نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
2 استادیار گروه زیست دریا، دانشکده علوم دریایی واقیانوسی، دانشگاه علوم وفنون دریایی خرمشهر
3 استادیار گروه شیمی دریا، دانشکده علوم دریایی واقیانوسی، دانشگاه علوم وفنون دریایی خرمشهر
چکیده
مطالعه حاضر به منظور بررسی میزان آلودگی رسوبات سطحی مناطق بین جزرو مدی استان بوشهر به فلزات سنگین روی، مس، کادمیم و سرب و تجمع آنها در کیتون پوست ماری در 5 ایستگاه نایبند، کلات، رستمی، هلیله و بوشهر در سواحل استان بوشهر در زمستان 1389 وتابستان 1390 به انجام رسیده است. نتایج نشان داد که الگوی غلظت فلزات سنگین در نمونه های رسوب، بافت نرم و بافت سخت کیتون پوست ماری به ترتیب به صورت Pb>Cu>Cd Zn>،Cu>Zn>Cd>Pb و Zn>Cu>Pb>Cd می باشد. بین بافت نرم _رسوب ، بافت سخت _ رسوب و بافت نرم _ بافت سخت اختلاف معنی داری مشاهده نشد( 05/0 p> ). این یافته مشخص می کند که جذب و تجمع زیستی فلزات در کیتون به تنهایی وابسته به غلظت فلزات در رسوبات نمی باشد. بلکه منابع دیگری ممکن است در دسترسی زیستی دخالت داشته باشند. غلظت فلزات در رسوبات فقط از سطح LAL بیشتر بود و از حدود سایر استانداردهای تعیین شده برای فلزات کمتر بود. بنابراین میتوان گفت مناطق مورد مطالعه نسبتا پاک و عاری از آلاینده های فلزی است. مقایسه میانگین غلظت فلزات روی، مس، کادمیم و سرب در بافت نرم کیتون پوست ماری(Chiton lamyi,Dupuis, 1918) با برخی استانداردهای جهانی نشان داد که میزان مس و کادمیم در بافت نرم از برخی استانداردهای جهانی بیشتر است. این مسئله می تواند برای آبزیانی که از کیتون تغذیه می کنند تهدید آمیز باشد، کیتون ها ممکن است صدف(بافت سخت) خود را برای جدا سازی بخشی از کادمیم جذب شده در بافت نرم مورد استفاده قرار دهند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Measurement of Heavy Metals (Zn, Cu, Cd, Pb) pollution in surface sediment and Chiton (Chiton lamyi,Dupuis,1918) from Rocky intertidal zones in Bushehr Province coastal waters
چکیده [English]
This study was carried out to evaluate the level of heavy metals (Zn, Cu, Cd, Pb) concentrations in chiton (Chiton lamyi ,Dupuis,1918) and surface sediments of the intertidal zone in Bushehr province coastal waters. Ten specimens of chiton and three samples of sediment per each station were collected in March 2011 and July 2011 at five stations namely Nayband, Kalat, Rostami, Halileh and Bushehr. The results showed that the pattern of metal concentrations in sediment, soft tissue and shell were Zn>Pb>Cu>Cd, Cu>Zn>Cd>Pb and Zn>Cu>Pb>Cd respectively. There was no significant correlation during both season between metal concentrations in Soft tissue-Shell, Soft tissue-Sediment and Sell-Sediment (p>0/05). This finding indicates that heavy metals concentration in chiton was not only influenced by their concentrations in sediment, and some other factors are involved in metal bioavailability to Chiton lamyi. Metals concentration in sediments were only above LAL level but lower than the other standard levels of heavy metals. So it seems that the studied stations are clean and not polluted with metal pollutants. Comparing concentration of heavy metals in soft tissue with some of the international standards showed that the concentration of Cu and Cd in soft tissue were above the permissible limits. So chiton may be dangerous for marine animals that feed on it. Chitons might use their shell for sequestration of a part of the up-taken cadmium.
کلیدواژهها [English]
سنجش غلظت فلزات سنگین روی، مس، کادمیم و سرب درنرم تن کیتون پوست ماری (Chiton lamyi, Dupuis, 1918) و رسوبات سطحی مناطق بین جزرومدی استان بوشهر
عبدالحسین محمودیان شوشتری1*، علیرضا صفاهیه1، یدالله نیکپور قنواتی2، محمدتقی رونق1 و محمدعلی سالاری علی آبادی1
1 خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشکده علوم دریایی واقیانوسی، گروه زیست دریا
2 خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشکده علوم دریایی واقیانوسی، گروه شیمی دریا
تاریخ دریافت: 25/4/93 تاریخ پذیرش: 3/8/93
چکیده
مطالعه حاضر به منظور بررسی میزان آلودگی رسوبات سطحی مناطق بین جزرومدی استان بوشهر به فلزات سنگین روی، مس، کادمیم و سرب و تجمع آنها در نرم تن کیتون پوستماری (Chiton lamyi, Dupuis, 1918) در 5 ایستگاه نایبند، کلات، رستمی، هلیله و بوشهر در سواحل استان بوشهر در زمستان 1389 و تابستان 1390 به انجام رسیده است. از هر ایستگاه 10 نمونه کیتون و 3 نمونه رسوب بررسی گردید. نتایج نشان داد که الگوی غلظت فلزات سنگین در نمونههای رسوب، بافت نرم و بافت سخت کیتون پوستماری به ترتیب بهصورت Pb>Cu>Cd Zn>،Cu>Zn>Cd>Pb و Zn>Cu>Pb>Cd میباشد. بین بافت نرم - رسوب، بافت سخت- رسوب و بافت نرم - بافت سخت اختلاف معنیداری مشاهده نشد (05/0 P>). این یافته مشخص میکند که جذب و تجمع زیستی فلزات در کیتون به تنهایی وابسته به غلظت فلزات در رسوبات نمیباشد. بلکه منابع دیگری ممکن است در دسترسی زیستی دخالت داشته باشند. غلظت فلزات در رسوبات فقط از سطح پایین هشدار بیشتر بود و از حدود سایر استانداردهای تعیین شده برای فلزات کمتر بود. بنابراین میتوان گفت مناطق مورد مطالعه نسبتاً پاک و عاری از آلایندههای فلزی است. مقایسه میانگین غلظت فلزات روی، مس، کادمیم و سرب در بافت نرم کیتون پوستماری با برخی استانداردهای جهانی نشان داد که میزان مس و کادمیم در بافت نرم از برخی استانداردهای جهانی بیشتر است. این مسئله میتواند برای آبزیانی که از کیتون تغذیه میکنند تهدیدآمیز باشد، کیتونها ممکن است صدف (بافت سخت) خود را برای جداسازی بخشی از کادمیم جذب شده در بافت نرم مورد استفاده قراردهند.
واژههای کلیدی: کیتون پوست ماری، فلزات سنگین، مناطق بین جزرومدی، استان بوشهر.
* نویسنده مسئول، تلفن: 06324233322، پست الکترونیکی: mahmoodianah@Gmail.com
مقدمه
بدلیل رشد روزافزون جمعیت و صنایع در مناطق ساحلی، آبهای این نواحی مقادیر قابلتوجهی از آلایندههای فلزی را از طریق پسابهای صنعتی، کشاورزی و خانگی دریافت میکنند (21، 29 و 33). این آلایندهها که جرم ملکولی بین 5/63 تا 59/200 دارند (30) علاوه بر آن که از طریق منابع خشکی و اتمسفری وارد دریا میشوند از اجزای طبیعی محیطزیست دریا نیز میباشند (8). فلزات سنگین جزو آلایندههای پایدار بوم سازگانهای دریایی محسوب میشوند و از آنجاییکه قابلتجزیه نمیباشند قادرند توسط آبزیان جذب و در بدن آنان تجمع یابند (20، 22 و 36). در نتیجه غلظت فلزات در بدن آنها چندین برابر غلظت آنها در محیطزیست میگردد (15). از طرفی پارهای از این فلزات وارد زنجیرههای غذایی شده و بدین ترتیب از موجودی به موجود دیگر انتقال مییابند. با تجمع فلزات سنگین در زنجیرههای غذایی و افزایش غلظت آنان از یک سطح غذایی به سطح دیگر احتمال انتقال آنها به انسان بعنوان مصرفکننده نهایی آبزیان و ایجاد خطر برای سلامتی مصرفکنندگان غذاهای دریایی وجود دارد (25، 47 و 51). بعضی از فلزات سنگین مانند روی و مس جزو عناصر ضروری برای بدن انسان و آبزیان محسوب میشوند بهطوری که حذف آنها از رژیم غذایی موجب بروز بیماریهایی در آنان میگردد. دستهای از این فلزات مانند وانادیم و کبالت جزو عناصری محسوب میشوند که نیمه ضروری هستند و بالاخره برخی از این فلزات نظیر جیوه، سرب و کادمیم هیچگونه نقش شناخته شدهای در بدن جانداران نداشته و غیرضروری بشمار میآیند (44). در صورتی که غلظت فلزات سنگین اعم از ضروری و غیرضروری از حد معینی فراتر رود برای انسان و آبزیان سمی بوده (22 و 48) و میتوانند حیات آنها را با مخاطره روبرو نمایند و بدین ترتیب موجب بر هم خوردن تعادل بومشناختی و موجبات زوال اکوسیستم را فراهم میسازند (8). پایش زیستی روش کارآمدی است که بکرات توسط محققین مختلف برای مطالعه میزان آلودگی محیطزیست دریا پیشنهاد گردیده است (27، 50 و 51). در بین آبزیان مختلف نرمتنان از بیمهرگانی هستند که بیش از سایرین مورد استفاده و توجه برای این منظور قرار دارند. بیشتر نرمتنانی که تاکنون برای پایش زیستی فلزات سنگین مورد استفاده قرارگرفتهاند متعلق به دوکفهایها و شکمپایان بودهاند (7 و 50) در حالیکه تقریباً هیچگونه اطلاعی از میزان تجمع فلزات در کیتونها در دست نیست. کیتونها گروه متنوعی از شاخه نرمتنان میباشند که در رده پلی پلاکوروفورا (Polyplacophora) جای میگیرند (41). اکثر این جانوران در مناطق بین جزرومدی و زیر جزرومدی چسبیده به صخرهها و سطوح سخت زندگی میکنند ولی بعضی از گونهها تا عمق 5000 متری نیز دیده میشوند (40). کیتونها از نظر بوم شناختی اهمیت بسیار دارند. انسان و بعضی از موجودات از قبیل مرغان دریایی، ستارههای دریایی، خرچنگها، لوبسترها و ماهیان از این نرمتنان تغذیه میکنند. این مطالعه بهمنظور ارزیابی میزان آلودگی رسوبات سطحی مناطق بین جزرومدی استان بوشهر به فلزات سنگین روی، مس، کادمیم و سرب و تجمع آنها در کیتون پوستماری(Chiton lamyi,Dupuis,1918) و ارزیابی قابلیت این موجود برای پالایش و یا پایش فلزات سنگین در سواحل صخرهای انجام گردیده است.
مواد و روشها
پس از مطالعات میدانی و مشخص کردن زیستگاههای کیتون در سواحل استان بوشهر نمونهبرداری از رسوبات و کیتون پوستماری از 5 ایستگاه (شکل 1) در زمان جزر کامل در زمستان 1389 و تابستان 1390 انجام گردید. مختصات جغرافیایی هر ایستگاه با دستگاه موقعیتسنج ثبت گردید (جدول 1). نمونهبرداری از کیتون توسط دست و با استفاده از تیغ جراحی از انجام گرفت. در هر فصل از هر ایستگاه 10 عدد کیتون جمعآوری گردید. همچنین سه نمونه از رسوبات بالایی (5 سانتیمتر رویی) به وسیله بیلچه پلیاتیلنی اسید شویی شده برداشت شد. نمونههای کیتون و رسوب در کیسههای پلاستیکی قرار داده شد و درون یخدان حاوی یخ به آزمایشگاه منتقل و تا زمان عملیات آزمایشگاهی در دمای 20 درجه سانتیگراد زیر صفر نگهداری شدند. برای آمادهسازی نمونهها از روش بالکمور(Blacmore) استفاده گردید (14). نمونههای رسوب و کیتون از فریزر بیرون آورده شدند و در دمای معمولی آزمایشگاه قرارداده شدند تا یخزدایی شوند. حدود 20 گرم از هر نمونه رسوب در یک پتری دیش اسیدشویی شده قرار داده شد و سپس در آون و در دمای 55 درجه سانتیگراد به مدت 72 ساعت خشک گردید. به منظور همگن سازی شدن رسوبات پوستههای صدف و اجسام خارجی درشت از آنان کاملاً جدا گردید و در هاون چینی به صورت پودر در آورده شدند. و پس از غربال کردن توسط الک 63 میکرون در ظروف پلاستیکی مناسب نگهداری شدند. نمونههای کیتون پس از یخزدایی در آزمایشگاه ابتدا زیست سنجشی شده و طول و وزن کل آنها ثبت گردید. سپس بافت نرم آنها از صدف (بافت سخت) جدا شده و هر دو بافت بمدت 72 ساعت در آون با دمای 55 درجه سانتیگراد تا رسیدن به وزن ثابت خشک گردیدند. بافتهای خشک شده بوسیله هاون چینی پودر شده و برای نگهداری به ظروف پلاستیکی منتقل شدند. جهت هضم نمونههای رسوب و بافت یک گرم از هرکدام به لولههای مخصوص هضم منتقل گردید. 10 میلیلیتر اسیدنیتریک غلیظ به نمونههای بافت و به همین مقدار مخلوطی از اسیدنیتریک و اسیدپرکلریک غلیظ به نسبت 4 به 1 به نمونههای رسوب اضافه شد و به مدت 3 ساعت بر روی صفحه گرم (هات پلیت) در دمای 95 درجه سانتیگراد حرارت داده شد. نمونههای هضم شده پس از خنک شدن با آب دوبار تقطیر به حجم 25 میلیلیتر رسانده شدند و از کاغذ صافی واتمن 42 میکرون عبور داده شدند. نمونههای صاف شده در ظروف پلاستیکی دربدار و استریل تا مرحله سنجش فلزات سنگین در یخچال نگهداری شدند. میزان فلزات سنگین در نمونههای صاف شده با استفاده از دستگاه جذب اتمی شعله مدل Savant AA∑ اندازهگیری شد و سپس غلظت فلزات برحسب میکروگرم بر گرم وزن خشک محاسبه گردید. بمنظور پردازش دادهها ابتدا نرمالیتی آنها بوسیله آزمون Shapiro- Wilk مورد بررسی قرارگرفت. مقایسه غلظت فلزات سنگین بین نمونههای مربوط به ایستگاههای مختلف بوسیله آزمون ANOVA یک طرفه انجام شد. همبستگی بین غلظت فلزات در رسوب، بافت نرم و بافت سخت با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون بررسی شد. برای مقایسه غلظت فلزات در رسوب، بافتهای سخت و نرم بین دو فصل از آزمون t-test استفاده شد. و نرمافزار SPSS نسخه 17 برای پردازش دادهها مورد استفاده قرار گرفت.
|
شکل 1- ایستگاههای نمونهبرداری در سواحل استان بوشهر
جدول 1 - مختصات جغرافیایی ایستگاهها و فعالیت های انسانی
فعالیتهای انسانی |
مختصات جغرافیایی |
ایستگاه |
غیرمسکونی |
˝7/24 ´23 ◦27 شمالی ˝2/41 ´24 ◦52 شرقی |
نایبند |
مسکونی- صید و صیادی |
˝3/54 ´23 ◦28 شمالی ˝2/55 ´8 ◦51 شرقی |
کلات |
مسکونی-صید و صیادی |
˝1/38 ´34 ◦28 شمالی ˝6/41 ´4 ◦51 شرقی |
رستمی |
مسکونی- صید و صیادی-حمل و نقل دریایی |
˝9/5 ´50 ◦28 شمالی ˝6/32 ´52 ◦50 شرقی |
هلیله |
مسکونی- صید و صیادی-حمل و نقل دریایی |
˝4/50 ´58 ◦28 شمالی ˝2/34 ´49 ◦50 شرقی |
بوشهر |
نتایج
نتایج مربوط به زیستشناسی کیتون در جدول 2 و نتایج حاصل از آنالیز فلزات سنگین در رسوبات سطحی در جدول 3 مشخص گردیده است. بالاترین غلظت فلزات روی و سرب در رسوبات سطحی در فصل زمستان به ترتیب با میزان 31/13 و 07/6 میکروگرم بر گرم در ایستگاه کلات، فلز مس با میزان 13/3 میکروگرم بر گرم در ایستگاه رستمی و فلز کادمیم با غلظت 21/.0 میکروگرم بر گرم در ایستگاه بوشهر مشاهده شد. در فصل تابستان بالاترین غلظت فلزات روی، مس، کادمیم و سرب در رسوبات به ترتیب با میزان 65/17، 06/6، 20/. و54/5 میکروگرم بر گرم در ایستگاه هلیله مشاهده گردید (جدول 3). در جدول 4 میانگین فلزات سنگین در بافت نرم کیتون نشان داده شده است. در فصل زمستان بالاترین غلظت فلزات روی و سرب در بافت نرم به ترتیب 83/36 و15/2 میکروگرم بر گرم در ایستگاه بوشهر، بالاترین غلظت مس با میزان 2/55 میکروگرم بر گرم در ایستگاه کلات و بالاترین غلظت فلز کادمیم با میزان 97/12 میکروگرم بر گرم در ایستگاه نایبند مشاهده شد (جدول 4). در فصل تابستان بالاترین غلظت روی در بافت نرم با میزان 99/46 در ایستگاه نایبند، فلزات مس، کادمیم و سرب به ترتیب با میزان 90/57، 02/ 8 و 9/2 میکروگرم بر گرم در ایستگاه بوشهر مشاهده گردید (جدول 4).
نتایج حاصل از آنالیز فلزات در بافت سخت در جدول 5 مشخص گردیده است. بالاترین مقادیر فلزات روی، مس و سرب در فصل زمستان در بافت سخت به ترتیب با میزان 87/5، 54/3 و 06/1 میکروگرم بر گرم در ایستگاه بوشهر و کادمیم با میزان 637/0. میکروگرم بر گرم در ایستگاه نایبند مشاهده گردید و در فصل تابستان نیز بالاترین میزان فلزات روی، مس و سرب در بافت سخت به ترتیب با میزان 29/9، 97/2 و 78/1 میکروگرم بر گرم در ایستگاه بوشهر و کادمیم با میزان 69/0. میکروگرم بر گرم در ایستگاه کلات مشاهده شد (جدول 5). به طور کلی دراکثر موارد بیشترین تجمع فلزات در بافتهای نرم و سخت در ایستگاه بوشهر مشاهده گردید.
نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون گویای آن بود که بین بافت نرم- بافت سخت، بافت نرم- رسوب و بافت سخت- رسوب ارتباط معنیداری وجود ندارد ولی بین فلزات روی، مس و کادمیم با بافتهای نرم و سخت همبستگی مثبت معنیداری وجود دارد(01/ 0P<) (جدول 6).
جدول 2 - میانگین طول و وزن کل کیتون پوستماری در ایستگاههای مختلف در فصول زمستان و تابستان
ایستگاه |
فصل |
تعداد نمونه |
طول (سانتیمتر) |
وزن(گرم) |
نایبند |
زمستان تابستان |
10 10 |
06/0±03/5 20/0±69/5 |
61/0±04/17 07/3±57/25 |
کلات |
زمستان تابستان |
10 10 |
09/0±53/4 11/0±66/4 |
00/1±38/14 410/±363/13 |
رستمی |
زمستان تابستان |
10 10 |
11/0±3/5 10/0±25/4 |
26/1±84/17 64/0±31/12 |
هلیله |
زمستان تابستان |
10 10 |
09/0±22/5 74/0±66/4 |
39/0±38/16 45/0±37/14 |
بوشهر |
زمستان تابستان |
10 10 |
21/0±4/5 12/0±38/5 |
56/2±02/25 23/1±02/20 |
جدول 3 - میانگین فلزات رسوبات استان بوشهر در فصول زمستان و تابستان (میکروگرم بر گرم وزن خشک)
ایستگاه |
فصل |
روی |
مس |
کادمیم |
سرب |
نایبند |
زمستان تابستان |
21/0± 14/6 24/2/± 08/8 |
03/0±69/1 17/0±92/1 |
03/0±14/0 03/0±10/0 |
45/0±59/2 69/0±92/1 |
کلات |
زمستان تابستان |
14/0±31/13 64/0±80/13 |
18/0±01/3 09/0±75/2 |
04/0±10/0 05/±11/0 |
83/0±07/6 14/ 1±85/4 |
رستمی |
زمستان تابستان |
87/0± 28/13 37/1±10/14 |
11/0±13/3 |
01/0±12/0 |
67/0±59/1 |
22/0±18/3 |
00/0±2/0 |
27/1±36/2 |
|||
هلیله |
زمستان تابستان |
48/1± 08/9 66/0± 65/17 |
50/0±01/3 35/0±06/6 |
04/0±10/0 02/0±20/0 |
47/0±75/3 03/1±54/5 |
بوشهر |
زمستان تابستان |
25/1± 41/12 60/0±13/13 |
10/0±97/2 74/0±98/ |
04/0±21/0 03/0±05/0 |
38/0±95/5 63/0±71/4 |
میانگین کل |
دو فصل |
94/0±10/12 |
25/0±87/2 |
03/0±13/0 |
75/0±93/3 |
جدول 4 - میانگین فلزات در بافت نرم کیتون در استان بوشهر در زمستان و تابستان (میکروگرم بر گرم وزن خشک)
ایستگاه |
فصل |
روی |
مس |
کادمیم |
سرب |
نایبند |
زمستان تابستان |
24/1± 39/23 30/2/± 99/46 |
46/2±62/22 72/3±75/33 |
92/0±97/12 69/0±77/4 |
20/0±81/1 19/0±33/1 |
کلات |
زمستان تابستان |
83/0± 61/17 73/0/± 60/19 |
27/3±22/55 59/3±26/40 |
53/0±39/6 33/0±97/5 |
14/0±00/1 22/0±26/1 |
رستمی |
زمستان تابستان |
06/1± 43/19 17/1/± 10/17 |
91/3±11/40 16/3±25/37 |
36/0±55/4 38/0±89/4 |
24/0±94/0 21/0±35/1 |
هلیله |
زمستان تابستان |
98/0± 08/20 30/1/± 95/20 |
52/3±38/48 92/2±52/51 |
59/0±75/5 49/0±95/5 |
20/0±98/0 26/0±08/2 |
بوشهر |
زمستان تابستان |
55/3± 83/36 25/3/± 79/40 |
24/3±58/54 21/5±90/57 |
73/0±47/8 02/1±02/8 |
28/0±15/2 16/0±90/2 |
میانگین کل |
دو فصل |
64/1±27/26 |
50/3±16/44 |
60/0±77/6 |
21/0±58/1 |
جدول 5 - غلظت فلزات در بافت سخت کیتون در استان بوشهر در زمستان و تابستان (میکروگرم بر گرم وزن خشک)
ایستگاه |
فصل |
روی |
مس |
کادمیم |
سرب |
نایبند |
زمستان تابستان |
23/0± 93/4 43/0/± 57/5 |
50/0±20/2 27/0±46/1 |
15/0±63/0 06/0±08/0 |
21/0±81/0 24/0±83/0 |
کلات |
زمستان تابستان |
24/0±11/1 58/0±50/1 |
15/0±77/1 27/0±68/2 |
08/0±43/0 049/±69/0 |
22/0 ±74/0 19/ 0±40/0 |
رستمی |
زمستان تابستان |
30/0± 32/1 55/0±36/1 |
34/0±92/1 |
03/0±43/0 |
14/0±47/0 |
16/0±60/1 |
03/0±45/0 |
19/0±87/0 |
|||
هلیله |
زمستان تابستان |
30/0± 35/1 24/0± 82/2 |
31/0±25/2 15/0±67/1 |
05/0±31/0 06/0±57/0 |
18/0±86/0 10/0±39/0 |
بوشهر |
زمستان تابستان |
05/1± 81/5 24/1±29/9 |
53/0±54/3 27/0±97/2 |
01/0±39/0 05/0±33/0 |
12/0±06/1 09/0±78/1 |
میانگین کل |
دو فصل |
51/0±50/3 |
29/0±20/2 |
05/0±43/0 |
16/0±82/0 |
جدول 6 - همبستگی بین غلظت فلزات مختلف دربافتهای نرم و سخت با طول و وزن کیتون در فصول زمستان و تابستان
فلز |
فصل |
بافت نرم-طول |
بافت نرم- وزن |
بافت سخت– طول |
بافت سخت – وزن |
Cu |
زمستان
|
r=575/0 P=311/0 |
r=**963/0 P=009/0 |
r=385/0 P=522/0 |
r=751/0 P=143/0 |
تابستان
|
r=**980/0 P=003/0 |
r=**980/0 P=003/0 |
r=805/0 P=100/0 |
r=723/0 P=168/0 |
|
دو فصل
|
r=**779/0 P=008/0 |
r=**897/0 P=000/0 |
r=606/0 P=063/0 |
r=*684/0 P=030/0 |
|
Zn |
زمستان
|
r=107/0 P=864/0 |
r=216/0 P=728/0 |
r=623/0 P=262/0 |
r=*951/0 P=013/0 |
تابستان
|
r=085/0 P=892/0 |
r=087/0 P=889/0 |
r=-125/0 P=841/0 |
r=-091/0 P=884/0 |
|
دو فصل
|
r=002/0 P=996/0 |
r=059/0 P=872/0 |
r=326/0- P=357/0 |
r=-358/0 P=309/0 |
|
Cd |
زمستان
|
r=071/0 P=909/0 |
r=164/0 P=792/0 |
r=251/0 P=684/0 |
r=-164/0 P=792/0 |
تابستان
|
r=244/0 P=693/0 |
r=039/0 P=950/0 |
r=780/0- P=119/0- |
r=*897/0 P=039/0 |
|
دو فصل
|
r=102/0 P=779/0 |
r=132/0 P=716/0 |
r=*635/0 P=048/0 |
r=*680/0 P=030/0 |
|
Pb |
زمستان |
r=363/0 P=548/0 |
r=775/0 P=124/0 |
r=158/0- P=799/0 |
r=549/0- P=338/0 |
تابستان |
r=307/0 P=616/0 |
r=169/0 P=787/0 |
r=323/0 P=596/0 |
r=466/0 P=429/0 |
|
دو فصل |
r=234/0 P=515/0 |
r=330/0 P=352/0 |
r=298/0 P=402/0 |
r=-503/0 P=138/0 |
** همبستگی با احتمال خطای کمتر از 01/0 معنیدار است، * همبستگی با احتمال خطای کمتر از 05/0 معنیدار است.
بحث
بطور کلی غلظت فلزات سنگین در رسوب منطقه مورد مطالعه طی هر دو فصل نسبتاً پایین میباشد، در ضمن تفاوت معنیداری بین دو فصل مشاهده نگردید (05/0P>). مقایسه غلظت فلزات سنگین در رسوبات با نتایج سایر محققین در سواحل بوشهر و سایر نقاط نشان میدهد که نتایج این تحقیق از نتایج مطالعات قبلی پایینتر میباشند (جدول 7). بیشترین و کمترین مقدار فلز در هر فصل به ترتیب مربوط به فلزات روی و کادمیم بود. بالا بودن غلظت نسبی روی را در ایستگاههای مورد مطالعه میتوان به تردد کشتیها، لنجها، قایقهای ماهیگیری و سایر شناورها مرتبط دانست زیرا روی از جمله فلزاتی است که در تهیه رنگ، ترکیبات ضدخوردگی و جرمگرفتگی جهت محافظت بدنه کشتیها و لنجها در برابر پوسیدگی، جلبکها و کشتی چسب ها مورد استفاده قرار میگیرد. این ترکیبات تمامی روی (Zn) را در آب رها میسازند و در نتیجه باعث غلظت آن در رسوبات میگردند (4 و34). دلیل پایین بودن میزان کادمیم در رسوبات را میتوان پایین بودن فراوانی کادمیم در طبیعت دانست (27). از طرف دیگر همانطور که Kavun و همکاران گزارش نمودهاند بطور طبیعی عرضهای جغرافیایی پایین نسبت به عرضهای جغرافیایی بالا دارای کادمیم کمتری میباشند (28). بنابراین خلیجفارس ازجمله سواحل بوشهر که در عرض جغرافیایی پایین قرارگرفتهاند دارای کادمیم کمی میباشند. مقایسه غلظت فلزات در رسوبات با استانداردهای جهانی (جدول 8) نشان میدهد که میزان فلزات روی، مس، کادمیم و سرب در رسوبات فقط از سطح پایین هشدار بیشتر و از سایر سطوح استاندارد کمتر میباشند، بنابراین میتوان گفت این فلزات تهدیدی جدی برای سلامت محیطزیست و آبزیان بشمار نمیآیند و در کل ایستگاههای مورد مطالعه نسبتاً پاک و آلوده به فلزات سنگین نمیباشند. بطور کلی میانگین کلی غلظت فلزات در رسوبات گویای توالی Zn>Pb>Cu>Cd میباشد که با مقایسه با یافتههای سایر محققین ازجمله (1، 10 و 38) در سواحل بوشهر، (5) در سواحل بحرکان، (37) در سواحل پارک غدیر بندرعباس، (2 و 6) در سواحل خلیجگواتر و (9) در رسوبات باتلاق سلطان در ترکیه مشابهت دارد، درصورتیکه با الگوی Pb>Zn>Cd در سواحل بندرلنگه توسط (3) و الگوی Zn>Cu>Pb>Cd در سواحل بندر جده توسط (40) و سواحل پارک نخودا در بندرعباس توسط (37) همخوانی ندارد. با توجه به میزان جذب و تجمع فلزات سنگین در بافت نرم کیتون (جدول4) در کل بین دو فصل اختلاف معنیدار نبوده است )05/0<(P. کیتون فلزات مس و روی را به ترتیب در زمستان به میزان 18/44، 47/23 و در تابستان 13/44، 08/29 میکروگرم برگرم وزن خشک جذب و ذخیره میکند. بنابراین کیتون فلزات مس و روی را در بافت نرم خود بیشتر از غلظت همین فلزات در رسوبات و همینطور بیشتر از کادمیم و سرب جذب و ذخیره میکند. دلیل جذب بیشتر را میتوان مربوط به ضروری بودن این فلزات برای نیازمندیهای فیزیولوژیکی، متابولیکی و ترکیبات ساختمان بدن از قبیل آنزیمهای فلزدار، پروتئینهای فلزدار و انگشت روی ها (Zinc Fingers) دانست (31) نتایج مشابهی در گزارشات قبلی دیده میشود ازجمله (13 و 21) میزان نسبتاً بالایی از مس و روی را در بافتهای جانوران دریایی مشاهده کردند درصورتیکه این فلزات در محیطزیست جانوران مربوطه دارای غلظت کمتری بودند. کادمیم فلزی غیرضروری است که نقش آن در سلول شناخته شده نیست (39). غلظت کادمیم در بافت نرم کیتون پوستماری نسبتاً بالا بود (77/6 میکروگرم برگرم). این نتیجه نشان میدهد که احتمالاً دسترسی زیستی کیتون به این فلز در محیط بالا بوده و همین امر باعث تجمع این فلز در کیتون شده است.
Paez – Osuna و همکاران در سال 1999 همین نتیجه را برای دوکفهای Crassostrea gigas گزارش کردهاند (35). Frazier و George در سال 1983 گزارش کردهاند که در گونه Ostrea edulis تجمع زیستی کادمیم در نمونههای جمعآوری شده از محیطزیست نسبتاً غیرآلوده (غلظت مس حدود 30 میکروگرم برگرم) نسبت به چروک صدف های (اویسترهای) جمعآوریشده از محیط آلوده (غلظت مس حدود 400-200 میکروگرم برگرم) به مراتب بیشتر است (24). بنابراین میزان نسبتاً بالای کادمیم در کیتون پوستماری ممکن است همین دلیل باشد. همینطور کادمیم دارای فاکتور تجمع زیستی بسیار بالائی است که این امر به علت دفع بسیار ضعیف آن توسط دوکفهایها است (49). جذب کادمیم دارای سازوکاری مشابه با جذب کلسیم و آهن بوده و به جای آهن که یک فلز ضروری است به اشتباه جذب میگردد از اینرو جذب کادمیم باعث تشدید کمبود آهن میگردد (42). هرچند که غلظت کادمیم در بافت نرم کیتون پوستماری نسبتاً بالا است اما در مقایسه با غلظت مس و روی پائینتر است.Aksoy و همکاران در سال 2005 همین موضوع را گزارش کردهاند. آنها در گزارش خود تأکید نمودهاند که غلظت کادمیم در موجودات دریائی در مقایسه با فلزات ضروری پائین است (9). Eisler در سال 1981 نیز تأکید نموده است که غلظت کادمیم در موجودات دریایی در مقایسه با فلزات ضروری همیشه پایین میباشد (23). سرب نیز مانند کادمیم یکی از فلزات غیرضروری است و نقشی در فعالیتهای زیستی ندارد. میانگین غلظت سرب در بافت نرم کیتون پوستماری 58/1 میکروگرم برگرم است که از غلظت آن در رسوبات (93/3 میکروگرم برگرم) کمتر است بنابراین به نظر میرسد که کیتون پوستماری مقدار کمتری از سرب را در بدن خود نسبت به رسوبات محیطزیست جمع میکند. این موضوع با یافته De Mora و همکاران در سال 2004 در مورد دوکفهای Saccostrea cucullata در سواحل عمان و امارات متحده عربی در مورد نیکل مشابهت دارد زیرا این دوکفهای مقدار کمتری از نیکل را در بدن خود نسبت به رسوبات جمع میکند زیرا این فلز نقشی در فعالیتهای زیستی ندارد (21). جدول 9 مقایسه میزان فلزات روی، مس، کادمیم و سرب را در بافت نرم کیتون پوستماری با برخی از استانداردهای جهانی نشان میدهد.
براساس این جدول میزان روی و سرب از حد استانداردهای جهانی کمتر است. ولی میزان مس و کادمیم از حد استانداردهای جهانی بیشتر میباشند، این مسئله میتواند تهدیدی برای آبزیانی باشد که از کیتون پوستماری تغذیه میکنند مانند ستارههای دریایی هفت بازویی، بعضی از ماهیان، بعضی از خرچنگها و مرغان دریایی. مقایسه میزان جذب و تجمع عناصر سنگین در بافت سخت کیتون (جدول 5) بیانگر بالا بودن میزان فلزات سنگین در ایستگاه بوشهر نسبت به سایر ایستگاهها میباشد. که از دلایل آن افزایش فعالیتهای انسانی و حملونقل دریایی را میتوان نام برد. الگوی تجمع فلزات موردمطالعه در بافت سخت به صورت Zn>Cu>Pb>Cd است. که با الگوی تجمع فلزات در رسوبات کم و بیش مشابهت دارد. از میان این فلزات فقط میانگین غلظت کادمیم (43/0 میکروگرم برگرم) در بافت سخت از میانگین غلظت آن در رسوبات (13/0 میکروگرم برگرم) بیشتر است. به طوری که بیش از 3 برابر غلظت کادمیم در رسوبات میباشد. احتمال میرود این افزایش به این دلیل باشد که کیتون ممکن است صدف (بافت سخت) خود را برای جداسازی بخشی از کادمیم جذب شده در بافت نرم که نسبتاً بالا بود مورد استفاده قراردهد. Cravo و همکاران در سال 2004 نیز تأکید کردهاند که گونههای نرمتن ممکن است صدف خود را برای جداسازی بخشی از فلزات جذب شده مورد استفاده قرار دهند. این موضوع میتواند بخشی از سمزدایی فلزات غیرضروری و مازاد فلزات ضروری در نرمتنان باشد (17). در این مطالعه ارتباط بین اندازه بدن و غلظت بعضی از فلزات در کیتون پوستماری معنیدار است (05/0>P) بنابراین احتمالاً اندازه بدن غلظت فلزات در موجود زنده ازجمله کیتون را مشخص میکند. این موضوع توسط Hedouin و همکاران در سال 2006 گزارش شده است. آنها براین موضوع تأکید دارند که هرچه جانور بزرگتر باشد زمان بیشتری برای دسترسی زیستی به فلز داشته است و این یکی از فاکتورهای بسیار مهم در جذب فلزات در موجودات زنده است (26). بررسی همبستگی غلظت فلزات روی، مس، کادمیم و سرب در بافتهای نرم و سخت با غلظت این فلزات در رسوبات نشان میدهد که هیچگونه همبستگی بین غلظت این فلزات در کیتون پوستماری و رسوبات وجود ندارد این موضوع مشخص میکند که جذب و تجمع زیستی فلزات در کیتون پوستماری مستقیماً و به تنهایی وابسته به غلظت این فلزات در رسوبات نمیباشد بلکه منابع دیگری مانند فلزات محلول در آب و ستون ها ممکن است در دسترسی زیستی کیتون به فلزات دخالت داشته باشند.Amish و همکاران (2010) همین نتیجه را در رابطه با دوکفه ای های (Clams) گزارش کردهاند (11). بهطورکلی نتایج این مطالعه نشان از پاکی و غیرآلوده بودن رسوبات منطقه مورد مطالعه دارد. کیتون به دو فلز مس و کادمیم آلوده است و این مسئله میتواند برای آبزیانی که ازاینگونه تغذیه میکنند تهدیدآمیز باشد. کیتون ممکن است بافت سخت خود را برای جداسازی بخشی از کادمیم جذبشده در بافت نرم مورد استفاده قرار دهد.
جدول 7 - مقایسه غلظت فلزات در رسوبات با برخی از نقاط ایران و جهان (میکروگرم بر گرم وزن خشک )
منطقه |
Zn |
Cu |
Cd |
Pb |
منبع |
||
سواحل بوشهر |
95/0±10/12 |
28/0±17/3 |
03/0±14/0 |
54/0±93/0 |
مطالعه حاضر
|
||
سواحل بوشهر |
2/26 |
- |
25/1 |
5/21 |
(38) |
|
|
سواحل بوشهر |
- |
33/4±59/14 |
07/0±76/0 |
67/2±31/12 |
(1)
|
|
|
سواحل بوشهر |
-
|
2/1±3/8
|
1±4/7 |
7/2±4/42 |
(10) |
|
|
سواحل بوشهر سواحل بندرلنگه |
19/29 36/31 |
- - |
25/1 26/1 |
12/21 02/163 |
(3) |
|
|
خلیج گواتر |
6/74 |
52/39 |
14/0 |
6/44 |
(2) |
|
|
خلیج گواتر |
91/45 ± 03/14 |
21/27 ± 01/1 |
25/0 ± 12/0 |
- |
(6)
|
|
|
پارک غدیر بندرعباس پارک نخل نخودا بندرعباس |
7/0±19
4/0±21
|
6/0±6
9/0±8 |
5/0>
5/0> |
5/0±7
5/0±7
|
(37)
(37) |
|
|
سواحل جده – دریای سرخ |
71±61/179 |
51/74±31/163 |
64/3±65/4 |
67±35/116 |
(43) |
|
|
باتلاق سلطان – ترکیه |
39/4±55/39 |
237/0±22/6 |
034/0±216/0 |
15/0±91/7 |
(9) |
|
|
دریای ژاپن |
25±837 |
5±235 |
4/0±8/4 |
8±250 |
(19) |
|
|
جدول 8 - مقایسه غلظت فلزات در رسوبات سواحل بوشهر با مقادیر استاندارد USEPA, CCME, NOAA
مطالعه حاضر |
کیفیت رسوب آمریکاNOAA(32) (National Oceanic and Atmospheric Administration) |
USEPA(46) (United state Environmental Protection Agency) |
استاندارد محیطزیست کانادا (16) |
فلز |
|||
ERM (Effects Range medium) |
ERL (Effects Range Low) |
LAL (Low Alert Level) |
HAL (High Alert Level) |
PEL (Probale Effects Level) |
ISQG (Interim marine Sediment Quality Guidelines) |
||
10/12 |
410 |
150 |
5 |
410 |
271 |
124 |
Zn |
87/2 |
270 |
34 |
2 |
270 |
108 |
7/18 |
Cu |
93/3 |
220 |
47 |
2 |
218 |
112 |
20/30 |
Pb |
13/0 |
6/9 |
2/1 |
04/0 |
6/9 |
2/4 |
7/0 |
Cd |
جدول 9 - مقایسه غلظت فلزات سنگین در بافت نرم کیتون با استانداردهای جهانی( میکروگرم بر گرم وزن خشک)
مطالعه حاضر |
NHMRC (18) |
FDA (12) |
ITS (45) |
FAO (27) |
فلز |
27/26 |
150 |
40 |
50 |
200-500 |
Zn |
16/44 |
- |
5/11 |
- |
30 |
Cu |
77/6 |
50/0 |
3 |
1 |
1 |
Cd |
58/1 |
5/1 |
1 |
5/1 |
5-30 |
Pb |