نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر
چکیده
این تحقیق به منظور بررسی اجتماعات روزنه داران در شرق جزیره قشم در دو فصل سرد و گرم انجام گردید. نمونه برداری از 9 ایستگاه و از هر ایستگاه ۳ نمونه بوسیله نمونه بردار به قطر ۳/۳ سانتی متر از رسوبات برداشت شد. در مطالعه حاضر44 نمونه روزنه دار در حد گونه و 31 نمونه در حد جنس متعلق به 25 خانواده شناسایی شد. بیشترین فراوانی نمونه های زنده در فصل زمستان 92 مربوط به گونه هایAmmonia beccarii و Protoelphidium sp. به ترتیب 7/22 و 9/13 در10 سانتی متر مربع مشاهده گردید. در فصل تابستان92 نیز گونه های Triloculina oblonga و Protoelphidium sp. به ترتیب9/147 و 19/81 در 10 سانتی متر مربع بیشترین فراوانی را داشتند. شاخص تنوع شانون - وینر برای گونه های زنده محاسبه گردید. بیشترین این شاخص به ترتیب درفصل تابستان به میزان 4/4 و کمترین آن در فصل زمستان 92 به میزان 3/0 ثبت گردید. بررسی ها نشان داد که در آزمون همبستگی اسپیرمن در مواردی بین پراکنش روزنه داران و عوامل محیطی ارتباط معنی دار وجود داشته است(p<0.05). فراوانی کل رونه داران با در صد سیلت و رس رسوبات ، فراوانی روزنه داران با شوری و pH ، فراوانی گونه های Protelphidium sp. و Elphidium vitreum با اکسیژن محلول و رسوبات دانه ریز از جمله مواردی بودند که چنین ارتباطی را نشان دادند. نتایج نشان داد که ارتباط بین عوامل محیطی و اجتماعات روزنه داران از رابطه ی خطی تبعیت نکرده و عوامل محیطی به صورت توام بر اینگونه اجتماعات تاثیر می گذارند
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Study of biodiversity and identification of foraminifera communities In the eastern Qeshm island
چکیده [English]
This investigation carried out to study of foraminifers’ communities in the eastern part of Qeshm Island during the hot and the cold seasons. Samples were collected with 3.3 cm diameter corer from the first 5 cm surface of sediments in 9 stations with 3 replicates. In the study 44 specimens were identified specifically, and 31 specimens were typificated at genera; they included 25 families. Organisms were rillustrated using Scaning electron microscop photography. Maximum abundance of live individuals was related to Ammonia beccarii (22.7 ind/10cm2) and Protoelphidium sp. (13.9 ind/10cm2) in winter 2014. In the summer 20143 Triloculina oblonga (147.9 ind/10cm2) and Protoelphidium sp. (81.19 ind/10cm2) were observed at higher abundance. The Shannon –weaner index from minimum 0.3 in winter to maximum 4.4 in summer was ranged. Significant correlation between some environmental factors and foraminifer abundances was found (P<0.05) using spearman correlation test. A correlation was found between total abundance of foraminifers and silt - clay portions of sediments, salinity and pH in summer never in winter. The abundance of Protoelphidium sp. and Elphidium vitreum showed correlation with the dissolved oxygen and the silt-clay portion.
کلیدواژهها [English]
مطالعه تنوعزیستی و شناسایی اجتماعات روزنهداران در شرق جزیره قشم
عاطفه اشکیور، بابک دوستشناس*، سید محمد باقرنبوی و نسرین سخایی
خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، دانشکده علوم دریایی و اقیانوسی، گروه زیستشناسی دریا
تاریخ دریافت: 27/12/93 تاریخ پذیرش: 8/4/94
چکیده
این تحقیق بهمنظور بررسی اجتماعات روزنهداران در شرق جزیره قشم در دو نوبت نمونهبرداری در فصول سرد و گرم انجام گردید. نمونهبرداری از 9 ایستگاه و از هر ایستگاه ۳ نمونه بهوسیله نمونهبردار به قطر ۳/۳ سانتیمتر از رسوبات برداشت شد. در مطالعه حاضر 44 نمونه روزنهدار در حد گونه و 31 نمونه در حد جنس متعلق به 25 خانواده شناسایی شد. در فصل تابستان 92 نیز گونههای Triloculina oblonga و Protoelphidium sp. به ترتیب 9/147 و 19/81 در 10 سانتیمترمربع بیشترین فراوانی را داشتند. بیشترین فراوانی نمونههای زنده در فصل زمستان 92 مربوط به گونههایAmmonia beccarii و Protoelphidium sp. به ترتیب 7/22 و 9/13 در10 سانتیمترمربع مشاهده گردید. شاخص تنوع شانون- وینر برای گونههای زنده در هر دو فصل محاسبه گردید. بیشترین این شاخص به ترتیب در فصل تابستان به میزان 4/4 و کمترین آن در فصل زمستان 92 به میزان 3/0 ثبت گردید. بررسیها نشان داد که در آزمون همبستگی اسپیرمن در بسیاری موارد بین پراکنش روزنهداران و عوامل محیطی ارتباط معنیدار وجود داشته است (0.005> P) .فراوانی کل روزنهداران با درصد سیلت و رس رسوبات، فراوانی روزنهداران با شوری و قلیائیت، فراوانی گونههای Protelphidium sp. و Elphidium vitreum با اکسیژن محلول و رسوبات دانهریز از جمله مواردی بودند که چنین ارتباطی را نشان دادند. نتایج نشان داد که ارتباط بین عوامل محیطی و اجتماعات روزنهداران از رابطهی خطی تبعیت نکرده و عوامل محیطی بهصورت توأم بر اینگونه اجتماعات تأثیر میگذارند.
واژههای کلیدی: روزنه داران، جزیره قشم، خلیجفارس، میکروسکوپ الکترونی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09166180118، پست الکترونیکی: babakdoust@yahoo.com
مقدمه
گروهی از موجودات عمدتاً کفزی و دارای صدف تحت عنوان روزنهداران (Foraminifera) علیرغم داشتن اهمیت فراوان در زمینههای اکولوژی محیطهای دریایی و کاربردهای فراوان در علوم مختلف مانند زمینشناسی، باستانشناسی و اکتشاف منابع انرژی به اندازه کافی در کشور مورد بررسی قرارنگرفتهاند و همچنان موضوع مناسبی برای تحقیق بشمار میروند. در سطح جهانی نیز هرچند توجه فراوانی به آنها شده است، همانند گذشته مورد علاقه محققین تراز اول میباشند. با اینحال حتی در مورد جایگاه این موجودات و نحوه ارتباط آنها با سایر گروههای جانوری بین محققین تراز اولی مانند کوشمن، لوبلیچ ، تاپان، سنگاپتا و کاولر- اسمیت از اوایل قرن بیستم تاکنون اختلاف نظر وجود داشته و دارد (9، 12، 26 و 27). مطابق رده بندی های اولیه در سال 1854 توسط شلتز این موجودات تحت عنوان راسته Foraminiferida رده بندی شده اند (24). اما بعدها در دهه نود قرن بیستم لوبلیچ- تاپان جایگاه این موجودات را به رده Foraminifera ارتقاء داده اند که اخیراً اکثر محققین حاضر از آن پیروی می نمایند (39). همچنین مطالعات مولکولی قویاً روزنه داران را مرتبط با Radiolaria و Cercozoa پیشنهاد می نماید که هر دو از موجودات آمیب مانندی هستند که دارای پوسته پیچیده بوده و هر سه گروه تحت نام Rhizaria معرفی شده اند(7).
با توجه به شواهد فیلوژنی مولکولی Cavalier-Smith تعداد فرمانرو ها را از هشت عدد به شش عدد به نام های Animalia، Protozoa، Fungi، Plantae شامل جلبک های سبز و قرمز، Chromista و Bacteria کاهش داد. همین محقق پیشنهاد نموده است که فرمانرو Protozoa به دو زیر فرمانرو Sarcomastigota و Biciliata که شامل زیر فرمانرو (Infra Kingdom) Rhizaria می باشد، تقسیم گردد. در این رده بندی روزنه داران تحت نام Foraminifera بعنوان یکی از شاخه های Rhizaria از فرمانرو Protozoa )تک یاختگان جانوری) معرفی شده است (7 و 8). همانگونه که قبلاً اشاره شد این گروه دارای پیچیدگی های خاص خود بوده و در زمینه رده بندی و جایگاه فیلوژنی آنها از ابتدا تا کنون دارای پیچیدگی و تغییرات گسترده بوده است.
این جانوران کفزی و از نظر اندازه در گروه مایوفونها قرار میگیرند. گونههای بالغ روزنهدار ممکن است اندازهای از 2/0 تا ۱۱۰ میلیمتر داشته باشند. تعداد گونههای روزنهدار تا سال 1992 حدود 10000 تا تخمین زدهشده است (44). حضور روزنهداران نقش مهمی در سیکل زیست- شیمی زمینشناسی جهان در ترکیبات آلی و غیرآلی دارد، که آنها را تبدیل به یک گروه جانوری بسیار مهم میسازد (45، 22، 16). روزنهداران بهطور مشخص دارای پوستهای از جنس کربنات کلسیم بوده که در برخی گونهها این پوسته با ذرات رسوبی همراه است. پوسته این گروه از جانوران ممکن است تکحجرهای و یا چندحجرهای باشد. آنها غالباً دارای اندازهای کمتر از 1 میلیمتر میباشند. ولی بزرگترین گونههای آن تا 20 سانتیمتر نیز میرسند (46). از طرف دیگر تنوع، فراوانی و مورفولوژی پیچیده جمعیت فسیلی روزنهداران برای چینهشناسی زیستی مفید بوده و میتوان با استفاده از روزنه داران سن سنگها را تخمین زد. همچنین صنعت نفت بهشدت به میکروفسیلهایی مانند روزنهداران برای پیدا کردن ذخایر بالقوه نیاز داشته و از آنها در اکتشاف نفت و در تفسیر سن لایههای رسوبی و محیطزیست گذشته استفاده میشود. روزنهداران با پوسته آهکی از عناصر موجود در دریاهای باستانی که در آن زندگی میکردهاند، شکلگرفتهاند. بنابراین در دیرینهشناسی اقیانوسشناسی و شناسایی آبوهوای گذشته نیز مفید هستند. با بررسی نسبت ایزوتوپ پایدار و بررسی محتوی تشکیلدهنده پوسته روزنهداران حتی میتوان دیدگاهی از شرایط آبوهوای گذشته را ارائه نمود (49). ازآنجاییکه برخی از گونههای روزنهدار تنها در محیطهای خاصی یافت میشوند، لذا میتوان از آنها در جهت ترسیم محیطزیست گذشته دریاهای قدیمی استفاده نمود (19، 30، 7). فسیل روزنهداران عامل کلیدی برای تشخیص تولید نفت در اعماق زمین میباشد که از شاخص رنگآمیزی روزنه داران (FCI= Foraminiferal Colouration Index) برای میزان تغییر رنگ و تخمین دمای رسوبات دفن شده استفاده مینمایند. روزنهداران همچنین در باستانشناسی در تخمین منشأ مواد اولیه بهویژه سنگها استفاده میشوند. برخی از انواع سنگها مانند سنگآهک، معمولاً فسیل روزنهداران در آن یافت میشود. نوع و مقدار این فسیلها درون نمونههای سنگی میتواند برای تطابق نمونههایی که منبع یکسان داشتهاند کاربرد دارد (18). همچنین حضور روزنهداران نقش مهمی درسیکل زیست-شیمی زمینشناسی جهان در ترکیبات آلی و غیرآلی دارا میباشد که به همین دلیل آنها یک گروه جانوری بسیار مهم محسوب میشوند (16، 22، 47). جمعیت روزنهداران زنده بهعنوان نشانگر سلامت صخرههای مرجانی محسوب میشوند (15). با توجه به اینکه کربنات کلسیم حساس به انحلال در شرایط اسیدی است، روزنهداران ممکن است بخصوص با تغییر آبوهوا و اسیدی شدن اقیانوسها تحت تأثیر قرارگیرند. از اولین تحقیقات در مورد روزنهداران میتوان به تحقیقات موری در سالهای 1965، 1966، 1970و 1973 اشاره نمود (30،31، 32، 33، 34). از مهمترین مطالعات مربوط به روزنهداران در آبهای ایران میتوان به تحقیقات نبوی و همکاران در سال 1371 و همچنین نبوی و همکاران در سال ۱۳83 اشاره نمود (4، 5). همچنین در طی مطالعات نبوی و همکاران 36 گونه از روزنهداران در منطقه شمالی خلیجفارس شناسایی شدهاند (35). از دیگر مطالعات میتوان به بررسی خلیج نایبند اشاره نمود که در آن 40 گونه میوبنتوز مشتمل بر 19 گونه روزنهدار معرفی شده است (36) .در بررسى سیستماتیک روزنهداران کفزى رسوبات نواحى دور از ساحل فلات قاره دریاى عمان نیز 52 گونه روزنهدار متعلق به 25 جنس و 15 خانواده نیز شناسایی شده است (3). ساراسوات و همکاران در سال ۲۰۱۱ اثر تغییرات قلیائیت ناشی از شوریهای مختلف بر روی روزنهداران کفزی بررسی کردند و مشاهده کردند که تغییرات قلیائیت ناشی از شوری بر کلسیمی شدن روزنهداران تأثیر میگذارد و حداکثر رشد در نمونههایی که در شوری ۳۵ در هزار نگهداری میشدند، وجود داشت (37). از دیگر تحقیقات میتوان به مطالعه روزنهداران در رسوبات جنگلهای حرای جزیره قشم اشاره نمود (42). هدف از این مطالعه بررسی اجتماعات روزنهداران و تنوع زیستی آنها در جزیره قشم با توجه به اهمیت و کاربردهای بسیار متعدد روزنهداران در اکولوژی دریا، چینهشناسی، اکتشاف نفت و غیره میباشد.
مواد و روشها
این مطالعه در شرق جزیره قشم که بزرگترین جزیره خلیجفارس با تنوع اکولوژیک گیاهی و جانوری فراوان میباشد در 9 ایستگاه و در دو فصل سرد (زمستان92) و گرم (تابستان 92) انجامشده است. این جزیره که در دهانه تنگه هرمز و فاصله۲۲ کیلومتری بندرعباس واقعشده است. در شکل1 موقعیت جغرافیایی به نمایش گذاشتهشده است. بهمنظور مطالعه روزنهداران، تعداد ۳ نمونه از هر ایستگاه بوسیله نمونهبردار به قطر۳/۳ سانتیمتر از ۵ سانتیمتر بالای رسوبات برداشت شد (48). نمونهها از منطقهی زیر جزرومدی و از عمق حدود 10متری برداشت و بوسیله فرمالین بافری 4% فیکس و سپس به آزمایشگاه منتقل شد.
شکل 1- موقعیت ایستگاههای نمونه بردار در منطقه مطالعاتی
همچنین فاکتورهای محیطی همانند دما، شوری، اکسیژن محلول و قلیائیت بوسیله دستگاه قابل حمل هک مدل HQ40D در محل اندازهگیری شدند. در آزمایشگاه جهت جداسازی نمونههای مایوفون از رسوبات از الکهای با قطر چشمه ۵۰۰ و۶۳ میکرون استفاده گردید. در مرحلهی بعد نمونههای مایوفون روزنهدار با استفاده از رنگ رزبنگال 1 گرمدرلیتر رنگآمیزی شده تا جداسازی گونههای زنده که به رنگ قرمز درآمدهاند از گونههای مرده و بدون رنگ، به سهولت صورت پذیرد (43). همچنین جهت جداسازی نمونههای مایوفون صدفدار از نمونههای بیصدف از روش ظرف به ظرف کردن استفاده گردید. سپس به منظور جداسازی نمونههای صدفدار از رسوبات، نمونهها در آون با دمای ۷۰ تا۸۰ درجه سانتیگراد خشک شدند. در مرحلهی بعد، روزنهداران با استفاده از روش شناورسازی روی ستون تتراکلرید کربن در زیر هود جداسازی و به پتری دیش منتقل گردند. نمونهها در زیر استریومیکروسکوپ مجهر به لنز داینولیت مشاهده و با کمک قلمموی چهار صفر جداسازی گردیدند. نهایتاً روزنهداران با استفاده از استریومیکروسکوپ مدل الیمپوس و یا میکروسکوپ الکترونی SEM مدل SBC12 و با استفاده از کلیدهای شناسایی (33،32، 31، 30، 28، 27، 25، 16،12) مورد شناسایی قرارگرفتند. آمادهسازی نمونهها جهت مشاهده با میکروسکوپ الکترونی به این صورت انجام گرفت که نمونههای روزنهدار جداسازی شده را با استفاده از چسب دوطرفه بر روی پایهی آلومینیومی و بهصورت ردیفی با زاویههای مختلف در کنار هم چسبانده شدند و با استفاده از دستگاه لایه نشانی در شرایط خلأ روی نمونهها یکلایه از طلا قرارداده شد و پسازآن در زیر میکروسکوپ الکترونی از نمونهها عکسبرداری به عمل آمد. عکسبرداری الکترونی در آزمایشگاه خصوصی میکروسکوپ الکترونی انجام گردید (شکل2).
شکل 2- مراحل عکس برداری نمونهها بوسیله میکروسکوپ الکترونی
جهت اندازهگیری مواد آلی کل (TOM= Total Organic Matter ) در رسوبات از روش سوزاندن استفاده گردید که در این روش بعدازاینکه نمونههای رسوبات خشک گردید، به مدت ۸ ساعت در کوره الکتریکی مدل FM 2/8 در دمای ۵۵۰ درجه سانتیگراد جهت سوزاندن مواد آلی و باقی ماندن رسوبات خاکستر قرارداده شد و نهایتاً میزان مواد آلی مورد سنجش قرارگرفت. همچنین جهت بررسی دانهبندی(GS=Grain Size) و درصد سیلت و رس در رسوبات از روش الک خیس استفاده گردید. در این روش نمونهها در الک 063/0 میلیمتر شستوشو داده و سپس از سری الکهای بامشهای 4، 2، 1، 5/0، 25/0، 125/0 و 063/0 میلیمتر عبور داده و درنهایت ذرات باقیمانده در هر الک توزین گردید و درصد وزنی تعیین گردید (8).
بهمنظور سنجش تنوع در دوره موردمطالعه، شاخص تنوع شانون- وینر (H') و شاخص غالبیت سیمپسون (λ) جمعیت روزنهداران در هر فصل محاسبه گردید. همچنین جهت بررسی اختلاف معنیدار میان مقدار عددی این شاخصها با توجه به فصول نمونهبرداری، از آنالیز واریانس یکطرفه استفاده شد. در این تحقیق برای تحلیل دادهها و بهمنظور بررسی نرمال بودن دادهها از آزمون شاپیرو- ویلک استفاده شد. برای بررسی مقایسه میانگینها در ایستگاههای مختلف از آزمون تحلیل واریانس یکطرفه استفاده و در صورت وجود اختلاف معنیدار از پسآزمون توکی استفاده گردید. برای مقایسه بین تراکم موجودات، شاخصها در زمانهای مختلف از آزمون غیرپارامتری کروسکال- والیس و اختلاف جزئی از طریق آزمون من- ویتنی استفاده شد. جهت بررسی شاخصهای تنوع زیستی شانون و غالبیت سیمپسون از نرمافزار پرایمر ویرایش ۱.۱.۵ استفاده گردید. بررسی اثر عوامل محیطی بر توزیع روزنهداران از آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن استفاده شد. این روش ازجمله روشهای توزیع منحنی غیرنرمال در تعیین ضریب همبستگی بوده که برای مشاهدات ترتیبی و
فاصلهای مناسب است (11).
نتایج
در مطالعه حاضر 44 نمونه در حد گونه و 31 نمونه در حد
جنس متعلق به 25 خانواده مشاهده شدند که نام علمی آنها در جدول 1 قید شده است. همچنین تصاویر الکترونی برخی از گونههای مشاهدهشده در شکل 3 نشان دادهشده است.
3
|
2 |
1 |
6
|
5 |
4 |
9 10
|
8
|
7
|
13
|
12
|
11
|
شکل3- تصاویر الکترونی نمونه های مختلف روزنه داران
(1- lagena sp1، 2- lagena sp2 ، 3 - lagena sp3 ، 4- Rupertianella rupertiana ، 5-Lagena sp4 ،
6- lagena sp5 ، 7- Pseudolingulina sp. ، 8- Reussoolina sp. ، 9- Hyalinonetrion distomapolitum
10- Lagena sp6 ، 11- Fisurina sp. ، 12 و 13- Lenticulina sp.)
16
|
15
|
14
|
19
|
18
|
17
|
22
|
21
|
20
|
25
|
24
|
23
|
شکل 3- ادامه تصاویر الکترونی نمونه های مختلف روزنه داران
)14- Elphidium limbatum ، 15- Elphidium sp1 ، 16 - Elphidium sp2 ، 17- Elphidium sp3 ، 18- Quinqueloculina adiazeta ، 19- Protoelphidium anglicum ، 20- Asterigerinata dominicana ، 21- Vertebralina substriata ، 22-Planorbulina sp1 ، 23- Neogloboquadrina sp1 ، 24- Procerolagena implicata ، 25- Nummulopyrgo sp1 (
28
|
27
|
26
|
|
31
|
30
|
29
|
|
34
|
33
|
32
|
|
37
|
36
|
35
|
|
شکل 3- ادامه تصاویرالکترونی الکترونی نمونه های مختلف روزنه داران
)26- Spiroloculina communis ، 27- Peneroplis pertusus ، 28 - Sorites sp. ، 29- Quinqueloculina sp.
، 30- Quinqueloculina lata ، 31- Artriculina alticostata ، 32- Trilocularena sp. ، 33- Adelosina sp3
34- Adelosina sp2 ، 35-Ammonia beccarii ، Textularia lancea-36، 37- Textularia pseudogramen(
جدول1- نام گونه های روزنهدار شناسایی شده جزیره قشم در فصول تابستان و زمستان1392
خانواده |
گونه |
خانواده |
گونه |
Cribrolinoididae |
Adelosina ferussacii (d'Orbigny, 1826) |
Rotaliidae |
Ammonia beccarii (Linnaeus, 1758) |
|
Adelosina pulchella (d'Orbigny, 1826) |
Notorotaliidae |
Parrellina verriculata (Brady, 1881) |
|
Adelosina sp1 |
Bolivinitidae |
Bolivina sp1 |
Adelosina sp2 |
Bolivina sp2 |
||
Spiroloculinidae |
Adelosina pulchella (d'Orbigny, 1826) |
|
Sagrina simpsoni (Heron-Allen and Earland, 1915) |
|
Spiroloculina communis (Cushman and Todd, 1944) |
|
|
|
Spiroloculina angulata(Cushman, 1917) |
Nonionidae |
Protelphidium sp. (Haynes, 1956) |
|
Spiroloculina rotundata (d'Orbigny, 1826) |
|
Protoelphidium anglicum |
|
Nummulopyrgo sp. |
Globorotaliidae |
Neogloboquadrina sp. (Bandy, Frerichs& Vincent,1967) |
Hauerinidae |
Triloculina oblonga (Montagu, 1803) |
|
Globoturborotalita tenella (Parker, 1958) |
|
Trilocularena sp. |
Acervulinidae |
Planogypsina acervalis (Brady, 1884) |
|
Quinqueloculina lata (Terquem, 1876) |
Asterigerinatidae |
Asterigerinata sp. |
|
Quinqueloculina parkeri (Brady, 1881) |
|
Asterigerinata dominicana (Bermúdez, 1949) |
|
Pseudopyrgo milletti (Cushman, 1917) |
Planorbulinidae |
Planorbulina sp. |
|
Quinqueloculina sp. |
Ceratobuliminidae |
Saintclairoides sp. (McCulloch, 1981)
|
|
Tortorella sp. |
Textulariidae |
Textularia pseudogramen (Chapman & Parr, 1937) |
|
Sigmohauerina bradyi (Cushman, 1917) |
|
Textularia pala (Czjzek, 1848) |
|
Nodosariidae |
Pseudolingulina milletti (Brady, 1884) |
|
|
Triloculina oblonga (Montagu, 1803) |
|
Pseudolingulina sp. |
|
|
Textularia lancea (Lalicker & McCulloch, 1940) |
|
|
Massilina sp. |
|
Nodosaria sp. |
|
Sigmoilopsis sp. (Silvestri, 1904) |
Lagenidae |
Procerolagena clavata (d'Orbigny, 1846) |
|
Quinqueloculina adiazeta (Loeblich & Tappan, 1994) |
|
Lagena semistriata(Williamson, 1848) |
Artriculina alticostata |
|||
Cornuspiridae |
Cornuspira involvens (Reuss, 1850) |
Pygmaeoseistron sp. |
|
Soritidae |
Sorites sp. |
|
Lagena sp1 |
|
Lagena sp2 |
||
Peneroplidae |
Peneroplis planatus (Fichtel & Moll, 1798) |
|
Lagena sp3 |
|
Dendritina arbuscula (d’Orbigny, 1826) |
|
Lagena sp4 |
Peneroplis proteus |
|
Lagena sp5 |
|
|
Lagena sp6 |
||
Fischerinidae |
Trisegmentina sidebottomi Cushman, 1933 Trisegmentina sidebottomi (Cushman,1933) |
|
Reussoolina sp. |
|
Vertebralina substriata |
|
Hyalinonetrion distomapolitum (Parker & Jones, 1865) |
Ophthalmidiidae |
Edentostomina rupertiana(Brady, 1881) |
|
Procerolagena implicata(Cushman & McCulloch, 1950) |
|
Edentostomina rupertiana |
Vaginulinidae |
Planularia sp. (Defrance in de Blainville, 1824) |
Nubeculariidae |
Nodophthalmidium antillarum (Cushman, 1922) |
|
Lenticulina sp. |
Elphidiidae |
Elphidium vitreum (Collins, 1974) |
Miliolidae |
Rupertianella rupertiana (Brady, 1881) |
|
Elphidium limbatum (Chapman, 1907) |
|
Picouina sp. |
|
Elphidium sp1 |
Ellipsolagenidae |
Fissurina sp. |
|
Elphidium sp2 |
||
|
Elphidium sp3 |
||
|
Elphidium limbatum (Chapman, 1907) |
بیشترین فراوانی گونههای زنده در فصل زمستان مربوط به Ammonia beccarii و سپس Protoelphidium sp.به ترتیب با میانگین فراوانی 7/22 و 9/13 در 10 سانتیمترمربع محاسبه گردید. بیشترین فراوانی گونههای زنده مشاهدهشده در فصل تابستان نیز مربوط به گونهی Triloculina oblonga با میانگین فراوانی 9/147 در 10 سانتیمترمربع و سپس گونهی sp. Protoelphidium با میانگین فراوانی 19/81 در 10 سانتیمتر مربع میباشد. (شکل 4).
همچنین مجموع فراوانی گونههای مختلف در ایستگاههای مختلف در فصول تابستان و زمستان 92 در شکل 5 به نمایش گذاشتهشده است. همانگونه که در این شکل نشان داده شده است، بیشترین فراوانی در فصل تابستان 92 در ایستگاه 4 به میزان 6/1770 موجود در 10 سانتیمترمربع و کمترین فراوانی در ایستگاه 9 به میزان 8/21 موجود در 10 سانتیمترمربع ثبتشده است. در فصل زمستان نیز بیشترین فراوانی در ایستگاه 2 به میزان 4/148 موجود و کمترین آن در ایستگاه 9 به میزان 8/7 موجود در 10 سانتیمترمربع مشاهده گردید. آنالیز واریانس یکطرفه ما بین میانگین فراوانی روزنهداران در ایستگاههای مختلف در فصول گرم و سرد اختلاف معنیداری را نشان نداد.
شکل 4- مقایسه تفاوت فراوانی متوسط گونههای غالب روزنهدار شرق جزیره قشم در فصول تابستان و زمستان 1392
شکل 5 - فراوانی کل گونههای زنده مشاهده شده در ایستگاه های نمونهبرداری در فصول تابستان و زمستان1392 (تعداد در 10 سانتیمترمربع)
شاخص تنوع شانون-وینر برای گونههای زنده در دو فصل محاسبه گردید که نتایج شکل 6 نشان داد که بیشترین و کمترین میزان این شاخص به ترتیب در فصل تابستان 92 به میزان 4/4 در ایستگاه 2 و 2/1 در ایستگاه 1 محاسبه شد. در فصل زمستان 92 نیز بیشترین و کمترین مقادیر این شاخص به ترتیب به مقدار1/2 در ایستگاه 3 و 3/0 در ایستگاه 1 بدست آمد. همچنین نتایج شاخص غالبت سیمپسون نشان داد که بیشترین میزان این شاخص در فصل زمستان به میزان 78/0 در ایستگاه 1 و در فصل تابستان به میزان 58/0 در ایستگاه 8 مشاهده گردید (شکل 7). میانگین درصد موادآلی کل در رسوبات در فصول زمستان 92 و تابستان 92 به ترتیب 08/1 ±8/2 درصد و 52/1±57/3 درصد اندازهگیری شد. نتایج حاصل از واریانس یکطرفه اختلاف معنیداری بین ایستگاهها را مشخص کرد (0.05P<). در فصل تابستان بیشترین و کمترین میانگین درصد موادآلی کل به ترتیب در ایستگاه 5 به میزان 06/0±6 و ایستگاه 6 به میزان2/0±49/1 بدست آمد. در فصل زمستان بیشترین و کمترین مواد آلی به ترتیب در ایستگاه 5 به میزان22/0±85/4 درصد و ایستگاه 1 به میزان31/0±81/1درصد محاسبه شد. همچنین بررسی میزان مواد آلی با آزمون تی اختلاف اختلاف معنیدار بین دو فصل را نشان داد (0.05P<) (شکل8). میانگین درصد سیلت و رس در فصل تابستان و زمستان به ترتیب
33/23 ±71/21 و 92/15±77/18 بوده است. نتایج حاصل از واریانس یکطرفه اختلاف معنیداری بین ایستگاهها را مشخص کرد (0.05P<). در فصل تابستان بیشترین و کمترین درصد سیلت و رس به ترتیب در ایستگاه 4 به میزان 62/1±65/57 و ایستگاه 1 به میزان0/0±22/0 بوده است. در فصل زمستان بیشترین درصد سیلت و رس به ترتیب در ایستگاه 5 به میزان91/6±73/43 و ایستگاه 1 به میزان09/0±02/3 بوده است. همچنین نتایج آماری حاصل از آزمون تی اختلاف اختلاف معنیداری بین ایستگاهها را در هر دو فصل نشان داد (0.05P<) (شکل9). علیرغم عدم وجود تفاوت معنیدار بین ایستگاهها ازنظر فراوانی کلی روزنهداران زنده، اختلافاتی ازنظر ترکیب گونهای مابین ایستگاههای موردمطالعه مشاهده گردید. بهمنظور بررسی ارتباط بین عوامل محیطی شامل شوری، دما، اکسیژن محلول، میزان مواد آلی، درصد سیلت و رس رسوبات و pH با فراوانی کل روزنهداران زنده و گونههای غالب زنده در دو فصل تابستان و زمستان از آزمون همبستگی اسپیرمن استفاده شد. نتایج معنیدار آزمون همبستگی در سطح 95/0 برای فصل زمستان در جدول 2 و برای فصل تابستان در جدول 3 قابلمشاهده است. همانگونه که در جدول های 2 و 3 مشخص است، بین فراوانی کل و عوامل محیطی در فصل زمستان 92 همبستگی معنیداری مشاهده نگردید اما در فصل تابستان 92 بین فراوانی کل و عوامل محیطی شامل شوری، درصد سیلت و رس و همچنین pH همبستگی معنیدار در سطح 95/0 مشاهده گردید.
شکل6 - مقایسه شاخص شانون در ایستگاههای مختلف در فصول تابستان و زمستان 1392
شکل 7- مقایسه شاخص سیمپسون در ایستگاههای مختلف در فصول تابستان و زمستان 1392
جدول 2- نتایج معنی دار حاصل از همبستگی اسپیرمن در فصل زمستان 92
0.05P< |
ضریب همبستگی |
نام فاکتور |
نام فاکتور |
025/0 |
715/0 |
Triloculina oblonga |
دما |
048/0 |
637/0 |
Protelphidium sp. |
درصد مواد آلی |
049/0 |
656/0- |
Peneroplis planatus |
درصد مواد آلی |
03/0 |
706/0 |
درصد سیلت و رس |
درصد مواد آلی |
036/0 |
690/0- |
شوری |
درصد مواد آلی |
048/0 |
64/0 |
Protelphidium sp. |
شوری |
02/0 |
733/0 |
Protelphidium sp. |
Tortonella sp. |
025/0 |
722/0 |
pH |
اکسیژن محلول |
شکل8- تغییرات درصد مواد آلی در ایستگاهها ی مختلف در فصول تابستان و زمستان 92 (حروف نامشابه بیان گر اختلاف معنی دار می باشد (0.05P<)،(میانگین±انحراف معیار)
جدول 3- نتایج معنی دار حاصل از همبستگی اسپیرمن در فصل تابستان92
0.05P< |
ضریب همبستگی |
نام فاکتور |
نام فاکتور |
006/0 |
792/0- |
درصد سیلت و رس |
دما |
016/0 |
748/0- |
اکسیژن محلول |
دما |
043/0 |
659/0- |
درصد سیلت و رس |
pH |
009/0 |
781/0 |
شوری |
pH |
048/0 |
628/0 |
درصد مواد آلی |
درصد سیلت و رس |
016/0 |
75/0 |
فراوانی کل |
درصد سیلت و رس |
004/0 |
87/0- |
فراوانی کل |
pH |
012/0 |
766/0- |
فراوانی کل |
شوری |
015/0 |
75/0 |
فراوانی کل |
Triloculina oblonga |
003/0 |
846/0- |
Elphidium vitreum |
شوری |
002/0 |
946/0 |
Elphidium vitreum |
درصد سیلت و رس |
036/0 |
676/0 |
Elphidium vitreum |
اکسیژن محلول |
012/0 |
767/0- |
Elphidium vitreum |
pH |
048/0 |
626/0- |
Protelphidium sp. |
دما |
002/0 |
88/0- |
Protelphidium sp. |
شوری |
003/0 |
929/0 |
درصد سیلت و رس |
Protelphidium sp. |
049/0 |
676/0 |
اکسیژن محلول |
Protelphidium sp. |
004/0 |
82/0- |
pH |
Protelphidium sp. |
001/0 |
966/0 |
Protelphidium sp. |
Elphidium vitreum |
036/0 |
678/0 |
Triloculina oblonga |
Quinqueloculina sp. |
03/0 |
703/0 |
درصد سیلت و رس |
Spiroloculina rotundata |
شکل9- تغییرات درصد سیلت و رس در ایستگاههای مختلف درفصول زمستان 92 و تابستان 92 (حروف نامشابه بیان گر اختلاف معنی دار می باشد (0.05P<)،(میانگین±انحراف معیار)
بحث و نتیجهگیری
روزنهداران کفزی یکی از فراوانترین و متنوعترین میکروارگانیسمهای صدفدار در محیطهای دریایی هستند (40). نتایج موجود در جدول 2 نشان داد که در منطقه مطالعاتی جزیره قشم گونههایTriloculina oblonga ،Spiroloculina rotundata،Quinqueloculina sp.، Elphidium vitreum، Protoelphidium sp.و Ammonia beccarii از گونههای زنده غالب منطقه میباشند. در فصل زمستان فراوانترین گونه مربوط به گونه A. beccarii بود. در بسیاری از گزارشها گونهA. beccarii یکگونه رایج جهانی بوده که در مطالعات قبلی نیز بهعنوان فراوانترین گونه خلیجفارس معرفیشده است (5، 30، 33 ، 39، 34). اما بیشترین فراوانی گونههای زنده مشاهده در شرق جزیره قشم در فصل تابستان مربوط به گونهT. oblonga میباشد (شکل 2).
همچنین جنس Triloculina sp. نیز در مطالعات مقدسی و همکاران در سال 2009 از دریای عمان و نزدیک تنگه هرمز گزارششده است (29). پراکنش گونههای روزنهدار همانند سایر موجودات تحت تأثیر عوامل محیطی قرار میگیرد. در برخی مطالعات دیگر نیز به این موضوع اشارهشده است، بهعنوانمثال در منطقه لارک و قشم بین تغییرات تراکم دیاتومهها در فصول مختلف همبستگی معنیدار گزارششده است (2).
نتایج تحقیق حاضر نیز نشان داد که در همبستگی درصد سیلت و رس رسوبات با فراوانی کل بیانکنندهی وجود ارتباط معنیدار بین این دو بوده است (جداول 2 و 3). به نظر میرسد دانهبندی درشت که معرف شدتجریان زیاد و کم شدن مواد آلی است چندان برای این گروه مناسب نمیباشد. با توجه به نحوهی تغذیه آمیبی روزنهداران وجود حداقل موادآلی برای حضور آنها ضرورت دارد. همچنین بین درصد موادآلی و درصد سیلت و رس همبستگی معنیدار و مثبتی در فصول زمستان و تابستان مشاهده گردید. میزان اکسیژن محلول و موادآلی اثری توأم بر اجتماعات روزنهدار اعمال مینماید. به عقیده لوین وگیج در سال 1998 میزان موادآلی میتواند بر روی میزان فراوانی گونهها اثر گذاشته و آنها را تحت تأثیر قرار دهد (24). طورکلی در فصل تابستان شاخص تنوع شانون (شکل 6) و فراوانی گونههای روزنهدار نیز در تمامی ایستگاهها مطابق نمودار 5 بیشتر از فصل زمستان بوده است. همچنین میانگین درصد موادآلی کل نیز در رسوبات در فصل تابستان بیشتر (52/1±57/3) از فصل زمستان (08/1 ±8/2) بود. دلیل این امر را میتوان اینگونه بیان داشت که در فصل تابستان به دلیل بالاتر بودن موادآلی، تنوع روزنهداران نیز افزایشیافته است. بنابراین نتایج همبستگی نیز نشان داد که بافت بستر و مقدار مواد آلی بیشترین تأثیر را در فراوانی روزنهداران در مطالعه حاضر را داشته است. بهگونهای که در ایستگاههای با دانهبندی ریزتر موادآلی بیشتر به دام میافتند. بنابراین درصد تراکم روزنهداران نیز در این ایستگاهها بالاتر رفته است.
نتایج مطالعه حاضر همبستگی منفی معنیدار بین فراوانی روزنهداران با شوری و pH را نشان داد. در تأیید این نتایج محققین دیگر نیز بیان کردهاند که ساختار رسوبى بستر شامل دانهبندی، pH و غلظت مواد مغذى، تأثیر زیادى بر ساختار جمعیت روزنهداران دارد (39). با توجه به اینکه پوسته روزنهداران از جنس کربنات کلسیم میباشد، لذا کاهش قلیائیت میتواند منجر به انحلال پوستهی آنها شود. گزارششده است که رسوب کربنات کلسیم در پوسته گونههای Amphisorus hemprichii و Amphistegina lobifera که از گونههای روزنهدار مناطق مرجانی هستند تنها در قلیائیت بالاتر از 6/7 انجام میگردد (43).
در مورد گونه A. beccarii که گونه فراوان خلیجفارس است، انحلال کلسیم پوسته در قلیائیت حدود 7 آغاز میشود (23). همچنین به عقیده کوتاکارا و همکاران در سال 2011 در صورتیکه روزنهداران در معرض قلیائیت پایین قراربگیرند آنها قادر هستند، مجدداً صدف انحلال یافتهی خود را بازسازی نمایند، البته مشروط به اینکه مدت قرارگرفتن در معرض قلیائیت کم چندان طولانی نباشد (20). محدوده پایین بردباری به قلیائیت برای روزنهداران کفزی 5/7 ارزیابیشده است که قابلمقایسه با محدودهی ساخت اسکلت مرجانی متوقف میشود (13). نتایج موجود در جدول های 2 و 3 نشان داد که شوری با موادآلی در فصل زمستان و با فراوانی کل، E. vitreum و Protelphidium sp. در فصل تابستان دارای همبستگی معکوس میباشد. بهطورکلی بیشترین رشد روزنهداران در شوری 35 در هزار گزارششده است و در شوریهای بالاتر و پایینتر رشد کاهش مییابد (37). از نتایج اینگونه استنباط میگردد که پاسخ روزنهداران به تغییرات شوری و دما پاسخی غیرخطی بوده که توسط برخی از محققین (38، 21) نیز به اثبات رسیده است. در تحقیقات مربوط به جانوران دیگر خلیجفارس همانند بازوپایان نیز به این نکته اشارهشده که فراوانی بازوپایان تحت تأثیر دما و شوری میباشد (1).
در فصل تابستان نیز فراوانی کل با درصد سیلت و رس و در فصل زمستان بین موادآلی با سیلت و رس و گونهی Protelphidium sp. همبستگی مثبت معنیداری وجود داشت (جدول های 2 و 3). در برخی تحقیقات ذکر نمودهاند که مایوفون ها خصوصاً روزنهداران نقش بسیار مهمی در چرخه های بیوشیمیایی دریایی بهخصوص در ارتباط با موادآلی و غیرآلی بازی مینماید (6).
نتایج این تحقیق نشان داد که بین اکسیژن محلول و رسوبات دانهریز( سیلت و رس) با فراوانی گونههای Protelphidium sp. و E. vitreum همبستگی معنیدار و مثبتی وجود دارد. در تأیید نتایج حاصل از این بررسی محققین دیگر نیز بیان داشتهاند که دانهبندی ریز رسوبات بستر همراه با کاهش غلظت اکسیژن محلول در آبهای مجاور بستر بهعنوان عوامل کاهشدهندهی روزنهداران کفزى دریاى شمال گزارششده است (17). البته درنهایت به این نکته نیز اشاره نمود که عوامل بسیار متعددی میتواند بر تنوع و پراکنش موجودات کفزی خصوصاً روزنهداران اثرگذار باشد. در تأیید این نکته نیز گودی و همکاران در سال 2010 بیان کردهاند که ارتباط بین عوامل محیطی و پارامترهای اجتماعات مانند تنوع زیستی روزنهداران از رابطهی خطی تبعیت نکرده و عوامل محیطی بهصورت توأم بر اینگونه اجتماعات تأثیر میگذارند (14).