نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان
چکیده
مطالعه پارامترهای خونی بهطور گسترده جهت ارزیابی وضعیت سلامت و نیز بهعنوان شاخصهای استرس در ماهیان استفاده میشود. مطالعه حاضر بهمنظور اندازهگیری گلوکز، کلسترول و هماتوکریت بهعنوان شاخصهای ارزیابی اثر دانه شنبلیله بر سلامت و مقاومت کپورمعمولی (057/0±457/2 گرم) نسبت به استرس شوری انجام شد. ماهیان در چهار گروه در سطوح مختلف صفر، 5/0، 1و 5/1% شنبلیله تعذیه شدند. بعد از 70 روز تغذیه، بهمنظور سنجش گلوکز و هماتوکریت، خونگیری طی پنج مرحله انجام شد (یکبار قبل از استرس و چهار مرحله بعد از استرس). شوری بهطور معنیداری بر میزان گلوکز، کلسترول و هماتوکریت تأثیر داشت (05/0>P). در روز اول پس از استرس، میزان گلوکز و هماتوکریت در همهی تیمارها در مقایسه با میزان آنها قبل از استرس بهطور معنیداری افزایش یافت (05/0>P). بعد از استرس، میزان کلسترول در همه تیمارها در مقایسه با قبل از استرس بهطور معنیداری کاهش یافت (05/0>P). میزان هماتوکریت در بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیدار نداشت (05/0P). سطوح گلوکز و هماتوکریت در همه تیمارها به تدریج از روز سوم کاهش یافت. بعد از استرس، تفاوت معنیداری در میزان بازماندگی در بین تیمارها مشاهده نشد (05/0
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effect of Salinity Stress on Survival, Biochemical and Blood Parameters of Cyprinus carpio Fed with Fenugreek Seed (Trigonella foenum–graecum) Supplement
نویسنده [English]
چکیده [English]
The study of blood parameters has been widely used to assess the health status and as stress indicators in fishes. This study was conducted in order to measure of glucose, cholesterol and hematocrit as indicators to evaluate the effect of fenugreek seeds meal (FKSM) on health and resistance of common carp (2.457±0.057 g) to salinity stress. Fish were divided into four groups fed on diets containing FKSM in different levels; 0 (control), 0.5, 1 and 1.5%. After 70 days feeding, blood samples were obtained in five stages (once before and four times after stress) for evaluate glucose and hematocrit levels. Salinity significantly affected glucose, cholesterol and hematocrit (P
کلیدواژهها [English]
اثر تنش شوری روی بقاء، پارامترهای بیوشیمیایی و خونی کپور معمولی
(Cyprinus carpio L., 1758) تغذیه شده با مکمل غذایی دانه شنبلیله
زهرا روحی*، محمدرضا ایمانپور، ولیاله جعفری، وحید تقیزاده
گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیطزیست، گروه شیلات
تاریخ دریافت: 12/12/92 تاریخ پذیرش: 21/3/93
چکیده
مطالعه پارامترهای خونی بهطور گسترده جهت ارزیابی وضعیت سلامت و نیز بهعنوان شاخصهای استرس در ماهیان استفاده میشود. مطالعه حاضر بهمنظور اندازهگیری گلوکز، کلسترول و هماتوکریت بهعنوان شاخصهای ارزیابی اثر دانه شنبلیله بر سلامت و مقاومت کپور معمولی (057/0±457/2 گرم) نسبت به استرس شوری انجام شد. ماهیان در چهار گروه در سطوح مختلف 0، 5/0، 1و 5/1% شنبلیله تعذیه شدند. بعد از 56 روز تغذیه، بهمنظور سنجش گلوکز و هماتوکریت، خونگیری طی پنج مرحله انجام شد (یکبار قبل از استرس و چهار مرحله بعد از استرس). شوری بهطور معنیداری بر میزان گلوکز، کلسترول و هماتوکریت تأثیر داشت (05/0>P). در روز اول پس از استرس، میزان گلوکز و هماتوکریت در همهی تیمارها در مقایسه با میزان آنها قبل از استرس بهطور معنیداری افزایش یافت (05/0>P). بعد از استرس، میزان کلسترول در همه تیمارها در مقایسه با قبل از استرس بهطور معنیداری کاهش یافت (05/0>P). میزان هماتوکریت در بین تیمارهای مختلف تفاوت معنیدار نداشت (05/0P). سطوح گلوکز و هماتوکریت در همه تیمارها به تدریج از روز سوم کاهش یافت. بعد از استرس، تفاوت معنیداری در میزان بازماندگی در بین تیمارها مشاهده نشد (05/0
واژه های کلیدی: کپور معمولی، دانه شنبلیله، پارامترهای خون، تنش شوری
* نویسنده مسئول، تلفن: 09106071079، پست الکترونیکی: roohi26_iut@yahoo.com
مقدمه
کپور معمولی (Cyprinus carpio L., 1758) جزء ماهیان اقتصادی دریای خزر است (2) و بهعلّت ویژگیهای منحصر بهفرد پرورشی در اکثر کشورهای دنیا تکثیر و پرورش داده میشود و در ایران نیز بهعنوان یکی از گونههای با اهمیت اقتصادی بالا و پرطرفدار در اکثر مناطق کشور کشت میشود (3). در سالهای اخیر بهدلیل صید بی رویه مولدین، تغییر در شرایط رودخانهها و افزایش آلودگی، جمعیت مولدین طبیعی کاهش یافته (4) که بهمنظور بازسازی ذخایر، اقدام به تکثیر نیمه طبیعی این ماهی شده است. یکی از مشکلات عمده، تلفات بچهماهیانی است که از مراکز تکثیر رهاسازی میشوند (48). همچنین، در طول دورهی پرورش و حمل و نقل در معرض عوامل استرسزا مانند دستکاری، کیفیت آب و تغییر در میزان دما و شوری آب قرار میگیرند (19، 22، 52، 61).
درک ماهیت پاسخ فیزیولوژیک ماهی پرورشی به تنشهای مربوط به آبزیپروری از مهمترین مسائل روز در خصوص بهبود شرایط نگهداری ماهیان و نیز افزایش محصول پرورشی است (6). بهطورکلی، ماهیان سازگاریهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی تکامل یافتهای تحت عنوان پاسخ استرس برای مقابله با این چنین محدودیتها دارند، که مانع اثرات زیانآور میشود و یا آنها را به حداقل می رساند (32). پاسخ استرس شامل پاسخ اولیه، ثانویه و پاسخ سوم میباشد (18، 23، 26). پاسخ اولیه شامل دریافت یک تغییر حالت توسط سیستم عصبی مرکزی و آزادسازی هورمونهای استرس، کورتیزول و کاتکولامینها توسط سیستم آندوکرین به جریان خون میباشد (45). پاسخهای ثانویه بهعنوان نتیجهای از استرس رخ میدهد که منجر به تغییر در خون، شیمی بافت (39) و تغییرات هماتولوژی مانند قند خون (56) میشود. پاسخ سوم در وضعیت رشد فیزیکی، مقاومت به بیماری و ظرفیت تولیدمثلی جاندار آشکار میشود (12، 13، 32). بسیاری از این پاسخها بهعنوان شاخصهای کمّی استرس در ماهیان استفاده میشود (17).
یکی از شاخصهای مهم و قابل اطمینان در بررسی وضعیت سلامتی و فیزیولوژیکی ماهیان سنجش پارامترهای خون آنهاست که از تغذیه، عوامل محیطی و سن اثر می پذیرد (20). کورتیزول و گلوکز شاخصهای مناسب فیزیولوژیک جهت بررسی رخداد استرس در ماهیان می باشند (34) که به هنگام وقوع استرس مقادیر آنها افزایش مییابد (15، 44، 50). علاوهبراین، پارامترهای هماتولوژیکی میتواند بهعنوان شاخصهای شرایط فیزیولوژیک، حضور بیماری و استرس استفاده شود (46). بنابراین، مطالعهی پارامترهای خونی در ماهیان بهطور گسترده میتواند برای تعیین تغییرات فیزیوپاتولوژیک در شرایط مختلف استرس استفاده شود (47).
در حال حاضر چالش عمده در آبزیپروری، بهبود جیرههای فرموله شده برای بهینهسازی و ارتقاء سلامت ماهیان میباشد (7). شنبلیله (Trigonella foenum graecum) گیاهی یکساله است که دارای دانههای غنی از پروتئین و برگهای آن سرشار از ویتامینها و مواد معدنی است (8). شنبلیله غنی از فلاوونوئیدها و ساپونینها است که نشان دهنده عملکردهای حفاظتی برای آسیب اکسیداتیو (31) و خواص ایمنی میباشد (16). همچنین دارای لکتین و کولین است که به حلشدن کلسترول و ترکیبات چربی، مواد معدنی، آهن، فسفات و ویتامین A و D کمک میکند (58). اثرات مثبت این گیاه بر رشد و پاسخ ایمنی تیلاپیا تأیید شده است (8).
یکی از راههایی که میتوان برای موفقیت عملیات بازسازی ذخایر بکار برد، افزایش تحمل استرس از طریق دستکاری جیره غذایی ماهیان است. لذا هدف از این مطالعه بررسی اثر شوری بر پاسخهای فیزیولوژیک استرس در ماهیان کپور معمولی تغذیه شده با مکمل غذایی دانه شنبلیله، بهبود روشهای پرورش تجاری و حفظ ذخایر کپور معمولی در محیطهای طبیعی است.
مواد و روشها
تهیّه ماهی: این پژوهش در تابستان 1392 در مرکز تحقیقات آبزیپروری شهید فضلی برآبادی دانشگاه علومکشاورزی و منابع طبیعی گرگان انجام شد. در این مطالعه، تعداد 180 قطعه ماهی کپور معمولی (057/0±457/2 گرم) از کارگاه تکثیر و پرورش ماهی کلمه سیجوال در استان گلستان تهیّه و به مدت دو هفته در شرایط آزمایشگاه نگهداری شدند. آزمایش بهصورت کاملاً تصادفی با چهار تیمار و سه تکرار در هر سطح، به مدت 8 هفته انجام شد. هر تیمار به میزان 3% وزن بدن، 4 بار در روز تغذیه میشدند. هر دو هفته، ماهیان هر تیمار وزن و مقدار غذادهی براساس آن تنظیم میشد. مدفوع و دیگر مواد باقیمانده هر روز صبح از مخازن خارج میشد. در طول دورهی پرورش دمای آب 1±25 درجه سانتیگراد، اکسیژن محلول در آب 65/0±9/5 میلیگرم در لیتر و اسیدیته آب 07/0±8/7 بود. در هر آکواریوم 15 قطعه ماهی قرار گرفت.
تهیّه جیره غذایی: دانه شنبلیله از بازار محلی تهیّه و بهصورت پودر شده از الک عبور داده شد. چهار تیمار با سطوح مختلف 0، 5، 10 و 15 گرم شنبلیله در یک کیلوگرم غذا تهیّه شد. مواد تشکیلدهنده هر تیمار با اضافه کردن مقداری آب گرم ترکیب شده، خمیرهای تهیّه شده از چرخ گوشت عبور داده شدند و غذاهای مورد آزمایش ساخته شد. غذاهای مرطوب در دمای اتاق به مدت 2 روز خشک شدند (8).
پس از 56 روز تغذیه، جهت بررسی اثر پودر دانه شنبلیله اضافه شده به جیره، تیمارها به مدت هفت روز تحت تنش شوری 13 گرم در لیتر قرار گرفت و میزان گلوکز، کلسترول، هماتوکریت و درصد بازماندگی آنها اندازه گیری شد.
سنجش گلوکز، کلسترول و هماتوکریت: میزان هماتوکریت، کلسترول و گلوکز قبل از تنش شوری و بعد از انتقال ماهیان به شوری مورد نظر طی چهار مرحله (روزهای اوّل، سوّم، پنجم و هفتم پس از تنش) اندازهگیری شد. به منظور آنالیز هماتوکریت، نمونههای خون با قطع ساقه دمی با استفاده از لولههای مویینهی هپارینه و دستگاه هماتوکریت خوان انجام شد. برای آنالیز کلسترول و گلوکز، نمونههای خون فوراً در دمای اتاق سانتریفیوژ (با دور 5000 در دقیقه و به مدت 7 دقیقه) و پلاسما جدا شده و در دمای 20- درجه سانتیگراد تا زمان آنالیز نگهداری شد. میزان گلوکز و کلسترول با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر و کیتهای تجاری (پارس آزمون، ایران) اندازهگیری شد.
تجزیه وتحلیل دادهها به روش آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون دانکن جهت مقایسه میانگینها انجام شد. اختلاف بین میانگینها در تیمارهای مختلف با سطح اطمینان 05/0P< تعیین گردید. برای عملیات آماری از نرمافزار 16 SPSS استفاده شد.
نتایج
نتایج مربوط به بازماندگی تیمارهای مختلف بعد از تنش شوری (جدول یک) نشان داد که ماهیان تغدیه شده با شنبلیله 1%، بیشترین بازماندگی و ماهیان تغذیه شده با شنبلیله 5/1% کمترین بازماندگی را داشتند. با اینحال، بین هیچیک از تیمارهای آزمایش تفاوت معنیداری مشاهده نشد (05/0P>).
جدول 1- بازماندگی (میانگین± انحراف معیار) کپور معمولی تغذیه شده با شنبلیله تحت تنش شوری
شنبلیله 5/1% |
شنبلیله 1% |
شنبلیله 5/0% |
شاهد |
شاخص |
13 |
13 |
13 |
13 |
) pptشوری ( |
43/9±33/93a |
100a |
71/4±67/96a |
71/4±67/96a |
درصد بازماندگی |
تذکر: حروف انگلیسی مشابه در هر ردیف نشاندهنده عدم اختلاف معنیدار در سطح 05/0>P
جدول 2- تغییرات غلظت شاخص هماتوکریت (میانگین± انحراف معیار) در ماهیان تغذیه شده با شنبلیله تحت تنش شوری
شنبلیله 5/1% |
شنبلیله 1% |
شنبلیله 5/0 % |
شاهد |
شاخص هماتوکریت (%) |
aC354/0±55/31 |
aC212/0±95/30 |
aB899/2±85/28 |
aD414/1±9/31 |
قبل از تنش |
aA78/7±5/51 |
aA95/4±5/59 |
aA121/2±5/49 |
aA707/0±5/59 |
روز اول پس از تنش |
aA707/0±5/49 |
aB121/2±5/49 |
aA536/3±5/47 |
aB414/1±50 |
روز سوم پس از تنش |
aA76/1±75/48 |
aB83/2±48 |
aA06/1±75/46 |
aB66/5±5/44 |
روز پنجم پس از تنش |
aA121/2±5/43 |
aB47/2±75/46 |
aA77/1±25/46 |
aB414/1±44 |
روز هفتم پس از تنش |
تذکر: حروف انگلیسی کوچک غیرمشابه در هر ردیف و حروف انگلیسی بزرگ غیرمشابه در هر ستون بیانگر اختلاف معنیدار در سطح 05/0 > P
جدول 3- تغییرات گلوکز (میانگین± انحراف معیار) بر حسب میلیگرم در دسیلیتر در ماهیان تغذیه شده با شنبلیله تحت تنش شوری
شنبلیله 5/1% |
شنبلیله 1% |
شنبلیله 5/0% |
شاهد |
شاخص گلوکز |
aC365/16±81/116 |
aC703/0±1/116 |
aC716/24±84/114 |
aC94/4±47/117 |
قبل از تنش |
aA13/20±71/309 |
abA98/12±22/299 |
bcA15/15±39/262 |
cA7/14±92/243 |
روز اول پس از تنش |
aB58/8±22/190 |
aB3/13±34/166 |
aB074/5±41/196 |
aB69/12±51/180 |
روز سوم پس از تنش |
aC99/15±85/135 |
aC99/17±37/116 |
aC21/12±45/130 |
aC37/12±57/145 |
روز پنجم پس از تنش |
aC42/8±52/134 |
aC46/6±51/110 |
aC561/0±62/122 |
aC45/6±37/128 |
روز هفتم پس از تنش |
تذکر: حروف انگلیسی کوچک غیرمشابه در هر ردیف و حروف انگلیسی بزرگ غیرمشابه در هر ستون بیانگر اختلاف معنیدار در سطح 05/0 > P
با بررسی هماتوکریت قبل از تنش مشخص گردید که بین تیمارها اختلاف معنیداری وجود ندارد (05/0P>). با افزایش شوری میزان هماتوکریت در همهی تیمارها در مقایسه با قبل از تنش افزایش معناداری نشان داد (05/0P<). با اینحال در بین تیمارها تفاوت معنیداری مشاهده نشد (05/0P>) و بیشترین مقدار آن 95/4±5/59 در تیمار 1% شنبلیله و کمترین مقدار 121/2±5/49 در تیمار 5/0% شنبلیله مشاهده شد. میزان هماتوکریت از روز سوّم پس از تنش، روند کاهشی را نشان داد (جدول 2). بیشترین تغییرات پارامتراهای ثانویه استرس در روز اول مشاهده شد (جدول 2 و3).
قبل از تنش شوری، میزان گلوکز در تیمارهای مختلف اختلاف معناداری نداشت (05/0P>). با اینحال، بیشترین مقدار 94/4±47/117 در تیمار شاهد و کمترین آن 716/24±84/114 در تیمار شنبلیله 5/0% ثبت گردید. اثر استرس بر تغییرات گلوکز معنیدار بود. بهطوری که، در روز اوّل پس از تنش در مقایسه با میزان آن قبل از تنش افزایش معناداری نشان داد (05/0P<). در روز اوّل پس از تنش، سطوح گلوکز تیمارهای تغذیه شده با شنبلیله در مقایسه با گروه شاهد افزایش معنیداری داشت (05/0P<) و بیشترین مقدار 13/20±71/309 در تیمارهای تغذیه شده با شنبلیله 5/1% و کمترین مقدار 7/14±92/243 مربوط به تیمار شاهد بود. میزان گلوکز در تیمارهای مختلف از روز سوّم پس از تنش در مقایسه با روز اول بهطور معنیدار روند کاهشی را نشان داد (05/0P<). در روزهای سوّم، پنجم و هفتم پس از تنش، میزان گلوکز بین تیمارها تفاوت معناداری نداشت (05/0P>) و کمترین سطح گلوکز مربوط به ماهیان تغذیه شده با شنبلیله 1% بود (جدول 3).
قبل از تنش شوری، میزان کلسترول در بین تیمارها تفاوت معنیداری داشت (05/0>P)، بهطوری که بیشترین میزان کلسترول 91/15±42/210 در گروه شاهد و بیشترین مقدار آن 66/7±25/161 در ماهیان تغذیه شده با شنبلیله 1% مشاهده شد (جدول 4). با افزایش شوری میزان کلسترول در همهی تیمارها در مقایسه با قبل از تنش کاهش معناداری نشان داد (05/0P<)، با اینحال در بین تیمارها تفاوت معنیداری مشاهده نشد (05/0P>). میزان کلسترول بعد از تنش شوری، روند کاهشی را نشان داد، با اینحال این روند کاهشی بین تیمارها معنیدار نبود (05/0P>). در روز هفتم پس از تنش، کمترین میزان کلسترول 96/6±17/102 در ماهیان تغذیه شده با شنبلیله 1% و بیشترین مقدار آن 59/4±19/132 در گروه شاهد ثبت شد.
بحث و نتیجهگیری
شوری یکی از مهمترین فاکتورهای محیطی است که تغییرات آن بقاء، سوختو ساز و پراکنش ماهیان را طی تکامل تحت تأثیر قرار میدهد (59)، بهطوری که استرس شوری میتواند مانع بزرگی در جهت تولید ماهیان باشد (1). استرس به شرایطی گفته میشود که تعادل دینامیک (هموستازی) جانور در نتیجه عمل محرکهای خارجی که عوامل استرسزا نامیده میشوند برهم زده شود (61). پاسخ به استرس وابسته به کیفیت، شدت و مدت زمان اثر عامل استرسزا و موقعیت جاندار است (7). استرس تغییرات زیادی در سطوح هورمونها، پروتئینها، قند، کلسترول و دیگر ترکیبات پایهای خون ماهیان ایجاد میکند (10، 53). بهطورکلی، استرس موجب مجموعهای از پاسخهای فیزیولوژیکی میشود (12، 60)، که با توجه به شدت آن میتواند رشد، تولید مثل، عملکردهای ایمنی و میزان بازماندگی را تحت تأثیر قرار دهد (61).
جدول 4- تغییرات کلسترول (میانگین± انحراف معیار) بر حسب میلیگرم در دسیلیتر در ماهیان تغذیه شده با شنبلیله تحت تنش شوری
شنبلیله 5/1% |
شنبلیله 1% |
شنبلیله 5/0% |
شاهد |
شاخص کلسترول |
abA02/10±08/192 |
bA66/7±25/161 |
abA84/8±75/188 |
aA91/15±42/210 |
قبل از تنش |
aB97/5±22/158 |
aAB04/5±44/149 |
aB48/7±71/165 |
aB74/0±10/165 |
روز اول پس از تنش |
aB85/7±33/158 |
aAB82/9±61/148 |
aB24/4±160 |
aB88/6±8/161 |
روز سوم پس از تنش |
aB67/7±19/144 |
aB04/9±34/139 |
aB38/4±91/158 |
aB48/5±91/158 |
روز پنجم پس از تنش |
aC04/4±56/121 |
bC96/6±17/102 |
aC29/5±69/131 |
aC59/4±19/132 |
روز هفتم پس از تنش |
تذکر: حروف انگلیسی کوچک غیرمشابه در هر ردیف و حروف انگلیسی بزرگ غیرمشابه در هر ستون بیانگر اختلاف معنیدار در سطح 05/0 > P
پارامترهای بیوشیمیایی و هماتولوژیکی اغلب بهمنظور ارزیابی وضعیت سلامتی ماهیان و نیز شاخصهای استرس در ماهیان استفاده میشوند (9، 21، 54). بنابراین، تغییر در پارامترهای خونی میتواند پاسخ فیزیولوژیکی ماهی را نسبت به شرایط مخالف نشان دهد (42). علاوهبراین، میزان تغییر در سطوح کورتیزول، گلوکز و دیگر پارامترهای فیزیولوژیکی، مدت زمان باقیماندن تغییرات ایجاد شده و چگونگی سرعت برگشت آنها به سطوح قبل از استرس، بهمعنای ارزیابی درجه استرس میباشد (28).
یکی از پاسخهای ثانویه استرس که اندازهگیری آن بسیار متداول است، اندازهگیری گلوکز خون بهعنوان معیار اندازهگیری غیرمستقیم هورمون استرس است (5، 11). در این مطالعه، سطوح گلوکز ماهیان تحت تنش شوری در مقایسه با قبل از تنش، افزایش یافت، به طوری که بیشترین مقدار آن در ماهیان تیمار شده با مکمل غذایی دانه شنبلیله مشاهده شد که نشان دهندهی واکنش فیزیولوژیک ثانویه ماهیان نسبت به شرایط استرسزا میباشد (44). افزایش میزان گلوکز را نیز جهت تأمین انرژی برای مقابله با استرس ایجاد شده میتوان توجیه نمود. نکته مهم دیگری که میتوان به آن اشاره نمود، آن است که میزان گلوکز تمام تیمارها در روز سوم پس از تنش روند کاهشی را نشان داد که تصور میشود این تغییرات بهدلیل سازگار شدن ماهی به محیط جدید حاصل شده است، بهطوری که این روند در تیمارهای تغذیه شده با شنبلیله 1% واضحتر و کمترین مقدار گلوکز در روز هفتم مربوط به این تیمار بود. نتایج بدست آمده با مطالعات کنانی و همکاران (2004) و حسینی و ترخانی (2013) مطابقت دارد.
در این مطالعه، میزان کلسترول بعد از تنش شوری روند کاهشی داشت. ماهیان تغذیه شده با شنبلیله 1% نسبت سایر تیمارها روند کاهشی آرامتری نشان داد. کاهش سطوح کلسترول ناشی از مصرف کلسترول ذخیره شده، در جریان خون و سایر بخشهای لیپیدی برای مقابله استرس و جلوگیری از آسیبهای ناشی از آنهاست (51). این نتایج با مطالعه سینق و همکاران (2010) بر ماهی Channa punctatus مطابقت دارد. مایتا و همکاران (1998)، ارتباط بین سطوح چربیهای پلاسما و مقاومت به پاتوژن در تنزرد باله و قزلآلایرنگینکمان را نشان دادند. سطوح چربیهای پلاسما در ماهیان تحت تأثیر رژیم غذایی (36) و استرس پس از قرار گرفتن در معرض محیطهای کم اکسیژن قرار میگیرد (37). این یافتهها نشان میدهد که کلسترول پلاسما میتواند شاخصی برای سلامتی و ایمنی ماهیان باشد.
فاکتورهای متعددی مانند سن، جنسیت، اندازه، محیط و شرایط فیزیولوژیکی بر پاسخهای هماتولوژیکی در ماهیان اثر میگذارند (25، 55، 57). بخشی از حجم کل خون که توسط گلبولهای قرمز اشغال میشود هماتوکریت نام دارد. این مقدار یک کمیّت نسبی بوده و بر حسب درصد بیان میشود. هماتوکریت خون بهعنوان یک شاخص مهم و رایج در تعیین سلامت و بیماری ماهیان مورد استفاده قرار میگیرد (30). بر اساس برخی مطالعات تحت تأثیر استرسهای فیزیکی میزان هماتوکریت در ماهی افزایش مییابد (14، 61) که این افزایش ممکن است بهعلّت جذب آب در گلبولهای قرمز باشد (41). مطالعه حاضر همانند نتایج حاصله از آزمایش ملکپورکلبادینهزهاد و همکاران (2012) بر ماهی کلمه نشان میدهد که میزان هماتوکریت در روز اول پس از تنش در مقایسه با قبل از تنش افزایش مییابد. همچنین با مطالعه یلدز و یوزبلک (2001) که نشان دادند افزایش شوری سبب افزایش میزان هماتوکریت در ماهی کپور علفخوار گردید، مطابقت دارد. افزایش میزان هماتوکریت را نیز جهت افزایش منابع اکسیژن برای اندامهای اصلی در پاسخ به درخواست متابولیک بیشتر در طی استرس ایجاد شده میتوان توجیه نمود (49). بهطور کلی، تغییرات هماتولوژی را میتوان با تغییر در تنطیم یونها توضیح داد (43).
در این مطالعه، نرخ بازماندگی در بین تیمارها تفاوت معنیدار نداشت، با اینحال ماهیان تیمارشده با شنبلیله 1% بیشترین بازماندگی را داشت که نشاندهنده توانایی ماهیان برای مقابله با شوری اعمال شده است. طبق یافتههای کوراتا (1959) و هولیدی و جونس (1967)، بقاء ماهیان به توانایی عملکرد مایعات بدن، حداقل برای مدت کوتاهی نسبت به شرایط غیرطبیعی اسمز درونی و غلظت یونی بستگی دارد. ماهیان بهمنظور برگرداندن سطح استرس اسمزی نزدیک به حالت طبیعی، میتوانند مایعات بدن را تنظیم کنند. مهاجرت یا انتقال ناگهانی ماهی از آب شیرین به دریا، بهطور طبیعی منجر به افزایش غلظت اسمزی سرم خون و تغییر در محتوای یونی ماهیان میشود (24، 40).
بهطور کلی، با افزایش شوری، ماهی نیاز بیشتری به اکسیژن پیدا میکند و تغییراتی در فیزیولوژی ماهی رخ میدهد تا انرژی لازم برای تنظیم فشار اسمزی فراهم شود (62). علاوهبراین، ماهیان در پاسخ به استرس حاد، منابع متابولیک و ایمنی (گلوکز) را بکار میگیرند، اما میزان آنها فقط برای مدت کوتاهی بالا باقی میماند. بهخوبی شناخته شده است که در سیستمهای پرورش ماهی، اولین یا دومین روز بعد از دستکاری (استرس)، ماهیان از لحاظ بیماری عفونی و شیوع بیماریهای گوناگون و عوامل بیماریزا بسیار حساس هستند (17).
با توجه به نتایج کسب شده از این تحقیق، مشخص می گردد که مکمل غذایی شنبلیله اثر مثبت و مطلوبی در بروز پاسخ به استرس در کپور معمولی دارد، بهطوریکه توانایی این ماهی را جهت مقابله با استرس شوری افزایش داد. بنابراین استفاده از آن در سطح 1% برای ایجاد شرایط مطلوبتر پیشنهاد میگردد.