مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

ارزیابی پراکنش جغرافیایی کنونی و آینده گونه مهاجم جکوی شکم زرد خانگی Hemidactylus flaviviridis Ruppell, 1840 در ایران با استفاده از مدل سازی پراکنش گونه ای

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه فردوسی مشهد

2 دانشگاه فردوسی مشهد- دانشکده علوم پایه

3 دانشگاه حکیم سبزواری-دانشکده علوم پایه

چکیده

در حال حاضر، فعالیت های انسانی مانند اکتشاف، مهاجرت، تجارت و گردشگری بشدت دامنه و الگوی پراکنش برخی گونه ها را تغییر داده است.. در این مطالعه الگوهای پراکنش کنونی و آینده (سال 2040) جکوی خانگی شکم زرد و 19 متغیر زیست اقلیمی تأثیرگذار بر پراکنش این گونه به عنوان گونه ای که محدوده پراکنش آن متاثر از فعالیت های انسانی است مورد بررسی قرار گرفته است. مدل سازی پراکنش گونه بر اساس 40 نقطه حضور و هفت متغیر زیست اقلیمی تأثیرگذار غیر همبسته از بین 19 متغیر دریافت شده از تارنمای worldclim با استفاده از نرم افزار MaxEnt انجام گرفت. نتایج مدل سازی حاکی از آن است که مطلوبترین زیستگاه این گونه نوار ساحلی خلیج فارس درجنوب ایران می باشد. نتایج مدل سازی مربوط به آینده، برخی نواحی استان سیستان و بلوچستان، نواحی مرکزی فلات ایران هم بعنوان زیستگاه های با درجه مطلوبیت پایین تر معرفی کرده است. مهم‌ترین عوامل موثر بر پراکنش جکوی شکم زرد خانگی در ایران متشکل از بارش فصلی و بارش گرمترین فصل سال است که بیشترین سهم را در مدل‌سازی این گونه داشته‌اند. به منظور اولویت گذاری حفاظتی، شناسایی گونه های مهاجم در جهت کنترل این گونه ها و حفظ تنوع زیستی حائز همیت است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Predicting geographical distribution of invasive species, Hemidactylus flaviviridis Ruppell, 1840 in current and future time in Iran using species distribution modeling

نویسندگان [English]

  • Mahboubeh Sadat Hosseinzadeh 1
  • Mansour Aliabadian 2
  • Eskandar Rastegar-Pouyani 3

1 Ferdowsi university of Mashhad

چکیده [English]

Nowadays, human activities such as discovery, migration, trade and tourism mostly are influenced distributional pattern and range of some species In this research, patterns of current and future (2040) distribution of H. flaviviridis which as species with distribution by anthropogenic introduction, have been studied. In total, 19 bioclimatic variables have been extracted from Worldclim website and then seven non correlated bioclimatic variables and 40 point localities were performed using MaxEnt software. Results of species distribution modelling showed coastal southern of Iran having highly habitat suitability. Results of forecasting showed eastern Iran in Sistan and Blouchistan, central the Iranian plateau, Khuzestan province having habitat suitability in the lower suitability levels. However, the most important bioclimatic variables which contributing in modelling on distribution pattern of H. flaviviridis including precipitation seasonality and precipitation of the warmest quarter. Recognition invasive species is necessary in order to mange priorities, maintain biodiversity, prevent and control invasive species.

کلیدواژه‌ها [English]

  • habitat
  • suitability
  • precipitation
  • bioclimatic
  • MaxEnt

ارزیابی پراکنش جغرافیایی کنونی و آینده گونه معرفی شده جکوی شکم زرد خانگی Hemidactylus flaviviridis Ruppell, 1840 درایران با استفاده از مدل­سازی پراکنش گونه­ای

محبوبه سادات حسین زاده1، منصور علی آبادیان 2و1* و اسکندر رستگار پویانی3

1 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی

2 مشهد، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشکده علوم پایه، مرکز پژوهشی جانورشناسی کاربردی

3 سبزوار، دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی

تاریخ دریافت: 3/9/93                  تاریخ پذیرش: 11/7/94 

چکیده

در حال حاضر، فعالیت­های انسانی مانند اکتشاف، مهاجرت، تجارت و گردشگری بشدت دامنه و الگوی پراکنش برخی گونه­ها را تغییر داده است. در این مطالعه الگوهای پراکنش کنونی و آینده (سال 2040) جکوی خانگی شکم زرد و 19 متغیر زیست اقلیمی تأثیرگذار بر پراکنش این گونه بعنوان گونه­ای که محدوده پراکنش آن متأثر از فعالیت­های انسانی است مورد بررسی قرارگرفته است. مدل سازی پراکنش گونه براساس 40 نقطه حضور و هفت متغیر زیست اقلیمی تأثیرگذار غیر همبسته از بین 19 متغیر دریافت شده از تارنمای worldclim با استفاده از نرم افزار مدل سازی آنتروپی بیشینه ( MaxEnt) انجام گرفت. نتایج مدل سازی حاکی از آن است که مطلوبترین زیستگاه این گونه نوار ساحلی خلیج­فارس در جنوب ایران می­باشد. نتایج مدل سازی مربوط به آینده، برخی نواحی استان سیستان و بلوچستان، نواحی مرکزی فلات ایران هم بعنوان زیستگاه­های با درجه مطلوبیت پایین­تر معرفی کرده است. مهم­ترین عوامل موثر بر پراکنش جکوی شکم زرد خانگی در ایران متشکل از بارش فصلی و بارش گرمترین فصل سال است که بیشترین سهم را در مدل­سازی این گونه داشته­اند. بمنظور اولویت گذاری حفاظتی، شناسایی گونه­های بیگانه در جهت کنترل این گونه­ها و حفظ تنوع زیستی حائز اهمیت است.

واژه­های کلیدی: زیستگاه، مطلوبیت، بارش، زیست اقلیمی، مدل سازی آنتروپی بیشینه

* نویسنده مسئول، تلفن:  8762227-051، پست الکترونیکی: aliabadi@ferdowsi.um.ac.ir

مقدمه

 

در دهه­های اخیر اثرات منفی تغییرات جهانی اقلیم و تهاجم­های گونه­ای بر روی تنوع زیستی بومی مورد بحث و چالش فراوان قرارگرفته است. در حال حاضر، فعالیت­های انسانی مانند اکتشاف، مهاجرت، تجارت و گردشگری بشدت تنوع و تهاجم گونه­های بیگانه را افزایش داده است. تهاجم­های زیستی بر روی دارایی اقتصادی انسان از طریق تأثیر بر کشاورزی، جنگل­داری، سلامت، تغییر کاربری بوم سازگان، تهدید تنوع زیستی بومی اثرگذار است (9 و 31). گونه در صورتی بیگانه نامیده می­شود که دخالت­های انسانی اهمیت عمده­ای در تعیین دامنه پراکنش آن داشته باشد در حالیکه روندهای زیستی (مانند قابلیت رقابت، فقدان دشمنان طبیعی) ممکن است از درجه اهمیت بالاتری در تراکم جمعیتی این گونه­ها برخوردار باشد (11،12). مفهوم مهاجم به افراد جمعیت نه به کل گونه اطلاق می­شود بدین صورت که گونه در دامنه پراکنش بومی خود مفهوم مهاجم ندارد. در حقیقت اصطلاح مهاجم دارای مفهوم جغرافیای زیستی بیشتری نسبت به مفاهیم بوم شناختی و آرایه شناختی است (11). یکی از دلایل کاهش تنوع زیستی و انقراض گونه­های بومی مسئله ورود گونه­های بیگانه است (15). از این رو شناسایی اثرات زیستی منفی بیگانه­ها و برنامه­ریزی در جهت ریشه­کن کردن این گونه­های بیگانه از درجه اهمیت بالایی برخوردار است. از سویی دیگر، نابودی کل جمعیت­های گونه­های بیگانه مخصوصاً برای گونه­هایی که در نواحی بزرگ تثبیت شده­اند کاری غیرممکن است (27). کارآمدترین راه کاهش مشکلات آینده، جلوگیری از ورود گونه­ها با واسطه انسان و جلوگیری از تثبیت گونه­هایی با خطر تبدیل به گونه مهاجم شدن است. مدل سازی پراکنش گونه­ای (Species Distribution Models ) یکی از ابزارهای کاربردی برای پیش­بینی پراکنش بالقوه گونه­های غیربومی و بیگانه است (15، 18 و 29).

مدل­های پراکنش گونه ارتباط موجود بین نقاط حضور گونه و متغیرهای زیست محیطی را مورد محاسبه قرار می دهد (16). یکی از الگوریتم­های مورد استفاده برای مطالعات ارزیابی پراکنش جغرافیایی گونه­ها، الگوریتم آنتروپی بیشینه یاMaxEnt  است. MaxEnt رویکردی است که احتمال حضور گونه را در یک فضا براساس متغیرهای محیطی امکان پذیر می­کند و بعنوان کارآمدترین رویکرد مدل سازی پراکنش گونه­ای محسوب می­شود که نیازی به دانستن نقطه­های عدم حضور گونه ندارد و فقط براساس نقاط حضور گونه، مدل را پیش بینی می­کند (13، 14 و 15).

Hemidactylus Oken, 1817)) متعلق به خانواده جکونیده با بیش از 132 گونه است (35 و 41). این جنس در مناطق استوایی و نیمه استوایی دنیای قدیم پراکنش دارد که امروزه با دخالت­های انسانی به دنیای جدید و قاره آمریکا نیز گسترش یافته است (41،35). بدلیل حضور بیش از 40 گونه از این جنس در شرق آفریقا احتمال حضور خاستگاه در این ناحیه تقویت شده است (36،24،22). بخاطر پراکنش گسترده این جنس و غنای گونه­ای بالا، این جنس مدلی بسیار مناسب برای ارزیابی فرضیه­های جغرافیای زیستی، بوم شناختی و تکاملی محسوب می­شود (36). محدوده جغرافیایی پراکنش بیشتر گونه­های Hemidactylus محدود به جنوب آسیا و آفریقا می­باشد و تنها هشت گونه پراکنش جغرافیایی وسیعی دارند، این گونه­ها عبارتند از: H. mabouia، H. turcicus ،
H. brookii، H. frenatus، H. garnotii، H. persicus،
H. flaviviridis و H. bowringii . این گونه­ها معمولاً با انسان زیست می­کنند و در مناطق مسکونی حضور دارند و بنابراین امکان نقل و انتقال آنها به مناطق مختلف توسط انسان وجود دارد (9).

چهار گونه از این جنس در ایران گزارش شده است که عبارتند از: جکوی خانگی پارسی (H. persicus J. Anderson, 1872)، جکوی خانگی شکم زرد
H. flaviviridis Rüppell, 1840))، جکوی خانگی هی دن

H. robustus Heyden, 1827)) و جکوی خانگی رومشکانH. romeshkanicus Torki 2011) ) (40،8،5). براساس مطالعات اخیر، ابهامات نامگذاری آرایه شناختی بخاطر شباهت ظاهری بین دو گونه جکوی خانگی مدیترانه ای (H. turcicus) و جکوی خانگی هی­دن باعث سردرگمی بیان الگوی پراکنش این گونه­ها بوده است و هم­اکنون گونه موجود در ایران به جکوی خانگی هی­دن تعلق دارد (37،35،21). جکوی خانگی شکم زرد اولین بار از جزیره ماساوا در نزدیکی مرز اریتره گزارش شده است. پراکنش جهانی این گونه هم­اکنون در نواحی ساحلی و غیرساحلی دریای سرخ، خلیج فارس، دریای عمان، همچنین بخش­هایی از پاکستان، نپال، هند و بنگلادش است (شکل 1) (9 و 35).

 

 

شکل 1- نقشه پراکنش جهانی جکوی خانگی شکم زرد ( (H. flaviviridis

 

در حقیقت این گونه بومی مناطق مرکزی هند بوده و از طریق جابجایی با انسان در مسیر راه­های تجاری از طریق بنادر یا مسیر کاروانها به مناطق غربی­تر گسترش یافته است (5). این فرضیه با پراکنش ساحلی و تغییرات اندک ژنتیکی جمعیتهای گونه جکوی خانگی شکم زرد نواحی اتپوپی، یمن، عمان، پاکستان و هند همخوانی کامل دارد (34 و36). نمونه تیپ گونه جکوی خانگی شکم زرد از جزیره ماساوا در شرق اریتره توسط راپل در سال 1835 گزارش شده است یکسال بعد دومرل و بیبرون گونه
Hemidactylus coctaei از بنگال هند گزارش کردند (23،12). آندرسون در سال 1896 این گونه را مترادف با جکوی خانگی شکم زرد در نظر گرفت. در ایران این گونه از استان­های خوزستان، سیستان و بلوچستان، بوشهر، هرمزگان ، فارس و یزد گزارش شده است (2، 3، 4، 17). اولین گزارش حضور جکوی خانگی شکم زرد در ایران مربوط به ناحیه چهارباغ نزدیک بوشهر است که در سال 1876توسط جیمز ای موری گزارش شده است و در سال 1878 نیز توسط کولونزینگر بندر جاسک گزارش شده است (6 و 26). براساس مطالعه صورت گرفته این گونه در نواحی شرقی هند که بوسیله انسان معرفی شده است گونه بیگانه نامگذاری شده است و باتوجه به مطالعات گذشته پراکنش این گونه از طریق فعالیت­های انسانی در سواحل جنوبی ایران گسترش یافته است در این مطالعه جکوی خانگی شکم زرد به عنوان گونه معرفی شده در نظر گرفته شده است. (23،12). هدف از انجام این مطالعه، بررسی پراکنش جکوی خانگی شکم زرد بعنوان گونه ای معرفی شده در جنوب ایران بررسی متغیرهای زیست اقلیمی تأثیرگذار بر پراکنش این گونه و پیش­بینی الگوی پراکنش این گونه در 26 سال آینده جهت اتخاذ راهکارهای حفاظتی مناسب می­باشد.

مواد و روشها

ابتدا 19 متغیر زیست اقلیمی (دما و بارندگی) از تارنمای زیست اقلیم جهانی با دقت 30 ثانیه در محدوده زمانی 1965 تا 1978 برای ارزیابی پراکنش جغرافیایی زمان حال و 2040 برای زمان آینده استخراج گردید (21). سپس ضریب پیرسون برای متغیرهای زیست اقلیمی با استفاده از نرم افزارSPSS محاسبه گردید و تمام متغیرهای که دارای ضریب پیرسون بیش از 75/0 و دارای همبستگی بالایی بودند حذف و جهت مدل­سازی پراکنش گونه­ای استفاده نشدند (32). از میان 19 متغیر زیست اقلیمی هفت متغیر برای مدل­سازی برداشت گردید. جهت مدل­سازی پراکنش گونه 40 نقطه حضور از داده­های موزه­ای متعلق به موزه جانورشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، موزه جانورشناسی دانشگاه حکیم سبزواری و تارنمای (http://www.herpnet.org/) Herp Net استخراج گردید.

مدل­سازی پراکنش گونه­ای با استفاده از الگوریتم آنتروپی بیشینه و با استفاده از نرم افزار MaxEnt MaxEnt3.3.3k; http://www.cs.princeton.edu/~schapire/maxEnt)) انجام شد. داده­های حضور جکوی خانگی شکم زرد (40 نقطه) با هفت متغیر اقلیمی و با تعداد تکرار 10 بار با استفاده از نرم­افزار MaxEnt مورد تحلیل قرارگرفت. برای حساسیت­سنجی مدل و مشخص کردن متغیرهای مهم در پراکنش، از تحلیل جک­نایف استفاده شد. نرم­افزار امکان ارزیابی نتایج مدل­سازی را با استفاده از متغیر آماری تحلیل منحنی ویژگی عامل دریافت کننده (Receiver Operating Characteristic Curve) فراهم کرده است (30). این منحنی میزان نقاط حضور صحیح را در مقابل نقاط عدم حضور صحیح به تصویر می­کشد. مساحت زیر منحنی آن (AUC) با امتیاز یک (1) به معنی پیش­بینی کامل بدون حذف هیچ کدام از نقاط حضور است. معیار مساحت زیر منحنی با امتیاز 5/0 برای یک پیش­بینی تصادفی مورد انتظار است. مساحت زیر منحنی بیش از 7/0 قابل استفاده هستند، مساحت زیر منحنی بیش از 9/0 بیانگر پیش­بینی بسیار عالی مدل است (25). نقشه میانگین پیش­بینی با استفاده از نرم­افزار 7.3.0.1 DIVA-GIS ایجاد گردید (20).

نتایج

براساس میزان AUC معادل 053/0 ±941/0 برای پیش­بینی پراکنش کنونی گونه و برای پیش­بینی پراکنش گونه در آینده (سال 2040) 003/0±997 /0 است که براساس آنچه در بالا تعریف شد مدل پیش­بینی شده در حد عالی است.

به طورکلی مناطق مطلوب برای زیست جکوی خانگی شکم زرد در نوار ساحلی­خلیج­فارس قرار دارد (شکل 2). مطلوب­ترین زیستگاه در نوار ساحلی خلیج­فارس از چابهار در استان سیستان و بلوچستان تا آبادان منتهی الیه نوار غربی ساحلی را شامل می­شود. در حالیکه ناحیه جنوب غربی ایران یعنی استان خوزستان و نواحی لکه­ای محدودی در مرکز در درجه بعدی مطلوبیت زیستگاه قرار دارند (قسمت 1 شکل 2). پیش­بینی مطلوبترین زیستگاه در آینده (سال 2040) علاوه بر نوار ساحلی خلیج­فارس از چابهار تا آبادان، نواحی مرکزی فلات ایران، بخش­های شرقی سیستان و بلوچستان و استان خوزستان را بعنوان نواحی مستعد برای پراکنش این گونه معرفی کرده است (قسمت2 شکل2). 

نتایج حاصل از MaxEnt بارش فصلی، بارش گرمترین فصل سال، هم دمایی با میزان بترتیب45/7 درصد، 37/9 درصد، 13 درصد برای مدل سازی پراکنش جکوی خانگی شکم زرد برای داده های زیست اقلیمی کنونی و بترتیب 25/4 درصد، 68/9 درصد و 0/3 درصد برای داده های زیست اقلیمی آینده شرکت داشته است (جدول 1).

 

جدول 1- متغیرهای زیست اقلیمی مورد استفاده در این مطالعه و درصد شرکت هر کدام در مدل سازی با نرم فزار MaxEnt

متغیر

نام اختصاری 

سهم شرکت در مدل

حال حاضر

آینده

بارش فصلی

Bio 15

7/45

4/25

بارش گرمترین فصل

Bio 18

9/37

9/68

هم دمایی

Bio3

13

3/0

میانگین دمای سالانه

Bio 1

9/1

3

بارش خشک ترین ماه

Bio 17

3/1

0

دمای فصلی

Bio 4

1/0

0

میانگین دما گرمترین فصل

Bio 10

0

5/2

 

شکل2- نقشه حاصل از مدل سازی پراکنش گونه ای جکوی خانگی شکم زرد: 1) مدل سازی پراکنش کنونی گونه 2) مدل سازی پراکنش گونه در سال 2040

 

تحلیل جک نایف نشان می­دهد مهم­ترین متغیرهایی که بیشترین سهم را در مدل­سازی داشته­اند عبارت از بارش فصلی، بارش گرمترین فصل براساس داده­های زیست اقلیمی کنونی و بارش گرمترین فصل، میانگین دمای گرمترین فصل بر اساس داده­های اقلیمی آینده (سال 2040) می­باشند. این متغیرها اطلاعات بیشتری را نسبت به بقیه متغیرها در بر می­گیرند (شکل 3).

بحث

تحلیل جک نایف و نتایج حاصل از MaxEnt نشان می­دهد بارش فصلی، بارش گرمترین فصل مؤثرترین عوامل زیست اقلیمی کنونی، بارش گرمترین فصل و میانگین دما گرمترین فصل بر روی پراکنش آینده جکوی خانگی شکم زرد در ایران است. آنچه مسلم است پارامترهای انرژی که شامل میانگین دمای سالیانه، بیشینه دمای گرمترین ماه سال، کمینه دمای سردترین ماه سال، بارش سالیانه، بارش مرطوب­ترین ماه سال، بارش خشک­ترین ماه سال معرف پارامترهایی هستند که توصیف کننده آب و انرژی قابل دسترس و قابلیت تحمل گونه است (33). براساس آنچه قبلاً اشاره شد این گونه بومی قسمت­های مرکزی هند است، براساس دخالت­های انسانی الگوی پراکنش این گونه به مناطق غربی یعنی بنادر خلیج فارس، دریای سرخ، جزیره سوکوترا و یمن گسترش یافته است (5، 7 و 35). ناحیه مرکزی هند دارای اقلیمی استوایی و پرباران هستند و عامل زیست اقلیمی دما و بارش از مؤثرترین عوامل تأثیرگذار برروی زیستگاه بومی این گونه است در حالیکه در بررسی عوامل زیست اقلیمی، بارش و رطوبت محیط تأثیرگذارترین عامل بر روی پراکنش این گونه در ایران محسوب می­شود و با توجه به شرایط نواحی ساحلی ایران و زیستگاه بومی این گونه، رطوبت فراوان نواحی ساحلی بخاطر نزدیکی به دریا احتمالاً در گسترش این گونه در سواحل جنوبی خلیج­فارس تأثیر زیادی داشته است.

 

 

 

شکل 3- نتایج آزمون جک­نایف برای بررسی اهمیت هر کدام از متغیرهای زیست اقلیمی در ایجاد مدل: 1) بر اساس داده های زیست اقلیمی کنونی 2) بر اساس داده های زیست اقلیمی آینده (سال 2040)

 

یکی از رویکردهای مهم برای جلوگیری از ورود گونه­های بیگانه پیش بینی بالقوه پیامدهای حاصل از ورود براساس نیازمندی­های بوم شناختی بالقوه گونه بیگانه است و فاکتورهایی که بر احتمال تثبیت گونه تأثیر می­گذارند. برای مثال، تشابه اقلیمی بین نواحی حضور گونه بومی با نواحی هدف از نیازمندی­های اصولی تهاجم موفق است. تشابه اقلیمی پاسخ نهایی نیست بلکه فاکتورهای و جنبه­های دیگر زیستی نیز نقش مهمی دارند ولی در بیشتر موارد تشابه اقلیمی مهمترین فاکتور محسوب می­شود (15 و 38).

اما در برخی موارد فعالیت­های انسانی فشار تصاعدی به تعادل موجود در محیط زیست وارده کرده و سطح بالای دخالت بشر باعث ایجاد خطا و انحراف در ارتباط بین تهاجم و اقلیم شده است (39). پراکنش این گونه در شهرهای کازرون و وراوی از استان فارس از جمله این دخالت­های انسانی محسوب می­شود (23،17). مطالعات مولکولی یکنواختی ژنی بین جمعیت­های جکوی خانگی شکم زرد که حاکی از جابجایی بوسیله انسان می­باشد (10). از سویی دیگر تحلیل ارجحیت زیستگاه گونه به فاکتورهای دیگری نیز مانند رقابت، برهمکنش­های زیستی در تعیین حضور گونه وابسته است (39،3). ساختارهای زیستگاه ساختارهایی با اثر بر روی رقابت موفق هستند اما قابلیت رقابت موفق احتمالاً به مطلوبیت اقلیمی ناحیه هم وابسته است (33،4). حضور گونه­های بیگانه که ناحیه مشخصی را اشغال می­کنند ممکن است باعث استرس های محیطی شود که شایستگی بقا گونه و رقابت موفق را کاهش می­دهد. طرد رقابتی و عدم تعادل محدوده حضور گونه، باعث فقدان جمعیت­های هم­جا می­شود هر چند اثر اقلیم بر روی موفقیت­های رقابتی نامعلوم است (33). جکوهای خانگی از جمله جکوی خانگی شکم زرد به چندین علت اغلب تمایل به اثر منفی بر روی جمعیت­های جکو همان محل دارند که احتمالاً به استفاده از منابع غذایی مربوط می­شود و موجب کاهش دسترسی به منابع برای جمعیت­های جکوی محلی می­شود. به همین علت گونه­های هم­جا در مناطق حضور گونه­های بیگانه کم است (33،12).

مدل­سازی پراکنش گونه­ای چارچوب مناسبی را برای پیش­نگری نتایج فضایی پدیده تغییر تنوع زیستی و گسترش فضایی گونه­های بیگانه در آینده فراهم کرده است (28). نتایج مدل سازی پراکنش گونه­ای در سال 2040 حاکی از وجود زیستگاه­های مطلوبی در نقاط مرکزی فلات ایران، بخش­های شرقی سیستان و بلوچستان و استان خوزستان علاوه بر نوار ساحلی خلیج­فارس از چابهار تا آبادان (بعنوان مطلوبترین زیستگاه­ها) می­باشد. بنظر می­رسد امکان پیش­نگری حضور این گونه در نواحی خشکی مانند فلات مرکزی ایران با توجه به اینکه رطوبت مهمترین عامل در تعیین پراکنش بالقوه این گونه است منطقی نیست. اما آنچه واضح است این جکوی خانگی در نواحی مسکونی انسانی حضور پررنگی دارد و این امکان که با حضور در نواحی مسکونی نیازمندی به رطوبت را تأمین نماید منطقی بنظر می­رسد، همچنان که این گونه از شهر یزد و کازرون با آب و هوای گرم وخشک معرفی شده است. آنچه مسلم است در آینده زیستگاه­های مطلوب برای این گونه به عرض­های جغرافیایی بالاتر کشیده خواهد شد، البته حضور وسیع جکوهای دیگر از جمله Crytopodion و Tenuidactylus شرایط رقابت برای این گونه را سخت می­کند. لزوم اتخاذ تدابیر جهت پیشگیری از گسترش این گونه بیگانه ضروری بنظر می­رسد. در حال حاضر تعداد زیادی از این گونه­های بیگانه بوم سازگان جهانی را تهدید می­کنند، بنابراین بمنظور اولویت­بندی فعالیت­های مدیریتی در جهت پیشگیری و کنترل گونه­های مهاجم و حفظ تنوع زیستی نیاز است دامنه پراکنش این گونه­ها و زیستگاه­های احتمالی حضور آنها شناسایی شود.

1. رستگار پویانی، ن.، جوهری، م.، و رستگار پویانی، ا.، 1386. راهنمای صحرایی خزندگان ایران (جلد اول: سوسمارها)، انتشارات دانشگاه رازی کرمانشاه، چاپ دوم، 320 ص.
2. رجبی زاده، م.، 1388. مطالعه مقدماتی تنوع و حفاظت خزندگان استان یزد و تهیه نمونه بافت سی گونه خزنده غالب استان جهت تکمیل بانک ژن سازمان، انتشارات سازمان محیط زیست­یزد، 50 ص.
3. صفری کنگ، ز.، همامی، م.، کوهی، م.، ملکیان، م.، 1393. انتخاب خرد زیستگاه توسط گونه­های مارمولک همبوم روزفعال در پارک ملی کلاه قاضی، مجله پژوهشهای جانوری 27، شماره3، صفحات 367-376.
4. نجیب زاده، م.، درویش، ج.، کمی، ح.، قاسم زاده، ف.، 1393. مقایسه زیستگاه رفتار جفتگیری و تخم­ریزی سه­گونه از دوزیستان بی­دم (قورباغه مردابی Rana (Pelophylax) ridibunda، قورباغه درختی Hyla savignyi و وزغ سبزBufo (Pseudepidalea) variabilis در استان لرستان، 27، مجله پژوهشهای جانوری، 2، صفحات 291-299.
 
5. Anderson, S.C., 1999. The Lizards of Iran, Society for the Study of Amphibians and Reptiles. Oxford, Ohio, 450P.
6. Anderson, J., 1896. A Contribution to the Herpetology of Arabia: With A Preliminary List of the Reptiles and Batrachians of Egypt, RH Porter, 132 P.
7. Baha el Din, S.M., 2005. An overview of Egyptian species of Hemidactylus (Gekkonidae) with the description of a new species from the high mountains of South Sinai. Zoology in the Middle East, 34, PP: 11-26.
8. Bauer, A.M., Jackman, T., Greenbaum, E., and Papenfuss, T.J., 2006. Confirmation of the occurrence of Hemidactylus robustus Heyden, 1827 (Reptilia: Gekkonidae) in Iran and Pakistan. Zoology in the Middle East, 39, PP: 59–62.
9. Carranza, S., and Arnold, E.N., 2006. Systematics, biogeography, and evolution of Hemidactylus geckos (Reptilia: Gekkonidae) elucidated using mitochondrial DNA sequences. Molecular Phylogenetics and Evolution, 38, PP: 531-545.
10. Carranza, S., and Arnold, E.N., 2012. A review of the geckos of the genus Hemidactylus (Squamata: Gekkonidae) from Oman based on morphology, mitochondrial and nuclear data, with descriptions of eight new species. Zootaxa, 3378, PP: 1-95.
11. Colautti, R.I., and MacIsaac, H.J., 2004. A neutral terminology to define ‘invasive’ species, Diversity and Distributions, 10, PP: 135-141.
12. Das, M., Purkayastha, J., Bauer, A., and Sengupta, S., 2011. Hemidactylus flaviviridis Rüppell, 1835 (Sauria: Gekkonidae) an invasive gecko in Assam. North-western Journal of zoology, 7 (1), PP: 98-104.
13. Elith, J., Phillips, S.J., Hastie, T., Dudĺk, M., Chee, Y.E., and Yates, C.J., 2011. A statistical explanation of MaxEnt for ecologists. Diversity and Distributions, 17, PP: 43-57.
14. Elith, J., Graham, C.H., Anderson, R.P., Dudik, M., Ferrier, S., Guisan, A., Hijmans, R.J., Huettmann, F., Leathwick, J.R., Li, J., Lohmann, L.G., Loiselle, B.A., Manion, G., Moritz, C., Nakamura, M., Nakazawa, Y., Overton, J.M.M., Peterson, A.T., Phillips, S.J., Richardson, K., Scachetti-Pereira, R., Shapire, R.E., Soberón, J., Williams, S., Wisz, M.S., and Zimmermann, N.E., 2006. Novel methods improve prediction of species´ distributions form occurrence data. Ecography, 29, PP: 129-151.
15. Ficetola, G.F., Thuiller, W., and Miaud, C., 2007. Prediction and validation of the potential global distribution of a problematic alien invasive species. The American bullfrog, Diversity and Distribution, 13, PP: 476-485.
16. Franklin, J., 2009. Mapping species distributions: spatial inference and prediction. Cambridge university press, New York, 340P.
17. Gholamifard, A., and Rastegar-Pouyani, N., 2011. Distribution of Hemidactylus geckos (Reptilia: Gekkonidae) in Fars Province, Southern Iran. Amphibian and Reptile Conservation, 5(1), PP: 1-6.
18. Guisan, A., and Zimmerman, N., 2000. Predictive habitat distribution models in ecology. Ecological Modelling 135, PP: 147-186
19. Hijmans, R.J., Cameron, S.E., Parra, J.L., Jones, P.G., and Jarvis, A., 2005. Very high resolution interpolated climate surfaces for global land areas. International Journal of climatology, 25, PP: 1965-1978.
20. Hijmans, R. J., Cruz, J. M., Rojas, E., and Guarino, L., 2001. Computer tools for spatial analysis of plant genetic resources data: 1. DIVA-GIS . Plant Genetic Resources Newsletter, 127, PP: 15-19.
21. Hosseinzadeh, M.S., Aliabadian, M., Rastegar-Pouyani, E., and Rastegar-Pouyani, N., 2014. Morphological Study of Hemidactylus Geckos (Squamata: Gekkonidae) from Iran. Iranian Journal of Animal Biosystematics, 10(2), PP: 175-184.
22. Kluge, A.G., 1969. The evolution and geographical origin of the New World Hemidactylus mabouia-brookii complex (Gekkonidae, Sauria). Miscellaneous publications, Museum of Zoology, University of Michigan, 138P.
23. Leviton, A.E., and Anderson, S.C., 1970. The Amphibians and Reptiles of Afghanistan: A Checklist and Key to the Herpetofauna. California Academy of Sciences, 208P.
24. Largen, M.J., and Spawls, S., 2006. Lizards of Ethiopia (Reptilia Sauria): an annotated checklist, bibliography, gazetteer and identification key. Tropical Zoology 19, PP: 21-109.
25. Manel, S., Williams, H.C., and Ormerod, S.J., 2001. Evaluating presence-absence models in ecology: the need to account for prevalence. Journal of Applied Ecology, 38, PP: 921-931.
26. Murray, J.A., 1884. Additions to the present knowledge of the vertebrate Zoology of Persia. Annals and Magazine of Natural History, 5, 14, PP: 97-106.
27. Myers, J.H., Simberloff, D., Kuris, A.M., and Carey, J.R., 2000. Eradication revisited: dealing with exotic species. Trends in Ecology & Evolution, 15, PP: 316-320.
28. Pearson, R.G., and Dawson, T.P., 2003. Predicting the impacts of climate change on the distribution of species: Are bioclimate envelope models useful? Global Ecology and Biogeography, 12, PP: 361-371.
29. Peterson, A.T., and Vieglais, D.A., 2001. Predicting species invasions using ecological niche modelling: new approaches from bioinformatics attack a pressing problem. BioScience, 51, PP: 363-371.
30. Phillips, S.J., Anderson, R.P., and Schapire, R.E., 2006. Maximum entropy modelling of species geographic distributions. Ecological Modelling, 190, 231-259.
31. Pimentel, D., McNair, S., Janecka, Wightman, J., Simmonds, C., O’Connell, C., Wong, E., Russel, L., Zern, J., Aquino, T., and Tsomondo, T., 2001. Economic and environmental threats of alien plant, animal, and microbe invasions. Agriculture, Ecosystems and Environment, 84, PP: 1-20.
32. Rissler, L.J., Hijmans, R.J., Graham, C.H., Moritz, C., and Wake, D.B., 2006. Phylogeographic lineages and species comparisons in conservation analysis: a case study of California herpetofauna. The American naturalist, 167, PP: 655-666.
33. Rödder, D., Sole, M., and Bohme, W., 2008.  Predicting the potential distributions of two alien invasive House geckos (Gekkonidae: Hemidactylus frenatus, Hemidactylus mabouia). North-Western Journal of Zoology, 4(2), PP: 236-246.
34. Sindaco, R., Ziliani, U., Razzetti, E., Carugati, C., Grieco, C., Pupin, F., Al-Aseily, B.A., Pella, F., and Fasola, M., 2009. A misunderstood new gecko of the genus Hemidactylus from Socotra Island, Yemen (Reptilia: Squamata: Gekkonidae). Acta Herpetologica, 4(1), PP: 83-98.
35. Sindaco, R., and Jeremčenko, V.K., 2008. The reptiles of the western Palearctic. 1. Annotated checklist and distributional atlas of the turtles, crocodiles, amphisbaenians and lizards of Europe, North Africa, Middle-East and Central Asia. Latina, Italy, Edizioni Belvedere, 580P.
36. Šmíd, J., Carranza, S., Kratochvíl, L., Gvoždík, V., Nasher, A.K., and Moravec, J., 2013. Out of Arabia: A Complex Biogeographic History of Multiple Vicariance and Dispersal Events in the Gecko Genus Hemidactylus (Reptilia: Gekkonidae).  Plos One, 8(5), e64018 p.
37. Šmíd, J., Moravec, J., Kodym, P., Kratochvíl, L., Hosseinian Yousefkhani, S.S., Rastegar-Pouyani, E., Frynta, D., 2014. Annotated checklist and distribution of the lizards of Iran. Zootaxa, 3855, PP: 001-097.
38. Stohlgren, T.J., Barnett, D.T., Flather, C., Fuller, P., Peterjohn, B., Kartesz, J.T., and Master, L.L., 2006. Species richness and pattern of invasion in plants, birds, and fishes in the United States. Biological Invasions, 8, PP: 427-447.
39. Thuiller, W., Richardson, D.M., Pyseks, P., Midgley, G.F., Hughes, G.O., and Rouget, M., 2005. Niche-based modelling as a tool for predicting the risk of alien plant invasions at a global scale. Global Change Biology, 11, PP: 2234-2250.
40. Torki, F., Manthey, U., and Barts, M., 2011. Ein neuer Hemidactylus Gray, 1825 aus der Provinz Lorestan, West-Iran, mit Anmerkungen zu Hemidactylus robustus Heyden, 1827 (Reptilia: Squamata: Gekkonidae). Sauria, 33 (4), PP: 47-56.
41. Uetz, P., and Hallermann, J., 2014. The Reptile Database. Zoological Museum, Hamburg. Available from: http://www.reptiledatabase.
مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 28، شماره 4 - شماره پیاپی 4
اسفند 1394
صفحه 431-440
  • تاریخ دریافت: 03 آذر 1393
  • تاریخ بازنگری: 11 بهمن 1393
  • تاریخ پذیرش: 11 مهر 1394