نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
بیهوشکنندهها در آبزیپروری عمدتاً بهمنظور کاهش استرس و جلوگیری از آسیب ماهیان طی دستکاری استفاده میشود. بررسی حاضر اولین مطالعه در زمینه اثر امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات (CMSE) بر بیهوشی ماهی سفید با میانگین وزنی 25/0±35/3 گرم در ایران میباشد. ماهیان در معرض غلظتهای 197، 263 و 395 میکرولیتر در لیتر CMSE قرار گرفتند. در طول آزمایش دمای آب 20 درجه سانتیگراد و pH آن 1/8 بود. نتایج نشان داد که زمان القاء بیهوشی با افزایش غلظت CMSE بهطور معنیداری کاهش یافت (05/0>P). در زنش سرپوش آبششی و زمان برگشت از بیهوشی بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیداری وجود نداشت (05/0
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effect of Spearmint (/-Carvon) Oil and Methyl Salicylate Oil Emulsion on Anesthesia of Rutilus frisii kutum
نویسندگان [English]
چکیده [English]
Anesthetics are used with increasing frequency in aquaculture, mainly to reduce the stress and to prevent mechanical damage to fish during handling. Present study is the first study on the effect of spearmint (/-carvone) and methyl salicylate oil emulsion (CMSE) on anesthesia of Rutilus frisii kutum with average body weights 3.35±0.25 g in Iran. The water temperature was 20 ˚C and pH was 8.1 during the investigation. Fish were exposed to the concentrations of 197, 263 and 395 µl/L of CMSE. Results showed that induction time decreased significantly with increasing of the concentration of CMSE (P0.05). Opercular rate firstly increased and then slowly decreased with increasing the concentration of anesthetic. Also, no mortality was observed in the study. The results of this study show that applications of spearmint and methyl salicylate oil emulsion in 263 µl/L level, can be suitable for anesthetization of Rutilus frisii kutum.
کلیدواژهها [English]
اثر امولسیون اسانس نعناع (کاروون) و متیلسالیسیلات بر بیهوشی ماهی سفید
(Rutilus frisii kutum)
زهرا روحی*، محمدرضا ایمانپور و بیبی مهسا جوادی موسوی
گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست، گروه شیلات
تاریخ دریافت: 25/8/92 تاریخ پذیرش: 11/12/92
چکیده
بیهوشکنندهها در آبزیپروری عمدتاً بهمنظور کاهش استرس و جلوگیری از آسیب ماهیان طی دستکاری استفاده میشود. بررسی حاضر اولین مطالعه در زمینه اثر امولسیون اسانس نعناع (کاروون) و متیلسالیسیلات (ECMS) بر بیهوشی ماهی سفید با میانگین وزنی 25/0±35/3 گرم در ایران میباشد. ماهیان در معرض غلظتهای 197، 263 و 395 میکرولیتر در لیتر ECMS قرار گرفتند. در طول آزمایش دمای آب 20 درجه سانتیگراد و pH آن 1/8 بود. نتایج نشان داد که زمان القاء بیهوشی با افزایش غلظت ECMS بهطور معنیداری کاهش یافت (05/0>P). در زنش سرپوش آبششی و زمان برگشت از بیهوشی بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیداری وجود نداشت (05/0
واژه های کلیدی: بیهوشی، زمان القاء، نعناع، ماهی سفید
* نویسنده مسئول، تلفن: 09106071079 ، پست الکترونیکی: roohi26_iut@yahoo.com
مقدمه
ماهیان در شرایط پرورشی اغلب در معرض عوامل استرسزا مانند دستکاری، وزنکشی، خونگیری، تکثیر مصنوعی، حمل و نقل و جراحی قرار میگیرند (27). استرس موجب مجموعهای از پاسخهای فیزیولوژیکی می شود (11، 19، 21، 22)، که به شدت میتواند رشد، تولید مثل، عملکردهای ایمنی و میزان بازماندگی را تحت تأثیر قرار دهد (13، 37). داروهای بیهوشکننده برای کاهش یا به حداقل رساندن استرس در ماهیان مؤثر شناخته شدهاند (16، 31، 32). با اینحال، این عوامل میتوانند اثرات جانبی داشته باشند که باید با احتیاط مصرف شوند (38). معیارهای اساسی که برای ارزیابی بیهوشکننده مطلوب در آبزیپروی در نظر گرفته میشود عبارتند از: بیخطر بودن برای انسان، ماهی و محیط زیست، ارزان باشد، در دسترس و برگرفته از طبیعت باشد (14، 25، 30).
استفاده از بیهوشکنندهها در آبزیپروری و مدیریت آن، کاهش استرس و کاهش تأثیر بر رفتار و فرآیندهای فیزیولوژی ماهی را بههمراه دارد (1). طی سالیان گذشته بهمنظور به حداقل رساندن اثرات استرس در ماهی، مطالعاتی جهت استفاده از محصولات طبیعی با خواص بیحسکنندگی صورت گرفته است (33)، که از مهمترین آنها میتوان به اسانس میخک، بهلیمو و رزماری اشاره کرد (20، 23، 24، 29، 35، 36). گیاهان دارویی بهعلّت دارا بودن مواد مؤثره گوناگون میتوانند در درمان بسیاری از بیماریها و علائم آنها مثل درد، مورد استفاده قرار گیرند (6).
نعناع خوراکی (Mentha spicata) متعلق به خانواده لامیاسه (Lamiaceae) با سرشاخههای معطر است که مصارف صنعتی و دارویی فراوانی دارد (3، 7). در ایران در اکثر مناطق این گیاه را میتوان کشت کرد (8). از اسانس این گیاه در زمینه تهیه داروهای مسکن در درمان تب، سردرد و غیره و در صنایع غذایی به عنوان طعمدهنده غذاها و شیرینیجات استفاده میشود (2). کاروون ترکیبی از اسانس نعناع است که باعث طعم و عطر آن میشود (8). اثر بیحسکنندگی کاروون روی سیستم عصبی مرکزی و محیطی شامل اثرات ضد درد، آرام بخش و ضد تشنج است (17).
اسانس کاج حاوی ماده خالص متیلسالیسیلات است که در ساخت پمادهای مسکن درد استفاده میشود. متیلسالیسیلات را میتوان با استری کردن سالیسیلیک اسید با متانول سنتز کرد. خواص دارویی آن شامل اثرات ضد درد، ضد التهابی، مهار تجمعی پلاکت و سمیت است (17).
اگرچه نعناع و متیلسالیسیلات بهطورجداگانه نیز داری اثر بیهوشکنندگی هستند با اینحال، ترکیب آنها اثر بیهوشیکنندگی با دوز پایینتر، القاء سریعتر و برگشت از بیهوشی سریعتر دارد (17). لذا هدف از این مطالعه بررسی اثر بیهوشی امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات و تعیین غلظت مؤثر آن در ماهی سفید است.
مواد و روشها
تهیّه ماهی: این پژوهش در تابستان 1392 در مرکز تحقیقات آبزیپروری شهید فضلی برآبادی دانشگاه علومکشاورزی و منابعطبیعی گرگان انجام شد. در این مطالعه، ماهی سفید (با میانگین وزنی 25/0±35/3 گرم و میانگین طول کل 2/0±61/7 سانتیمتر) از کارگاه تکثیر و پرورش سیجوال در استان گلستان تهیه و به مدت دو هفته عمل سازگارشدن انجام شد.
تهیه امولسیون بیهوشی: امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات (ECMS) از 4/28% کاروون، 4% متیلسالیسیلات، بهعنوان اجزاء گیاهی و 25% گلیسیرین و 5% پلیسوربات 80% به عنوان ماده امولسیونکننده در یک محلول آبی تشکیل شده است. اسانس نعناع از شرکت داروسازی گیاه اسانس (گرگان، ایران)، متیلسالیسیلات، گلیسیرین و پلیسوربات 80 از شرکت دانش صنعت پژوهش خزر (گرگان، ایران) تهیّه گردید. مواد تشکیل دهنده با هم ترکیب و با دستگاه همگنکننده به مدت سه دقیقه با سرعت 8000 دور در دقیقه مخلوط شدند تا مایع سفید درخشان شکل گرفت.
برای تعیین غلظت مناسب امولسیون بیهوشی از هجده قطعه ماهی سفید (با میانگین وزنی 25/0±35/3 گرم و میانگین طول کل 2/0±61/7 سانتیمتر) استفاده شد که به طور تصادفی به سه گروه ششتای تقسیم شدند. براساس مطالعات گذشته، غلظتهای مورد نظر برای انجام آزمایش عبارت بود از 197، 263 و 395 میکرولیتر در لیتر که به آبی با دمای 20 درجه سانتیگراد و pH در حدود 1/8 اضافه گردید. در این آزمایش، مدت زمان القاء بیهوشی، مدت زمان بازگشت از بیهوشی، زنش سرپوش آبششی در زمان القاء بیهوشی و در زمان بازگشت از بیهوشی محاسبه گردید. تجزیه وتحلیل دادهها به روش آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون دانکن جهت مقایسه میانگینها انجام شد. اختلاف بین میانگینها در تیمارهای مختلف با سطح اطمینان 05/0P< تعیین گردید. برای عملیات آماری از نرمافزار 16 SPSS استفاده شد.
نتایج
میانگین زیست سنجی ماهیان مورد آزمون مطابق جدول 1 میباشد.
نتایج تحقیق حاضر نشان داد که میانگین زمان ایجاد بیهوشی در بین غلظتهای مختلف امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات تفاوت معنیداری وجود دارد (05/0>P). بهطوریکه، بیهوشی با غلظت 395 میکرولیتر در لیتر در مقایسه با غلظتهای دیگر سریعتر ایجاد شد (شکل 1). بین متوسط زمان برگشت از بیهوشی در غلطتهای مختلف تفاوت معناداری مشاهده نشد (05/0
جدول 1- میانگین زیست سنجی ماهی سفید بیهوششده با غلظتهای مختلف ECMS
غلظت ECMS (µl/L) |
وزن (گرم) |
طول کل (سانتیمتر) |
197 (6=n) |
a22/0±517/3 |
a306/0±56/7 |
263 (6=n) |
a072/0±3/3 |
a115/0±66/7 |
395 (6=n) |
a345/0±223/3 |
a2/0±6/7 |
تذکر: حروف مشابه در هر ردیف نشاندهنده عدم اختلاف معنیدار در سطح 05/0>P
شکل 1- میانگین زمان بیهوشی و برگشت از بیهوشی در ماهی سفید بیهوش شده با ECMS
حروف غیرمشابه بیانگر وجود اختلاف معنیدار و حروف مشابه بیانگر عدم وجود اختلاف معنیدار میباشد (05/0>P)
بحث و نتیجهگیری
در آبزیپروری مدرن، ماهیان اغلب در معرض عوامل مختلف استرسزا مانند دستکاری، تکثیر مصنوعی و حمل و نقل قرار میگیرند که اثر منفی بر عملکرد رشد و بقاء ماهی دارد (9، 21). یکی از روشهای متداول برای کاهش پاسخ استرس و مرگ و میر ماهیان طی دستکاری، استفاده از بیهوشکنندهها است (11، 12، 18). بیهوشی مجموعهای از حالات بیحسی، خوابآلودگی، بیدردی و شلی اسکلتی و عضلانی است. روش القاء بیهوشکنندههای ماهی شامل غوطهوری، تزریق وریدی، عضلانی و یا داخل صفاقی و بلع از راه دهان است (17). متداولترین روش از طریق استنشاق است که داروی بیهوشی در آب پراکنده شده و توسط آبششها جذب میشود (28). فاکتورهای متعددی مانند گونهماهی، اندازهی بدن و کیفیت آب (مانند سختی، دما و شوری) بر عملکرد بیهوشکنندهها اثر می گذارد (15، 34).
شکل 2- متوسط سرعت زنش سرپوش آبشش در ماهی سفید بیهوش شده با ECMS
حروف غیر مشابه بیانگر وجود اختلاف معنیدار و حروف مشابه بیانگر عدم وجود اختلاف معنیدار میباشد (05/0>P)
تحقیق حاضر نشان داد که امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات میتواند بدون مشاهده تلفات و با موفقیت باعث بیهوشی ماهی شود. نتایج آنالیز آماری در مورد زمان بیهوشی بین تیمارهای مختلف دارای اختلاف معنیدار است، بهطوری که هرچه مقدار دوز دارو بیشتر باشد مدت زمان رسیدن به مرحله 4 بیهوشی کمتر میشود. این نتایج در مورد سایر بیهوشکنندهها مانند گل میخک، تنباکو، بیکربنات سدیم و اسانس آویشن نیز گزارش شده است (4، 5، 10). بنابراین، زمان ایجاد بیهوشی با غلظت امولسیون بیهوشی رابطه مستقیم دارد که با مطالعه جواهری و همکاران (2012) بر ماهی سفید بیهوششده با اسانس میخک مطابقت دارد.
شکل 2 تغییرات سرعت زنش سرپوش آبشش ماهی سفید را طی القاء بیهوشی و طی برگشت از بیهوشی نشان میدهد. در ابتدا زنش سرپوش با افزایش غلظت بیهوشکننده افزایش و سپس کاهش مییابد. سرعت زنش سرپوش آبشش طی بیهوشی و طی برگشت از بیهوشی در بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیداری نداشت. با این حال، بیشترین سرعت زنش سرپوش طی القاء بیهوشی و برگشت از بیهوشی مربوط به تیمار 263 میکرولیتر در لیتر بود. گونههای مختلف ماهیان سرعت زنش سرپوش آبششی متفاوتی دارند که میتواند میزان جذب داروی بیهوشکننده و القاء بیهوشی را نشان دهد. طبق نتایج بدست آمده از این مطالعه، تیمار 263 میکرولیتر در لیتر برای بیهوشی مناسب تشخیص داده میشود. در مطالعه دنیر و همکاران (2011) بر اثر امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات در بیهوشی آزاد ماهی اطلس با میانگین وزنی 26±117 گرم، غلظت 789 میکرولیتر در لیتر مناسب تشخیص داده شد.
با توجه به اینکه پس از انجام آزمایش تلفات یا رفتارهای غیرطبیعی در ماهیها طی دو هفته تحت نظر گرفتن آنها مشاهده نگردید، به نظر میرسد که امولسیون اسانس نعناع (کاروون) و متیلسالیسیلات (ECMS) اثرات منفی بر فیزیولوژی یا رفتار ماهی ندارد و از آنجایی که یک ترکیب گیاهی است انتظار میرود که به آسانی در محیط تجزیه شود و اثرات سوء زیستمحیطی نیز نداشته باشد. با توجه به نتایج این تحقیق میتوان گفت که امولسیون اسانس نعناع و متیلسالیسیلات میتواند در کنار سایر بیهوشکنندهها به عنوان یک داروی بیهوشی مؤثر و مطلوب مد نظر قرار داد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از سرکار خانم دکتر سارا خراسانینژاد و آقای دکتر خدایار همتی، اعضای محترم هیئت علمی دانشکده علوم باغبانی و سرکار خانم مهندس معصومه کمالی از دانشکده شیلات و محیطزیست دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، نهایت تشکر و قدردانی بعمل میآید.