نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تهران
2 گروه شیلات، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی کرج، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران
3 گروه شیلات و محیط زیست دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین دانشگاه شهرکرد
چکیده
با توجه به شناخت محدودی که در رابطه با محیط زیست طبیعی ماهی بومی سگماهی جویباری سفیدرود (Oxynoemacheilus bergianus)، وجود دارد، تحقیق حاضر با هدف بررسی محدوده زیستگاه مورد استفاده و انتخابی زیستگاه سگماهی جویباری سفیدرود رودخانه کردان در فصل پاییز (در مهرماه و آبان ماه 1391) انجام پذیرفت. برای این منظور در 66 ایستگاه مورد بررسی، متغیرهای عمق، عرض و شیب رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، سرعت جریان آب و دبی، ساختار بستر، میزان سایه و نوع گیاهان ساحلی، بههمراه فراوانی نسبی ماهی مورد نظر بررسی شد. مطابق نتایج، زیستگاه مورد استفاده این ماهی در رودخانه کردان در ارتفاع 1300 تا 1500 متر، عرض 5 تا 15 متر، شیب 0 تا 49 متر بر کیلومتر، عمق 6 تا 42 سانتیمتر و سرعت جریان 3/0 تا 2/1 متر بر ثانیه واقع شده بود. بیشترین شاخص انتخاب زیستگاه، در محدودههای مختلف برای هر متغیر، مربوط به ارتفاع 1400 تا 1500، عرض 10 تا 5/12 متر، شیب 14 تا 21 متر بر کیلومتر، عمق 18 تا 24 سانتیمتر و سرعت جریان 1/1 تا 2/1 متر بر ثانیه برای این ماهی در رودخانه کردان بود. همچنین در زیستگاه انتخابی این ماهی، بسترهای قلوهسنگی، سواحل با پوشش گیاهی کم و میزان سایه کم میباشد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Analysis habitat range of Safidrud stone loach (Oxynoemacheilus bergianus) in Kordan River (Namak Basin, Alborz Province), in autumn
نویسنده [English]
2 University of Tehran
چکیده [English]
Based on the fact that there is little information about natural habitat of the native loach Oxynoemacheilus bergianus, this study was conducted to analyze the habitat range and the preferred habitat of the Safidrud stone loach in Kordan River in the autum 2012. For this purpose, the variables including water depth, river width and slope, altitude, water flow rate and debit, substrate material, over-stream canopy closure, and riparian vegetation type, along with the relative abundance of the interested fish species were analyzed in 66 stations along the river. Based on the results, the habitat use by this species in Koradan River was in altitudes of 1300-1500 meters above sea level, widths of 5-15 m, slopes of 0-49 m/km slope, depths of 6-42 cm, and flow rate of 0.3-1.2 m/s. The highest value of the standardized habitat selectivity indices for Safidrud stone loach in Kordan River were related to the altitudes of 1400-1500 m, widths of 10-12.5 m, slopes of 14-21 m/km, depths of 17-24 cm, and flow rates of 1.1-1.2 m/s. In addition, in the habitats selected, the substrate was gravely, banks had little riparian vegetation cover, and little over-stream canopy closure.
کلیدواژهها [English]
بررسی ویژگیهای زیستگاهی انتخابی بزرگ مقیاس سگماهی جویباری سفیدرود Oxynoemacheilus bergianus در رودخانهکردان (حوضه دریاچه نمک، استان البرز) در فصل پاییز
سیده نرجس طباطبائی1، سهیل ایگدری1*، ایرج هاشم زاده سقرلو2 و مظاهر زمانی1
1 کرج، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات
2 شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، گروه شیلات و محیط زیست
تاریخ دریافت: 13/2/93 تاریخ پذیرش: 27/11/93
چکیده
با توجه به شناخت محدودی که در رابطه با نیازهای زیستگاهی ماهی بومی سگماهی جویباری سفیدرود (Oxynoemacheilus bergianus Derzhavin, 1934)، وجود دارد، تحقیق حاضر باهدف بررسی محدوده زیستگاه مورد استفاده و انتخابی زیستگاه سگماهی جویباری سفیدرود رودخانه کردان در فصل پاییز (در مهرماه و آبان ماه 1391) انجام پذیرفت. برای این منظور در 66 ایستگاه مورد بررسی، متغیرهای عمق، عرض و شیب رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، سرعت جریان آب و دبی، ساختار بستر، میزان سایه و نوع گیاهان ساحلی، بههمراه فراوانی نسبی ماهی مورد نظر بررسی شد. مطابق نتایج، زیستگاه مورد استفاده این ماهی در رودخانه کردان در ارتفاع 1300 تا 1500 متر، عرض 5 تا 15 متر، شیب 0 تا 49 متر بر کیلومتر، عمق 6 تا 42 سانتیمتر و سرعت جریان 3/0 تا 2/1 متربرثانیه واقع شده بود. بیشترین شاخص انتخاب زیستگاه، در محدودههای مختلف برای هر متغیر، مربوط به ارتفاع 1400 تا 1500، عرض 10 تا 5/12 متر، شیب 14 تا 21 متر بر کیلومتر، عمق 18 تا 24 سانتیمتر و سرعت جریان 1/1 تا 2/1 متربرثانیه برای این ماهی در رودخانه کردان بود. همچنین در زیستگاه انتخابی این ماهی، بسترهای قلوهسنگی، سواحل با پوشش گیاهی کم و میزان سایه کم میباشد.
واژههای کلیدی: انتخاب زیستگاه، ترجیح زیستگاه، Oxynoemacheilus bergianus، رودخانه کردان.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09396954204، پست الکترونیکی: Soheil.Eagderi@ut.ac.ir
مقدمه
امروزه، زیستگاههای آبشیرین به خصوص در کشورهای درحال توسعه، به دلیل فعالیتها و بهرهبرداریهای انسانی در حال تخریب میباشد (21). بهمنظور حفاظت و بهرهبرداری پایدار از این اکوسیستمها، داشتن دیدگاهی جامع در ارتباط با پایداری تمام ابعاد آن ضروری میباشد (22). در این میان برای ارزیابی کیفیت و سلامت زیستگاههای آبشیرین، ماهیان به عنوان یک شاخص بیشتر مورد توجه میباشند (15). بنابراین حفاظت از ماهیان و تنوع زیستی موجود در آبهای شیرین اولین قدم در راستای حفاظت از این زیستگاههای با ارزش میباشد.
شاخصهای استفاده از زیستگاه، حاصل دادههای پایش زیستگاه بوده و براساس تکرار رخداد شرایط زیستگاهی واقعی استفاده شده توسط یک گونه در یک رودخانه محاسبه میشود. در این بین شاخصهای ترجیح زیستگاه شاخص کاملتر و حاصل تلفیق دادههای بدست آمده از شاخصهای استفاده از زیستگاه با قابلیت دسترسی زیستگاه است (9). انتخاب زیستگاه، بدین معنی است که اگر ماهی با تراکم بیشتری در زیستگاه خاصی دیده شود، آن زیستگاه را انتخاب کرده است (21).
مطالعاتی در این زمینه در مناطقی غیراز ایران، در مورد سایر گونههای این خانواده، Nemacheilus spiniferus ، N. saravasinsis و N. everetti انجام شده است که نشان میدهند این ماهیان در رودخانههای با جریان آرام تا تند یافت میشوند (19). همچنین مطالعات دیگری در بررسی زیستگاه طبیعی سگماهی سنگی (Barbatula barbatula) و سگماهی خاردار (Cobitis taenia) (6، 20، 24)، و بررسی انتخاب میکروزیستگاه توسط سگماهی سنگی در رودخانههای مصنوعی (14) انجام گرفته است، که نشان میدهد این دو گونه میکروزیستگاههای متفاوتی را اشغال میکنند (6)، پراکنش سگماهی سنگی نیز بیشتر در آبهای سطحی با جریان تند و سگماهی خاردار در آبهای با سرعت صفر گزارش شده است (20). Vlach و همکاران (2005) نیز، ترجیح زیستگاهی سگماهی سنگی را در جریان سریعتر آب مشاهده کردند که پراکنش این ماهی با سنگهایی که نقش پناهگاه را ایفا میکنند در ارتباط بود (24). مطالعه رفتارشناسی بر روی دو فرم سطحزی و کفزی گونه N. evezardi نیز نشان داد، رفتار مدفون شدن در هر دو فرم تابعی از زمان در طول روز، نوع بستر، جریان آب و سایز بدن میباشد (17). علاوه براین، مطالعات دیگری در رابطه با مطلوبیت زیستگاه سایر گونههای ماهیان مانند کفشکماهیان (23)، پیشبینی پراکنش برخی گونههای ماهیان بوسیله متغیرهای ماکروزیستگاه (18)، مطالعه تنوع جوامع ماهیان در 32 رودخانه آب شیرین و بررسی روند تغییرات غنای گونهای با تغییرات ارتفاع از سطح دریا (11)، شناخت عوامل محیطی تعیین کننده ساختار جوامع ماهیان رودخانهزی در شرایط طبیعی (22) تفکیک مفاهیم انتخاب زیستگاه از نیاز زیستگاهی (21) نیز انجام شده است، که تمامی این مطالعات در راستای فراهم نمودن اطلاعات جهت مدیریت مطلوب جوامع آبزی، شناخت تاثیرات فعالیتهای انسانی و ارائه چهارچوبی برای مطالعات آتی صورت گرفتند. با این وجود، انجام چنین مطالعات کاربردی در ایران بسیار محدود بوده و بویژه اطلاعات چندانی در ارتباط با ویژگیهای بومشناسی از جمله زیستگاه انتخابی ماهیان بومی غیراقتصادی وجود ندارد.
در این بین سگماهی جویباری سفیدرود (Oxynoemacheilus bergianus)، از خانواده سگ ماهیان جویباری (Nemachelidae) از جمله ماهیان بومی است که شناخت محدودی درباره ویژگیهای زیستگاهی آن وجود دارد. به علاوه، رودخانه کردان بعنوان یکی از زیستگاههای اینگونه در حوضه دریاچه نمک، دستخوش فعالیتهای متعددی انسانی از قبیل کشاورزی، سدسازی و گردشگری قرارگرفته است. این روند به خصوص در سالهای اخیر در حال افزایش میباشد، آنچنانکه، برای ساکنین محلی کاهش فراوانی ماهیان در این رودخانه محسوس بوده است (3). از آنجا که، مدیریت رودخانههای تحت تاثیر فعالیتهای انسانی ضروری میباشد (10)، و قدم اول جهت فعالیتهای مدیریتی بررسی اطلاعات مربوط به پراکنش و ویژگیهای زیستگاهی گونههای ماهیان میباشد، تحقیق حاضر با هدف بررسی ویژگیهای زیستگاهی انتخابی بزرگ مقیاس سگماهی جویباری سفیدرود در رودخانه کردان انجام پذیرفت.
مواد و روشها
رودخانه مورد مطالعه: رودخانه کردان (شکل 1) در حوضه دریاچه نمک واقع شده و از ارتفاعات شمال غرب استان البرز منشأ میگیرد و در هشت کیلومتری غرب نجمآباد در مواقع پرآبی به رودخانه شور میریزد. منبع تغذیه رودخانه نزولات جوی و چشمهها بوده و در جهت شمالشرق به جنوبغرب در جریان است. طول تقریبی این رودخانه 48 کیلومتر و شیب متوسط بستر آن 8/0 درصد میباشد (2). برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی این رودخانه در جدول 1 آورده شده است (اطلاعات برگرفته از دادههای بدست آمده از سازمان آبمنطقهای تهران در سال آبی 91-90 میباشد).
شکل 2- سگماهی جویباری سفیدرود در رودخانه کردان
جدول 1- برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی رودخانه کردان
سال آبی |
سدیم |
منیزیم |
کلر |
کربنات |
سولفات |
دبی |
TDS |
EC |
pH |
91-90 |
26/5 |
08/0 |
8/2 |
72/1 |
42/0 |
25/0 |
43/277 |
57/502 |
8/7 |
شکل 1- (1) موقعیت استان البرز، (2) رودخانه کردان و (3) ایستگاههای نمونهبرداری.
نمونه برداری: نمونهبرداری در مهرماه و آبانماه سال 1391، در 66 ایستگاه در طول مسیر رودخانه، از بالاترین محل قابل دسترس تا پاییندست رودخانه انجام شد. مختصات جغرافیایی هر ایستگاه توسط دستگاه موقیتیاب جهانی (GPS) ثبت و با استفاده از نرمافزار ArcGIS (نسخه 3/9) نقشه منطقه و مناطق مورد بررسی تهیه گردید. ایستگاهها بهنحوی انتخاب شدند که علاوهبر عدم همپوشانی با یکدیگر، متأثر از فعالیتهای انسانی زیاد نبوده (15) و بیشترین تعداد ممکن برای پایش کل رودخانه را شامل میشوند (16). تعیین مقیاس مکانی در بررسی زیستگاه انتخابی ماهیان به هدف مطالعه، نوع سیستم، دادههای در دسترس و نوع گونه موردنظر بستگی دارد (7). با توجه به هدف این مطالعه که تشخیص ویژگیهای زیستگاه انتخابی سگماهی جویباری سفیدرود بود و همچنین فقدان پیشینه اطلاعاتی درباره بومشناسی اینگونه، از محل ایستگاه اول، تقریباً هر 200 تا 250 متر (وجود 50 متر اختلاف در فواصل ایستگاهها جهت اجتناب از محلهای دستکاری شده بود)، در یک ترانسکت، به طول 15 متر در مسیر رودخانه به روش دو رفت در تمام عرض رودخانه نمونهبرداری انجام پذیرفت. در هر ایستگاه، با استفاده از دستگاه الکتروشوکر
(Samus Mp750)، ماهیان موجود تا حد امکان صید شدند و برای این منظور یک تور پشتیبان برای صید حداکثر نمونهها استفاده شد. بلافاصله پس از صید ماهیان، متغیرهای محیطی اندازهگیری و ثبت گردید. نمونههای صیدشده در محلول گل میخک (1 در هزار) بیهوش شده، و بر اساس (5) مورد شناسایی قرارگرفتند (شکل 2) و طول و وزن آنها با دقت میلیمتر و دهم گرم ثبت گردید. نمونهها پس از قرار دادن در آب تازه رودخانه و بازیابی قدرت شنای مجدد، به رودخانه بازگردانده شدند. با توجه به صرف زمان تقریباً برابر در صید نمونهها، فراوانی نسبی ماهیان نیز مشخص شد.
متغیرهای محیطی: نظر به اینکه اطلاعات چندانی در ارتباط با بومشناسی و زیستگاه سگماهی جویباری سفیدرود وجود نداشت و با توجه به متغیرهایی که در مطالعات زیستگاهی گونههای ماهیان بکار گرفته شده بود (11،18،22 و 23)، بهخصوص بر روی برخی گونههای خانواده Nemacheilidae (19،6 و 24)، برای بررسی ویژگیهای زیستگاهی سگماهی جویباری سفیدرود در مجموع 9 متغیر عمق، عرض و شیب رودخانه، ارتفاع از سطح دریا، سرعت جریان آب و دبی، ساختار بستر، میزان سایه (Overstream canopy closure) و نوع گیاهان ساحلی (Riparian vegetation type) در نظر گرفته شد. ارتفاع (m) از سطح دریا در هر ایستگاه، با استفاده از دستگاه موقیتیاب جهانی (GPS) ثبت شد. عمق (m)، در 20 نقطه از هر ایستگاه، بهطور تصادفی، عمق رودخانه اندازهگیری و میانگین آن به عنوان متوسط عمق در نظر گرفته شد. عرض رودخانه (m) در سه ناحیه ابتدا، وسط و انتهای هر ایستگاه اندازهگیری و میانگین آن به عنوان متوسط عرض رودخانه برای آن ناحیه در نظر گرفته شد. شیب (Km/m-1) با استفاده از دستگاه شیبسنج، در سه نقطه (در میانه عرض رودخانه) ابتدا، وسط و انتهای طولی هر ایستگاه اندازهگیری و میانگین آن به عنوان متوسط شیب رودخانه برای آن ناحیه در نظر گرفته شد. سرعت جریان (m/s) رودخانه براساس روش جسم شناور (1) تخمین زده شد. برای کاهش خطای احتمالی در این روش، در هر ایستگاه اندازهگیری سرعت جریان سه بار تکرار شد و میانگین آن به عنوان متوسط سرعت جریان رودخانه برای آن ناحیه در نظر گرفته شد. میزان دبی طبق رابطه (12)،
Dscharge (m3.s-1) = Rm*D*V*Ww
به صورت تقریبی محاسبه شد. که در این رابطه D، میانگین عمق بر حسب متر، Ww، عرض رودخانه برحسب متر، V، میانگین سرعت جریان بر حسب متربرثانیه و Rm، فاکتور تنظیم برای در نظر گرفتن ناهمواری کف است که بین 9/0-75/0 متفاوت میباشد و به طور تقریبی Rm≈0.75 در نظر گرفته شد. ساختار بستر با توجه به میزان قطر سنگهای غالب بستر رودخانه و اندازهگیری قطر 50 سنگ بصورت تصادفی براساس (4 و 12) طبقهبندی شد.
در هر ایستگاه، با مشاهده عکسهای تهیه شده از محیط و مطابق (12) میزان سایه و نوع گیاهان حاشیهای طبقهبندی شد (در مورد نوع گیاهان حاشیهای به دلیل عدم وجود درختان سوزنیبرگ در ناحیه نمونهبرداری برای این متغیر به جای 6 طبقه، 4 طبقه در نظر گرفته شد). در مجموع 5 متغیر اول به صورت کمی و پیوسته و 3 متغیر دیگر به صورت اسمی وارد آنالیزها شدند. علامتهای اختصاری و توضیح مربوط به هر طبقه از متغیرهای اسمی در جدول 2 آورده شده است.
محدوده انتخاب شده برای هر متغیر محیطی توسط گونه، با در نظر گرفتن زیستگاه مورد استفاده (Habitat use) و میزان در دسترس بودن (Habitat availability) با استفاده از نرمافزار (13)Habitat Selection (Habsel) محاسبه گردید. گستره مربوط به هر متغیر کمی نیز به کلاسههایی تقسیم شد و فراوانی ماهی مورد نظر در هر کلاس مشخص شد. از هر متغیر، در کلاسهایی که ماهی مورد نظر وجود داشت، در جدول 3 آورده شده است. شاخص انتخاب طبق رابطه بدست آمد که در آن c متغیر محیطی، i فاصله یا طبقههای آن متغیر، %Uci درصد استفاده ماهی از یک طبقه خاصی از یک متغیرمحیطی و %Aci درصد در دسترس بودن آن متغیر محیطی میباشد (8 و 25).
نتایج
در جدول 3 طبقههای هر متغیر محیطی که گونه مورد نظر در آن وجود دارد و شاخص انتخاب ماهی برای هر طبقه مشخص شده است. بدین ترتیب محدوده هر متغیر برای زیست و انتخاب سگماهی جویباری سفیدرود بدست آمد. مطابق این نتایج محدوده زیست این ماهی در رودخانه کردان در ارتفاع 1300 تا 1500 متر، عرض 5 تا 15 متر، شیب 0 تا 49 متر بر کیلومتر، عمق 6 تا 42 سانتیمتر و سرعت جریان 3/0 تا 2/1 متر بر ثانیه میباشد. محدوده انتخابی این ماهی در رودخانه کردان در ارتفاع 1400 تا 1500، عرض 10 تا 5/12 متر، شیب 14 تا 21 متر بر کیلومتر، عمق 18 تا 24 سانتیمتر و سرعت جریان 1/1 تا 2/1 متر بر ثانیه میباشد (شکل 3). همچنین در زیستگاه انتخابی این گونه بسترهای قلوهسنگی، سواحل با پوشش گیاهی کم و سایه کم وجود داشت (شکل 4).
جدول 2- علامات اختصاری و توضیح مربوط به هر طبقه از متغیرهای اسمی
نوع گیاهان ساحلی |
میزان سایه روی رودخانه |
قطر سنگهای بستر (mm) |
||||
عمدتاً بدون پوشش گیاهی |
VA |
0-20 % پوشیده (سطح رودخانه و سواحل قابل رویت است) |
Oca |
>4000 |
سنگبستر |
Bedrock |
4000-256 |
تختهسنگ |
Boulder |
||||
چمنزار یا باتلاق (کمتراز 10% پوشش گیاهی) |
VB |
21-40% (سطح رودخانه و سواحل در زمانهایی قابلرویت است) |
Ocb |
256-64 |
سنگفرش |
Cobble |
درختچه/ بوته |
VC |
41-70% (سطح رودخانه قابلرویت است اما سواحل قابلمشاهده نیست) |
Occ |
64-16 |
قلوهسنگ |
Pebble |
جنگل برگریز و خزانکننده |
VD |
71-90% (سطح رودخانه کمی یا در لکههایی قابلرویت است) |
Ocd |
16-2 |
شن |
Gravel |
بیش از 90% (سطح رودخانه قابلرویت نیست) |
Oce |
<2 |
ماسه |
Sand |
جدول 3- طبقههای هر متغیر که سگماهی جویباری سفیدرود در آن وجود دارد و شاخص انتخاب (SI) برای هر طبقه
SI |
طبقهبندی متغیر |
متغیر |
SI |
طبقهبندی متغیر |
متغیر |
SI |
طبقهبندی متغیر |
متغیر |
01/0 |
4/0>3/0 |
سرعت جریان (m/s) |
06/0 |
5/7>5 |
عرض (m) |
31/0 |
1400>1300 |
ارتفاع (m) |
03/0 |
5/0>4/0 |
15/0 |
10>5/7 |
7/0 |
1500>1400 |
|||
55/0 |
5/12>10 |
|||||||
03/0 |
6/0>5/0 |
25/0 |
15>5/12 |
3/0 |
12>6 |
عمق (cm) |
||
04/0 |
7/0>6/0 |
16/0 |
18>12 |
|||||
1/0 |
8/0>7/0 |
09/0 |
7>0 |
شیب (m/Km) |
3/0 |
24>18 |
||
03/0 |
9/0>8/0 |
23/0 |
14>7 |
15/0 |
30<24 |
|||
19/0 |
1>9/0 |
28/0 |
21>14 |
01/0 |
36>30 |
|||
25/0 |
1/1>1 |
12/0 |
28>21 |
09/0 |
42>36 |
|||
33/0 |
2/1>1/1 |
19/0 |
35>28 |
01/0 |
سنگ بستر |
بستر |
||
48/0 |
Oca |
میزان سایه |
08/0 |
49>42 |
28/0 |
سنگفرش |
||
43/0 |
Ocb |
16/0 |
VA |
نوع گیاهان ساحلی |
72/0 |
قلوه سنگ |
||
08/0 |
Occ |
57/0 |
VB |
06/0 |
75/0>5/0 |
دبی |
||
02/0 |
Ocd |
21/0 |
VC |
1/0 |
1>75/0 |
|||
05/0 |
VD |
08/0 |
25/1>1 |
|||||
57/0 |
5/1>25/1 |
|||||||
18/0 |
75/1>5/1 |
شکل 3- نمودارهای مربوط به محدودههای مورد استفاده، در دسترس و انتخابشده برای هر متغیر کمی توسط سگماهی جویباری سفیدرود
شکل 4- نمودارهای مربوط به محدودههای انتخابشده برای هر متغیر اسمی توسط توسط سگماهی جویباری سفیدرود
بحث
ترجیح زیستگاه مجموعه عملکردهای بومشناسی، فیزیولوژیکی و رفتاری یک گونه است و ممکن است سال به سال و فصل به فصل تغییر نماید (21). منحنیهای ترجیح زیستگاه برای یک گونه، میتواند به عنوان یک ابزار مدیریتی برای یک رودخانه مشخص یا بخشی از یک حوضه آبریز بکار رود (6)، با توجه به اینکه مطالعه حاضر به عنوان نخستین گام در جهت شناخت ویژگیهای زیستگاهی سگماهی جویباری سفیدرود انجام گرفت، از اینرو نتایج آن بینشی کلی در ارتباط با زیستگاه مورد استفاده و انتخابی این گونه بود. بنابراین زیستگاه انتخابی در این مطالعه با در نظر گرفتن قابلیت دسترسی زیستگاه در نظر گرفته شد، اما به علت در نظر نگرفتن سایر شرایط به همان لفظ استفاده انتخابی اکتفا گردید.
نتایج نشان داد که با افزایش عامل بزرگ مقیاس ارتفاع از سطح دریا بعنوان یکی از عوامل کنترلکننده جوامع رودخانهزی (18)، تعداد سگماهیان جویباری سفیدرود کاهش مییابد و به عبارت دیگر مناطق زیست این ماهی در ارتفاعات کمتری واقع شده است. دلایل چنین الگوی پراکنشی میتواند کاهش درجهحرارت، شرایط هیدرولوژیکی، فیزیکی و شیمیایی باشد که با افزایش ارتفاع در اکوسیستم رودخانهای، توزیع گونههای ماهیان را تحت تأثیر قرار میدهد و به عبارت دیگر کاهش فراوانی این ماهی با افزایش ارتفاع میتواند به دلیل محدودیت در تحمل عوامل اثرگذار دیگری چون درجه حرارت که خود تابعی از ارتفاع است، باشد و به طور مستقیم بر متابولیسم، تولیدمثل، رشد و رفتار ماهیان تأثیر میگذارد (11). همچنین به دلیل افزایش اندازه و تنوع زیستگاه از قبیل تغییرات در عرض، عمق، سرعت جریان و ترکیب بستر، از بالادست به پاییندست رودخانه (22)، فراوانی سگماهی جویباری سفیدرود در رودخانه کردان در ارتفاعات پایینتر، به سمت میانه و پاییندست رودخانه افزایش مییابد.
در زیستگاه انتخابی بدست آمده برای این گونه شیب کم، عرض و دبی متوسط، سرعت جریان زیاد، بستر ریز تا متوسط، نور زیاد و پوشش گیاهی اطراف رودخانه کم بود. تمامی محدودههای ترجیحی بدست آمده از فاکتورهای محیطی برای این ماهی با محدوده گسترش آن در رودخانه کردان که مناطق میانی به سمت پاییندست رودخانه بود مطابقت داشت، بهجز سرعت جریان که به دلیل وقوع بارندگی در روزهای نمونهبرداری، جریان در مناطق مزبور نسبت به مناطق بالادست رودخانه که سگماهی جویباری نیز حضور نداشت، بیشتر شد و این با روند طبیعی کاهش سرعت جریان از نواحی بالادست به سمت پاییندست همخوانی نداشت. اما پراکنش این ماهی همچنان در همان محدوده از رودخانه باقی مانده بود. بنابراین بارندگی و افزایش سرعت جریان سبب انتقال زیستگاه این ماهی به مناطق پایینتر نشده بود. از اینرو میتوان نتیجهگیری نمود که احتمالاً این گونه میتواند در برابر سرعت جریانهای بالا مقاومت نماید، همانند سایر گونههای این خانواده در مطالعات دیگر (19). Rifflart و همکاران (2009)، نیز محدوده پراکنش سگماهی سنگی
(Barbatula barbatula) را بیشتر در آبهای سطحی با جریان تند بیان کردند که حضورش رابطه مستقیمی با نزدیکی به کنارههای رودخانه و وجود قطعات بزرگ چوبی داشت. اما سگماهی خاردار (Cobitis taenia) در آبهای با سرعت صفر یافت شد و حضورش رابطه نزدیکی با بسترهای ذرات ریز داشت. همچنین الگوهای پراکنش و تراکم ماهیان براساس نزدیکی به ساحل و وجود فضاهای امن و وجود پناهگاه و پوشش تعیین شده بود، که این موضوع اهمیت در نظر گرفتن این متغیرها در مقیاسهای کوچک (مقیاس محلی) را در برنامههای حفاظتی و بازسازی نشانمیدهد (20). Vlach و همکاران (2005) نیز، ترجیح زیستگاهی سگماهی سنگی را در جریان سریعتر آب مشاهده کردند که پراکنش این ماهی با سنگهایی که نقش پناهگاه را ایفا میکنند در ارتباط بود (24). در مطالعهای هم که در شرایط کنترلشده و رودخانههای مصنوعی انجام شد، گونه مزبور در صورت وجود پوشش (cover) بیشتر نواحی کمعمق رودخانه را انتخاب میکنند که نسبت به نواحی استخری سرعت جریان بیشتر میباشد (14). آنچه که در رودخانه کردان نیز مشاهده شد، در ناحیه پراکنش ماهی، در مناطقی که جریان آب شدید بود، حضور این ماهی وابسته به تخته سنگهایی بود که به واسطه آنها محیط امنتری برای ماهی ایجاد شدهبود.
در زیستگاه انتخابی سگماهی جویباری سفیدرود در رودخانه کردان، همچنین بستر متوسط تا ریز بود. یک دلیل احتمالی پراکنش این گونه در بسترهای با قطر ذرات کمتر میتواند تمایل به رفتار پنهانشدن و مدفونشدن در بستر باشد که در برخی از گونههای سگماهیان مثل Nemacheilus Evezardi گزارش شده است (17). در کل طبق نتایج، زیستگاه انتخابی سگماهی جویباری در رودخانه کردان در مناطقی است که ارتفاع، شیب و عمق کمتر، عرض و دبی متوسط و سرعت جریان زیاد است. در زیستگاه انتخابی این ماهی همچنین بستر متوسط، نور زیاد و پوشش گیاهی اطراف رودخانه کم است.
درصورتی که منحنیهای ترجیح برای یک گونه بررسی و برای تمام مراحل زندگی و فصول سال تعیین گردد، میتواند به عنوان یک ابزار مدیریتی مناسب برای یک رودخانه معین یا ناحیهای از یک حوضه آبریز بهکار گرفته شود (6). لازم به ذکر است، نتایج بدست آمده در ارتباط با گونه مورد نظر در رودخانه کردان در فصل پاییز بوده و ممکن است نحوه پراکنش آن در فصول دیگر سال متفاوت باشد. چرا که الگوهای پراکنش ماهیان، به دلیل پویایی زیستگاههای طبیعی، میتواند در نتیجه تحولات طبیعی و فعالیتهای انسانی متحول شده و تغییر کند، بنابراین بایستی در طول زمان، موارد مهم، همواره بررسی شود (23). از اینرو، پیشنهاد میشود نحوه پراکنش این ماهی در رودخانه کردان در فصول دیگر بررسی گردد تا بتوان راهکار مدیریتی مناسبی برای ماهیان رودخانه کردان تدوین نمود و روند تاثیر فعالیتهای انسانی را کاهش داد.