مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

نقش سوسکهای سرگین خوار در اصلاح ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک در مراتع نیمه استپی شهرکرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهرکرد

2 عضو هیئت علمی دانشگاه شهرکرد

3 دانشجوی دکتری علوم مرتع دانشگاه شهرکرد

4 دانشجوی دکتری دانشگاه شهرکرد

چکیده

تحقیق حاضر با هدف مطالعه تاثیر گروههای عملکردی سوسکهای سرگینخوار در اصلاح برخی از ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی خاک بر اثر تجزیه سرگین گاو در مرتع تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد در قالب یک طرح کاملا تصادفی انجام گرفت. بدین منظور توری‌های با اندازه سوراخ‌های بزرگ و کوچک و کود دامی گاو در هفت حالت مختلف به علاوه یک حالت شاهد هر کدام با با سه تکرار به عنوان تیمار‌های مطالعه انتخاب شدند. درصد رس در حالت شاهد کمتر از کلیه حالت‌ها بود و بیشترین میزان مربوط به حالت‌های 1 و 3 بود، در مورد سیلت حالت 7 کمتر از کلیه حالت‌ها بود و بیشترین میزان مربوط به حالت 5 بود و در رابطه با شن حالت 3 کمتر از کلیه حالت‌ها بود و بیشترین میزان حالت شاهد بود. در رابطه با فسفر و پتاسیم حالت شاهد از کلیه میزان کمتری و بیشترین میزان این عناصر مربوط به حالت 2 و 3 بود. در مورد منگنز بیشترین و کمترین میزان حالت 1 و 3بود و در مورد عنصر مس بیشترین و کمترین حالت 7 و 1 بود و در رابطه با عناصر روی و آهنبیشترین میزان این عناصر حالت 1 و 3 بود و کمترین میزان هر کدام از این عناصر حالت شاهد بود. بیشترین و کمترین میزان این کلسیم به‌ترتیب مربوط به حالت 4 و 3 بود در رابطه با عنصر منیزیم بیشترین و کمترین میزان مربوط به حالت 6 و 2 بود و در مورد عنصر سدیم بیشترین میزان حالت 2 و کمترین میزان این عنصر حالت شاهد بود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Role of Dung Beetles in modifying soil physical and chemical properties in the semi steppe rangelands Shahrekord

نویسندگان [English]

  • mojdeh doustani 1
  • Pejman tahmasebi 2
  • Iraj rahimi pordanjani 3
  • elham omidzadeh 4

2 Faculty of Natural Resources and Earth Sciences, University of Sharekord

چکیده [English]

The present study aimed to investigate the effect of functional groups dung beetles in modifying some features of soil physical and chemical Decomposition of cattle dung on pasture University Shahrekord in a randomized complete block design. In order to Grid with holes the size of large and small cattle manure in seven different modes, plus a control state with three replications each was selected as treatments. The results showed that soil physical properties Clay percentage control less than all states and greatest amount related to states 1 and 3 in the silt state 7 was lower than all states and greatest amount related to case 5 and in conjunction with sand state 3was lower than all states and most of related to controls Also the chemical properties of soil obtained different results in a manner that controls in relation to phosphorus and potassiumof all states were lower and greatest amount of the elements related to states 2 and 3 In the state of manganese, and iron results showed that most of the elements related to states 1 and 3 and the amount of each of the elements of the controls The results of elemental calcium showed the highest and lowest levels of the element related to states 4 and 3 in conjunction with magnesium highest and lowest rates of 6 states 2 and the sodium element greatest amount related to mode 2and the lowest element of the controls

کلیدواژه‌ها [English]

  • dung decay
  • structural characteristics of the soil
  • organic matter
  • insect dung

نقش سوسک­های سرگین­خوار در اصلاح ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک در مراتع نیمه­استپی شهرکرد

مژده دوستانی1*، پژمان طهماسبی1، ایرج رحیمی1والهام امیدزاده3 

1 شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، دانشکده منابع طبیعی و علوم زمین، گروه مرتعداری

2 زابل، دانشگاه زابل، دانشکده آب‌وخاک، گروه مرتعداری

بلژیک، دانشگاه گنت، گروه مرتعداری  

تاریخ دریافت: 3/10/94                تاریخ پذیرش: 26/2/95 

چکیده

تحقیق حاضر باهدف مطالعه تأثیر گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در اصلاح برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک قسمتی از مرتع تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد براثر تجزیه سرگین گاو در قالب یک طرح کاملاً تصادفی انجام گرفت. بدین منظور توری­هایی با اندازه سوراخ­های بزرگ و کوچک و سرگین دامی گاو در هفت حالت مختلف به‌علاوه یک حالت شاهد هرکدام با سه تکرار به­عنوان تیمار­های مطالعه انتخاب شدند. نتایج ویژگی­های فیزیکی بافت خاک‌نشان داد درصد رس در حالت شاهد (23 درصد) کمتر از کلیه حالت­ها بود و بیشترین میزان مربوط به حالت­های 1 و 3 (هرکدام 83/32 درصد) بود که در حالت اول همه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار حضور داشتند و در حالت سوم احتمال حضور سوسک­های اقامت­گر، تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین حضور غلتان­گرهای کوچک و عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ وجود داشت، در مورد درصد سیلت در حالت 7 (عدم حضور کلیه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار و فقط وجود سرگین دامی) کمتر از کلیه حالت­ها بود (83/32 درصد) و بیشترین میزان مربوط به حالت 5 (احتمال حضور سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک) بود (50/38 درصد) و در رابطه با درصد شن حالت 3 (66/29 درصد) کمتر از کلیه حالت­ها و بیشترین میزان مربوط به حالت شاهد (33/42 درصد) بود. همچنین در مورد ویژگی­های شیمیایی خاک نتایج متفاوتی بدست آمد به گونه­ای که در رابطه با فسفر و پتاسیم حالت شاهد (به­ترتیب 55/17 و 460 میلی­گرم بر کیلو­گرم) از کلیه حالت­ها میزان کمتری داشتند و بیشترین میزان این عناصر مربوط به حالت­های 2 (احتمال حضور سوسک­های اقامت­گر، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک) و 3 (به­ترتیب 38/40 و 770 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود. در مورد منگنز بیشترین و کمترین میزان این عنصر به­ترتیب مربوط به حالت­های 1 و 3 بود (44/9 و 32/6 میلی­گرم بر کیلو­گرم)، و در مورد عنصر مس بیشترین و کمترین میزان به­ترتیب مربوط به حالت­های 7 و 1 بود (35/1 و 06/1 میلی­گرم بر کیلو­گرم) و در رابطه با عناصر روی و آهن نتایج نشان دادند بیشترین میزان این عناصر مربوط به حالت­های 1 و 3 (به­ترتیب 87/0 و 74/6 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود و کمترین میزان هرکدام از این عناصر مربوط به حالت شاهد (به­ترتیب 72/0 و 80/4 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود. همچنین نتایج مربوط به عنصر کلسیم نشان داد بیشترین و کمترین میزان این عنصر به­ترتیب مربوط به حالت­های 4 (احتمال حضور سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک) و 3 هرکدام 79/7 و 24/6 میلی­اکوان بر لیتر بود در رابطه با عنصر منیزیم بیشترین و کمترین میزان مربوط به حالت­های 6 (احتمال حضور سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان­گرهای کوچک) و حالت 2 (به­ترتیب 51/3 و 77/2 میلی­اکوان بر لیتر) بود و در مورد عنصر سدیم بیشترین میزان مربوط به حالت 2 (66/1 میلی­اکوان بر لیتر) و کمترین میزان این عنصر مربوط به حالت شاهد (60/0 میلی­اکوان بر لیتر) بود. نتایج حاصل نشان می­دهد این حشرات از طریق تجزیه سرگین برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک را نسبت به منطقه شاهد با تغییرات اساسی روبرو می­کنند که با توجه به عملکرد متفاوت این حشرات نسبت به سرگین دام­های مختلف، نوع متفاوت خاک­ها و ساختار زیستگاه تأکید می­شود مطالعات بیشتری در این زمینه در اکوسیستم­های طبیعی مختلف کشور صورت گیرد.

واژه­های کلیدی: فروپاشی سرگین، ویژگی­های ساختاری خاک، مواد آلی، حشرات سرگین­خوار

* نویسنده مسئول، تلفن:  09165811281 ، پست الکترونیکی: doustani.m@gmail.com

مقدمه

 

بندپایان بیشماری معمولاً در سرگینی که بوسیله پستانداران بر روی زمین انداخته می­شود سکنی می­گزینند (20). سوسک­های سرگین­خوار گروه غالبی از این بندپایان هستند که شامل گونه­های ویژه­ای با رفتار کاملاً پیچیده­ای هستند و در فروپاشی سرگین، چرخه دوباره مواد آلی و مواد غذایی گیاهی که سرگین آن­ها را شامل می­شود یک نقش اساسی ایفا می­کنند (18) و اغلب در سه گروه عملکردی متفاوت شامل غلتان­گرها (Rollers) که از سرگین گلوله می­سازند و آن­ها را به‌سوی دیگری جابه­جا کرده و به‌منظور آشیانه­سازی دفن می­کنند، تونل­گرها (Tunnellers) که تونل­هایی را به‌طور مستقیم یا مورب زیر سرگین ایجاد می­کنند و سرگین را برای استفاده در آشیانه­های زیرزمینی جمع­آوری می­کنند و اقامت­گرها (Dwellers) که به‌منظور آشیانه و غذا در درون سرگین زندگی می­کنند تقسیم می­شوند (15). ثابت‌شده است که تنوع گونه­ای، پراکندگی و ترکیب جوامع حشرات ساکن در سرگین بوسیله عوامل مختلفی همچون نوع سرگین، کیفیت سرگین، فلور اطراف، نوع زیستگاه همچنین شرایط محیطی از تشعشع خورشیدی، درجه حرارت، نوع خاک، pH خاک و اقلیم متأثر می­شود (26) با توجه به این‌که سوسک­های سرگین­خوار به خصوصیات زیستگاه­هایی که در آن زندگی می­کنند حساس هستند عملکرد آن­ها از ویژگی­های اکوسیستم متأثر می­شود. همچنین نقش­های اکولوژیکی این حشرات با تغییرات فصلی رابطه قوی دارد، درنتیجه بر رفتار آن­ها در دفن سرگین اثر می­گذارد (22) نقش این حشرات در تجزیه و برداشت مدفوع حیوانات از دیگر عوامل مانند فرسایش، مورچه­ها، موریانه­ها و کرم­های خاکی سریع­تر و مؤثرتر می­باشد (10).

سوسک­های سرگین­خوار با برگرداندن سرگین به­درون خاک به­عنوان یک عنصر کلیدی در پویایی اکوسیستم نقش مهمی ایفا می­کنند (15) و موجب ورود مواد آلی به درون خاک می­شوند (30) و از این طریق موجب تغییرات فیزیکی (9) و شیمیایی در خاک می­گردند (28) این عملکرد حشرات برای تداوم چرخه مواد غذایی و سلامتی گیاهان در اکوسیستم­های مرتعی حیاتی می­باشد (7). در مورد اثرات تجزیه سرگین بر روی ویژگی­های خاک و همچنین از اثرات بی­مهرگان بزرگ خاک جهت ایجاد و پایداری ساختار خاک در اکوسیستم­های مرتعی اطلاعات خیلی اندکی وجود دارد (16) و این کمبود اطلاعات در اکوسیستم­های مرتعی ایران خیلی بیشتر است.

مطالعه حاضر باهدف بررسی نقش گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در اصلاح برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک براثر تجزیه سرگین دام در قسمتی از مراتع نیمه­استپی شهرکرد انجام شد تا مشخص گردد آیا سوسک­های سرگین­خوار از طریق تجزیه سرگین قادر به­تاثیر در ویژگی‌های خاک مراتع می­باشند و آیا گروه­های عملکردی این حشرات هرکدام می­توانند اثرات متفاوتی بر خصوصیات مختلف خاک داشته باشند.

مواد و روشها

خصوصیات منطقه موردمطالعه: تحقیق موردنظر در  مرتع

تحقیقاتی حوزه بالادست دانشگاه شهرکرد با موقعیت جغرافیایی ˝ 55 ΄46 °50 و ˝ 54 ΄55 °50 طول شرقی و ˝35 ΄19 °32 و ˝ 01 ΄26 °32 عرض شمالی انجام شد. ازنظر مختصات متریک در زون 39 و به مساحت 608354025 هکتار در 20 کیلومتری جاده سامان در استان چهارمحال و بختیاری واقع گردیده است. ارتفاع متوسط منطقه از سطح دریا 2385 متر، میانگین بارندگی سالیانه 8/284 میلی­متر و میانگین حداقل و حداکثر دمای سالیانه به­ترتیب 2 و 20 درجه سلسیوس می­باشد. طبق روش آمبرژه اقلیم حوزه بالادست دانشگاه شهرکرد نیمه­خشک سرد، طبق روش دومارتن نیمه­خشک و طبق روش کوپن استپی (سرد و خشک) می­باشد. خاک مرتع مورد مطالعه دارای بافت لومی می‌باشد، وضعیت مرتع که شامل شش تیپ گیاهی و عمدتاً از گیاهان چند­ساله و مهاجم می­باشد، طبق روش مشاهده و تخمین، چهار فاکتوره و مقایسه با کلیماکس یک مرتع فقیر است (3).

آماده­سازی تیمارها: به­منظور مطالعه نقش سوسک­های سرگین­خوار در تغییر برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک مراتع مساحتی از مرتع تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد به­وسعت 400 مترمربع در فصل بهار به­مدت 60 روز حصارکشی شد تا از ورود دام جلوگیری شود. سپس جهت بررسی راحت­تر عملکرد این دسته از حشرات، گیاهان سطح حصارشده کف بر و خاک کاملاً از گیاهان پاکسازی شد (8). جهت بررسی عملکرد سوسک­ها نسبت به تجزیه سرگین دام هفت حالت متفاوت مطابق جدول 1 موردبررسی قرارگرفت که در حالت­های موردبررسی برای هرکدام از تیمار­ها، سرگین دامی گاو با وزن خشک اولیه 9/144 گرم به مقدار مساوی در کلیه حالت­های موردبررسی جاسازی شدند. حالت­های 1 تا 6 جهت تعیین اثرات تیمارهای مختلف در رابطه با عملکرد سوسک­های سرگین­خوار نسبت به تجزیه سرگین و تأثیر در برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک انجام شد، به­طوری­که طراحی این حالت­ها با توجه به حضور و عدم­حضور گونه­های مختلف سوسک بهترین حالتی را که در آن سوسک­ها بیشترین عملکرد را نمایان سازند، انجام شد. علاوه بر موارد مذکور، این حالت­ها در مقایسه با یکدیگر نقش گروه­های مختلف سوسک­های سرگین­خوار و تأثیر تنوع گروه­های عملکردی در تغییر برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک را با توجه به حضور و عدم حضور گروه­های عملکردی تعیین می­کند (جدول 1) (27). در بین هفت حالت مورد مطالعه، حالت هفتم به­عنوان حالتی که هیچ سوسکی وارد نشود و فقط در آن سرگین دام وجود داشت در نظر گرفته شد تا نقش طبیعی قرارگیری سرگین بر روی خاک بر تغییر ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک از عملکرد سوسک­ها تفکیک گردد. همچنین قسمتی از خاک بیرون از منطقه را که در آن هیچ‌گونه تیماری اعمال نگردیده بود و سرگینی در آن وجود نداشت به­عنوان شاهد (بدون سوسک و سرگین)، نسبت به حالتهای مختلف مورد بررسی جهت ارزیابی نقش گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین خوار در اصلاح ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک و نسبت به حالتی که فقط سرگین دام در آن حضور داشت (حالت 7) در نظر گرفته شد. برای هر تیمار سه تکرار در نظر گرفته شد. با توجه به طبقه­بندی سوسک­های سرگین­خوار به گروه­های بزرگ (حدود یک سانتی­متر یا بزرگ­تر) و کوچک (کمتر از یک سانتی­متر)، جهت تفکیک عملکرد و نقش متفاوت گروه­های مختلف از همدیگر، در حالت­های مختلف مورد بررسی، شبکه­های توری در اندازه­های بزرگ (1 سانتی­متری) و کوچک (1 میلی­متری) جهت بررسی عملکرد گروه­های سوسک­های تونل­گر، غلتان­گر و اقامت­گر به­صورت مربعی (هرکدام به ارتفاع تقریباً 15 و طول و عرض 30 سانتی­متر)، به شکل کاملاً تصادفی و کددار در محدوده حصار­کشی نصب شدند (4).

هم­زمان بعد از گذشت دو ماه از قرار­گیری سرگین دام در عرصه، خاک زیر تیمار­های مورد بررسی از هر نمونه از عمق­های 30-0 سانتی‌متر برداشت شد، سپس نمونه­های خاک هرکدام را جداگانه درون کیسه­ها ریخته، برچسب‌گذاری و به آزمایشگاه ارسال و پس از هوا خشک شدن برای اندازه‌گیری ویژگی‌های موردنظر از الک 2 میلی­متری عبور داده شد (1) سپس پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک به شرح جدول 2 اندازه‌گیری شد.

 

جدول 1- کلیه حالت­ها و تیمارها جهت بررسی عملکرد گروه­های متفاوت سوسک­های سرگین­خوار 

 

 

1

2

3

4

5

6

7

 

حالت­ها

 

 

 

 

 

 

 

 

 

گروه­های سوسک­

حضور اقامت­گرها، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک، حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک

حضور اقامت­گرها، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک، عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک

حضور اقامت­گرها، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک، عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان گرهای کوچک

حضور اقامت­گرها، عدم حضور
تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک، حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک

 

حضور اقامت­گرها، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک،عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک

حضور اقامت­گرها، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک، عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان­گرهای کوچک

عدم حضور اقامت­گرها، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک، عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک

 

علامت

 

D+T+t+R+r+

D+T+t+R-r-

D+T+t+R-r+

D+T-t+R+r+

D+T-t+R-r-

D+T-t+R-r+

D-T-t-R-r-
                   

*D= اقامت­گرها، T= تونل­گرهای بزرگ، t= تونل­گرهای کوچک، R= غلتان­گرهای بزرگ، r= غلتان­گرهای کوچک

علامت مثبت و منفی به­ترتیب نشان­دهنده حضور و عدم حضور گروه­های عملکردی است.

جدول2- پارامترهای فیزیکی و شیمیایی مورداندازه‌گیری و روش مورداستفاده 

 

فاکتور مورداندازه‌گیری

روش اندازه­گیری

 

 

بافت خاک

 

رس

 

 

 

 

سیلت

(13)

روش هیدرومتری

 

 

شن

 

 

 

 

فسفر

(23)

با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر

 

 

 

پتاسیم

(24)

با استفاده از دستگاه فلیم­فتومتر

 

سدیم

 

 

کلسیم

 

کمپلکس متری (تیتراسیون)

 

منیزیم

(1)

 

 

مس

 

روش جذب اتمیک

 

 

روی

 

آهن

 

منگنز

 
                   


تجزیه‌وتحلیل داده­ها: پس از حصول اطمینان از نرمال بودن داده‌ها (آزمون Kolmogorov-Smirnov) و همگنی واریانس‌ها (آزمون Levene) داده‌ها مورد تجزیه واریانس یک­طرفه در قالب طرح کاملاً تصادفی (سه تکرار) با استفاده از نرم­افزار 18SPSS قرار گرفتند (3). به‌منظور مقایسه میانگین‌ها از آزمون دانکن استفاده شد و رسم نمودارها در نرم‌افزار Excel انجام گرفت.

نتایج

اثرات سوسک­های­ سرگین­خوار بر ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک: مقایسه حالت­های موردبررسی بر ویژگی­های فیزیکی بافت خاک‌نشان داد (جدول 3) درصد رس در حالت شاهد (23 درصد) کمتر از کلیه حالت­ها بود و تفاوت معنی­داری با سایر حالت­ها داشت و بیشترین میزان درصد رس مربوط به حالت­های 1 و 3 (هرکدام 83/32 درصد) بود که حالت اول نشان­دهنده حضور همه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار می­باشد و حالت سوم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان­گرهای کوچک در مرتع مورد بررسی بود (شکل 1). در مورد درصد سیلت حالت 7 (83/32 درصد) و حالت 5 (50/38 درصد) کمترین و بیشترین درصد سیلت را داشتند که حالت هفتم نشان­دهنده عدم حضور کلیه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار می­باشد و حالت پنجم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک در مرتع مورد بررسی بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (شکل 2) و در رابطه با درصد شن حالت 3 (66/29 درصد) و حالت شاهد (33/42 درصد) کمترین و بیشترین میزان را داشتند و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود داشت (05/0=P) (شکل 3). 

 

شکل 1- میزان درصد رس در حالت شاهد و در حالت­های مختلف موردبررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار). 

 

شکل 2- میزان درصد سیلت در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

شکل 3- میزان درصد شن در حالت شاهد و در حالت­های مختلف موردبررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

مقایسه حالت­های موردبررسی بر میزان فسفر و پتاسیم خاک‌نشان داد (جدول 3) برای هرکدام از عناصر حالت شاهد (به­ترتیب 55/17 و 460 میلی­گرم بر کیلو­گرم) (بدون سوسک و سرگین) از کلیه حالت­ها میزان کمتری داشتند و بیشترین میزان این عناصر مربوط به حالت­های 2 و 3 (به­ترتیب 38/40 و 770 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود که حالت دوم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک در مرتع مورد بررسی بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری بود (01/0P<) (شکل های 4 و 5).

 

 

 

شکل 4- میزان فسفر در حالت شاهد و در حالت­های مختلف موردبررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

 

شکل 5- میزان پتاسیم در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

 

مقایسه حالت­های مورد بررسی بر میزان منگنز نشان داد (جدول 3) بیشترین و کمترین میزان این عنصر به­ترتیب مربوط به حالت­های 1 و 3 (44/9 و 32/6 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود که حالت اول نشان­دهنده حضور همه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار می­باشد و حالت سوم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان­گرهای کوچک در مرتع مورد بررسی بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (0.01P<) (شکل 6). و در مورد عنصر مس مقایسه حالت­های مورد بررسی نشان داد بیشترین و کمترین میزان به­ترتیب مربوط به حالت­های 7 و 1 (35/1 و 06/1 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود که حالت هفتم نشان­دهنده عدم حضور کلیه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار می­باشد و حالت اول نشان­دهنده حضور همه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار می­باشد و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (0.01P<) (شکل 7). در رابطه با عناصر روی و آهن نتایج نشان دادند بیشترین میزان این عناصر مربوط به حالت­های 1 و 3 (به­ترتیب 87/0 و 74/6 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود و کمترین میزان هرکدام از این عناصر مربوط به حالت شاهد (به­ترتیب 72/0 و 80/4 میلی­گرم بر کیلو­گرم) بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (0.01P<) (شکل های 8 و 9).

 

 

 

شکل 6- میزان منگنز در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

شکل 7- میزان مس در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

شکل 8- میزان روی در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

شکل 9- میزان آهن در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

نتایج مربوط به عنصر کلسیم نشان داد (جدول 3) بیشترین و کمترین میزان این عنصر به­ترتیب مربوط به حالت­های 4 و 3 (79/7 و 24/6 میلی­اکوان بر لیتر) بود که حالت چهارم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک در مرتع مورد بررسی بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (0.01P<) (شکل 10). در رابطه با عنصر منیزیم بیشترین و کمترین میزان مربوط به حالت­های 6 و 2 (به­ترتیب 51/3 و 77/2 میلی­اکوان بر لیتر) بود که حالت ششم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، عدم حضور تونل­گرهای بزرگ و حضور تونل­گرهای کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و حضور غلتان­گرهای کوچک بود و حالت دوم نشان­دهنده سوسک­های اقامت­گر، حضور تونل­گرهای بزرگ و کوچک و همچنین عدم حضور غلتان­گرهای بزرگ و کوچک بود در مرتع مورد بررسی بود و میان کلیه حالت­ها تفاوت معنی­داری وجود نداشت (0.01P<) (شکل 11).


 

 

شکل 10- میزان کلسیم در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

 

شکل 11- میزان منیزیم در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

شکل 12- میزان سدیم در حالت شاهد و در حالت­های مختلف مورد بررسی توسط سوسک­های سرگین­خوار (میانگین±خطای معیار).

 

جدول3- نتایج تجزیه واریانس پارامترهای فیزیکی و شیمیایی خاک مرتع نیمه­استپی شهرستان شهرکرد از کلیه حالت­های مورد بررسی

 

متغیر­ها

 

 

میانگین

 

 

 

 

 

No dung and beetle

D-T-t-R-r-

D+T-t+R-r+

D+T-t+R-r-

D+T-t+R+r+

D+T+t+R-r+

D+T+t+R-r-

D+T+t+R+r+

رس

b96/3±30/2

a40/3±17/3

a48/4±92/2

a84/2±17/3

a50/2±25/3

a44/1±28/3

a46/2±08/3

a46/2±28/3

سیلت

a05/3±47/3

a36/2±28/3

a64/2±70/3

a12/3±85/3

a73/1±70/3

a17/2±75/3

a01/3±72/3

a00/5±62/3

شن

a33/6±23/4

b75/3±98/2

ab07/7±38/3

b20/5±98/2

b09/4±05/3

b61/3±97/2

b40/5±20/3

b46/7±10/3

فسفر

b05/2±76/1

ab91/4±62/2

a16/6±98/3

a08/14±73/3

a06/14±98/3

ab06/9±02/3

a90/10±04/4

ab18/13±16/3

پتاسیم

c16/122±60/4

b46/69±50/6

ab32/49±33/7

ab68/39±00/7

ab33/50±62/7

a20/52±70/7

ab81/20±53/7

ab40/10±67/6

سدیم

b13/0±60/0

ab31/0±26/1

ab28/0±26/1

ab10/0±17/1

a35/0±35/1

ab34/0±30/1

a78/0±66/1

a34/0±36/1

کلسیم

a04/2±56/6

a72/1±02/7

a28/2±78/7

a93/0±94/6

a40/0±79/7

a11/1±24/6

a28/1±93/6

a39/2±32/7

منیزیم

a64/0±98/2

a71/0±03/3

a73/0±51/3

a59/0±27/3

a19/0±06/3

a47/0±91/2

a57/0±78/2

a89/0±92/2

مس

a26/0±28/1

a26/0±35/1

a27/0±22/1

a10/0±20/1

a03/0±27/1

a34/0±21/1

a20/0±21/1

a01/0±06/1

روی

a07/0±72/0

a03/0±78/0

a25/0±82/0

a20/0±82/0

a08/0±81/0

a14/0±78/0

a14/0±85/0

a19/0±87/0

آهن

a55/0±80/4

a74/1±96/5

a89/1±92/5

a72/1±74/6

a58/1±73/5

a25/1±74/6

a12/1±71/6

a42/0±93/5

منگنز

a40/2±39/8

a57/2±30/9

a32/2±49/7

a04/3±79/7

a93/1±37/6

a34/0±33/6

a97/3±94/8

a59/4±45/9
                     

مقایسه میانگین­ها توسط آزمون دانکن و در سطح احتمال 5 درصد انجام‌گرفته است (میانگین±انحراف معیار).

در هر ردیف تفاوت دو میانگین که دارای حروف مشترک هستند ازلحاظ آماری معنی­دار نیست.


بحث و نتیجه­گیری 

نتایج به‌دست‌آمده از تحقیق حاضر در مورد ویژگی­های فیزیکی خاک ‌نشان داد، درصد رس، سیلت و شن به­ترتیب در حالت­های 1 و 3، 5 و شاهد بیشترین میزان بود که با توجه به مقایسه این حالت­ها با مواردی که در آن­ها سوسک­های سرگین­خوار حضور دارند و باحالت هفتم (فقط وجود سرگین گاوی) همچنین باحالت شاهد (بدون سوسک و سرگین) می­توان نتیجه گرفت این حشرات موجب تغییر در ویژگی­های فیزیکی (درصد رس، سیلت و شن) خاک می­شوند (16، 11) هرچند که میزان این تغییرات بسیار جزئی بوده است (شکل­های 1، 2 و 3). از طرفی بافت خاک منطقه شاهد در مرتع مورد بررسی (همانند منطقه موردمطالعه) لومی بوده است اما نتایج نشان می­دهند به‌غیراز حالت سوم، بافت خاک منطقه موردنظر در کلیه حالت­ها به لومی-رسی تغییر پیداکرده است، دلیل این امر می­تواند مربوط به ورود مواد آلی (19) ازجمله کود­های حیوانی به درون خاک باشد (6) که نتیجه اثرات متقابل میان مواد آلی (سرگین) و عملکرد­های سوسک­های سرگین­خوار می­باشد (21). وجود مواد آلی در لایه­های سطحی خاک باقابلیت جذب و نگهداری آب باعث افزایش ذخیره رطوبتی در خاک می­شود و شرایط فیزیکی خاک را بهبود می­بخشد به‌طوری‌که در تشکیل ساختمان خاک مؤثر بوده، نفوذ­پذیری را مناسب و تهویه آن را متعادل و از فرسایش ذرات خاک جلوگیری همچنین اثر بسزایی روی نوع گونه­های گیاهی می­گذارد (2).

هورگان در سال 2001 در مطالعه روی نقش سوسک­های سرگین­خوار در دفن سرگین گاو از سایت­های ال­سالوادور در امریکاى مرکزى نشان داد که این حشرات از طریق ایجاد تونل و ورود سرگین گاو در خاک مراتع باعث کاهش اثرات فشردگی خاک، افزایش حاصلخیزی و کیفیت خاک مراتع می­شوند. هریک و لای و همکاران در سال 1995 در مطالعه روی اثرات تجزیه سرگین بر تغییرات ویژگی­های فیزیکی خاک در یک مرتع گرمسیری در ایالت آرگوستول (Argiustoll) امریکا به این نتیجه رسیدند که فعالیت بی­مهرگان در تجزیه سرگین نقش مهمی در کاهش فشردگی سطحی خاک­ها ایفا می­کند و ایجاد سوراخ­هایی در خاک توسط سوسک­هایی که از سرگین تغذیه می­کنند با ورود سرگین به درون خاک منجر به ایجاد تغییراتی بر روی ویژگی­های فیزیکی خاک می­شوند. کرم­های خاکی نیز می­توانند خاک را سوراخ کرده و باعث نرمی آن می­شوند و با جابه­جایی مواد آلی به درون خاک و نیز آوردن تعداد زیادی از خاکدانه­های ریز به سطح خاک باعث افزایش نفوذ­پذیری خاک در هنگام بارندگی می­شوند (5). نتایج مطالعه حاضر همچنین در مورد ویژگی­های شیمیایی خاک نتایج کاملاً متفاوتی را نشان داده به‌طوری‌که در رابطه با فسفر و پتاسیم خاک به­ترتیب حالت­های 2 و 3 بیشترین میزان این عناصر را شامل بودند. با توجه به اینکه در حالت دوم گروه­های عملکردی غلتان­گر بزرگ و کوچک حضور ندارند و بیشترین میزان افزایش فسفر در این حالت اتفاق افتاده است می­توان نتیجه گرفت در صورت حذف این گروه سایر گروه­ها (اقامت­گرها و تونل­گرهای بزرگ و کوچک) عملکردشان افزایش می­یابد و در افزایش فسفر خاک نقش مهم­تری ایفا می­کنند (شکل 4) و با توجه به افزایش میزان پتاسیم در حالت سوم می­توان نتیجه گرفت گروه عملکردی غلتان­گر­های بزرگ در صورت حذف، سایر گروه­ها عملکردشان افزایش می­یابد و بر نقش کمتر این گروه­های عملکردی نسبت به سایر گروه­ها در افزایش پتاسیم خاک تأکید می­کند (شکل 5) در مورد میزان منگنز نتایج نشان داد بیشترین میزان این عنصر مربوط به حالت 1 بود که با توجه به اینکه در حالت اول همه گروه­های عملکردی (اقامت­گر­ها، تونل­گرهای بزرگ و کوچک همچنین غلتان­گر­های بزرگ و کوچک) حضور دارند و بیشترین میزان افزایش منگنز در این حالت اتفاق افتاده است می­توان نتیجه گرفت نقش همه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در میزان افزایش این عنصر مهم می­باشد (شکل 6). شهاب­الدین در سال 2008 در مطالعه روی نقش سوسک­های سرگین­خوار Coprophagou بر روی تجزیه سرگین گاو و افزایش حاصلخیزی خاک در یک آزمایش تجربی نشان داد که فعالیت­های دفن سرگین بوسیله این سوسک­ها باعث افزایش حجم مواد غذایی خاک (نیتروژن، فسفر، پتاسیم) می­شود و گونه­های بزرگ­تر سوسک­های سرگین­خوار نسبت به گونه­های کوچک­تر سرگین بیشتری را دفن می­کنند اما ازلحاظ عملکرد برای تجزیه سرگین گونه­های کوچکتر مهمتر هستند بنابراین حجم مواد غذایی خاک با درصد برداشت سرگین همبستگی مثبت داشته و اهمیت بالایی از دفن مدفوع توسط سوسک­های سرگین­خوار جهت حاصلخیزی خاک را شامل می­شوند. همچنین در مورد عنصر مس نتایج نشان داد بیشترین میزان این عنصر مربوط به حالت هفتم بود که با توجه به اینکه در این حالت فقط سرگین وجود دارد می­توان نتیجه گرفت سایر گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار نقش مهمی در افزایش این عنصر در خاک ندارند (شکل 7). در رابطه با عناصر روی و آهن نتایج نشان دادند بیشترین میزان این عناصر به­ترتیب مربوط به حالت­های 1 و 3 بود که در مورد عنصر روی نشان می­دهد نقش کلیه گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در میزان افزایش این عنصر در خاک مهم می­باشد (شکل 8) و با توجه به افزایش میزان عنصر آهن در حالت سوم می­توان نتیجه گرفت گروه عملکردی غلتان­گر­های بزرگ نقش کمتری نسبت به سایر گروه­های عملکردی در افزایش آهن خاک‌دارند (شکل 9) نتایج مربوط به عنصر کلسیم نشان داد بیشترین میزان این عنصر مربوط به حالت 4 بود که با توجه به اینکه در این حالت فقط گروه عملکردی تونل­گر­های بزرگ حضور ندارند می­توان نتیجه گرفت این گونه­ها نقش کمتری نسبت به سایر گروه­های عملکردی (اقامت­گر، تونل­گر­های کوچک همچنین غلتان­گر­های بزرگ و کوچک) در افزایش کلسیم خاک‌دارند (شکل 10) در رابطه با عنصر منیزیم بیشترین میزان این عنصر مربوط به حالت 6 بود که با توجه به اینکه در این حالت گروه­های عملکردی تونل­گر­ها و غلتان­گر­های بزرگ حضور ندارند و سایر گروه­ها حضور دارند (اقامت­گر، تونل­گر­ها و غلتان­گر­های کوچک) می­توان نتیجه گرفت گونه­های کوچک­تر تونل­گر­ها و غلتان­گر­های و همچنین اقامت­گر­ها نقش مهم­تری در افزایش عنصر منیزیم در خاک دارند (شکل 11) همچنین در مورد عنصر سدیم نتایج نشان داد بیشترین میزان این عنصر مربوط به حالت 2 بود که با توجه به اینکه در این حالت گروه­های عملکردی غلتان­گر بزرگ و کوچک حضور ندارند و بیشترین میزان افزایش سدیم در این حالت اتفاق افتاده است می­توان نتیجه گرفت در صورت حذف این گروه سایر گروه­ها (اقامت­گرها و تونل­گرهای بزرگ و کوچک) عملکردشان افزایش می­یابد و در افزایش سدیم خاک نقش مهم­تری از گروه­های عملکردی غلتان­گر بزرگ و کوچک ایفا می­کنند (شکل 12). حنفی و ال­سعید و همکاران در سال 2008 در مطالعه روی اثرات سوسک­های سرگین­خوار بر مواد غذایی خاک در دانشکده کشاورزی آین شمس قاهره مصر دریافتند که فعالیت این حشرات از طریق مخلوط کردن خاک با سرگین مواد غذایی خاک شامل نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلسیم و منیزیم را افزایش می­دهند. ثابت‌شده است که سوسک­های سرگین­خوار به انواع مختلف سرگین عکس­العمل متفاوت نشان می­دهند (29) و اگرچه این حشرات خدمات متفاوتی را برای اکوسیستم­ها انجام می­دهند اما اثرات آن­ها بر ویژگی­های مختلف خاک­ها به‌طور کامل هنوز بررسی نشده است این در حالی است که سوسک­های سرگین­خوار قادر هستند سرگینی را که توسط دام­ها در سطح خاک ریخته می­شود را برداشت، تجزیه و به درون خاک وارد سازند و از این طریق ویژگی­های هیدرولوژیکی خاک را بهبود ببخشند (9). نتایج مطالعه روی گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در تأثیر روی برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک‌نشان می­دهد این ویژگی­ها توسط عملکرد این حشرات دچار تغییرات می­شوند که می­تواند مربوط به عملکرد آن­ها در رابطه با ایجاد تونل و ورود سرگین (گروه­های عملکردی تونل­گر و غلتان­گر) به­درون خاک یا بر اساس تجزیه سرگین در سطح خاک (گروه­های عملکردی اقامت­گر) باشد که با اضافه کردن مواد غذایی سرگین به­عنوان یک ماده آلی به درون و سطح خاک صورت می­گیرد، هرچند این حشرات جهت تغذیه و ماده آشیانه­سازی سرگین را تجزیه و وارد خاک می­کنند اما از این طریق باعث تغییرات شگرفی در خصوصیات مختلف خاک­ها می­شوند اما در این زمینه تاکنون مطالعه­ای در داخل کشور صورت نگرفته است و در این تحقیق که در قسمتی از خاک مراتع نیمه­استپی شهرکرد واقع در استان چهارمحال و بختیاری انجام شد، سعی بر مطالعه نقش گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در تغییر برخی از ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک مرتع براثر تجزیه سرگین گاو شد، اما با توجه به عملکرد متفاوت این حشرات نسبت به سرگین دام­های متفاوت (6) نوع متفاوت خاک­ها و ساختار زیستگاه (12) نیاز به مطالعات بیشتر در نقاط گوناگون با سرگین دام­های متفاوت و با نوع خاک­های متفاوت می­باشد تا بتوان ارزیابی دقیق­تری از عملکرد این حشرات در رابطه با این مناطق داشت. و می­توان به نقش این حشرات در مدیریت اکوسیستم­های طبیعی بیشتر توجه نمود و استفاده از حاصلخیز کننده‌های شیمیایی را در این مناطق با توجه به خطراتی که برای اکوسیستم­ها دارند کاهش داد و حتی می­توان گونه­های با عملکرد مهم­تر و بیشتر در این زمینه را معرفی نمود.

1.جعفری حقیقی، م.، 1382. روش­های تجزیه خاک (نمونه­برداری و تجزیه­های فیزیکی و شیمیایی)، انتشارات ندای ضحی، صفحه 236
2. جعفری، ج.، طبری کوچک­سرایی، م.، حسینی، س.م.، و کوچ، ی.، 1392. تأثیر فاکتورهای خاک روی تنوع زیستی گیاهی گروه گونه­های اکولوژیک در جنگل حفاظت شده خراسان شمالی، مجله پژوهش­های گیاهی (مجله زیست‌شناسی ایران)، جلد 28، شماره 1، صفحه 12-1.
3. رحیمی پردنجانی، ا.، 1393. نقش مجموعه سوسک­های سرگین­خوار در برداشت، تجزیه سرگین دام­ها و پراکنش ثانویه بذرها در مراتع نیمه­استپی استان چهارمحال و بختیاری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده منابع طبیعی دانشگاه زابل، صفحه 110.
4. رحیمی پردنجانی، ا.، ابراهیمی، م.، و طهماسبی، پ.، 1393. اثرات گروه­های عملکردی سوسک­های سرگین­خوار در برداشت سرگین گاو و پراکنش ثانویه بذر­ها در مراتع نیمه­استپی استان چهار­محال و بختیاری، مجله علمی پژوهشی مرتع، سال 8، شماره 4، صفحات 13-1.
5. قاسم­زاده، ف.، آوان، ا.، حسنیان­مهر، م.، و کرمانشاهی ح.، 1390. پرورش کرم خاکی (Eisenia foetida)، اهمیت آن در تولید مکمل غذایی طیور و Vermicompost، مجله پژوهش­های جانوری (مجله زیست‌شناسی ایران)، جلد 26، شماره 2، صفحات 8-1.
 
6. Arnaudin, M.E., 2012. Benefits of Dung Beetles (Coleoptera: Scarabaeidae) on Nutrient Cycling and Forage Growth in Alpaca Pastures. M.Sc. Thesis, Crop and Soil Environmental Sciences.University of Virginia, PP: 1-97.
7. Bertone, M.A., Green, J.T., Washburn, S.P., Poore, M.H., and Watson, D.W., 2006. The contribution of tunneling dung beetles to pasture soil nutrition, Plant Management Network. PP: 1-12.
8. Braga, R.F., Korasaki, V., Andresen, E., and Louzada, J., 2013. Dung Beetle Community and Functions along a Habitat- Disturbance Gradient in the Amazon: A Rapid Assessment of Ecological Functions Associated to Biodiversity, Journal Plos One. PP: 1-12. DOI: 10.1371/0057786.
9. Brown, J., Scholtz, C.H., Janeau, J., Grellier, S., and Podwojewski, P., 2010. Dung beetles (Coleoptera: Scarabaeidae) can improve soil hydrological properties, Applied Soil Ecology. PP: 1-8.
10. Carlton, J., 2012. Dung beetles good for rangeland health, Livestock Nebraska Farmer. 1p. www.FarmProgress.com.
11- Campos, R.C., and Hernández, M.I.M., 2013. Dung beetle assemblages (Coleoptera, Scarabaeinae) in Atlantic forest fragments in southern Brazil, Revista Brasileira de Entomologia, 57(1), PP: 47–54. http://dx.doi.org/10.1590/S0085-56262013000100008.
12. Davis, A.L.V., 2002. Dung beetle diversity in South Africa: influential factors, conservation status, data inadequacies and survey design, African Entomology. 10, PP: 53–65.
13. Gee, G.W., and Bauder, J.W., 1986. Particle size analysis, In: A. Klute (Eds), Methods of Soil Analysis, Part 1. Physical and Mineralogical Methods, 2nd ed. American Society of Agronomy, Madison.Wisconsin, USA, PP: 383-411.
14. Hanafy, H.E.M., and El-Sayed, W., 2012. Soil nutrient as affected by activity of dung beetles, Scarabaeus sacer (Coleoptera: Scarabaeidae) and toxicity of certain herbicides on beetles, Journal of Applied Sciences Research. 8(8), PP: 4752-4758.
15. Hanski, I., and Cambefort, Y., 1991. Competition in dung beetles, In Hanski, I. and Y. Cambefort, Dung beetle ecology, Princeton University Press, Princeton. USA. PP: 305–329.
16. Herrick, J.E., and Lai, R., 1995. Soil Physical Property Changes during Dung Decomposition in a Tropical Pasture, Soil Science Society of America Journal Volume 59, no. 3, PP: 1-5.
17. Horgan, F.G., 2001. Burial of bovine dung by coprophagous beetles (Coleoptera: Scarabaeidae) from horse and cow grazing sites in El Salvador, Eur Journal Soil Biol. PP: 103−111.
18. Hutton, S. A., and Giller, P.S., 2003. The effects of the intensification of agriculture on northern temperate dung beetle communities, Journal of Applied Ecology. 40, PP: 994–1007.
19. Lupwayi, N.Z., Hanson, K.G., Harker, K.N., Clayton, G.W., Blackshaw, R.E., Donovan, J.T., Monreal, M.A., 2007. Soil microbial biomass, functional diversity and enzyme activity in glyphosate-resistant wheat-canola rotations under low-disturbance direct seeding and conventional tillage, Soil Biol Biochem. 39, PP: 1418-1427.
20. Mendes, J., Linhares, A.X., 2006. Coleoptera associated with undisturbed cow pats in pastures in Southeastern Brazil, Neotropical Entomology. PP: 715–723.
21. Nichols, E., Spector, S., Louzada, J., Larsen, T., Amezquita, S., Favila, M., Scarabnet, 2008. Ecological functions and ecosystem services provided by Scarabaeinae dung beetles, Biological Conservation. 141, PP:1461–1474.
22. Nyeko, P.H., 2009. Dung Beetle Assemblages and Seasonality in Primary Forest and Forest Fragments on Agricultural Landscapes in Budongo, Uganda, biotropica. 41(4), PP: 476–484.
23. Olsen, S.R., Sommers, L.E., 1982. Phosphorus In: A.L., Page R.H., Miller and D.R., Keeney (Eds), Methods of Soil Analysis, Part 2. Chemical and Microbiological Properties, American Society of Agronomy, Madison Wisconsin. USA. PP: 403-430.
24. Qupta, P.K., 2000. Soil, Plant, Water and Fertilizer Analysis, Agrobios (India). 203 p.
25. Shahabuddin, 2008. The role of coprophagous beetles on dung dcomposition and enhacement soil fertility: effect of body size, species diversity and biomass, Journal Agroland. 15 (1), PP: 51-57.
26. Skoczylas, D.R., 2008. Studies of dung-dwelling insects in cattle-grazing regions of the columbia basin, washington state, thesis M. S. in Entomology, washington state university department of Entomology. pp: 1-100.
27. Slade, E.M., Mann, D.J., Villanueva, J.F., and Lewis, O.T., 2007. Experimental evidence for the effects of dung beetle functional group richness and composition on ecosystem function in a tropical forest. Journal of Animal Ecology. 76, PP: 1094–1104.
28. Verdu, J.R., Numaa, C., Lobo, b.J.M., Martınez-Azorın, M., and Galante, E., 2009. Interactions between rabbits and dung beetles influence the establishment of Erodium praecox, Journal of Arid Environments. 73, PP: 713-718.
29.Whipple, S.D., and Hoback, W.W., 2012. A comparison of dung beetle (Coleoptera: Scarabaeidae) attraction to native and exotic mammal dung. Environmental Entomology. 41(2), PP: 238–244.
30. Yokoyama, K., Kai, H., Koga, T., and Aibe, T., 1991. Nitrogen mineralization and microbial populations in cow dung, dung balls and underlying soil affected by paracoprid dung beetles, Soil Biology and Biochemistry. 23, PP: 649–653.
مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 30، شماره 1
خرداد 1396
صفحه 54-67
  • تاریخ دریافت: 03 دی 1394
  • تاریخ بازنگری: 30 فروردین 1395
  • تاریخ پذیرش: 26 اردیبهشت 1395