مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
اثر جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی بر عملکرد رشد و تغذیه ماهیان جوان بنی Mesopotamichthys sharpeyi
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشکده منابع طبیعی دریا، گروه شیلات
چکیده
در مطالعه حاضر اثر جایگزینی پودر ماهی باکنجاله سویا و مخمر نانوایی بر رشد، شاخصه های تغذیه‌ای، مورفومتریک و بازماندگی ماهیان جوان بنی (Mesopotamichthys sharpeyi) مورد بررسی قرار گرفت. تیمار غذایی شامل تیمار شاهد (فاقد پودر سویا و مخمر نانوایی)، سطح 25%، سطح 50%، سطح 75% و سطح 100% جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی با نسبت برابر هرکدام با سه تکرار در قالب یک طرح تصادفی بررسی شد. در هر تکرار 40 عدد ماهی با میانگین وزن 29/0±40/4 گرم در مخازن 300 لیتری ذخیره‌سازی و سه بار در روز در حد سیری به مدت 8 هفته تغذیه شدند. نتایج نشان داد که جایگزینی پودر ماهی با سطوح مختلف پودر سویا و مخمر نانوایی اثر منفی بر وزن نهایی (37/0±80/7 در مقابل 35/0±13/7 گرم) و درصد بازماندگی ماهیان (45/3±5/96 در مقابل 40/1± 63/97 درصد ) در تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی در مقایسه با شاهد نداشته است (05/0P > ). مقدارکل غذای دریافتی (34/26± 59/376 در مقابل 92/7±73/309 گرم)، کل پروتئین دریافتی (41/8±5/120 در مقابل 55/2±1/99 گرم ) (05 /0P <) و ضریب تبدیل غذایی(11/0±10/3 در مقابل17/0±70/2) (05/0P > ) افزایش یافت. همچنین کارایی پروتئین بطور معنی داری (05 /0P < ) در تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی در مقایسه با شاهد (03/0±03/1 در مقابل 08/0±13/1 گرم) کاهش یافته است. شاخصه های کبدی، احشایی و فاکتور وضعیت بدن ماهیان در بین تیمارها با یکدیگر تفاوت نداشتند (05/0P > ). بنابراین استفاده از کنجاله سویا و مخمر نانوایی برای جایگزینی کامل با پودر ماهی در جیره غذایی ماهیان جوان بنی توصیه میشود.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effect of fish meal replacement by soybean meal and baker’s yeast on growth performance and feed utilization of juvenile Mesopotamichthys sharpeyi
نویسندگان [English]
- mansour Alboghobesh
- hamid mohammadi
- vahid yavari
- mohammad zakeri
چکیده [English]
In this study, effect of fish meal replacement by soybean meal and baker's yeast on the growth performance, feed utilization, morphometric parameters and survival of juvenile Mesopotamichthys sharpeyi were studied. Five diets consisted of a control treatment (no soybean meal and yeast), 25%, 50%, 75% and 100% fish meal replacement by soybean meal and baker's yeast with the same ratio in triplicates were randomly examined. In each 300- liter L tank, 40 juveniles with average weight of 4.4 ±0.29 g were stock and fed to satiation triple daily. The results showed that, fish meal replacement by different levels of soybean meal and baker's yeast had no negative effect (p > 0.05) on the final growth (7.8± 0.37g vs.7.13 ±0.35 g ) and survival rate (96.5±3.5 vs.97.63± 1.4 %) of juveniles in treatment of 100% fish meal replacement compared to control group. Also, the results showed that total feed intake (376.59± 26.34 vs. 309. 73± 7.92 g), total protein intake (120.5 ± 8.41 g vs. 99.1±2.55) (p<0.05) and food conversion ratio (3.10 ± 0.11 vs. 2.7± 0.17) (p>0.05) were increased. Also, protein efficiency ratio was significantly (p<0.05) decreased in treatment of 100% fish meal replacement compared to control group (1.03±0.03 vs. 1.13±0.08 g). Visceral somatic index, hepatosomatic index and condition factor of juveniles were not significantly (p>0.05) different among treatments. So, it is suggested that soybean meal and baker’s yeast can be used for completely fish meal replacement in diet of binni fish.
کلیدواژه‌ها [English]
- fish meal
- soybean meal
- baker's yeast
- binni fish
اثر جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی بر عملکرد رشد و تغذیه ماهیان جوان بنی سال Mesopotamichthys sharpeyi Gunther,1874
منصور آلبوغبیش، حمید محمدی آذرم*، وحید یاوری و محمد ذاکری
خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشکده منابع طبیعی دریا، گروه شیلات
تاریخ دریافت: 6/3/93 تاریخ پذیرش: 15/4/94
چکیده
در مطالعه حاضر اثر جایگزینی پودر ماهی باکنجاله سویا و مخمر نانوایی بر رشد، شاخصه‌های تغذیه‌ای، ریخت شناختی و بازماندگی ماهیان جوان بنی (Mesopotamichthys sharpeyi) مورد بررسی قرارگرفت. تیمار غذایی شامل تیمار شاهد (فاقد پودر سویا و مخمر نانوایی)، سطح 25%، سطح 50%، سطح 75% و سطح 100% جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی با نسبت برابر هرکدام با سه تکرار در قالب یک طرح تصادفی بررسی شد. در هر تکرار 40 عدد ماهی با میانگین وزن 29/0±40/4 گرم در مخازن 300 لیتری ذخیره‌سازی و سه بار در روز در حد سیری به مدت 8 هفته تغذیه شدند. نتایج نشان داد که جایگزینی پودر ماهی با سطوح مختلف پودر سویا و مخمر نانوایی اثر منفی بر وزن نهایی (37/0±80/7 در مقابل 35/0±13/7 گرم) و درصد بازماندگی ماهیان (45/3±5/96 در مقابل 40/1± 63/97 درصد) در تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی در مقایسه با شاهد نداشته است (05/0P > ). مقدار کل غذای دریافتی (34/26± 59/376 در مقابل 92/7±73/309 گرم)، کل پروتئین دریافتی (41/8±5/120 در مقابل 55/2±1/99 گرم) (05/0P <) و ضریب تبدیل غذایی (11/0±10/3 در مقابل17/0±70/2) (05/0P> ) افزایش یافت. همچنین کارایی پروتئین بطور معنیداری (05/0P <) در تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی در مقایسه با شاهد (03/0±03/1 در مقابل 08/0±13/1 گرم) کاهش‌یافته است. شاخصه‌های کبدی، احشایی و فاکتور وضعیت بدن ماهیان در بین تیمارها با یکدیگر تفاوت نداشتند (05/0P > ). بنابراین استفاده از کنجاله سویا و مخمر نانوایی برای جایگزینی کامل با پودر ماهی در جیره غذایی ماهیان جوان بنی توصیه میشود.
واژه‌های کلیدی: پودر ماهی،کنجاله سویا، مخمر نانوایی، ماهی بنی.
* نویسنده مسئول، تلفن: 09165810642، پست الکترونیکی: Azarmhamid@gmail.com
مقدمه
امروزه مصرف آبزیان از اهمیت بسیار بالایی در سلامتی انسان به سبب داشتن اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیره برخوردار است (24). افزایش رشد جمعیت و بالا رفتن تقاضای مصرف‌کنندگان محصولات شیلاتی، باعث افزایش تقاضای روزافزون و مداوم برای عرضه ماهی و آبزی‌پروری شده است (14). سازمان خواربار کشاورزی گرایش جوامع انسانی به استفاده بیشتر از منابع دریایی برای تغذیه در آینده نزدیک را پیش‌بینی می‌کند. بطوریکه در سال 2030 تقاضای بازارهای جهانی برای فرآوردههای شیلاتی 150 تا 160 میلیون تن بیش از عرضه آنها و سرانه مصرف آبزیان را 19 تا 20 کیلوگرم برآورد می‌کند (14). رشد آبزی‌پروری باعث افزایش غذای مصرفی شده است. امروزه در بسیاری از سیستم‌های آبزی‌پروری، بیش از نیمی از هزینه‌های پرورش صرف تغذیه میشود (13). که این خود باعث ایجاد رقابت شدید در منابع محدود آرد ماهی و روغن ماهی شده است (16). میزان تقاضای جهانی آبزی‌پروری برای آرد ماهی 09/2 میلیون تن در سال 1999 بود که برآورد شده این میزان در سال‌های 2015 و 2030 بترتیب 6/4 و 4/10 میلیون تن افزایش خواهد یافت (17). در سال‌های اخیر میزان برداشت از منابع دریایی روند ثابت و تقریباً نزولی داشته است، لذا یافتن جایگزین مناسب جهت ادامه رشد و توسعه صنعت آبزی‌پروری در سال‌های آینده و همچنین حفظ منابع دریایی برای آیندگان امری اجتناب‌ناپذیر است (15). ازآنجایی‌که منابع پروتئین گیاهی ارزان‌تر و قابل‌دسترسی‌تر می‌باشند، میتوان با جایگزینی بخشی از پودر ماهی در جیره غذایی آبزیان هزینه‌های غذا و وابستگی صنعت آبزی‌پروری کشور به واردات را کاهش داد، بنابراین در سال‌های اخیر جایگزینی آرد ماهی با منابع گیاهی از جنبه‌های اقتصادی و بوم شناختی بعنوان ضرورتی برای توسعه پایدار صنعت آبزی‌پروری تبدیل‌شده است (23). کنجاله فرآوردههای حاصل از دانه‌های روغنی، محصولات جنبی کارخانه‌های روغن‌کشی می‌باشند و بعنوان یکی از منابع پروتئینی گیاهی مناسب در تغذیه دام، طیور و آبزیان مورد استفاده قرار می‌گیرند. ازجمله این منابع میتوان به کنجاله سویا، پنبه‌دانه، گلرنگ کلزا اشاره نمود. پروتئین سویا یک پروتئین باکیفیت است و حاوی مقادیر سرشار از اسیدهای آمینه ضروری می‌باشد و به عنوان یک منبع مناسب آرژنین، گلیسین، تریپتوفان به حساب می‌آید اما مقادیر اسیدهای آمینه لایزین و متیونین موجود کمتر از حد مطلوب است (18). در ضمن از نظر کلسیم، فسفر، کارتن و ویتامین D فقیر می‌باشد ولی در قیاس با غلات منبع خوبی از ویتامینهای گروه B است (18). همچنین دانه‌های سویا خام حاوی یکسری مواد ضدتغذیه‌ای ازجمله ساپونین، هموگلوتنین، اسیدفیتیک و مواد پلیساکاریدی غیر نشاسته‌ای است (18). وجود عوامل ضدتغذیه‌ای در سویا علاوه بر تأثیر مستقیم بر کاهش هضمپذیری پروتئین، باعث بروز التهابات دستگاه گوارش و به‌خصوص روده می‌شوند که منجر به بروز اختلال در فرآیند گوارش شده و از طریق بروز تغییرات فیزیولوژیک در دستگاه گوارش بطور غیرمستقیم فرآیند هضم پروتئین را دچار اختلال می‌کنند و درنهایت منجر به کاهش رشد خواهند شد (22،10،7).
لذا بدلیل عوامل محدود کننده امکان جایگزینی پودر ماهی در مقادیر بالا با استفاده از کنجاله خام سویا وجود ندارد (9) ازاین‌رو استفاده از روشهای مختلفی جهت نیل به این هدف مانند تخمیر کردن فرآوردههای گیاهی، فرآوری منابع گیاهی طی فرایندهای فیزیکی و شیمیایی و همچنین استفاده از منابع دیگر پروتئینی امروزه در حال مطالعه می‌باشد (15). یکی از منابع پروتئینی مناسب مخمر نانوایی است که دارای40 تا 45 درصد پروتئین، 1 درصد چربی، 1 الی 2 درصد فیبر و 6 الی 9 درصد خاکستر می‌باشد (11). منبع خوبی برای فسفر، پتاسیم، آهن و منبع غنی برای تأمین ویتامینهای گروه B، بیوتین، کولین، نیاسین، اسیدفولیک، اسیدپانتونیک، پیریدوکسین، ریبوفلاوین و تیامین است (11). میزان انرژی قابل‌هضم مخمر بالا می‌باشد (11). فسفر موجود در آن به مقدار 92% برای ماهی کپور معمولی و 91% برای ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان در دسترس است (11). منبع غنی از گلوتاتیون است که از اجزای ضروری تمامی سلول‌های زیستی است (11). در جیره غذایی قزل‌آلای رودخانه‌ای (Salvelinus namaycush) تا 50 درصد مخمر بدون اثر منفی بر رشد ماهیان بکار برده شده است (11). همچنین منبع خوبی از اسیدهای آمینه می‌باشد ولی از لحاظ متیونین فقیر می‌باشد (11).
ماهیبنی Mesopotamichthys sharpeyi Gunther,1874 عمدتاً در مرداب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های آب‌شور و شیرین زندگی می‌کند (8). این‌گونه بومی حوزه دجله و فرات می‌باشد و برخی نواحی ایران ازجمله تالاب‌های هورالعظیم و شادگان و رودخانه‌های واقع در بخش شمالی خلیج‌فارس مانند زهره و نیز تالاب الحمار در کشور عراق زیستگاه آن محسوب میشود (8). در ایران نیز ماهیبنی در بین ساکنین جنوب و جنوب غربی خوزستان از محبوبیت خاصی برخوردار است. در سال‌های اخیر استفاده از آلات و روشهای صید مخرب، احداث سدها و پایه‌های پل‌ها، برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه‌ها، آلودگی منابع آبی و تخریب محل‌های تخم‌ریزی و نوزادگاهی، بقای نسل این‌گونه باارزش را به مخاطره انداخته است به‌گونه‌ای که با ادامه این روند میزان ذخایر آن کاهش خواهد یافت (3). با توجه به اهمیت اقتصادی آن، حفظ ذخایر این‌گونه به لحاظ ذخیره ژنتیکی و همچنین رونق فعالیت‌های صیادی و پرورشی اهمیت بالایی دارد. لذا جهت تجدید ذخایر آن سالانه تعداد زیادی بچه ماهی توسط مرکز تکثیر ماهیان بومی دشت آزادگان، تکثیر و در منابع آبی استان ازجمله تالاب هور العظیم رهاسازی میشود. ازاین‌رو بهینه‌سازی جیرههای غذایی مورد استفاده جهت تولید بچه ماهیان باکیفیت به منظور کمک به حفظ ذخایر این آبزی از اهمیت ویژهای برخوردار است.
لذا در مطالعه حاضر به بررسی امکان جایگزینی پودر ماهی در سطوح بسیار بالا تا سطح جایگزینی کامل با استفاده از کنجاله سویا و مخمر نانوایی با نسبت برابر و اثرات آن بر شاخصه‌های رشد و تغذیه‌ای ماهیان جوان بنی که از گونه‌های مستعد آبزی‌پروری در منابع آب شیرین استان خوزستان می‌باشد پرداخته‌شده است.
مواد و روشها
ماهیان انگشت بنی با میانگین طول 19/0± 79/7 سانتی‌متر و وزن 29/0±40/4 گرم از مرکز تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی شهید ملکی اهواز تهیه و به تعداد40 عدد در مخازن پلی‌اتیلنی مدور 300 لیتری واقع در دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر جهت سازگاری با شرایط آزمایشگاهی به مدت 10 روز نگهداری شدند. در طول این مدت غذادهی با جیره‌ی غذایی گروه شاهد و در ادامه با جیرههای آزمایشی به تعداد 3 بار در روز در ساعات 9:00، 13:00 و 17:00 به مدت 8 هفته انجام شد. دمای آب و اکسیژن محلول با استفاده از مولتیمتر مدل Hach, HQ40d ثبت گردید. دوره‌ی نوری براساس شرایط طبیعی روز 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی تنظیم شد. از منبع آب شیرین شهری جهت تأمین آب استفاده شد. در طول مدت آزمایش روزانه حدود 20% حجم آب تعویض شد. میانگین درجه حرارت آب در طول دوره در دامنه 23/2 ± 25/26 درجه سانتی‌گراد، pH آب در حدود 7، میانگین اکسیژن محلول آب در حدود 33/6 میلیگرم در لیتر ، آمونیاک کل 06/0± 2/0 میلیگرم در لیتر، نیتریت 02/0 ± 12/0 میلیگرم در لیترو سختی 9/31 میلیگرم کربنات کلسیم در لیتر بود.
جهت تهیه جیرههای غذایی در ابتدا اقلام اولیه خریداری شده، سپس اقدام به اندازه‌گیری میزان پروتئین، چربی و انرژی آنها بر اساس (5) شد و در ادامه همه ترکیبات خشک آسیاب و بخوبی مخلوط شدند. سپس روغن ماهی و روغن سویا (نسبت 1:1) به مخلوط اضافه شد. خمیر حاصل بوسیله چرخ‌گوشت پلت شده و برای خشک‌کردن بمدت 24 ساعت در معرض جریان هوا قرار داده شدند (رسیدن به رطوبت کمتر از 10 درصد). پس از ساخت جیره، متناسب با سایز دهان ماهیان الک شد و تا زمان مصرف در کیسههای پلاستیکی در دمای 20- درجه سانتی‌گراد نگهداری شدند. کلیه مراحل ساخت غذا در آزمایشگاه شیلات دانشکده منابع طبیعی دریا دانشگاه خرمشهر انجام شد. همچنین جهت فرموله کردن جیرههای آزمایشی از نرم‌افزار لیندو استفاده شد. در این تحقیق اثر جایگزینی کنجاله سویا و مخمر نانوایی با نسبت برابر در سطوح متفاوت بجای پودر ماهی (25، 50، 75 و 100 درصد) و شاهد (بدون سویا و مخمر نانوایی ) هر یک در3 تکرار بر ماهیان جوان بنی مورد مطالعه قرار گرفت (جدول 1).
برای بررسی میزان رشد ماهیان و مقایسه بین تیمارها در انتهای دوره‌ی آزمایش از شاخصه‌های رشد شامل درصد افزایش وزن بدن (WG%)، نرخ رشد ویژه (SGR)، وزن نهایی (FAW)، بازماندگی ((SUR، شاخصه‌های مرفومتریک شامل ضریب چاقی (CF)، شاخص کبدی (HSI) شاخص احشایی (VSI) (25) و شاخصه‌های تغذیه‌ای شامل نسبت بازده پروتئین (PER)، غذای روزانه خورده شده (DFI)، پروتئین روزانه خورده شده ((DPI، کل پروتئین دریافتی ((PI، کل غذای دریافتی (FI) و ضریب تبدیل غذایی (FCR) بشرح زیر استفاده شد (25).
- شاخصه‌های رشد:
وزن اولیه (گرم)/ [میانگین وزن اولیه (گرم)- میانگین وزن ثانویه (گرم)[×100= (WG%) درصد افزایش وزن بدن
ضریب رشد ویژه (SGR) = ×100 ]Ln(وزن نهایی گرم) - [Ln(وزن اولیه گرم)] / دوره پرورش
میانگین وزن نهایی (FAW) = وزن کلی ماهیان در انتهای دوره / تعداد کلی ماهیان در انتهای دوره(گرم)
(تعداد بچه ماهیان ابتدای دوره/ تعداد بچه ماهیان انتهای دوره)×100 (Survival)= درصد بقاء
- شاخصه‌های تغذیه‌ای
پروتئین مصرفی (گرم) / وزن‌تر به‌دست‌آمده ماهیان(گرم)= (PER) نرخ بازده پروتئین
وزن اضافه‌شده (گرم) / غذای خشک داده‌شده (گرم) (FCR) = ضریب تبدیل غذایی
غذای دریافتی در کل دوره(TFI) =100 / (رطوبت غذا- 100) ×کل غذای خورده شده در وزن‌تر
پروتئین دریافتی در کل دوره= کل غذای خورده شده در وزن خشک × پروتئین جیره /100
غذای دریافتی روزانه (DFI) = [کل غذای گرفته‌شده × 100/(((وزن اولیه تمام ماهیان + وزن نهایی تمام ماهیان + وزن نهایی تمام ماهیان مرده ) × طول دوره) /2)]
پروتئین دریافتی روزانه = غذای دریافتی روزانه × مقدار پروتئین جیره / 100
- شاخصه‌های ریخت شناختی
100 × وزن بدن (گرم)/ وزن کبد (گرم)= (HSI) شاخص کبدی
100 × وزن بدن (گرم)/ وزن کل دستگاه گوارش (گرم) = (VSI) شاخص دستگاه گوارش
3طول(سانتی‌متر)/ 100× وزن نهایی(گرم)= (CF) فاکتور وضعیت
آنالیز آماری: در ابتدا شرط نرمال بودن دادهها با آزمون Shapiro-Wilk و همگنی واریانسها به‌وسیله‌ی آزمون Leven با استفاده از نرم‌افزار SPSS (منبع) سنجیده شد. در ادامه اختلاف موجود بین تیمارها در قالب یک طرح کاملاً تصادفی در پنج تیمار و سه تکرار با استفاده از روش One Way ANOVA مورد تجزیه واریانس قرار گرفت. مقایسه میانگین‌ها نیز به‌وسیله آزمون چند دامنه دانکن در سطح 95 درصد (05/0 P<) با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 19 انجام شد.
نتایج
نتایج مربوط به اثرات جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی بر شاخصه‌های رشد در جدول 2 آورده شده است. افزایش نسبت کنجاله سویا و مخمر نانوایی به پودر ماهی در جیرههای غذایی تاثیر معنیداری بر میانگین وزن نهایی (FA) تیمارهای آزمایشی در مقایسه با شاهد نداشته است (05/0< P ). (37/0±80/7 در مقابل 35/0±13/7 گرم بترتیب مربوط به تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد). همچنین استفاده از کنجاله سویا و مخمر نانوایی اثر منفی بر درصد افزایش بدن (WG%) تیمارهای آزمایشی در مقایسه با شاهد نداشته است (05/0<P ). (2/5±76/71 در مقابل 13/4±5/64 درصد بترتیب مربوط به تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد).
جدول 1- درصد اجزای غذایی مورد استفاده در تیمارهای آزمایشی و آنالیز تقریبی جیره های آزمایشی
|
جیره های آزمایشی |
شاهد |
تیمار1 (25%) |
تیمار2 (50%) |
تیمار3 (75%) |
تیمار4 (100%) |
|
پودر ماهی کلیکا1 |
84/22 |
25/17 |
50/11 |
75/5 |
00/0 |
|
کنجاله سویا 3 |
00/0 |
90/2 |
75/5 |
63/8 |
50/11 |
|
مخمر نانوایی3 |
00/0 |
90/2 |
75/5 |
63/8 |
50/11 |
|
آرد گندم3 |
04/33 |
12/30 |
19/27 |
26/24 |
28/21 |
|
سبوس گندم3 |
73/14 |
58/14 |
43/14 |
26/14 |
10/14 |
|
گلوتن ذرت2 |
09/10 |
80/12 |
77/15 |
70/18 |
66/21 |
|
روغن ماهی2 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
|
روغن سویا3 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
00/6 |
|
مکمل ویتامینه2 |
00/3 |
00/3 |
00/3 |
00/3 |
00/3 |
|
مکمل معدنی2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
|
آنتی کسیدان2 |
02/0 |
02/0 |
02/0 |
02/0 |
02/0 |
|
بایندر2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
00/2 |
|
اسید آمینه لایزین2 |
27/0 |
42/0 |
58/0 |
73/0 |
89/0 |
|
اسید آمینه متیونین2 |
00/0 |
00/0 |
00/0 |
01/0 |
05/0 |
|
آنالیز تقریبی ( درصد وزن خشک) |
|||||
|
پروتئین |
00/32 |
00/32 |
00/32 |
00/32 |
00/32 |
|
چربی |
00/13 |
50/12 |
50/12 |
50/13 |
00/14 |
|
رطوبت |
40/10 |
20/10 |
20/9 |
80/8 |
40/9 |
|
خاکستر |
42/8 |
67/8 |
77/8 |
40/8 |
10/8 |
1- تولید شرکت خوراک دام و آبزیان مازندران 2- کارخانه تولید خوراک دام-طیور و آبزیان 21بیضاء شیراز 3- بازار محلی
٭ هر5کیلو مکمل ویتامینی حاوی:IU 8000000 A=،IU 200000 D3=،mg 200000 E=،mg 10000 K3=،mg 30000 B1=،mg 40000 B2=،mg 60000 B3=،mg 200000 B5=،mg 20000 B6=،mg 10000 B9=،mg 40 B12=، mg 200H2=، mg 300000C=، mg 100000Inositol=
٭٭ هر کیلو مکمل معدنی حاوی: آهن:30000میلیگرم، روی: 50000میلیگرم، سلنیوم: 100میلیگرم، کبالت: 500 میلیگرم، مس:30000میلیگرم، منگنز: 25000 میلیگرم، ید: 3000 میلیگرم، کولین کلراید 30000 میلیگرم.
جدول 2- میانگین (±خطای استاندارد،3n=) شاخصه های رشد ماهیان جوان بنی تغذیه شده با جیره های مختلف آزمایشی به مدت 8 هفته
|
شاخص |
شاهد |
تیمار 1 |
تیمار 2 |
تیمار 3 |
تیمار 4 |
|
میانگین وزن اولیه (گرم) |
15/0±30/4 |
16/0±16/4 |
18/0±46/4 |
24/0±33/4 |
12/0±53/4 |
|
میانگین وزن نهایی (گرم) |
ab35/0±13/7 |
a08/0±66/6 |
a10/0±90/6 |
a11/0±90/6 |
b37/±80/7 |
|
درصد افزایش وزن بدن(WG%) |
13/4±5/64 |
33/8± 93/60 |
26/8±30/55 |
42/10±20/60 |
20/5±76/71 |
|
میزان رشد ویژه(SGR) |
04/0±83/0 |
08/0±78/0 |
08/0±72/0 |
10/0±77/0 |
05/0±90/0 |
|
درصد بقاء |
40/1±63/97 |
80/8±10/90 |
30/2±80/87 |
10/1±85/98 |
50/3±50/96 |
* حروف متفاوت در هر ردیف نشانه وجود اختلاف معنی دار بین گروههای آزمایشی است (05/0P<)
لازم بذکر است افزایش نسبت سویا و مخمر نانوایی به پودر ماهی در جیرههای غذایی اثر معنیداری بر میزان نرخ رشد ویژه (SGR) در تیمارهای مختلف آزمایشی در مقایسه با شاهد نداشته است (05/0<P ). (05/0±90/0 در مقابل 04/0±83/0 به ترتیب مربوط به تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد). از جهتی افزایش نسبت کنجاله سویا و مخمر نانوایی به پودر ماهی در جیرههای غذایی بر شاخص بازماندگی نیز بی‌تأثیر بوده و اختلاف معنیداری هم در بین تیمارهای آزمایشی در مقایسه با شاهد مشاهده نشد (05/0<P ). (5/3±5/96 درصد در مقابل 4/1±63/97 بترتیب مربوط به تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد).
نتایج مربوط به اثرات جایگزینی پودر ماهی با پودر گیاهی سویا و مخمر نانوایی بر شاخصه‌های تغذیه‌ای در جدول 3 آورده شده است. افزایش کنجاله سویا و مخمر نانوایی در جیره غذایی تأثیر منفی بر شاخص ضریب تبدیل غذایی(FCR) نداشته است و باوجود روند افزایشی اختلاف معنیداری بین تیمارهای آزمایشی در مقایسه با شاهد مشاهده نشد (05/0< P). (11/0±10/3 در مقابل 17/0±70/2 به ترتیب مربوط به تیمار 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد). افزایش پروتئین گیاهی سویا و مخمر نانوایی در جیره غذایی بر شاخص کارایی پروتئین (PER) تأثیر منفی داشت بطوریکه با افزایش سطح جایگزینی سویا و مخمر نانوایی بجای پودر ماهی در جیرههای غذایی به‌طور معنیداری (05/0 P <) در تیمارهای سوم (75% جایگزینی) و تیمار چهارم (100% جایگزینی) در مقایسه با شاهد کاهش یافت. (03/0±03/1 در مقابل 08/0±13/1 به ترتیب مربوط به تیمار چهارم و گروه شاهد). همچنین شاخص غذای روزانه خورده شده (DFI) با افزایش پروتئین گیاهی سویا و مخمر نانوایی به‌طور معنیداری (05/0P <) در تیمارهای سوم (75% جایگزینی) و تیمار چهارم (100% جایگزینی) در مقایسه با شاهد افزایش یافت. بطوریکه بیشترین میزان این شاخص مربوط به تیمار چهارم (12/0±56/2 گرم) و کمترین آن مربوط به شاهد (03/0±13/2 گرم) بود. همچنین شاخص پروتئین دریافتی روزانه (DPI) با افزایش پروتئین گیاهی سویا و مخمر نانوایی افزایش یافت بطوریکه با افزایش سطح جایگزینی سویا و مخمر نانوایی در جیرههای غذایی بطور معنیداری (05/0P <) در تیمارهای سوم (75% جایگزینی) و تیمار چهارم (100% جایگزینی) در مقایسه با شاهد افزایش یافت (03/0±83/0 در مقابل00/0±7/0 گرم بترتیب مربوط به تیمار چهارم و شاهد). افزایش پروتئین گیاهی سویا و مخمر نانوایی در جیرههای غذایی بر شاخص کل غذای دریافتی(FI) در طول دوره در سطح جایگزینی کامل (تیمار چهارم) بطور معنیداری (05/0P <) در مقایسه با شاهد افزایش یافت (34/26±59/376 در مقابل 92/7±73/309 گرم بترتیب مربوط به تیمار چهارم و شاهد). در بین سایر تیمارها در مقایسه با شاهد اختلاف معنیداری مشاهده نشد
(05/0P >). همچنین افزایش پروتئین گیاهی سویا و مخمر نانوایی در جیرههای غذایی بر شاخص کل پروتئین دریافتی (PI) در طول دوره در سطح جایگزینی کامل (تیمار چهارم) بطور معنیداری (05/0P <) در مقایسه با شاهد افزایش یافت (41/8±50/120 در مقابل 55/2±10/99 گرم به ترتیب مربوط به تیمار چهارم و شاهد). در بین سایر تیمارها در مقایسه با شاهد اختلاف معنیداری مشاهده نشد (05/0P >).
نتایج مربوط به اثرات جایگزینی پودر ماهی با پودر گیاهی سویا و مخمر نانوایی بر شاخصه‌های مورفومتریک در جدول 4 آورده شده است. شاخص احشایی ((VSI در تیمارهای مختلف آزمایشی، با افزایش نسبت پودر سویا و مخمر نانوایی در ماهیان در مقایسه با شاهد افزایش یافت، بااین‌حال این افزایش معنیدار نبود (05/0< P). کمترین میزان این شاخص مربوط به تیمار شاهد (50/0±54/7 گرم) و بیشترین مقدار مربوط به تیمار چهارم 100% جایگزینی (33/0±33/8 گرم) بود. شاخص کبدی (HSI) ماهیان تغذیه‌شده با کنجاله سویا و مخمر نانوایی در جیره‌ها در مقایسه با شاهد افزایش یافت، با این حال این افزایش معنیدار نبود (05/0< P). کمترین میزان این شاخص مربوط به تیمار شاهد (79/0±80/1 گرم) و بیشترین مربوط به تیمار چهارم 100% جایگزینی (22/0±91/1 گرم) بود. همچنین استفاده از سطوح مختلف کنجاله سویا و مخمر نانوایی بجای پودر ماهی در جیرههای غذایی تأثیر معنیداری بر شاخص فاکتور وضعیت در تیمارهای مختلف آزمایشی در مقایسه با شاهد نداشت (05/0< P) (10/0±07/1 در مقابل 01/0±10/1 بترتیب مربوط به 100 درصد جایگزینی پودر ماهی و گروه شاهد).
جدول 3 - میانگین (±خطای استاندارد،3n=) شاخصه های تغذیه‌ای ماهیان جوان بنی تغذیه شده با جیره های مختلف آزمایشی به مدت 8 هفته
|
شاخص |
شاهد |
تیمار 1 |
تیمار 2 |
تیمار 3 |
تیمار 4 |
|
ضریب تبدیل غذایی (FCR) |
17/0±70/2 |
53/0±13/3 |
26/0±4/3 |
33/0±63/3 |
11/0±10/3 |
|
کارایی پروتئین(PER) |
a08/0±13/1 |
a16/0±03/1 |
ab05/0±90/0 |
bc08/0±86/0 |
c03/0±03/1 |
|
غذای روزانه دریافتی (DFI) |
a03/0±13/2 |
a10/0±2/2 |
ab06/0±23/2 |
bc03/0±46/2 |
c12/0±56/2 |
|
کل غذای دریافتی(FI) |
a92/7±73/309 |
a56/24±13/304 |
a26/16±83/300 |
ab76/4±20/333 |
b34/26±59/376 |
|
پروتئین روزانه دریافتی(DPI) |
a00/0±7/0 |
a03/0±66/0 |
ab03/0±73/0 |
bc00/0±80/0 |
c03/0±83/0 |
|
کل پروتئین(PI) |
a55/2±10/99 |
a86/7±33/97 |
a20/5±30/96 |
ab53/1±63/106 |
b41/8±50/120 |
حروف متفاوت در هر ردیف نشانه وجود اختلاف معنیدار بین گروه های آزمایشی است (05/0P<).
جدول4 - میانگین (±خطای استاندارد، 3n=) شاخصه های مورفومتریک ماهیان جوان بنی تغذیه شده با جیره های مختلف آزمایشی به مدت 8 هفته
|
شاخص |
شاهد |
تیمار 1 |
تیمار 2 |
تیمار 3 |
تیمار 4 |
|
شاخص احشایی VSI |
50/0±54/7 |
09/0±93/7 |
20/0±30/8 |
22/0±38/8 |
33/0±33/8 |
|
شاخص کبدی HSI |
79/0±80/1 |
26/0±91/1 |
14/0±68/1 |
41/0±96/1 |
22/0±91/1 |
|
فاکتور وضعیت CF |
01/0±10/1 |
01/0±08/1 |
01/0±06/1 |
02/0±08/1 |
01/0±07/1 |
حروف متفاوت در هر ردیف نشانه وجود اختلاف معنیدار بین گروههای آزمایشی است (05/0P<).
بحث و نتیجه‌گیری
در مطالعه حاضر با افزایش سطوح جایگزینی به مقدار 75 و 100 درصد کنجاله سویا و مخمر نانوایی با نسبت برابر بجای پودر ماهی در جیرههای آزمایشی، کارایی پروتئین غذای دریافتی کاهش و از طرفی میزان کل غذا و پروتئین دریافتی و بدنبال آن ضریب تبدیل غذایی در ماهیان مورد آزمایش در مقایسه با گروه شاهد افزایش‌یافته هرچند این افزایش تأثیر منفی بر شاخص های رشد ماهیان مورد آزمایش نداشته است. این نتایج در مطابقت با نتایج بدست آمده از آزمایش های انجام شده بر ماهی پاکوی قرمز(Piaractus brachypomus) (1)، ماهی تیلاپیا (Oreochromis niloticus) (6) و ماهی آزاد اقیانوس اطلس(Salmo salar) (20) است که نشان دادند ضریب کارایی پروتئین دریافتی با افزایش سطح جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا بطور معنیداری کاهش می یابد. از طرفی در مطالعاتی که بر گونه کپور هندی (Labo rohita) (12)، پاکوی قرمز (1) و ماهی تیلاپیا (21) صورت گرفته مشاهده شد که ضریب تبدیل غذایی افزایش می یابد. همچنین بیان شده مقدار کل غذای دریافتی و به طبع آن پروتئین دریافتی توسط ماهی سی باس (Dicentrarchus labrax) تغذیه شده با کنجاله سویا افزایش مییابد (4).
نتایج شاخص های ریخت شناختی نشان داد که با افزایش سطح جایگزینی پودر ماهی با کنجاله سویا و مخمر نانوایی مقادیر شاخص های احشایی و کبدی افزایش مییابد علی‌رغم اینکه معنیدار نبوده است. در مطالعاتی که بر ماهی کفشک ژاپنی ( Paralichthys olivaceus) (15) و قزل‌آلای رنگین‌کمان (19) صورت گرفته، بیان‌شده است که استفاده از ترکیبات گیاهی در جیرههای غذایی ماهیان پرورشی فوق منجر به تأثیرگذاری بر سوخت و ساز چربی و به دنبال آن افزایش میزان تری گلیسیرید خون و چربی کبد میشود.
به‌طورکلی قابلیت استفاده از کنجالههای گیاهی مانند سویا در ماهیان پرورشی به عواملی مانند خوش خوراکی، قابلیت دسترسی به فسفر، تعادل اسیدهای آمینه، مقدار مواد ضد مغذی مانند پلیساکاریدهای غیرنشاستهای در آنها و فیزیولوژی دستگاه گوارشی دارد (15). ترکیبات ضدمغذی مانند پلیساکاریدهای غیرنشاستهای در آرد سویا سبب کاهش میزان انرژی قابل هضم یا به عبارتی در دسترس می شود (15). بنابراین استفاده از کنجاله سویا در سطوح بالا بجای پودر ماهی در جیرههای غذایی ماهیان پرورشی محدود است. برای مثال بیان‌شده است میتوان از کنجاله سویا به میزان30 درصد بجای پودر ماهی در جیره غذایی ماهی سفید (Rutilus frisii kutum) (2)، 50 درصد بجای پودر ماهی در جیره غذایی ماهی پاکوی قرمز (1) و 45 درصد بجای پودر ماهی در جیره غذایی تیلاپیا استفاده کرد (6).
امروزه محققین مختلف جهت جایگزینی سطوح بالای پودر ماهی در جیرههای غذایی روشهای مختلفی مانند تخمیر کردن فرآوردههای گیاهی، فرآوری منابع گیاهی طی فرآیندهای فیزیکی و شیمیایی و همچنین استفاده از چند منبع پروتئینی را مورد آزمایش قرار می دهند. برای مثال مطرح شده است که میتوان پودر ماهی را به میزان 75 درصد با کنجاله سویا با نسبت برابر با جلبک دونالیا بدون اثر منفی بر رشد جایگزین کرد (21). لذا ازجمله منابع دیگر پروتئینی میتوان به مخمر نانوایی به‌عنوان منبع پروتئین اشاره کرد. که به مزایایی آن در بخش مقدمه اشاره شد. همچنین مخمر بازدارنده‌های تریپسین، کیموتریپسین، ساپونین و لکتین موجود در سویا که جزو مواد ضدتغذیه‌ای هستند را غیرفعال کرده و با کمک به سیستم گوارشی ماهی، قابلیت هضم پروتئین سویا را افزایش می‌دهد و از طرفی با دارا بودن آنزیم فیتاز، از عملکرد اسید فیتیک موجود در منابع گیاهی جلوگیری می‌کند (11). همچنین مکانیسم‌های تحریک کننده روده جانوران توسط مخمرها در جهت افزایش مقادیر آنزیم‌های گوارشی مترشحه از بخش‌های مختلف دستگاه گوارش و افزایش عملکرد تغذیه‌ای لاروهای آبزیان کاملاً به اثبات رسیده است (11). ازاین‌رو در تحقیق حاضر امکان جایگزینی کامل پودر ماهی در جیرههای غذایی از طریق کاربرد مخمر نانوایی در کنار کنجاله سویا به دلیل محدودیت های آن بدست آمده و مانع از این شده است که عوامل بازدارنده سویا بتوانند بر رشد ماهیان تأثیر منفی بگذارند.
نتیجه‌گیری کلی
با توجه به محدودیت دسترسی به پودر ماهی و قیمت آن، میتوان در پرورش این ماهی بومی از منابع پروتئینی ارزان قیمت مانند کنجاله سویا و مخمر نانوایی در سطوح بالا تا حد 100 درصد جایگزینی بجای پودر ماهی در جیرههای تجاری استفاده کرد.
تشکر و قدردانی
در اینجا بر خود لازم می‌دانیم از مسئولین دانشگاه علوم وفنون دریایی خرمشهر به دلیل تأمین هزینه‌های آزمایش مربوطه کمال تشکر و سپاسگزاری را به عمل‌آوریم.
(علمی)', './data/animal/coversheet/381459748016.jpg'))
دوره 28، شماره 2 - شماره پیاپی 2
تیر 1394صفحه 136-145
- تاریخ دریافت: 06 خرداد 1393
- تاریخ بازنگری: 13 تیر 1394
- تاریخ پذیرش: 15 تیر 1394