مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
مطالعه کرم خاکی Eisenia fetida و اثرات آن بر ویژگی های شیمیایی ورمی کمپوست تولیدی در بسترهای مختلف گیاهی
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد رشته اگرواکولوژی. دانشگاه گنبد کاووس.
2 دانشیار دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبد کاووس
3 عضو هیات علمی گروه تولیدات گیاهی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه گنبد کاووس
4 استادیار مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران
5 دانشجوی دکتری فیزیولوژی گیاهان زراعی، گروه تولیدات گیاهی، دانشگاه گنبد کاووس
چکیده
به منظور تاثیر بقایای مختلف گیاهی در تولید ورمیکمپوست و میزان تکثیر و بازدهی کرم خاکی، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی در دوره 90 روزه در دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس در سال 1392 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل: کود گاوی خالص،کود گاوی+برگ‌نخل(75 : 25)، کود گاوی+برگ‌نخل (50:50)، کود گاوی+برگ‌نخل (25:75)، کودگاوی + سیب‌زمینی (75:25)، کودگاوی+سیب‌زمینی(50:50)، کودگاوی+کلم(75 : 25) و کودگاوی + کلم(50:50) بود. میزان تکثیر و بازدهی، وزن نهایی کرم تولیدی و میزان pHوEC قبل و بعد از تولید ورمیکمپوست، کربن و ازت کل و نسبت کربن به نیتروژن اندازه‌گیری شدند. نتایج نشان داد که بین تیمارها از نطر نسبت‌های تکثیر و بازدهی، وزن نهایی و تمامی خصوصیات شیمیایی غیر از میزان EC قبل، اختلاف معنی‌داری وجود دارد. نسبت تکثیر و بازدهی در تیمار کودگاوی با برگ نخل به نسبت 50 درصد با 45/35 بیشترین و کمترین آن در تیمار کودگاوی با سیب زمینی به نسبت 50 درصد با میانگین 83/1 مشاهده شد. بیشترین و کمترین میزان کربن‌کل به ترتیب در تیمار شاهد و تیمار 75 درصد کودگاوی +25 درصد کلم به دست آمد. حداکثر و حداقل مقدار نیتروژن به ترتیب مربوط به دو تیمار کودگاوی مخلوط با سیب‌زمینی و کود گاوی همراه کلم به نسبت‌های 75 به 25 درصد با 08/3 و83/1 میلی‌گرم بر گرم بود. بررسی تغییرات شیمیایی نشان داد که میزان EC در همه تیمارها نسبت به قبل افزایش و pH کاهش معنی داری پیدا کرده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Study of earthworm Eisenia fetida and its effects on chemical properties of produced vermicompost in different plant waste
نویسنده [English]
- abdollatif gholizadeh 3
چکیده [English]
In order to Study of different plant waste on produced vermicompost and Replication and Performance of earthworm, an experiment was carried out in completely randomized design during 90 days in Gonbad- e- Kavous University at 2013. Treatments were: pure cow manure (control), manure + Palm Leaf (75 : 25), manure + Palm Leaf (50:50), manure + Palm Leaf (25 : 75), manure + potato (75 : 25%), manure + potato (50: 50), cow dung + cabbage (75 : 25) and cow dung + cabbage (50:50), respectively. Diversity and productivity levels and final weight were studied. Chemical changes produced by worms such as PH and EC levels before and after vermicompost production, carbon and total nitrogen and carbon to nitrogen ratio (C/N) were measured. The results showed that there were significant differences between treatments in terms of reproduction ratio and efficiency, and final weight of all chemical characteristics. Reproduction and efficiency ratio with palm leaf and manure mixture treatment (50:50) and manure mixed with potato (50:50) were maximum and minimum ratio and average 35.45 and 1.83 respectively. The total carbon content in the control treatment was the highest and lowest of manure mixed with cabbage. The maximum and minimum amounts of nitrogen were recorded in treatments of manure mixed with potato and cabbage ratio (75: 25) with 3.08 and 1.83 percent, respectively. Chemical properties analysis of before and after production of vermicompost showed that EC increased in all treatments as compared with before and pH has been reduced.
کلیدواژه‌ها [English]
- Eisenia fetida
- Replication and Performance
- pH
- EC
- C/N ratio
مطالعه کرم خاکی Eisenia fetida و اثرات آن بر ویژگیهای شیمیایی ورمیکمپوست تولیدی در بسترهای مختلف گیاهی
نورمحمد رسایی1، عباس بیابانی1، عبداللطیف قلی زاده1*، موسی‌الرضا وفایی تبار2 و مارال اعتصامی3
1 گنبدکاووس، دانشگاه گنبدکاووس، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، گروه اگرواکولوژی
2 تهران، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان تهران
3 گنبدکاووس، دانشگاه گنبدکاووس، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، گروه تولیدات گیاهی
تاریخ دریافت: 25/12/93 تاریخ پذیرش: 14/2/95
چکیده
به منظور تأثیر بقایای مختلف گیاهی در تولید ورمی کمپوست و میزان تکثیر و بازدهی کرم خاکی، آزمایشی در قالب طرح کاملاً تصادفی در دوره 90 روزه در دانشکده کشاورزی دانشگاه گنبدکاووس در سال 1392 اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل کود گاوی خالص (شاهد)، کود گاوی+ برگ‌نخل (75 : 25)، کود گاوی+ برگ‌نخل (50:50)، کود گاوی+ برگ‌نخل (25 : 75)، کود گاوی+ سیب‌زمینی (75 : 25)، کود گاوی+ سیب‌زمینی (50:50)، کود گاوی+ کلم (75 : 25) و کود گاوی+ کلم (50:50) بود. میزان تکثیر و بازدهی، وزن نهایی کرم تولیدی و میزان pHوEC قبل و بعد از تولید ورمیکمپوست، کربن و ازت کل و نسبت کربن به نیتروژن اندازه‌گیری شدند. نتایج نشان داد که بین تیمارها ازنظر نسبت‌های تکثیر و بازدهی، وزن نهایی و تمامی خصوصیات شیمیایی غیر از میزان EC قبل، اختلاف معنی‌داری وجود دارد. نسبت تکثیر و بازدهی در تیمار کود گاوی با برگ نخل به نسبت 50 درصد با 45/35 بیشترین و کمترین آن در تیمار کود گاوی با سیب‌زمینی به نسبت 50 درصد با میانگین 83/1 مشاهده شد. بیشترین و کمترین میزان کربن کل به ترتیب در تیمار شاهد و تیمار 75 درصد کود گاوی+25 درصد کلم به دست آمد. حداکثر و حداقل مقدار نیتروژن به ترتیب مربوط به دو تیمار کود گاوی مخلوط با سیب‌زمینی و کود گاوی همراه کلم به نسبت‌های 75 به 25 درصد با 08/3 و83/1 میلی‌گرم بر گرم بود. بررسی تغییرات شیمیایی نشان داد که میزان EC در همه تیمارها نسبت به قبل افزایش و pH کاهش معنی‌داری پیداکرده است.
واژه های کلیدی: fetida Eisenia ، تکثیر و بازدهی، pH، ECe، نسبت C/N.
* نویسنده مسئول، تلفن: 01733224060 ، پست الکترونیکی: latif_gholizadeh@yahoo.com
مقدمه
در حال حاضر بخش‌های مختلف رویشی محصولات کشاورزی با خاک مخلوط و یا سوزانده می‌شوند و محصولات جانبی به‌صورت ضایعات از بین می‌روند. ازاین‌رو استفاده از موادی نظیر ضایعات کشاورزی و صنعتی به‌عنوان منابع تأمین‌کننده مواد آلی خاک در حال افزایش است. کرم‌های خاکی قادر به تبدیل این ضایعات آلی و محصولات جانبی به ورمیکمپوست غنی از مواد مغذی می‌باشند (5 و10). گونهEisenia fetida مهم‌ترین کرمخاکی مورد استفاده برای تبدیل این ضایعات به ورمیکمپوست است (9). دلیل آن‌هم چرخه زندگی کوتاه با تولیدمثل بالا، تحمل تغییرات گسترده‌ای از دما و رطوبت و همچنین قابلیت زنده ماندن و تغذیه از زباله‌های آلی مختلف می‌باشد (14). عبادی و همکاران (2) چگونگی رشد و تکثیر کرمخاکی را در ضایعات و بقایای مختلف کشاورزی (تفاله گوجه‌فرنگی، ضایعات سیب‌زمینی، تفاله جو، باگاس و خاک‌اره) مخلوط با کود حیوانی در سطوح 25، 50، 75 و100 درصد را مورد بررسی قراردادند و به این نتیجه رسیدند که بیشترین نسبت و افزایش وزن در تیمار خاک‌اره و بالاترین میزان تکثیر و تعداد کرم در تفاله گوجه‌فرنگی مشاهده شد. Singhو همکاران (23) کودهای دامی مختلف به‌طور جداگانه به‌عنوان تیمار شاهد و با ترکیبی از ضایعات مختلف کشاورزی (سبزیجات، سبوس گندم، سبوس برنج، سبوس جو، نی) و ضایعات آشپزخانه را با نسبت یک‌به‌یک مورد مطالعه قرار داده و گزارش کردند که ترکیبی از مواد زائد کشاورزی و نی در ترکیب با کود گاوی در رشد و تکثیر و رشد کرم Eisenia fetida مؤثرتر بودند. Nedunchezhiyan و همکاران (16) تولید ورمیکمپوست از ضایعات برگ و غده گیاه کاساوا و سیب‌زمینی شیرین و همچنین نرخ افزایش وزن و جمعیت کرم‌های خاکی گونه Eisenia fetida را در این ضایعات گزارش نموده و بیشترین افزایش تعداد کرم را در ضایعات برگ خشک کاساوا مشاهده کردند. Ndegwa و همکاران (15) تولید ورمیکمپوست را روشی مناسب برای کنترل ضایعات مختلف میدانند و به بررسی میزان تکثیر کرمخاکی و تغییرات شیمیایی pH و نسبت C/N پرداخته و کاهش میزانpH را گزارش کردند. قاسم‌زاده و همکاران (3) 300 عدد کرم خاکی را در 13 بستر مختلف قراردادند و گزارش کردند که این کود در مقایسه با کودهای معمول کشاورزی درصد نیتروژن، پتاسیم، کلسیم، آهن و روی در این کود بیشتر است. Yadav و همکاران (23) تغییرات شیمیایی در ورمیکمپوست به‌دست‌آمده از ضایعات فاضلاب صنایع غذایی مخلوط با کود گاوی با استفاده از گونه کرمخاکی Eisenia fetida بررسی کردند و بیان نمودند pH، درصد کربن آلی، ماده آلی، نسبت C/N کاهش و میزان ECو نیتروژن افزایش یافتند. در بررسی خصوصیات شیمیایی و درجه رسیدگی ورمی کمپوست به‌دست‌آمده از کود گاوی و ملاس چغندرقند گزارش کردند که میزان pH در همه تیمارها کاهش و میزان EC افزایش معنی‌داری پیدا کرد. پراکش و کارمگام (18) نیز تغییرات شیمیایی و میزان pH برابر با 33/7، هدایت الکتریکی 32/2 دسی زیمنس بر متر، نیتروژن 63/1درصد، محتوای کربن آلی 29 درصد و نسبت C/N را 89/17 را در کمپوست کود گاوی و چغندرقند گزارش کردند. منیوچی و همکاران (13) کرم خاکی گونه ایزینیا فئوتیدا را برای تبدیل ضایعات کود گاوی با خمیر ذرت به نسبت یک‌به‌شش برای تولید ورمی کمپوست در مدت 30 روز موردمطالعه قرار داده و به بررسی تغییرات شیمیایی ازجمله میزان pH وEC پرداختند و گزارش کردند که میزان pH افزایش و EC کاهش معنی‌داری پیداکرده است. تولید ورمیکمپوست از بقایای مختلف مخلوط با لجن توسط Haimi, and Hutha (11)، ضایعات نیشکر مخلوط با کود گاوی توسط Sen and Chandra (22)، ضایعات درخت انگور ازجمله برگ، شاخه و میوه توسط Nogales و همکاران (17)، ضایعات پوست حیوانی مخلوط با کود گاوی و ضایعات محصولات کشاورزی توسط Ravindran و همکاران (20) موردتوجه بوده است. در این مطالعه، تکثیر و رشد کرم خاکی در ضایعات مختلف با ترکیبات متفاوت و تغییرات شیمیایی در ضایعات اولیه نسبت به ورمیکمپوست بررسی می‌شود.
مواد و روشها
تحقیق حاضر در سال1392 در دانشگاه گنبدکاووس، در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت تیمار و سه تکرار انجام شد. کود گاوی نیمه پوسیده و بقایای مختلف شامل غده‌های سیب‌زمینی، برگ کلم و برگ نخل در اندازه‌های چند میلی‌متری تا سه سانتی‌متری خرد شدند. تیمارهای آزمایشی شامل، 1- کود گاوی 100 درصد (شاهد)، 2- 75 درصد کود گاوی+ 25 درصد برگ‌نخل، 3- 50 درصد کود گاوی+ 50 درصد برگ‌نخل، 4- 25 درصد کود گاوی+ 75 درصد برگ‌نخل، 5- 75 درصد کود گاوی+ 25 درصد سیب‌زمینی، 6- 50 درصد کود گاوی+ 50 درصد سیب‌زمینی،7 - 75 درصد کود گاوی+ 25 درصد کلم و 8- 50 درصد کود گاوی+ 50 درصد کلم بودند. تیمارها به‌صورت نسبت حجمی در جعبه‌های میوه به ابعاد 20×28×40 ریخته و درون سبدها توری پارچه‌ای قرار داده شد تا از خروج کرم‌ها جلوگیری شود. به‌منظور خروج املاح اضافی، خنک کردن بستر، رساندن رطوبت بستر به حد مطلوب و تعدیل درجه حرارت، شستشوی بستر به مقدار مکفی صورت گرفت. کرم‌های خاکی از گونه Eisenia fetida از کارگاه تولید ورمی‌کمپوستی در شهرستان گنبدکاووس تهیه شدند. پس از اعمال تیمارها و قبل از تولید ورمیکمپوست، از هر سبد مقداری نمونه برای اندازه‌گیری میزان pH و EC برداشته شد. سپس به ازای هر سبد 200 عدد کرمخاکی گونه Eisenia fetida دارای حلقه جنسی کلیتلوم (کرم بالغ) وزن شده و در سبدها قرار داده شد. وزن اولیه کرم‌ها در همه تیمارها بین 124-120 گرم، رطوبت بستر حدود 80 درصد رطوبت ظرفیت مزرعه و دما هم در محدوده 20- 15 درجه سانتی‌گراد به‌صورت روزانه کنترل شد. بعد از یک دوره 90 روزه و پس از آماده شدن ورمیکمپوست، کودهای حاصله جمع‌آوری و تعداد کرم بالغ، کرم نوزاد و کرم جوان برای اندازه‌گیری نسبت تکثیر و بازدهی و وزن نهایی شمارش گردید. میزان نسبت تکثیر و بازدهی از رابطه زیر محاسبه شد (2)
(تعداد اولیه کرم × وزن اولیه کرم) / (تعداد نهایی کرم × وزن نهایی کرم) = بازدهی و تکثیر
ویژگیهای شیمیایی ورمی کمپوست تهیه‌شده ازجمله میزان pH (8)، EC عصاره اشباع (8)، ماده آلی به روش سوزاندن خشک (7) و ازت کل به روش کجلدال (18) تعیین گردید. از تقسیم ماده آلی بر عدد 8/1 میزان کربن محاسبه شد (3). داده‌ها توسط نرم‌افزار SAS نسخه 1/9 (21) در قالب طرح کاملاً تصادفی بوده با هشت تیمار در سه تکرار آنالیز و مقایسه میانگین هم با روش LSD در سطح 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از جدول تجزیه واریانس (جدول 1) نشان داد که اثر تیمارهای اعمال‌شده بر نسبت تکثیر و بازدهی، وزن نهایی کرم‌های تولیدشده، میزان نیتروژن، نسبت C/N،EC بعد از تولید ورمی کمپوست، pH قبل و بعد از تولید ورمیکمپوست در سطح یک درصد و بر مقدار ماده آلی، کربن کل در سطح پنج درصد معنی‌دار بود. لازم به ذکر است که میزان اختلاف EC قبل از استفاده از کرمخاکی معنی‌دار نبود.
نسبت تکثیر و بازدهی و وزن نهایی کرم‌ها: جدول مقایسه میانگین (جدول شماره 2) نشان می‌دهد که نسبت تکثیر و بازدهی در تیمار 50 درصد کود گاوی+ 50 درصد برگ‌نخل با میانگین 74/6474 دارای بیشترین و تیمار 50درصد کود گاوی+ 50 درصد سیب‌زمینی با میانگین 27/4741 دارای کمترین مقدار بود. بالا بودن میانگین نسبت تکثیر و بازدهی در تیمار کود گاوی با برگ نخل مؤید زاد وولد و رشد مطلوب کرم‌ها بوده است. عبادی و همکاران (2) در بررسی میزان تکثیر و بازدهی در ضایعات مختلف گزارش کردند که ماهیت ترکیبات غذایی موجود در تفاله جو شرایط مساعدی را برای عمل تخمیر فراهم نموده که این مسئله زاد وولد و تکثیر کرم را تحت تأثیر قرارداد و موجب عملکرد ضعیف آن، نسبت به سایر تیمارها شد. به نظر می‌رسد تکثیر کمتر کرم‌های خاکی در ضایعات سیب‌زمینی نیز متأثر از نوع ترکیبات غذایی آن بوده باشد و کرم‌ها نتوانستند در ضایعات سیب‌زمینی شرایط مساعدی برای تکثیر داشته باشند. افزایش نسبت تکثیر در ضایعات برگ‌نخل، شاید به این دلیل باشد که‌برگ نخل‌ها به‌مرور زمان تجزیه‌شده و همیشه به‌عنوان غذا در دسترس بوده و کرم‌ها با محدودیت مواد غذایی مواجه نشدند، درحالی‌که ضایعات سیب‌زمینی و کلم در یک دوره زمانی کوتاه مورد تغذیه قرارگرفتند و بعدازآن با کمبود مواد غذایی مواجه شدند. به همین دلیل درصورتی‌که این آزمایش در مدتی کمتر از سه ماه انجام می‌شد، ممکن بود نتایجی غیرازاین به دست می‌آمد. دلیل دیگر افزایش تعداد کرم در ضایعات برگ‌نخل به دلیل فضای ایجادشده برای کرم‌ها و شرایط مناسب هوازی بود. تیمار کود گاوی با برگ نخل به نسبت 50 درصد با میانگین وزنی 48/136 گرم دارای بیشترین وزن نهایی تولیدشده و کمترین آن‌هم در تیمار کود گاوی با سیب‌زمینی به نسبت 50 درصد با 22/36 مشاهده شد. بنابراین دلیل افزایش وزن در تیمار کود گاوی با برگ نخل به دلیل تولیدمثل بیشتر آنها نسبت به تیمارهای دیگر بود. رشد کرم‌های خاکی و تولیدمثل آنها به‌طور قابل‌توجهی به نوع تغذیه بستگی دارد. Nedunchezhiyan و همکاران بیان نمودند که نرخ افزایش وزن کرم‌های خاکی و جمعیت در ورمیکمپوست تولیدشده از برگ‌های خشک کاساوا بیشترین و کمترین آن‌هم در برگ‌های تازه کاساوا به خاطر وجود ماده‌ای به نام گلوکزید سیانوژنیک مشاهده شد (16). به نظر می‌رسد عدم تولیدمثل بالا و کاهش وزن کرم‌ها در ضایعات برگ کلم، سیب‌زمینی و کود گاوی به دلیل تازگی آنها بوده باشد. درحالی‌که برگ نخل‌ها کاملاً پوسیده بودند و به همین دلیل بهترین شرایط را برای افزایش تعداد و وزن کرم خاکی فراهم کردند. بنابراین تولید ورمیکمپوست از ضایعات مختلف و تکثیر کرمخاکی در آنها بستگی زیادی به درجه پوسیدگی ضایعات دارد.
ماده‌آلی و کربن پس از تبدیل به ورمیکمپوست: نتایج حاصل از جدول مقایسه میانگین‌ها (جدول 2) نشان داد که بالاترین میزان ماده آلی و کربن کل در تیمار شاهد به ترتیب با 63/58 و 57/32 درصد و کمترین آنها در تیمار 75 درصد کود گاوی با 25 درصد کلم با 25/49 و 36/27 درصد مشاهده شد. Sen and Chandra و همکاران (21) محتوای ماده آلی در ورمیکمپوست تولیدشده از باگاس نیشکر مخلوط با کود گاوی را 48 درصد گزارش کردند. Prakash and Karmegam و همکاران (19) با انجام مطالعاتی به این نتیجه رسیدند که میزان کربن موجود بستگی به تنفس و فعالیت کرم‌های خاکی و میکروارگانیسم‌های موجود در بستر دارد که ممکن است به‌صورت CO2 متصاعد شود. بنابراین می‌توان گفت که میزان CO2 آزادشده علاوه بر فعالیت کرم‌ها به مواد اولیه مورد تغذیه کرم نیز بستگی دارد و این میزان در ورمیکمپوست تولیدی از کود گاوی خالص بیشتر از ضایعات دیگر بود.
میزان نیتروژن: بررسی جدول مقایسه میانگین (جدول 2) نشان داد که بیشترین و کمترین مقدار نیتروژن به ترتیب مربوط به دو تیمار کود گاوی همراه با سیب‌زمینی و کود گاوی با کلم به نسبت‌های 75 به 25 درصد با میانگین 08/3 و83/1 میلی‌گرم بر گرم به دست آمد. Hartenstein (12) گزارش کرد که کاهش در pH ورمیکمپوست ممکن است یکی از عوامل مهم در ذخیره نیتروژن باشد. چون در pH بالاتر نیتروژن ممکن است به‌صورت آمونیاک از دست برود. او همچنین ادامه داد که میزان نیتروژن نهایی ورمیکمپوست بستگی به محتوای نیتروژن اولیه موجود در زباله‌های آلی و میزان تجزیه دارد. می‌توان نتیجه گرفت که میزان نیتروژن در ضایعات اولیه کود گاوی همراه با سیب‌زمینی از مقدار بیشتری برخوردار بود.
نسبت کربن به نیتروژن (C/N): نسبت کربن به نیتروژن در تیمار کود گاوی 75 درصد همراه با 25 درصد کلم با میانگین 94/14 دارای بیشترین و کمترین آن‌هم در دو تیمار کود گاوی با برگ نخل و ترکیب کود گاوی با کلم به نسبت 50 درصد با میانگین 69/10 مشاهده شد (جدول 2). Ndegwa و همکاران (15) گزارش کردند که نسبت C/N مواد غذایی رشد و تولیدمثل کرم‌های خاکی را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این نسبت مناسب در خوراک کرم‌ها سبب تسریع رشد و تولیدمثل آنها می‌شود. اگر نسبت کربن به نیتروژن بیش‌ازحد بالا یا خیلی پایین باشد تثبیت ضایعات به‌کندی صورت می‌گیرد. از طرفی گیاه نمی‌تواند نیتروژن معدنی مورد نیاز خود را جذب کند. بسیاری از مطالعات نشان می‌دهد که نسبت C/N باید کمتر از 25 باشد. به نظر می‌رسد که نسبت کربن به نیتروژن کمتر از 20 نشان‌دهنده درجه پیشرفت و بلوغ ضایعات آلی است که این نسبت در ضایعات مختلف متفاوت است. ابراهیمی و همکاران بیان نمودند مخلوط ورمی کمپوست گاوی برای رشد کرمخاکی بسیار مناسب است (1).
جدول شماره 1-تجزیه واریانس بررسی صفات مورداندازه‌گیری در بسترهای مختلف ضایعات
|
PH ورمیکمپوست |
PH مواد اولیه |
EC ورمیکمپوست |
EC مواد اولیه |
C/N |
نیتروژن |
ماده آلی |
کربن |
وزن نهایی |
تکثیر و بازدهی |
درجه آزادی |
منابع تغییرات |
|
**65/2 |
**16/0 |
**91/197 |
87/6 |
**23/7 |
**42/0 |
*18/15
|
*19/49 |
**46/4058 |
**10/11917914 |
7 |
ضایعات |
|
41/0 |
01/0 |
41/7 |
25/5 |
17/1 |
00/0 |
22/5
|
95/16 |
38/64 |
30/173151 |
16 |
اشتباه |
|
12/2 |
58/1 |
04/13 |
86/39 |
31/9 |
06/3 |
61/7 |
62/7 |
13/10 |
40/12 |
|
ضریب تغییرات |
|
**،*،بدون علامت، به ترتیب نشانگر معنی‌دار بودن در سطح یک، پنج درصد و عدم اختلاف معنی‌دار است.
|
|||||||||||
جدول شماره 2- مقایسه میانگین صفات موردبررسی در بسترهای مختلف ضایعات
|
تیمارهای آزمایشی |
تکثیر و بازدهی |
وزن نهایی (gr) |
ماده آلی کربن(%) |
نیتروژن mg/gr) ) |
نسبت C/N
|
|
|
کود گاوی 100 درصد |
d04/2073 |
e 18/48 |
a 63/58 |
a 57/32 |
b 85/2 |
bc 42/11 |
|
کود گاوی 75 + برگ نخل 25درصد |
b28/4745 |
b 18/91 |
b 55/57 |
ab 97/31 |
b 90/2 |
bc 01/11 |
|
کود گاوی50+ برگ نخل 50درصد |
a74/6474 |
a 48/136 |
c 63/49 |
c 53/27 |
cd 57/2 |
c 69/10 |
|
کود گاوی 25 + برگ نخل 75درصد |
c74/3361 |
b 78/89 |
c13/51b |
cb 40/28 |
cd 57/2 |
bc 03/11 |
|
کود گاوی 75+ سیب‌زمینی 25 درصد |
b27/4741 |
b 05/98 |
ab 39/57 |
ab 88/31 |
a 08/3 |
c 33/10 |
|
کود گاوی50+ سیب‌زمینی 50 درصد |
e92/1372 |
f 22/36 |
ab 43/57 |
ab 90/31 |
d 48/2 |
b 88/12 |
|
کود گاوی50+ کلم 50 درصد |
d83/2374 |
c 54/73 |
cb 25/53 |
cb 47/28 |
c 66/2 |
c 69/10 |
|
کود گاوی75+ کلم 25 درصد |
d66/2456 |
d 97/59 |
c25/49 |
c 36/27 |
e 83/1 |
a 94/14 |
|
LSD |
71/606 |
71/11 |
12/7 |
95/3 |
13/0 |
87/1 |
|
در هر ستون میانگین‌های برخوردار از حروف مشابه با یکدیگر اختلاف معنی‌داری ندارند. |
||||||
میزان pH قبل و بعد از تولید ورمیکمپوست: این صفت درواقع اختلاف بین pH قبل و بعد از تولید ورمیکمپوست را مورد بررسی قرار می‌دهد. نتایج آزمایشات نشان می‌دهد که در همه تیمارها میزان pH نسبت به قبل به‌طور معنی‌داری کاهش‌یافته است (جدول3). Yadavand Garg (24) در مطالعات خود اعلام کردند میزان pH بعد از تولید ورمیکمپوست نسبت به قبل آن تغییر قابل‌ملاحظه‌ای داشته و به سمت خنثی و اسیدی کاهش پیدا می‌کند. میربلوک و همکاران (4) گزارش کردند که کاهش pH ورمیکمپوست ممکن است به علت تولید CO2 و سایر اسیدهای آلی در طول فعالیت میکروبی در بسترهای ضایعات باشد. Haimi and Hutha (11) به این نتیجه رسیدند که تجزیه مواد آلی منجر به شکل‌گیری آمونیوم و اسیدهای هیومیک شده و حضور گروه‌های کربوکسیلیک و فنلی در هیومیک اسید باعث کاهش pH و یونهای آمونیوم باعث افزایش pH می‌شوند. اثر ترکیبی این دو گروه مخالف، pH ورمیکمپوست را تنظیم کرده و منجر به تغییر pH به سمت خنثی می‌شود. Ravindran و همکاران (20) به این نتیجه رسیدند که پس از تولید ورمیکمپوست معمولاً pH قلیایی کاهش‌یافته و به سمت اسیدی یا خنثی می‌رود. Ndegwa و همکاران (15) دلیل تغییر pH به سمت خنثی یا اسیدی را تبدیل نیتروژن به نیتریت یا نیترات و فسفر به ارتو فسفات‌ها میدانند. Nogales و همکاران (17) نتایجی عکس به دست آورده و گزارش نمودند که میزان pH در پایان آزمایش افزایش پیدا کرد.
میزان EC قبل و بعد از آزمایش: براساس مشاهدات به‌عمل‌آمده میزان EC برخلاف pH در همه تیمارها نسبت به مواد اولیه افزایش پیداکرده است (جدول 3).
جدول 3- مقایسه میانگین تغییرات میزان EC و PHدر مواد اولیه و محصول نهایی
|
تیمارهای آزمایشی |
ECمواد اولیه |
EC نهایی ((dS m-1 |
pH مواد اولیه |
pH نهایی |
|
کود گاوی100 درصد |
b 49/3 |
a 76/30 |
cab 95/8 |
b 71/7 |
|
کود گاوی75+ برگ نخل 25درصد |
ab 09/6 |
cd 85/14 |
cd 71/8 |
c 24/7 |
|
کود گاوی50+ برگ نخل 50درصد |
ab 25/6 |
d 68/12 |
de 57/8 |
c 38/7 |
|
کود گاوی 25+ برگ نخل75درصد |
ab 74/5 |
d 97/11 |
e 40/8 |
c 38/7 |
|
کود گاوی 75+سیب‌زمینی25 درصد |
b 83/3 |
b 03/23 |
ab 97/8 |
b 82/7 |
|
کود گاوی50+ سیب‌زمینی50 درصد |
ab 84/5 |
b 94/20 |
a 12/9 |
ab 97/7 |
|
کود گاوی50+ کلم 50 درصد |
a 31/8 |
a 99/33 |
cdb 76/8 |
a 16/8 |
|
کود گاوی75+ کلم 25 درصد |
ab 40/6 |
bc 75/18 |
cb 83/8 |
c 22/7 |
|
LSD |
96/3 |
71/4 |
24/0 |
28/0 |
|
در هر ستون میانگین‌های برخوردار از حروف مشابه با یکدیگر اختلاف معنی‌داری ندارند. |
||||
نتایج مقایسه میانگین (جدول3) نشان داد که بیشترین افزایش در تیمار کود گاوی 75 درصد همراه 25 درصد کلم با 99/33 دسی زیمنس و کمترین آن‌هم در تیمار کود گاوی 25 درصد با 75 درصد برگ نخل با 97/11 دسی زیمنس بر متر مشاهده شد. به نظر می‌رسد که آزادی یونهای قابل‌دسترس حاصل از تجزیه مواد آلی در طی فرایندهای هضم و دفع کرم‌های خاکی می‌تواند دلیلی برافزایش EC باشد (5، 4).Ravindran و همکاران (20) نتایجی مشابه به دست آورده و گزارش نمودند که EC بطور معنی‌داری نسبت به قبل از تولید ورمیکمپوست افزایش‌یافته است. به نظر می‌رسد تغییر EC علاوه بر مواد دفعی از کرم‌های خاکی به نوع ضایعات مورد تغذیه نیز بستگی دارد و ممکن است نوع مواد غذایی مورد استفاده نیز بر روی افزایش یا کاهش EC ورمی کمپوست تولیدی تأثیرگذار باشد (6).
نتیجه‌گیری
نتایج مطالعه نشان داد که ضایعات برگ نخل شرایط بهتری را برای تکثیر و افزایش وزن کرم‌های خاکی نسبت به ضایعات دیگر فراهم نموده و کرم‌های خاکی باعث تغییرات شیمیایی زیادی در ورمیکمپوست تولیدشده از ضایعات مختلف کشاورزی نسبت به قبل شده و باعث افزایش قابلیت دسترسی عناصر شیمیایی ازجمله نیتروژن شد. همچنین تغییرات شیمیایی نشان داد که میزان EC در همه تیمارها نسبت به قبل افزایش و pH کاهش معنی‌داری پیداکرده است.
(علمی)', './data/animal/coversheet/21478435347.jpg'))
دوره 29، شماره 2 - شماره پیاپی 2
شهریور 1395صفحه 178-185
- تاریخ دریافت: 25 اسفند 1393
- تاریخ بازنگری: 29 آذر 1394
- تاریخ پذیرش: 14 اردیبهشت 1395