ساختار جمعیت شگ ماهی جنس Linck, 1970 Alosa در سواحل جنوبی دریای خزر (استان گیلان)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه گیلان

2 سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان

3 پژوهشکده ابزی پروری ابهای داخلی کشور

چکیده

گونه‌های متعلق به جنس Linck, 1970 Alosa پراکنش وسیعی در آبهای حوضه جنوبی دریای خزر دارند اما تفکیک این گونه ها حداقل در 10 سال اخیر صورت نگرفته است. لذا در این تحقیق نمونه ها در طی مدت یک سال (تابستان 91 با تور گوشتگیر و 20 مهر ماه 91 لغایت 24 فروردین 92 از پره های ساحلی)از سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر جمع آوری و 430 عدد از آنها بررسی شد. 4 گونه شگ ماهی براشنی کووی (Alosa braschnikowi)، شگ ماهی دریای خزر (A.caspia)، شگ ماهی مهاجر (A.kessleri) و شگ ماهی چشم درشت (A.saposchnikowi) شناسایی گردید. در بین گونه ها شگ ماهی براشنی کووی بیشترین فراوانی و شگ ماهی چشم درشت کمترین فراوانی را داشتند. همچنین شگ ماهی براشنی کووی و شگ ماهی دریای خزر به ترتیب دارای بیشترین و کمترین میانگین طول چنگالی و وزن بودند. بررسی وضعیت جنسی نشان داد که در تمامی گونه ها جنس ماده غالب بوده است. همچنین در میان شگ ماهیان بررسی شده ماهیان 2تا7 ساله مشاهده شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Population structure of Alosa Linck, 1970 in the southern Coast of Caspian Sea (Guilan province)

نویسندگان [English]

  • marzie zahmatkesh 1
  • nader shabanipour 1
  • asgar zahmatkesh 2
  • keyvan abbasi 3

1 university of guilan

2 mirza koochak khan center for higher education in fishery science and industries

3 national inland water aquaculture institute

چکیده [English]

Genus Alosa Linck, 1970 is widely distributed in the Caspian Sea but in Southern region of Caspian Sea identified species has not been reconsidered during past ten years. To study the population density of Alosa species of Iranian waters of Caspian Sea, samples were collected over a period of one year (Jun 2012 to March 2013) from Chaboksar, Chaf and Kiashahr coastal water by beach seines and gill net.After collection all samples were brought to laboratory in ice boxes.for identification of different species had been done according to morphological characteristic. A total of 430 specimens were examined to identify four species namely Alosa braschnikowi, Alosa caspia, Alosa kessleri and Alosa saposchnikowi. A.braschnikowi was the most frequent species and Alosa saposchnikowi had the lowest prevalence. A.braschnikowi and A.caspia had the highest and lowest mean fork length and weight, respectively. Sex survey showed that females were dominant in all species. The obtained samples were of 2 to 7 years of age.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abundance
  • clupeidae
  • Alosa
  • Caspian Sea

ساختار جمعیت شگ­ماهی جنس Linck, 1970  Alosa در سواحل جنوبی دریای خزر (استان گیلان)

مرضیه زحمتکش1*، نادر شعبانی پور1، عسگر زحمتکش2 و کیوان عباسی3

1 رشت، دانشگاه گیلان، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی 

2 رشت، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان گیلان 

3 بندر انزلی، پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور

تاریخ دریافت: 6/8/93                  تاریخ پذیرش: 16/12/93 

چکیده

گونه‌های متعلق به جنس Linck, 1970  Alosa پراکنش وسیعی در آب‌های حوضه جنوبی دریای خزر دارند اما تفکیک این گونه‌ها حداقل در 10 سال اخیر صورت نگرفته است. لذا در این تحقیق نمونه‌ها در طی مدت یک­سال از سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر جمع­آوری و 430 عدد از آنها بررسی شد. 4 گونه شگ­ماهی براشنی کووی (Alosa braschnikowi)، شگ­ماهی دریای خزر (A. caspia)، شگ­ماهی مهاجر (A. kessleri) و شگ­ماهی چشم درشت (A. saposchnikowi) شناسایی گردید. در بین گونه‌ها شگ­ماهی براشنی کووی بیشترین فراوانی و شگ­ماهی چشم درشت کمترین فراوانی را داشتند. همچنین شگ­ماهی براشنی کووی و شگ­ماهی دریای خزر بترتیب دارای بیشترین و کمترین میانگین طول چنگالی و وزن بودند. بررسی وضعیت جنسی نشان داد که در تمامی گونه‌ها جنس ماده غالب بوده است. همچنین در میان شگ­ماهیان بررسی شده ماهیان 2 تا 7 ساله مشاهده شد.

واژه­های کلیدی: فراوانی، شگ­ماهی، Alosa ، دریای خزر

* نویسنده مسئول، تلفن:  09111457715 ، پست الکترونیکی: zahmatkeshmarzie@yahoo.com 

مقدمه

 

اعضای خانواده شگ­ماهیان Clupeidae دارای 57 جنس و حدود 188 گونه می­باشند (17). این خانواده در دریای خزر دارای دو جنس به نام‌های کیلکا (Clupeonella) و شگ­ماهی یا پوزانک (Alosa) است (9). گونه‌های جنس Alosa Linck, 1970) ) به طور وسیعی در دریای خزر پراکنده شده­اند و در زمستان به طور عمده در آبهای گرم‌تر و عمیق‌تر جنوب پراکنده­اند و در فصل بهار نیز جهت تغذیه و تخم­ریزی به شمال مهاجرت می‌کنند (13).

برطبق مطالعات انجام شده 7 گونه از جنس Alosa در دریای خزر شناسایی شده است که عبارتند از:

Alosa braschnikowii (Borodin, 1904), A. caspia (Eichwald, 1838), A. curensis (Suvorov, 1907), A. kessleri (Grimm, 1887), A. saposchnikowii (Grimm, 1887), A. volgensis (Berg, 1913) (15). اگرچه براساس مطالعات انجام شده در سواحل ایرانی دریای خزر در صید پره تنها 4 گونه شگ­ماهی براشنی کووی
(A. braschnikowi)، شگ­ماهی دریای خزر (A. caspia)، شگ­ماهی مهاجر (A. kessleri) و شگ­ماهی چشم درشت (A. saposchnikowi) مشاهده شدند که از بین آنها شگ­ماهی براشنی کووی از بیشترین فراوانی برخوردار بود (1، 2، 4).

از آنجایی که حدود یک دهه از آخرین مطالعات انجام شده در ارتباط با خصوصیات جنس شگ­ماهی در سواحل ایرانی دریای خزر می‌گذرد و از طرفی میزان صید و فراوانی گونه‌های آن با دمای آب و شرایط جوی ارتباط شدیدی دارد (19) و همچنین در منطقه مورد مطالعه، تحقیقی در رابطه با فراوانی و تنوع گونه‌ای این ماهیان صورت نگرفته است لذا انجام این تحقیق در راستای پایش جمعیت شگ­ماهیان و بررسی تفاوت­های احتمالی موجود در فراوانی و تنوع گونه‌ای این ماهیان در منطقه مورد مطالعه با سایر مناطق بررسی شده و همچنین بررسی مجدد ترکیب گونه‌ای این ماهیان می­تواند حائز اهمیت باشد و در مدیریت ذخایر ماهیان و جنبه‌های اکولوژیک، مورد استفاده قرار گیرد.

مواد و روشها

نمونه‌برداری بصورت فصلی و در طول سال انجام شد. در تابستان 1391، به دلیل امکان پذیر نبودن صید مجاز از طریق پره‌های ساحلی، نمونه‌ها از ماهیان صید شده با تور گوشگیر تهیه شدند و در فصل مجاز صید (20 مهرماه 1391 لغایت 24 فروردین 1392) از پره‌های سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر ( شکل 1) جمع­آوری شدند و در مجموع 430 نمونه ماهی تهیه گردید. نمونه‌ها بصورت منجمد به آزمایشگاه انتقال یافتند.

 

 

چابکسر 

چاف 

کیاشهر 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی مکان‌های نمونه برداری در سه ایستگاه چابکسر، چاف و کیاشهر

 

برای تشخیص نوع گونه از صفات ریخت­شناسی و زیست­سنجی ماهی‌ها استفاده شد. از جمله صفاتی که در همه 430 عدد نمونه بررسی و در شناسایی نیز مورد استفاده قرارگرفتند شامل طول چنگالی، وزن کل، قطر افقی چشم، طول باله سینه‌ای، فاصله باله سینه­ای-شکمی، تعداد خارهای آبششی و مشخصات آنها، تعداد کیل‌های شکمی، طول و ارتفاع سر بودند و برای اندازه­گیری این صفات از تخته زیست­سنجی با دقت 1 میلیمتر، کولیس با دقت 1/0 میلیمتر و ترازو با دقت 1 گرم استفاده شد (5) و شناسایی نمونه‌ها براساس کلید‌های شناسایی تهیه شده از کتاب‌ها و سایت‌های ماهی­شناسی معتبر و مرتبط (10، 19، 14، 12) صورت گرفت. برای تعیین جنسیت ماهی‌ها نیز پس از شکافتن ناحیه شکم، گناد‌ها خارج شدند و توسط استریومیکروسکوپ مورد بررسی قرارگرفتند. به دلیل سستی فلس‌ها در این ماهیان جهت تعیین سن از اتولیت استفاده شد و مجموع هر دو حلقه تیره و روشن، به عنوان یک­سال در نظر گرفته شد (3). در نهایت داده‌های جمع آوری شده توسط نرم افزار Excel وSPSS  مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتند (1).

نتایج

از مجموع 430 عدد شگ­ماهی مورد بررسی، چهار گونه از جنس Alosa شناسایی شد که شامل شگ­ماهی براشنی کووی (A. braschnikowi)، شگ­ماهی دریای خزر
(A. caspia)، شگ­ماهی مهاجر (A. kessleri) و شگ­ماهی چشم درشت (A. saposchnikowi) بودند که از این بین شگ­ماهی براشنی کووی (A. braschnikowi) بیشترین فراوانی و شگ­ماهی چشم درشت (A. saposchnikowi) کمترین فراوانی را داشتند (نمودار1).

نتایج نشان داد که در فصول پاییز و زمستان شگ­ماهی براشنی کووی و در فصول تابستان و بهار شگ­ماهی دریای خزر بیشترین فراوانی را دارا هستند. همچنین میزان صید شگ­ماهی مهاجر از تابستان تا زمستان افزایش یافتند و در زمستان به بیشترین مقدار خود رسید. شگ­ماهی چشم درشت تنها در فصل پاییز مشاهده شد (نمودار 2).

 

 

 

نمودار 1- فراوانی نسبی گونه های مختلف جنس Alosa در سوحل چابکسر، چاف و کیاشهر (استان گیلان)

 

 

نمودار 2- فراوانی نسبی گونه های جنس  Alosaدر فصول مختلف در سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر (استان گیلان)

 

براساس داده‌های حاصل از تعیین طول چنگالی و وزن بدن نمونه‌های بررسی شده معلوم گردید که شگ­ماهی براشنی کووی با 1/258 میلیمتر و 4/233 گرم، بترتیب بیشترین میانگین طول چنگالی و وزن بدن و شگ­ماهی دریای خزر با 4/198 میلیمتر و01/72 گرم، بترتیب کمترین میانگین طول چنگالی و وزن بدن را داشتند (جدول 1). همچنین براساس آزمون کروسکال والیس و آزمون Conover- Inman بین گونه‌های مشاهده شده از نظر میانگین طول چنگالی (Sig = 0/000 و χ2 = 209/95) اختلاف معنی‌دار آماری مشاهده شد.

داده‌های حاصل از تعیین سن حاکی از آن است، که در میان نمونه‌های شگ­ماهی براشنی کووی، 6 گروه سنی2-7 ساله وجود داشت که بیشترین فراوانی را ماهیان گروه سنی 4 ساله و کمترین فراوانی را ماهیان 7 ساله داشتند. در میان نمونه‌های گونه شگ­ماهی دریای خزر نیز، پنج گروه سنی 3-7 ساله مشاهده شد که گروه 4 ساله‌ها از فراوانی بیشتری برخوردار بودند. افراد شگ­ماهی مهاجر نیز دارای شش گروه سنی 2-7 ساله بودند که گروه سنی 4 ساله بیشترین فراوانی را داشتند و در نمونه‌های شگ­ماهی چشم درشت 5 گروه سنی 2-6 ساله مشاهده شد که 6 ساله‌ها بیشترین فراوانی را دارا بودند (نمودار3).

 

جدول 1- مقادیر وزن بدن و طول چنگالی جنس  Alosaدر سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر (استان گیلان)

انحراف معیار ± میانگین طول 

حداقل طول چنگالی (mm) 

حداکثر طول چنگالی (mm)

انحراف معیار ± میانگین وزن 

حداقل وزن (g)

حداکثر وزن (g)

تعداد نمونه 

نمونه­ها

7/50 ± 1/258  

157

395

1/ 160 ±4/233  

43

778

220

شگ ماهی براشنی کووی

3/33 ± 4/198  

135

262

4/27 ± 01/72

26

152

103

شگ ماهی دریای خزر

9/27 ± 2/233  

160

338

28/54 ± 6/113

38

495

94

شگ ماهی مهاجر

8/14 ± 5/206  

185

235

9/30 ± 4/103

68

184

13

شگ ماهی چشم درشت

         mm = millimeter       g = gram

 

 

 

نمودار 3- فراوانی گروه های سنی جنس  Alosaدر سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر (استان گیلان)

 

نتایج حاصل از تعیین جنسیت ماهی‌ها نشان دهنده این است که در سه گونه شگ­ماهی براشنی کووی، شگ­ماهی دریای خزر و شگ­ماهی مهاجر تعداد ماده‌ها بیشتر از نرها است و براساس آزمون کای– اسکور مشخص گردید در هریک از سه گونه شگ­ماهی براشنی کووی (Sig = 0/002 و= 9/618  2χ)، شگ­ماهی دریای خزر (Sig = 0/000 و 33/796= 2χ) و شگ­ماهی مهاجر (Sig = 0/000 و
= 24/511 2χ) نسبت جنس­نر به ماده 1:1 نبوده بلکه این نسبت بترتیب در شگ­ماهی براشنی کووی 1: 6/1، در شگ­ماهی مهاجر و در شگ­ماهی دریای خزر مشترکاً
 1: 33/3 برآورد شد اما نسبت جنس نر به ماده در شگ ماهی چشم درشت 1:1 است (نمودار4).

 

 

 

نمودار 4- فراوانی نسبی جنس نر و ماده در گونه های مختلف جنس  Alosaدر سواحل چابکسر، چاف و کیاشهر (استان گیلان)

 


بحث

برطبق مطالعات انجام شده دریای خزر 7 گونه از جنسAlosa  وجود دارد که عبارتند از:
 A. braschnikowii, A. caspia, A. curensis, A. kessleri, A. saposchnikowii, A. volgensis (15). اما بررسی عباسی و همکاران (11) نشان داد که در سواحل ایرانی دریای خزر طی سال‌های 1380 تا 1382 از جنس Alosa تعداد 6 گونه A. braschnikowi، A. maeotica،A. pontica ،A. saposchnikowi ،A. sphaerocephala  وA. caspia وجود دارد، که از گونه A. caspia سه زیر گونه و از گونه A. braschnikowi تعداد 7 زیرگونه جداسازی شد (7). شگ­ماهیان در تمام نقاط دریای خزر پراکنش دارند اما در مناطق مختلف به لحاظ تنوع گونه‌ای و فراوانی متفاوت‌اند. در مطالعه حاضر شگ­ماهی براشنی کووی با 20/51 درصد بیشترین میزان فراوانی را به خود اختصاص داده است. شگ­ماهی براشنی کووی در دریای خزر دارای زیر گونه‌های مختلفی است که محل اصلی زمستان گذرانی این ماهیان سواحل جنوبی دریای خزر است (13). در مطالعه انجام شده شگ­ماهی براشنی کووی در طی هر چهار فصل در منطقه مورد مطالعه مشاهده شد. شگ­ماهی براشنی کووی جزء ماهیان بومی دریای خزر بوده (13) و از نظر مهاجرتی، جزء ماهیان غیر آنادروموس دریای خزر است و برای تخم­ریزی وارد رودخانه‌ها نمی‌شوند (20) چنانکه نتایج بررسی‌ها در رودخانه سفیدرود و تالاب­انزلی (8، 6) نیز عدم حضور این گونه را نشان داده است. شگ­ماهی براشنی کووی نسبت به سایر گونه‌ها از سرعت رشد بیشتری برخوردار است (19) و طبق بررسی کنونی میانگین طول چنگالی و وزن بدن آنها بترتیب با 1/258 میلیمتر و 4/233 گرم نسبت به سایر گونه‌ها بیشتر بوده است و به همین دلیل در سواحل جنوبی دریای خزر از اهمیت اقتصادی بیشتری برخوردار است. طبق مطالعه افرائی و همکاران (1) بر روی گونه‌های وابسته به جنس Alosa، شگ­ماهی براشنی کووی در سواحل استان گلستان دارای میانگین طول چنگالی 26/261 میلیمتر و وزن 88/230 گرم و در سواحل استان مازندران دارای میانگین طول چنگالی 47/269 میلیمتر و وزن 65/255 گرم بوده‌اند. مقایسه نتایج حاصله نشان دهنده این است که در سواحل شرقی استان گیلان نسبت به سواحل مازندران و گلستان این گونه از میانگین طول چنگالی و وزن مشابهی برخوردار بوده است. در میان ماهیان بررسی شده گروه 4-5 ساله‌ها دارای بیشترین فراوانی بودند. در حالیکه در مطالعات انجام شده توسط افرائی و همکاران (1) ماهیان 2 ساله و در مطالعه انجام شده توسط سلیمانوف و همکاران (18) ماهیان گروه سنی 3 ساله بیشترین فراوانی را داشتند.

تفاوت‌های مشاهده شده در فراوانی گروه‌های مختلف سنی در بررسی کنونی در مقایسه با مطالعات پیشین ممکن است ناشی از تفاوت در اندازه چشمه تور صیادی و همچنین مکان صید این ماهیان باشد.

براساس نتایج حاصل از تعیین جنسیت در بررسی کنونی، نسبت جنس نر به ماده در این گونه 1: 6/1 بود. در حالیکه در مطالعاتی که در سال 78-80 صورت گرفت (1) نرها دارای فراوانی بیشتری بودند.

 شگ­ماهی چشم درشت با 3 درصد کمترین فراوانی را به خود اختصاص می‌داد. بخش عمده­ای از جمعیت آنها در محل‌های تخم­ریزی، یعنی سواحل غربی و شرقی خزر میانی و در خزر شمالی پراکنده‌اند. شگ­ماهی چشم درشت جزء ماهیان اندمیک (13) و غیرآنادروموس بوده و هرگز وارد رودخانه‌ها نمی‌شوند و سرتاسر عمر خود را در دریا بسر می‌برد (20). اعضای این گونه، زمستان را در خزر جنوبی سپری می‌کند و در زمستان‌های سرد در عمق 400-600 متری و در زمستان‌های معتدل در عمق 200-250 متری یافت می­شود (19). از طرف دیگر این ماهیان یکی از اولین آغاز کننده‌های مهاجرت به شمال دریای خزر جهت تخم­ریزی هستند (16). احتمالاً به همین دلیل این ماهیان فقط در فصل پاییز و به تعداد کم در صید پره مشاهده شدند. طبق نتایج بررسی حاضر، این ماهیان دارای میانگین طول چنگالی 5/206 میلیمتر و میانگین وزن 6/103 گرم بودند در حالیکه در ماهیان صید شده در سال­های 78-80 (1) دارای میانگین طول چنگالی و وزن بترتیب 4/183 میلیمتر و 2/183 گرم بودند بنابراین ماهیان صید شده در این منطقه دارای میانگین طولی بیشتر اما میانگین وزنی کمتری می‌باشند. در میان ماهیان بررسی شده 6 ساله‌ها دارای بیشترین فراوانی بودند در حالیکه در مطالعه انجام شده توسط افرائی و همکاران (1) گروه­های سنی 1 و 3 ساله، دارای بیشترین فراوانی بودند. نسبت جنس نر به ماده نیز در ماهیان مطالعه حاضر 1:1 بود در حالیکه در مطالعه انجام شده توسط افرائی و همکارانشان (1) این نسبت 1:2 بوده است.

شگ­ماهی دریای خزر نیز که در این مطالعه با 95/23 درصد دومین رتبه را از نظر فراوانی در این منطقه به خود اختصاص داده، در دریای خزر دارای 4 زیر گونه است که محل اصلی زمستان گذرانی بخش عمده‌ای از آنها، خزر جنوبی است (19). زیر گونه‌های مختلف شگ­ماهی دریای خزر در دریای خزر و نیز در دریای سیاه یافت می‌شوند (9). این ماهیان جزء ماهیان آنادروموس دریای خزر بوده که جهت تخمریزی به رودخانه‌ها مهاجرت می‌کنند (19). شگ­ماهی دریای خزر پاییز و زمستان را در اعماق بیشتری از دریا به سر می‌برد و از اواسط اسفند، برای تخمریزی به سمت مناطق ساحلی شمال دریای خزر حرکت می‌کنند (19). براین اساس میزان صید این ماهیان از اواخر زمستان افزایش یافت. شگ­ماهی دریای خزر در منطقه مطالعاتی پیش روی، دارای میانگین طول چنگالی 4/198 میلیمتر و وزن 01/72 گرم بود. درحالیکه ماهیان صید شده در سال‌های 78-80 دارای میانگین طول چنگالی 2/190 میلیمتر و وزن 19/98 گرم بوده‌اند (1). این ماهیان نیز همانند شگ­ماهیان چشم درشت نسبت به ماهیان صید شده در سال 78-80 (1) دارای میانگین طولی بیشتر و میانگین وزنی کمتری بودند. در بررسی حاضر، فراوانی جنس ماده نیز بیشتر از جنس نر بوده است (نسبت نر به ماده 1: 33/3). در مطالعه حاضر اغلب ماهیان در گروه سنی 4 ساله­ها قرارداشتند. در حالیکه در مطالعه انجام شده توسط افرائی و همکاران (1)، 5 ساله­ها بیشترین فراوانی را داشتند. تفاوت مشاهده شده می‌تواند ناشی از تعداد کم نمونه­های تعیین سن شده (14 عدد) در مطالعه افرائی و همکاران (1) باشد که این تعداد کم نمونه نمی‌تواند نشان دهنده ساختار سنی جمعیت این گونه باشد.

شگ­ماهی مهاجر نیز پراکنش وسیعی در دریای خزر دارد (19). این گونه در بررسی حاضر، دارای فراوانی 83/21 درصد بوده و در سواحل شرقی دریای خزر از نظر فراوانی در مرتبه سوم قرارداشت. شگ­ماهی مهاجر هم در دریای خزر و هم در دریای سیاه پراکنش دارد (14). این ماهیان نیز جزء ماهیان آنادروموس بوده که جهت تخمریزی به رودخانه‌ها مهاجرت می‌کنند (20) و در بین رودخانه‌های استان گیلان، تنها چند نمونه از بچه­ماهی‌های گونه نام برده شده در ابتدای تالاب انزلی صید گردید (6). این ماهیان فصول تابستان و پاییز را در مناطق باز دریا سپری کرده و در مهرماه تا آبان مهاجرت به جنوب را برای زمستان گذرانی آغاز می‌کنند (19). به همین دلیل است که با توجه به ثابت بودن دفعات و تعداد نمونه‌ها در هر چهار فصل میزان صید این ماهیان بهمراه شگ­ماهی دریای خزر از اواخر زمستان در صید پره افزایش یافت. میانگین طول و وزن به دست آمده از این ماهیان در سواحل شرقی استان گیلان بترتیب 2/233 میلیمتر و 6/113 گرم بوده است. در حالیکه در مطالعه افرائی و همکاران (1) این ماهیان دارای میانگین طول چنگالی و وزن بترتیب 232 میلیمتر و 2/155 گرم بودند و لذا مشاهده می‌گردد که از نظر میانگین طول مشابه ولی از نظر میانگین وزن از میانگین کمتری برخوردار هستند. در میان ماهیان بررسی شده 4 ساله­ها، بیشترین فراوانی را داشتند. در مطالعه افرائی و همکاران (1) نیز 3 و 4 ساله‌ها بیشترین فراوانی داشتند.

تفاوت‌های موجود در میانگین طول چنگالی و وزن سه گونه شگ­ماهی چشم درشت، شگ­ماهی دریای خزر و شگ­ماهی مهاجر و به خصوص کمتر بودن میانگین وزن به دست آمده در مطالعه حاضر نسبت به مطالعه انجام شده توسط افرائی و همکارن (1) می­تواند حاکی از تغییر در شرایط تغذیه‌ای این ماهیان نسبت به سال‌های گذشته باشد. همچنین تفاوت‌های موجود در نسبت‌های جنسی این ماهیان در سواحل شرقی استان گیلان نسبت به سواحل استان­های گلستان و مازندران می‌تواند ناشی از تفاوت ویژگی منطقه بررسی شده با سواحل استان‌های گلستان و مازندران و یا به علت تغییرات ایجاد شده در شرایط اکولوژیکی دریای خزر در سال‌های گذشته و عوامل دیگر نظیر روش نمونه گیری، تشخیص آزمایشگاهی، چشمه تور صیادی و غیره باشد. یکی دیگر از عوامل تفاوت در نتایج به دست آمده در مطالعه حاضر و مطالعه انجام شده توسط افرائی و همکاران (1) می­تواند تعداد کم نمونه­های صید شده برای سه گونه شگ­ماهی دریای خزر (14عدد)، شگ­ماهی چشم درشت (14عدد) و شگ­ماهی مهاجر (11عدد) توسط افرائی و همکاران باشد. در هر حال برای مشخص کردن علت دقیق تغییرات ایجاد شده در ساختار ذخیره این ماهیان نیاز به انجام مطالعات بیشتر از جنبه­های مختلف اکولوژیکی و بیولوژیکی است.

تشکر و قدردانی

از آقایان مهندس محمدرضا نهرور و مصطفی صیاد رحیم از پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور (بندرانزلی) که در تعیین سن نمونه‌ها کمک بسزایی نموده‌اند و از پرسنل تعاونی‌های پره‌های صیادی مناطق چابکسر، چاف و کیاشهر صمیمانه سپاسگزاری می‌گردد.

  1. افرائی، م.، پرافکنده حقیقی، ف.، و جانباز، ع.ا.، 1385. فراوانی و تنوع گونه­ای شگ­ماهیان سواحل استانهای مازندران و گلستان، مجله علمی شیلات، شماره 1، صفحات21 - 31.
  2. افرائی، م.ع.، پرافکنده حقیقی، ف.، سلیمانی، ع.، و رستمی، ح.، 1383. بررسی بیوسیستماتیک گونه­های جنس Alosa در سواحل استانهای مازندران و گلستان، مجله علمی شیلات ایران، شماره 3، صفحات 13- 26.
  3. پرافکنده حقیقی، ف.، 1387. تعیین سن در آبزیان، انتشارات مؤسسه تحقیقات شیلات ایران، صفحه 144.
  4. حسینی، ص.، 1379. بررسی سیستماتیک و شناسایی شگ ماهیان جنس Alosa در سواحل جنوب غربی دریای خزر (سواحل استان گیلان)، دانشگاه آزاد اسلامی، صفحه100.
  5. حسینی، ص.، جیران، ا.، عقیلی، ک.، و رضایی شیرازی، ع.، 1390. بررسی مورفومتریک و مریستیک در شناسایی گونه­های جنس Alosa (Clupeidae) در سواحل استان گیلان (جنوب غربی دریای خزر)، مجله علمی شیلات ایران، سال دوم، شماره 7، صفحات 9 - 17.
  6. عباسی، ک.، 1387. آخرین فهرست گونه­های ماهیان تالاب انزلی، اولین همایش ملی تالاب­های ایران، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز شماره صفحه؟.
  7. عباسی، ک.، 1383. شناسایی و بررسی برخی خصوصیات زیستی شگ­ماهیان جنس پوزانک (Alosa spp) در سواحل ایرانی دریای خزر، اولین همایش علمی پژوهشی علوم شیلاتی، انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، صفحه 52.
  8. عباسی‌، ک‌.، ولی‌­پور، ع‌.، طالبی‌ حقیقی‌، د.، سرپناه‌، ع‌.، و نظامی ‌بلوچی‌، ش.، 1378. اطلس‌ ماهیان‌ ایران‌، آبهای‌ داخلی‌گیلان‌ (سفیدرود و تالاب‌ انزلی‌) مرکز تحقیقات‌ شیلات‌ گیلان‌، بندر انزلی‌، صفحه 126.‌
  9. عبدلی، ا.، و نادری، م.، 1387. تنوع زیستی ماهیان حوضه جنوبی دریای خزر، انتشارات علمی آبزیان، صفحه 237.
  10. کازانچف، ای.ان.، 1981. ماهیان دریای خزر و حوضه آبریز آن، ترجمه و تألیف ابوالقاسم شریعتی، انتشارات نقش مهر، صفحه224.
    1. Abbasi, K., Adeli, U., and Sabkara, J., 2004. Studying abundance and some biological characteristics of Alosa spp. (Clupeidae) In Iranian Shores of the Caspian Sea (2001-2002). The 9th conference on fisheries problems of Russia. Mormanskii. Russia, PP: 18-20.
    2. Berg, L.S., 1949. Freshwater fishes of the U.S.S.R., and adjacent countries. Program for scientific translation. Jerusalem. Israel, Vol.I,1962 p,
    3. Coad, B.W., 1997. Shad in Iranian waters. Shad Journal, Vol: Autumn, PP: 4-8.

 

14. Coad, B.W., 2012. The freshwater fishes of Iran, Adopted from www. Briancoad.com.

  1. Esmaeili, H.R., Coad, B.W., Mehraban, H.R., Masoudi, M., Khaefi, R., Abbasi, K., Mostafavi, H., and Vatandoust, S., 2014. An updated checklist of fishes of the Caspian Sea basin of Iran with a note on their zoogeography, Iran Journal Ichthyol, 1(3), PP: 152–184.
  2. Malkin and Andrianova, 2008. Biology and Traits of the Formation of Stock of Big–Eyed Shad Alosa saposchnikowii, Journal of Ichthyology, (48), PP: 443-451.
  3. Nelson, J.S., 2006. Fishes of the World, 4th edition. John Wiley and Sons, Inc. Hoboken, New Jersey. 601 p.
  4. Suleymanov, S.S.H., Salavatian, M., and Azizov, A.P., 2013. Ecological stats of dolgin herring Alosa braschnikowii braschnikowii in the Caspian Sea. Scholars Research Library, 4 (8), PP: 50-55.
  5. Svetovidov, A.N., 1952. Fauna of the U.S.S.R., Fishes Clupeidae. Academy of Science. U.S.S.R., Moscow, Vol: II, No1. 428 p.
  6. Whitehead, P.J.P., 1985. FAO species catalogue, Clupeid fishes of the world (suborder Clupeioidei): An annotated and illustrated catalogue of the herrings, sardines, Part 1. FAO Fish. Syop, Vol: 125, No. 7/1.
  • تاریخ دریافت: 06 آبان 1393
  • تاریخ بازنگری: 16 اسفند 1393
  • تاریخ پذیرش: 16 اسفند 1393