. مجموع پرندگان شمارش شده در فصل زمستان 1414قطعه با 23 گونه (با تراکم 831 پرنده در هر هکتار) ودر فصل بهار، 1036 قطعه با 29گونه (با تراکم609پرنده در هکتار) با ترکیب جمعیتیCiconiformes و Passeriformes بود. بیشترین تعداد پرنده در دی ماه 688 قطعه، و بیشترین تعدادگونه 27گونه در اردیبهشت ماه بود. تیره¬های حواصلیان Ardeidae با 5 گونه بیشترین تنوع درمقام اول، 10 تیرهApodidae,Motacilidae, Hirondonidae, Alaudidae, Himantopodidae. Sternidae, Rallidae,Motacilidae,Picnonotidae,Turdidae هرکدام با یک گونه، کم¬ترین تنوع را داشتند. گونه Egretta garzetta با 437 قطعه از پرندگان کنار آبزی در بهار و Larus genei با 576 قطعه از پرندگان آبزی در فصل زمستان غالب بودند. .

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Identification of fauna of birds in Island-Shady Park in Ahwaz in winter and spring

نویسندگان [English]

  • behrouz behrouzi-Rad
  • peyvand maktabi

Academic staff

چکیده [English]

The six months study of seasonal changes in the population and in the density of birds was carried out in winter and spring 2013 in Island-Shady Park in Karoun River in Ahwaz. Area of the park is 1.7 hectare and adjoins by a bridge to the west of Karoun River coast. Birds were counted through the total count method. Thirty seven species of birds were observed and counted by telescope and binocular (10 X 40) which belonged to eighteen families, (in winter, 1414 individuals , 23 species, and in spring, 1036 individuals, 29 species). The average density of species in this park was 831 and 609 birds in a hectare in winter and spring respectively. Population compound of birds were Ciconiformes and Passeriformes in all of the six month. Most number of birds counted in January (688 individuals) and lowest was in June (104 individuals). Ardeidae family had the highest diversity with 5 species, and 10 Families (Apodidae, Motacilidae, Hirondonidae, Alaudidae, Himantopodidae. Sternidae, Rallidae, Motacilidae, Picnonotidae, Turdidae) had the lowest diversity with one species. The Egretta garzetta was dominant species in spring (437 individuals) and Larus genei was dominant in winter (576 individuals) in the Island-Shady Park.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Species diversity
  • density
  • population composition
  • Shady Park

شناسایی فون پرندگان پارک جزیره­ای شادی اهواز در دو فصل زمستان و بهار

بهروز بهروزی راد* و پیوند مکتبی

اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان

تاریخ دریافت: 2/3/92                 تاریخ پذیرش: 30/9/92 

چکیده 

تغییرات جمعیت پرندگان پارک جزیره­ای شادی در دو فصل زمستان 1391 و بهار 1392 شمارش و شناسایی شد. این پارک به صورت جزیره در داخل رودخانه کارون قرار دارد، و توسط پلی به سمت ساحل غربی روخانه کارون مرتبط است. مساحت آن حدود 7/1 هکتار می­باشد. در دو فصل زمستان و بهار37 گونه پرنده متعلق به 18 تیره در این پارک توسط دوربین چشمی10×40 با مشاهده مستقیم، شناسایی و با روش Total Count شمارش و ترکیب جمعیتی آن­ها تعیین شد. مجموع پرندگان شمارش شده در فصل زمستان 1414 قطعه با 23 گونه (با تراکم 831 پرنده در هر هکتار) و در فصل بهار، 1036 قطعه با 29گونه (با تراکم609پرنده در هکتار) با ترکیب جمعیتی و Ciconiformes Passeriformes بود. بیشترین تعداد پرنده در دی ماه 688 قطعه، و بیشترین تعداد گونه با 27گونه در اردیبهشت ماه بود. تیره­های حواصلیان  Ardeidaeبا 5 گونه بیشترین تنوع در مقام اول، 10 تیره Turdidae, Sternidae Apodidae, Motacilidae, Hirondonidae, Alaudidae, Rallidae, Himantopodidae, Motacilidae, Picnonotidae  هرکدام با یک گونه، کم­ترین تنوع را داشتند. گونه Egretta garzetta  با 437 قطعه از پرندگان کنار آبزی در بهار و Larus genei  با 576 قطعه از پرندگان آبزی در فصل زمستان غالب بودند.

واژه­های کلیدی: تنوع گونه­ای، تراکم، ترکیب جمعیت، پارک شادی

* نویسنده مسئول: تلفن: 09121325838 پست الکترونیکی bbehrouzirad@yahoo.com

مقدمه

 

با توجه به این که پرندگان جزئی از عناصر زنده بوم­سازگان­های پارک­های شهری بوده و شاخص­های زیستی  هستند، و بازگوکننده وضعیت اکولوژیکی محیط زیست خود می باشند، از تغییرات و دگرگونی­های زیستگاه­شان متأثر شده و برآن اثر می­گذارند(10)، به همین دلیل مطالعه پرندگان پارک­ها شهری مهم است، مطالعه پرندگان شهری در جهان نیز سابقه طولانی دارد و در ایران نیز سال­ها است که شروع شده است. از مطالعات پرندگان پارک­های شهری در ایران می­توان به مطالعات انجام شده توسط حکمتی در سال 1373، تحت عنوان نقش فضای سبز و اهمیت آن در زندگی انسان (10)، بهروزی­راد در سال­های 1376،1375،1374،1373 و 1378 پرندگان فضای سبز شهر تهران (2 تا 9)، هایل­مقدم در سال 1372، آشنایی با پرندگان شهری (15)، منصوری در سال 1375، ضرورت وجود پرندگان در فضای سبز شهری، (14) و رضوی در سال 1387 مطالعه و شناسایی پرندگان پارک جمشیدیه تهران (12) اشاره کرد. از مطالعات جهانی می­توان به پینو و همکاران در سال 2000 در اسپانیا، ساختار چشم­انداز و غنای گونه­ای پرندگان، تأثیر حفاظت در مناطق روستایی بین پارک­های طبیعی (24)، پالومینا وکاراسکال در سال 2006 در اسپانیا، تأثیر شهر بر روی پرندگان در مقیاس منطقه­ای (22)، ساندستروم و همکاران در سال 2006 در سوئد، تنوع اکولوژیکی پرندگان در ارتباط با ساختار فضای سبز شهری (25)، آندریس و همکاران در سال 2007 در آمریکا، زندگی در شهر، در دسترس بودن منابع، شکار و پویایی جمعیت پرندگان در مناطق شهری (17)، بویر و همکاران در سال 2007 آفریقا، شناسایی شاخص­های اکولوژیکی برای پایش سلامتی بوم­سازگان در پارک منطقه­ای (18)، شوارتز و همکاران در سال 2008 در پارک یارکون، چگونه تغییر پذیری زیستگاه و مدیریت، موجب ناهماهنگی پرندگان در یک پارک شهری مدیترانه­ای بزرگ می­شود (26)، فورس در سال 2008 در مکزیک، ارتباط بین ویژگی­های زیستگاه و غنای گونه­ای پرندگان در حومه غربی مکزیک، (19)، خورا و همکاران در سال 2009 در هندوستان، رابطه متقابل پرندگان و ویژگی­های زیستگاه در فضاهای سبز شهری در دهلی هندوستان (20)، آلوارز و همکاران در سال 2009 در مکزیک زندگی در شهربزرگ: اثرات کاربری اراضی شهری در ساختار، تنوع و ترکیب جامعه پرندگان (16) و ولجو و همکاران در سال 2009 در فیلیپین توزیع، فراوانی و تنوع پرندگان در فضاهای سبز شهر مانیل (27)، اشاره کرد. هدف از این مطالعه شناسایی فون پرندگان پارک جزیره­ای شادی اهواز، تعیین تراکم و ترکیب جمعیت پرندگان در دو فصل زمستان 1391 و بهار 1392 بود تا پیشنهادهای قابل اجرا برای حفاظت پرندگان، پرنده نگری و گسترش فرهنگ حفاظت از محیط زیست در پارک­های شهری ارائه شود.  

مواد و روشها  

پس از بررسی­های مقدماتی، بازدیدهای اولیه و مطالعات کتابخانه­ای، از بین 47 پارک و فضای سبز موجود در اهواز، پارک شادی برای مطالعه انتخاب شد. چون از نظر وسعت قابل توجه بوده، در میان رودخانه کارون قرار دارد و به صورت کاملاً جزیره­ای می­باشد. در 5 سال اخیر احداث شده و پرندگان آن تاکنون مطالعه نشده است.

 

 

 



 

                                                 (3)

 



 
 

 

                                                                               (1)

 

 

                                                                               (2)

 

 

 

شکل 1- محدوده مطالعاتی پرندگان درپارک جزیره­ای شادی در زمستان 1391 و بهار 1392، (1)پارک شادی، (2) سواحل پارک شادی، (3) آبهای اطراف پارک شادی

 


مشخصات پارک جزیره­ای شادی: پارک شادی در شهر اهواز در داخل رودخانه کارون به صورت جزیره قرار دارد. مساحت پارک حدود 7/1 هکتار است. ولی محدوده مطالعاتی پرندگاه حدود 17 هکتار بود (شکل 1). پوشش گیاهی عمده آن درختان اکالیپتوس Ucaliptus sp، کهور Prosopis sp، پدهPopolus sp  و اخیراً نیز Conocarpus erectus به آن وارد کرده­اند. این جزیره همانند شهر اهواز دارای آب و هوای گرم است، بنابراین فصل زمستان دارای آب و هوای مناسب برای پرندگان شاخه­نشین Perching Birds می­باشد. برای مطالعه، پارک به سه بخش تقسیم شد. بخش اول، درون پارک شادی که اغلب زیستگاه پرندگان خشکزی بود. بخش دوم، سواحل پارک شادی که زیستگاه پرندگان کنار آبزی بود و بخش سوم آب­های رودخانه کارون در اطراف جزیره که زیستگاه پرندگان آبزی بود (شکل1).

روش شناسایی و شمارش پرندگان: شناسایی و شمارش پرندگان به صورت ماهانه و میدانی (هر ماه به مدت 1 روز، در پانزدهم هرماه)، در پارک جزیره­ای شادی، با استفاده از دوربین چشمی زایس 40×10 در فصل زمستان 1391 (از اول دی ماه تا آخر اسفند ماه) و در فصل بهار (از اول فروردین تا آخر خرداد ماه) انجام شد. از شاخص­های زیستی، تنوع گونه­ای سیمپسون ، تنوع گونه­ای شانون وینر ، غنای گونه­ای مارگالف ، غنای گونه­ای منهینیک، یکنواختی گونه­ای سیمپسون  محاسبه شدند.

در این روابط 1-D: شاخص تنوع گونه­ای سیمپسون : تعداد افراد گونه i­ام در نمونه: تعداد کل افراد در نمونه: تعداد کل گونه­ها،: شاخص تنوع گونه­ای شانون وینر: نسبت افراد گونه i­ام به کل افراد نمونه: غنای گونه­ای مارگالف : غنای گونه­ای منهینیک: شاخص یکنواختی سیمپسون و: شاخص سیمپسون می­باشد. محاسبه شاخص­ها و تراکم پرندگان با استفاده از نرم افزارEcological Methodology  انجام شده است (21).

نتایج  

در مجموع 2547 پرنده با 37 گونه متعلق به 18 تیره در پارک جزیره­ای شادی، (در فصل زمستان 1414 قطعه با 23 گونه و بهار 1036 قطعه با 29 گونه) شناسایی و شمارش شدند (جدول 1).

 

 

شکل2- روند جمعیت پرندگان خشکزی از دی ماه 1391تا خرداد ماه 1392در پارک شادی

 

شکل3- روند جمعیت پرندگان کنار آبزی در 6 ماه در پارک جزیره ای شادی

جدول 1- پرندگان شناسایی وشمارش شده در پارک جزیره­ای شادی در زمستان 1391 و بهار1392

نام فارسی

نام گونه

 

 

تعداد 

 

 

 

 

 

دی

بهمن

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

باکلان

Phalacrocorax carbo 

95

107

71

38

8

0

باکلان  کوچک

Phalacrocorax pygmeus

 

8

2

0

0

0

کاکایی سرسیاه

Larus ridibundus 

136

153

278

25

4

8

کاکایی صورتی

Larus genei 

0

0

20

0

5

3

کاکایی بزرگ

Larus ichthyatus 

0

0

5

0

0

0

پرستودریایی کوچک

Sterna albifrons

0

0

0

3

0

0

چنگر نوک سرخ

Cloropus

0

2

1

4

0

0

جمع 7 گونه

جمع پرندگان آبزی 

231

270 

377

70

17

11

اگرت بزرگ

Egretta alba 

0

1

2

12

0

0

اگرت کوچک

Egretta garzetta 

113

114

131

153

281

3

 

حواصیل شب

Nycticorax nycticorax 

0

0

5

38

19

1

گاوچرانک

Bubulcus ibis 

0

1

3

0

5

1

حواصیل خاکستری

Ardea cinerea

2

2

3

0

0

2

کفچه نوک

Platalea leucorodia

0

0

 

0

10

0

چوب پا

Himantopus himantopus 

0

0

1

2

0

0

آبچلیک آوازخوان

Actitis hypolecus 

0

1

0

3

0

0

دیدومک

Vanelus leucorus

1

2

4

0

0

1

سلیم طوقی کوچک

Charadrius dubius 

0

0

0

2

1

0

سلیم کوچک

Calidris minuta

0

0

0

1

1

0

جمع 11 گونه

جمع پرندگان کنار آبزی 

166

121

149

211

317

8

قمری خانگی

Streptopelia sengalensis 

0

0

2

1

2

2

پرستوی دودی

Apus pallidus

0

0

11

60

21

0

ماهی خورک سینه سفید

Haleyon smyrnesis 

0

1

 

0

0

3

ماهی خورک ابلق

Ceryl rudis  

0

2

2

3

2

4

ماهی خورک

Alcedo athis 

0

0

2

0

2

2

زنبورخور

Merops apiaster

0

0

0

2

4

2

چلچله

Hirundo rustica 

 

19

61

12

20

0

دم جنبانک

Motacila alba 

6

2

0

0

2

1

بلبل خرما

Pycnonotus leucotis 

4

4

8

2

3

4

سبز قبا

Galurus glandarius

 

 

 

 

1

 

سنگ چشم پشت سرخ

Lanius colluria

0

0

0

0

1

0

لیکو

Turdoides caudatus 

0

0

0

1

2

1

سسک نی زار

Acrocephalus scirpaceus

0

0

0

1

1

0

سسک شکیل

Prinia gracilis

0

0

0

0

1

0

سسک سرسیاه

Sylvia atricapilla

0

0

0

0

4

0

سسک گلو سفید

Sylvia Communis

0

0

0

0

4

0

گجشک خانگی

Passer domesticus 

37

35

67

69

82

56

گنجشک درختی

Passer montanus 

0

0

 

2

5

9

مینا

Acridotheris tristris 

0

0

1

2

1

1

جمع 19 گونه

جمع پرندگان خشکزی 

47

63

154

155

158

85

جمع کل گونه ها37

جمع کل پرندگان  

404(8) 

 

 

 

460(16)

 688(19)

 

436(22)

 

492(27)

 

 

104(17)

 

(اعداد داخل پارانتز، تعداد گونه­ها در هر ماه است)


طبقه بندی پرندگان پارک شادی از نظر زیستگاه: در پارک شادی سه تیپ زیستگاه وجود دارد و پرندگان پارک شادی نیز از نظر زیستگاه به سه گروه خشکزی، آبزی و کنار آبزی طبقه شدند (جدول 2).

الف- پرندگان خشکزی: تعداد گونه­های خشکزی در پارک جزیره­ای شادی (19گونه) بیشتر از تعداد گونه­های پرندگان آبزی (7گونه) و کنار آبزی (11گونه) بود. تعداد گونه­های پرندگان خشکزی در اردیبهشت ماه (با 18گونه) نسبت به ماه­های دیگر بیشتر بود (جدول1). از پرندگان خشکزی گونه گنجشک خانگی Passer domesticus با 139 قطعه در فصل زمستان و 207 قطعه در فصل بهار فراوان­ترین بود. روند جمعیت پرندگان خشکزی از زمستان به فصل بهار روند افزایشی داشت (شکل2). از پرندگان بومی سه گونه گنجشک خانگیPasser domesticus ، بلبل خرما Pycnonotus leucotis و قمری خانگی Streptopelia sengalensis در فصل بهار در پارک شادی جوجه آوری داشتند. بقیه گونه­ها از پارک به عنوان مکان تغذیه و یا استراحت استفاده می­کردند.

 

جدول 2- جمعیت و تعداد گونه­های پرندگان پارک  شادی در سه تیپ زیستگاهی در زمستان 1391 و بهار 1392

فصل

پرندگان خشکزی

پرندگان کنار آبزی

پرندگان آبزی

تعداد کل پرندگان

زمستان 1391

246(10گونه)

385(8گونه)

878(6گونه)

1509(24گونه)

بهار 1392

404(19گونه)

536(11گونه)

98(5گونه)

1038(33گونه)

زمستان 1391 و بهار 1392

650(19گونه)

921(11گوده)

976(7گونه)

2547(37گونه)

 

 

شکل4- روند جمعیت پرندگان آبزی از دیماه به خرداد ماه


ب- پرندگان کنار آبزی: از پرندگان کنارآبزی در محدوده پارک شادی 11 گونه شناسایی شد (جدول1). سه گونه Egretta garzetta، bubulcus ibis  وNycticorax nycticorax  بر روی درختان پده sp Populus حاشیه پارک جوجه آوری داشتند. 8 گونه دیگر کنار آبزی­ها از درختان اطراف پارک به عنوان پناهگاه و از سواحل آن به عنوان مکان تغذیه استفاده می­کردند. روند جمعیت آن­ها از فصل زمستان به طرف بهار روند افزایشی بود که به دلیل ورود جمعیت جوجه آور پرندگان کنار آبزی به محدوده پارک در فصل بهار می­باشد (شکل3)، ولی در خرداد ماه که هوا به شدت گرم می­شود، اغلب پرندگان جوجه آور و غیر جوجه آور کنار آبزی محدوده پارک را ترک می­کنند، جمعیت کاهش می­یابد (شکل3).

ج - پرندگان آبزی: از پرندگان آبزی 7 گونه در آب­های

اطراف پارک شادی در رودخانه کارون شناسایی شد. از این گروه در فصل زمستان 6 گونه و در فصل بهار 5 گونه حضور داشتند (جدول1). بیشترین تعداد در اسفند ماه با 377 پرنده و کم­ترین در خرداد ماه با 11 پرنده بود (شکل 4). روند جمعیت از فصل زمستان به فصل بهار روند کاهشی بوده است. گونه غالب پرندگان آبزیLarus ridibundus  با 567 قطعه در مقام اول وphalacrocorax carbo  با 273 قطعه در مقام دوم قرار داشتند (جدول1). گونه­های آبزی در پارک جزیره­ای شادی جوجه آوری نداشتند. به طور کلی با توجه به اشکال (2،3 و4) مشخص می­شود که روند جمعیت پرندگان از فصل زمستان به طرف فصل بهار روند کاهشی بوده است (شکل5). در فصل زمستان در پارک شادی در بین پرندگان شناسایی شده Larus ridibundus با 567 پرنده مقام اول Egretta garzetta دارای بیشترین تعداد پرنده با 358 پرنده مقام دوم را داشتند. از پرندگان خشکزی در هر دو فصل Passer domesticus  مقام اول را داشت. از پرندگان کنارآبزی در فصل بهار Egretta garzetta با 437 قطعه در مقام اول و از پرندگان آبزی گونه Phalacrocorax carbo با 46 پرنده مقام دوم را داشت، بنابراین این سه گونه در دو فصل غالب بودند. روند تغییرات پرندگان پارک شادی در فصل زمستان نشان می­دهد که بیشترین فراوانی پرندگان در اسفندماه (با فراوانی 687 پرنده) و کم­ترین فراوانی پرندگان در خرداد ماه با 104 پرنده بود (شکل 5). درصد فراوانی نسبی پرندگان پارک شادی از نظر زیستگاه در دو فصل در (اشکال 6و7) نشان داده شده است. به طور کلی در این پارک پرندگان آبزی با 39 درصد در دو فصل غالب بودند (شکل های 8 و9). بالاترین شاخص­های زیستی پرندگان، با توجه به نتایج شمارش پرندگان در جدول یک در فروردین ماه بود، (جدول3).

 

 

شکل 5- روند جمعیت پرندگان پارک شادی از دی ماه 1391تا خرداد ماه1392

 

 

 

 

 

 

شکل 6- ترکیب جمعیت پرندگان از نظر زیستگاه در بهار                   شکل 7- ترکیب  جمعیت پرندگان از نظر زیستگاه در زمستان

 

شکل8- ترکیب جمعیت پرندگان در دو فصل زمستان و بهار در پارک شادی

 

شکل 9- تعداد پرندگان در دو فصل زمستان و بهار

جدول 3- شاخص­های زیستی پرندگان پارک شادی در دو فصل زمستان و بهار

شاخص های زیستی

 

دی

بهمن

اسفند

فروردین

اردیبهشت

خرداد

تنوع گونه ای شانون- وینر

102/2

256/2

619/2

951/2

291/2

08/2

تنوع گونه ای سیپسون

734/

748/

758/

810/

630/

610/

غنای گونه ای مارگالف

34/1

81/1

23/3

56/3

46/3

46/2

یک نواختی گونه ای منهینک

45/

57/

85/

06/1

04/1

65/

یک نواختی گونه ای هیل

67/

82/

67/

87/

55/

53/

یک نواختی گونه ای سیپسون

237/

329/

187/

416/

117/

323/

جدول 4- مقایسه میانگین و انحراف استاندارد میانگین شاخص­های زیستی در فصل  زمستان و بهار در پارک شادی

شاخص های زیستی

فصل

میانگین+ انحراف استاندارد   میانگین

       آزمون آماری

تنوع گونه ای شانون وینر

زمستان

122856/±326/2

128 F=/

P=/73

 

بهار

185030/±441/2

73 P=/

تنوع گونه ای سیمپسون

زمستان

016736/±741/

187/4F=

 

بهار

039157/±683/

075 P=/

غنای گونه ای مارگالف

زمستان

41492/±130/2

037/3 F=

 

بهار

37195/±160/3

12 P=/

یک نواختی گونه­ای سیمپسون

زمستان

040281/±251/

47/9 F=

 

بهار

025057/±285/

015 P= /

 

 

مقایسه میانگین و شاخص­های زیستی در فصل زمستان و بهار در پارک شادی نشان می­دهد که پرندگان در دو ماه اول فصل بهار از تنوع بیتشری برخوردار بودند و با گرم شدن هوا منطقه را ترک می­کنند. پرندگان آبزی نیز در فصل زمستان از تراکم بیشتری برخوردار بودند و سبب افزایش تنوع پرندگان پارک شادی شده­اند (جدول4).

بحث  

 تغییرات جمعیت پرندگان پارک شادی در طول 6 ماه نشان داد که فراوانی گونه­های پرندگان در اسفندماه نسبت به دی و بهمن بیشتر بود که می­تواند به دلیل آب و هوای معتدل منطقه در اسفندماه باشد. مطابق (جدول1) تعداد گونه­های پرندگان خشکزی نسبت به تعداد گونه­های آبزی و کنارآبزی بیشتر بود. این یافته با نتایج تحقیقات عسگری در سال 1389 همخوانی دارد. وی در مطالعه­ای که بر روی پرندگان سه پارک دولت، شهروند و پارک 42 هکتاری انجام داده بود، تعداد گونه­های پرندگان خشکزی را بیشتر از گونه­های پرندگان آبزی ذکر کرده است (12). تعداد گونه­های پرندگان پارک شادی تقریباً با پارک دولت (37 گونه در برابر 36 گونه) مشابه است که دلیل آن مشابهت زیستگاه­های دو پارک است. با توجه به این که مساحت پارک شهروند که بزرگ­ترین پارک جنگلی اهواز با مساحت300 هکتار می باشد. دارای 11 گونه پرنده بوده، ولی پارک شادی با 7/1 هکتار مساحت، دارای 37 گونه بود. این امر نشان می­دهد که تنوع زیستگاهی پارک شادی (جزیره­ای بودن و وجود آب در اطراف آن) تعیین کننده­تر از وسعت پارک در جذب پرندگان می­باشد. از سوی دیگر تنوع درختی پارک جنگلی اندک و عمدتاً از گونه­هایEucalyptus camaldulensis Phoenix dactilifera, Prosopis spicigera تشکیل شده است، ولی پارک شادی علاوه بر درختان ذکر شده در حاشیه، دارای درختان گز، پده و نیزارهای انبوه نیز می­باشد. در سال 1372 هایل مقدم پرندگان پارک­های شهر تهران را معرفی کرده، که گونه­های دم جنبانک ابلق، گنجشک خانگی، زاغی و یاکریم غالب بوده­اند (15). در پارک شادی وجود گونه­های ذکر شده­ محرز می­باشد (جدول1)، ولی غالبیت نداشتند. در طی سال­های 1373، 1374، 1375 ، 1376، 1377 و 1378 بهروزی راد از پرندگان فضای سبز شهر تهران، مشخصات پراکندگی زیستگاه و وضعیت زادآوری خانواده کبوترها، خانواده کلاغ­ها، خانواده گنجشک­ها، خانواده چرخ ریسک­ها را مورد بررسی قرار داده است و تعدادی از گونه­های این خانواده­ها را زاد آوران پارک­های شهر تهران معرفی کرده است (2 تا 9). از گونه­های ذکر شده گنجشک خانگی و قمری خانگی در پارک شادی اهواز نیز زادآوری داشتند، علاوه بر آن گونه بلبل خرما نیز در پارک شادی زادآوری داشت. با این که گونه میوه خور  Hypocolius ampelinus از بومیان مناطق طبیعی جلگه­ای استان خوزستان می­باشد (11)، ولی در پارک شادی مشاهده نشد. از سسک­ها گونه Acrocephalus arundinaceus در تالاب­های خوزستان مشاهده می­شود (1)، ولی در پارک شادی مشاهده نشد. در سال 1373 بهروزی راد جامعه پرندگان فضاهای سبز شهر تهران را به 5 گروه (پرندگان بومی، پرندگان وارده شده به فضای سبز شهر تهران، پرندگان اهلی، پرندگانی که به طور اتفاقی وارد فضای سبز شده اند و پرندگان وحشی) تقسیم کرده است (4). در مقایسه با آن­ها در پارک شادی تنها پرندگان بومی و مهاجر عبوری حضور داشتند. بقیه گروه­ها در این پارک حضور نداشتند. زیرا به این پارک پرنده اهلی و گونه­های وارداتی آورده نشده است. از نظر زیستگاه در پارک شادی جزیره­ای پرندگان آبزی حضور داشتند که در پارک­های شهر تهران حضور ندارند. در سال 1387 رضوی 53 گونه پرنده در دو پارک قیطریه و جمشیدیه تهران شناسایی کرده (13)، این در حالی است که در پارک شادی 37 گونه پرنده شناسایی شده که از نظر وسعت بسیار کم­تر از آن دو پارک است. پارک جمشیدیه و قیطریه هر یک بیش از 10 هکتار وسعت دارند ولی پارک شادی 7/1 هکتار است. در 9 پارک اهواز 58 گونه پرنده شناسایی شده است (12)، ولی در پارک شادی با مساحت 7/1 هکتار بیش از دو سوم پرندگان پارک­های اهواز حضور داشته­اند. با بررسی مطالعات انجام شده در جهان و مقایسه آن با تحقیق صورت گرفته می­توان به این نتایج رسید:

همان­طور که پینو و همکاران در سال 2000 در اسپانیا بیان کرده­اند، ساختار چشم­انداز در غنای گونه­ای پرندگان موثر است، و غنای گونه­ای پرندگان اصولاً با تنوع چشم­انداز و فراوانی زیستگاه­های باز مانند زمین­های زراعی و بوته­زارها ارتباط دارد و نواحی روستایی نقش مکمل را در حفاظت از غنای گونه­ای پرندگان در اطراف مناطق حفاظت شده طبیعی در مقیاس­های مختلف دارند (24)، با نتایج این مطالعه همخوانی دارد. تنوع زیستگاهی پارک شادی، وجود انواع درختان و در اطراف آن چشم­انداز زیبایی را به­وجود آورده است، علی رغم وسعت کم آن دارای تنوع پرندگان قابل توجهی است (جدول1). فورس در سال 2008 در مکزیک ارتباط بین ویژگی­های زیستگاه و غنای گونه­ای پرندگان در حومه غربی مکزیک را مورد بررسی قرار داد و نشان داد که وضعیت پوشش درختی و ارتفاع درختان، غنای گونه­ای پرندگان را تعیین می­کند و مطابق با بررسی­های اکولوژیکی شهری، غنای گونه­ای پرندگان با افزایش شهرنشینی ارتباط منفی دارد (19). نتایج بدست آمده از مطالعه ترکیب جمعیت پرندگان پارک شادی نیز موید نتایج فورس می­باشد. خرا و همکاران در سال 2009 رابطه متقابل پرندگان و ویژگی­های زیستگاه در فضاهای سبز شهری در دهلی هندوستان را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که تنوع بیشتر در ساختار پوشش گیاهی، موجب تولید غذای بیشتر برای پرندگان و تنوع بیشتر پناهگاه و نیازهای آشیانه­ای فراهم می­کند و در نتیجه تنوع پرندگان بیشتر می­شود و همچنین بیان کردند که پرندگانی که جنگل را برای زیستن ترجیح می­دهند، با افزایش اندازه فضای سبز، تنوع و تراکم درختچه­ها، افزایش می­یابند و در نتیجه حفاظت از تنوع ساختاری پارک­ها در حفاظت از گیاهان و تنوع پرندگان در منطقه مؤثر است (20). این نتایج نیز با توجه به (جدول 1،2 و3) و (اشکال 6، 7 و 8) با نتایج کرا و همکاران همخوانی دارد. پالومینا وکاراسکال در سال 2006 در اسپانیا، تأثیر شهر بر روی پرندگان در یک مقیاس منطقه­ای را مورد مطالعه کردند و به این نتیجه رسیدند، که ساختن خانه­ها و ازبین بردن باغات، موجب کاهش تنوع و تراکم جمعیت پرندگان می­شود (22). نتایج بدست آمده از این مطالعه نتایج پالومینا و کاراسکال را تائید می­کند و نشان می­دهد که تنوع و ترکیب جمعتی پرندگان پارک شادی در مکان­هایی که دارای ساختمان و زمین بازی است، کم تر است، و این امر تاثیر ساختمان سازی بر تنوع پرندگان را نشان می­دهد. ساندستروم و همکاران در سال 2006 در سوئد، تنوع اکولوژیکی پرندگان در ارتباط با ساختار فضای سبز شهری را مورد مطالعه قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که کمیت و کیفیت فضاهای سبز با افزایش پوشش گیاهی از مرکز شهر به سمت حومه شهر افزایش می­یابد (25). نتایج مطالعه حاضر و تنوع پرندگان پارک شادی، نتایج ساندتستروم و همکاران را تائید می­کند. همان­طور که شوارتز و همکاران در سال 2008 در پارک یارکون، غنای گونه­ای و ترکیب جامعه پرندگان را در 20 ایستگاه که از نظر مدیریت در سطوح متفاوتی قرار داشتند، مورد بررسی قرار دادند و از 91 گونه پرنده شناسایی شده، 13 گونه غیربومی، 4 گونه استفاده کننده از مناطق شهری، 54 گونه به شهر عادت داشتند و20 گونه مهاجر بودند و به این نتیجه رسیدند که مدیریت پارک، تأثیر معنی­داری بر روی غنای گونه­ای پرندگان بومی و ساختار جامعه پرندگان می­گذارد و به دلیل تفاوت در نظام­های مدیریتی در پارک­ها، غنای گونه­ای و ساختار جامعه پرندگان تفاوت می­کند (26). این نتایج با نتایج به دست آمده از پارک شادی همخوانی دارد و اصولاً در پارک شادی در ارتباط با پرندگان مدیریتی وجود ندارد. ولجو و همکاران در سال 2009 در فیلیپین به بررسی توزیع، فراوانی و تنوع پرندگان در فضاهای سبز شهر مانیل پرداختند و به این نتجه رسیدند، که فضاهای سبز به عنوان پناهگاهی مهم برای تنوع زیستی پرندگان و همچنین حفاظت از گونه­های بومی و در معرض تهدید می­باشند (27). نتایج به دست آمده از مطالعه پرندگان پارک شادی با نتایج ولجو و همکاران مطابقت دارد و طبیعی است که پارک­های شهری از جمله پارک شادی زیستگاهی برای پرندگان شاخه­نشین Perching Birds بوده و می­توانند در حفاظت از پرندگان شهرزی نقش اساسی داشته باشند. علی رغم وجود پرندگان متنوع در پارک­های اهواز از جمله پارک شادی، مردم شناختی از پرندگان پارک­ها نداشتند و در مدیریت پارک نیز فون پرندگان جایگاهی نداشتند، ولی می­توان با مدیریت صحیح در پارک­ها امکاناتی ایجاد کرد که شهروندان بتوانند گونه‌های مختلف پرندگان را در پارک‌ها رصد کنند و پارک­ها به مراکز تماشای پرندگان و کسب اطلاعات محیط زیستی درباره زندگی پرندگان تبدیل شوند. اطلاعاتی نظیر ویژگی‌های زیستی، نوع پرنده، ارزش­های اقتصادی، بوم شناختی پرندگان و روش­های تولیدمثلی را با دوربین‌های چشمی و یا پوستر در اختیار تفریح کنندگان در پارک­ها قرار داد. هدف از این کار را می­توان، فرهنگ سازی و گسترش فرهنگ توجه به پرندگان بیان کرد و با این کار افرادی که به پارک مراجعه می­کنند، بیش از قبل به پرندگان توجه خواهند کرد. به­خصوص بچه ها نسبت به پرندگان توجه بیشتری نشان می­دهند و در عین حال که این کار نوعی تفریح نیز برای آن­ها به حساب می­آید و این کار با انگیزه نگاه جدید به پرندگان و نزدیک شدن مردم به آن­ها است. بسیاری از پرندگان در فصل سرما آذوقه ندارند و یا برای زندگی دچار مشکل می­شوند، می­توان از این طریق مشکل کمبود غذای پرندگان در زمستان را نیز برطرف کرد. همچنین پارک­های شهری می­توانند به عنوان پایگاهی برای شناساندن پرندگان به بچه­ها باشند و به عنوان آزمایشگاه طبیعی در علوم جانورشناسی محسوب شوند و موجب لذت بردن از مواهب خدادی را برای استفاده کنندگان فراهم نمایند. گسترش فرهنگ استفاده صحیح از طبیعت سبب حفاظت از گونه­های در خطر انقراض پرندگان در پارک­های شهری را فراهم می­کند.

پیشنهادها

1. استقرار ابزار ساده پرنده نگری در پارک­های شهر به ­خصوص در پارک جزیره­ای شادی اهواز برای تماشای پرندگان.

2. حضور یک متخصص محیط­زیست در بخش مدیریت پارک­های شهری برای گسترش فرهنگ محیط زیست و  چگونگی حفاظت از پرندگان شهری و در خطر انقراض و هماهنگی در طراحی پارک­­­ها و فضاهای سبز برای  تماشای پرندگان.

3. برقراری تورهای پرنده نگری در پارک­های شهری برای شناساندن ارزش­های پرندگان به مردم.

تشکر و قدردانی

بدین­وسیله از شورای پژوهشی واحد علوم و تحقیقات خوزستان، بخصوص معاونت محترم پژوهشی واحد علوم و تحقیقات خوزستان آقای دکتر حیدری نژاد، بخاطر تامین بودجه تحقیقاتی این پروژه سپاسگزاری می­نمائیم.

  1. امینی نسب، س. م.، و بهروزی راد، ب.، 1390. بررسی فنولوژی تولیدمثل و میزان موفقیت زادآوری سسک تالابی  بزرگ  Acrocephalus arundinaceusدر آب بندان دائمی زرین کلای استان مازندران، مجله زیست شناسی ایران، جلد 24 شماره 5، صفحات655-668.
  2. بهروزی راد، ب.، 1373. پرندگان فضای سبز شهر تهران، فصلنامه علمی فضای سبز، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، شماره 7. صفحات20-25.
  3. بهروزی راد، ب.، 1373. پرندگان فضای سبز شهر تهران، فصلنامه علمی فضای سبز، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، شماره 8. صفحات50-55
  4. بهروزی راد، ب.، 1374. پرندگان فضای سبز شهر تهران، فصلنامه علمی فضای سبز، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، شماره 9-10. صفحات54-59.
  5. بهروزی راد، ب.، 1375. پرندگان فضای سبز شهر تهران، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز، حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد4. صفحات22-26.
  6. بهروزی راد، ب.، 1376. پرندگان فضای سبز شهر تهران، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز، حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد5. صفحات26-32.
  7. بهروزی راد، ب.، 1376. پرندگان فضای سبز شهر تهران، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز، حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد6. صفحات53-57.
  8. بهروزی راد، ب.، 1377. پرندگان فضای سبز شهر تهران، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد2. صفحات36-40.
  9. بهروزی راد، ب.، 1378. پرندگان فضای سبز شهر تهران، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد3. صفحات43-47
  10. حکمتی، ح.، 1373. نقش فضای سبز و اهمیت آن در زندگی انسان، فصلنامه علمی محیط زیست، شماره 6-5. صفحات 29-26.
  11. حسینی موسوی، س. م.، و بهروزی راد، ب.، 1392. بررسی میزان موفقیت زادآوری میوه خور Hypocolius ampelinus در مجتمع کشت و صنعت هفت تپه و میان آب خوزستان، مجله پزوهش های جانوری (مجله زیست شناسی ایران سابق) جلد 27، شماره 1. صفحات 48-37.
  12. عسگری، ر.، 1389. شناسایی پرندگان پارک­های شهر اهواز، پایان نامه کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات، خوزستان، صفحه250.
  13. رضوی، ف.، 1387. مطالعه و شناسایی پرندگان شهر تهران به­خصوص در دو پارک قیطریه و جمشیدیه تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، واحد علوم و تحقیقات تهران، صفحه 164.
  14. منصوری، ج.، 1375. ضرورت وجود پرندگان در فضای سبز شهری، مجموعه مقالات علمی و تخصصی فضای سبز، حوزه معاونت خدمات شهری، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، جلد1. صفحات 30-33.
  15. هایل مقدم، ک.، 1372. آشنایی با پرندگان شهری. فصل­نامه علمی فضای سبز، انتشارات سازمان پارک­ها و فضای سبز شهر تهران، شماره3. صفحات 64- 76.
    1. Alvarez, R. O. I., and Fors, M., 2009. Living in the big city: Effects of urban land-use on bird community structure, diversity, and composition, Landscape and Urban Planning. 90, PP: 189–195
    2. Anderies, J. M., Katti, M., and Shochat, E., 2007. Living in the city: Resource availability, predation,and bird population dynamics in urban areas. Journal of Theoretical Biology. 247, PP: 36-49.
    3. Bouyer, J., Sana, Y., Samandoulgou, Y., Cesar, J., Guerrini, L., Zoungrana, C. K., and Dulieu, D., 2007. Identification of ecological indicators for monitoring Ecosystem health in the trans-boundary, W., Regional park: A pilot study. Biological conservation. 38, PP: 73-88.
    4. Fors, I. M. G., 2008. Relation between habitat attributes and bird richness in a western Mexico suburb. Landscape and Urban Planning. 84, PP: 92–98.
    5. Khera, N., Mehta, V., and Sabata, B. C., 2009. Interrelationship of birds and habitat features in urban greenspaces in Delhi, India.Urban Forestry & Urban Greening. 8, PP: 187–196.
    6. Krebs, C. J., 2001. Ecological Methodology, Version 6.0, pages130-150.
    7. Palomino, D., Carrascal, L. M., 2006. Urban influence on birds at a regional scale: A case study with the avifauna of northern Madrid provinceLandscape and Urban Planning. 77, PP: 276–290.
    8. Pejchar, L., Pringle, R. M., Ranganathan, J., Zook, J. R., Duran, G., and Oviedo, F., Daily, G. C., 2008. Birds as agents of seed dispersal in a human-dominated landscape in southern Costa Rica. Biological conservation. 141, PP: 536–544.
    9. Pino, J., Roda, F., Ribas, J., and Pons, X., 2000. Landscape structure and bird species richness:implications for conservation in rural areas between natural parks. Landscape and Urban Planning. 49, PP: 35-48.
    10. Sandstrom, U. G. P., 2006. Angelstam, and Mikusinski, G., Ecological diversity of birds in relation to the structure of urban green space. Landscape and Urban Planning. 77, PP: 39–53.
    11. Shwartz, A., Shirle, S., and S., Kark., 2008. How do habitat variability and management regime shape the spatial heterogeneity of birds within a large Mediterranean urban park? Landscape and Urban Planning. 84, PP: 219–229
    12. Vallejo, J. B. M., Aloy, A. B., and xxx, P. S., 2009. On The distribution, abundance and diversity of birds in Manila’s last greenspaces. Landscape and Urban Planning. 89, PP: 75–85.

  • تاریخ دریافت: 02 خرداد 1392
  • تاریخ بازنگری: 12 آذر 1392
  • تاریخ پذیرش: 30 آذر 1392