نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
بیولوژی و تکثیر و پرورش، پژوهشکده آرتمیا و آبزی پروری، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
چکیده
هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر نسبتهای مختلف اسیدهای چرب چند غیراشباع 18 کربنه PUFA (C18)) به اسیدهای چرب تک غیر اشیاع جیره غذایی (MUFA) روی شاخصهای رشد و ترکیبات اسیدهای چرب لاشه بچه ماهیان نورس ماهی قزلآلای رنگینکمان در مرحله شروع تغذیه فعال بود. چهار جیره غذایی مختلف با سطوح مختلف نسبت PUFA (C18) /MUFA (2/0، 5/0، 1 و 2 درصد) جیره به همراه 5/6 درصد ثابت اسیدهای چرب غیر اشباع بلند زنجیره (HUFA) تنظیم گردید. تراکم بچه ماهیان نورس درهر مخزن پرورشی 100 قطعه بود و آزمایش به مدت شش هفته به طول انجامید. در پایان آزمایش، از هر تیمار 30 قطعه ماهی بهصورت تصادفی انتخاب و بهمنظور بررسی شاخصهای رشد، ترکیبات بیوشیمیایی و ترکیبات اسید چرب لاشه ماهیان مورداستفاده قرار گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش نسبتPUFA (C18) /MUFA جیره غذایی از 5/0 به 1 و 2 درصد پارامترهای رشد و کارایی تغذیه ای بطور معنی داری کاهش یافت (05/0P
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Effect of different ratios of poly unsaturated fatty acids to mono unsaturated fatty acids of diets on growth indices and fatty acid profile of rainbow trout fry (Oncorhynchus mykiss)
نویسندگان [English]
Department of Biology and Aquaculture, Artemia and Aquaculture Research Institute, Urmia University, Urmia, Iran
چکیده [English]
Abstract
The purpose of this study was to investigate the effect of various ratios of dietary poly unsaturated fatty acids over mono unsaturated fatty acids (PUFA (C18) / MUFA) on growth indices and fatty acids profile of rainbow trout larvae at the onset of exogenous feeding. Four different diets contain various levels of PUFA (C18) / MUFA including 0.2, 0.5, 1 and 2 percent and at fixed level of highly unsaturated fatty acid) equaled to 6.5 percent were prepared. The larval density in each rearing tank was 100 fish and the experiment lasted for six weeks. At the end of the experiment, 30 fish were randomly collected from each treatment to evaluate the growth indices, biochemical and fatty acid composition of carcasses. Results showed that with increase in PUFA (C18) / MUFA levels from 0.5 to 1 and 2 percent the growth parameters decreased (P
کلیدواژهها [English]
تأثیر نسبتهای مختلف اسیدهای چرب چند غیراشباع به اسیدهای چرب تک غیراشباع جیره بر شاخصهای رشد و ترکیبات اسید چرب بچه ماهیان نورس ماهی قزلآلای رنگینکمان(Oncorhynchus mykiss(
فرزانه نوری*، رضا جلیلی و فاطمه جعفری
ایران، ارومیه، دانشگاه ارومیه، پژوهشکده آرتمیا و آبزیپروری،گروه بیولوژی و تکثیر و پرورش
تاریخ دریافت: 27/1/98 تاریخ پذیرش: 9/1/99
چکیده
هدف از مطالعه حاضر، بررسی تأثیر نسبتهای مختلف اسیدهای چرب چند غیراشباع 18 کربنه PUFA (C18)) به اسیدهای چرب تک غیراشباع جیره غذایی (MUFA) روی شاخصهای رشد و ترکیبات اسیدهای چرب لاشه بچه ماهیان نورس ماهی قزلآلای رنگینکمان در مرحله شروع تغذیه فعال بود. چهار جیره غذایی مختلف با سطوح مختلف نسبتPUFA (C18) /MUFA (2/0، 5/0، 1 و 2 درصد) جیره به همراه 5/6 درصد ثابت اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیره تنظیم گردید. تراکم بچه ماهیان نورس در هر مخزن پرورشی 100 قطعه بود و آزمایش به مدت شش هفته به طول انجامید. در پایان آزمایش، از هر تیمار 30 قطعه ماهی بهصورت تصادفی انتخاب و بهمنظور بررسی شاخصهای رشد، ترکیبات بیوشیمیایی و ترکیبات اسید چرب لاشه ماهیان مورداستفاده قرارگرفت. نتایج نشان داد که با افزایش نسبتPUFA (C18) /MUFA جیره غذایی از 5/0 به 1 و 2 درصد پارامترهای رشد و کارایی تغذیهای بهطور معنیداری کاهش یافت (05/0P<). چربی کل و نسبت اسیدهای چربPUFA (C18) /MUFA لاشه بهطور معنیداری با افزایش نسبت سطوح PUFA (C18) /MUFA جیره غذایی افزایش یافت (05/0P<) در حالیکه در میزان پروتئین کل لاشه در بین گروههای آزمایشی اختلاف معنیداری مشاهده نشد (05/0P>). نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد با جایگزینی 68 درصد روغن ماهی با منابع گیاهی سطح بهینه اسیدهای چربPUFA (C18) /MUFA و اسیدهای چرب زنجیره بلند جیره غذایی بچه ماهیان نورس قزلآلای رنگینکمان به ترتیب 5/0 و 5/6 درصد میباشد.
واژههای کلیدی: اسیدهای چرب غیراشباع، بچه ماهی نورس، قزلآلای رنگینکمان، تغذیه آغازین، شاخصهای رشد
* نویسنده مسئول، تلفن: 04433440295 ، پست الکترونیکی: f.noori@urmia.ac.ir
مقدمه
چربی یکی از ترکیبات مهم در جیره غذایی ماهی میباشد که منبع مهمی از انرژی و اسیدهای چرب ضروری را در تغذیه فراهم مینماید، همچنین بهعنوان حامل مواد مغذی مانند ویتامینهای محلول در چربی عمل میکند (8 و 32). چربیها به جهت افزایش انرژی در بدن، مؤثرتر از پروتئینها و کربوهیدراتها میباشند زیرا سریعتر از پروتئین بهعنوان منبع انرژی، مصرف شده و یک ماده مغذی انرژیزا و متراکم میباشد، که بهراحتی توسط ماهی مصرف میشود (9). ازآنجاکه سطح مطلوب آن بهعنوان منبع انرژی مورد استفاده قرار میگیرد، بار نیتروژنی کاهش مییابد و محصولی باکیفیت مطلوب در گونههای مختلف آبزی تولید میگردد (27). درنتیجه سطح مناسب چربی در جیره غذایی جهت فرمولاسیون و شاخصهای رشد ماهی و کیفیت محصول از اهمیت ویژهای برخوردار میباشد (4). در واقع غذا مهمترین عامل محیطی است که ترکیب اسیدهای چرب و میزان چربی بافت بدن را در ماهی تحت تأثیر قرار میدهد. اسیدهای چرب ضروری PUFA میتوانند یک منبع انرژی برای سلولها باشند. این نقش مستقل از دیگر نقشهای اسیدهای چرب بوده و در اکثر جیرهها PUFA بهعنوان منبع تأمین انرژی استفاده میشوند (30)، اما میزان اسیدهای چرب مختلف بهویژه اسیدهای چرب غیراشباع (PUFA) در بین گونههای مختلف تحت تأثیر جیره، اندازه، سن، دما، دوره تولیدمثلی و شوری متفاوت است (3و 17). میزان نیاز کمی و کیفی اسیدهای چرب ضروری در مراحل رشدی لارو ماهیان دریایی و آب شیرین متفاوت میباشند. با توجه به محیط زندگی و فاکتورهای تغذیهای، گونههای ماهیان آب شیرین معمولاً اسیدهای چرب 18 کربنه (C18) را بیشاز دیگر اسیدهای چرب غیراشباع (PUFA) نیاز دارند، این در حالیست که نیازمندیهای ماهیان دریایی به اسیدهای چرب بلند زنجیر غیراشباع (HUFA) مانند EPA (20:5n-3) و DHA (22:6n-3) و ARA میباشد. همچنین نقش فیزیولوژیک و بیوشیمیایی اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیره در نگهداری ساختار غشاهای سلول است و بهعنوان پیش ماده ایکوزانوئیدها عمل میکنند (5 و 28). بنابراین باتوجه به نقش اسیدهای چرب غیراشباع بلند زنجیر در رشد و نمو، بقا و کیفیت لاروی اهمیت افزودن این ترکیبات در جیره غذایی لاروها مشخص میشود (25). اما به دلیل تغییرات امروزه فرمولاسیون جیرههای غذایی و فشاری که بر روی نیازمندیهای صنعت آبزیپروری برای توسعه مستمر و مداوم ایجاد کرده، جایگزینی پودر ماهی و روغن ماهی با فرآورده های گیاهی، لزوم توجه بیشتر به اسیدهای چرب جیره غذایی آبزیان و ضرورت تحقیقات بیشتر احساس میشود. تاکنون مطالعات زیادی در خصوص جایگزینی روغنماهی با منابع مختلف گیاهی صورت گرفته که بسته به نوع روغنگیاهی جیره نتایج متفاوتی بدست آمده است. دلیل این اختلاف نتایج تأثیر نوع روغنگیاهی مورد استفاده و همچنین کاهش روغنماهی مصرفی در جیره غذایی بوده است. ولی تاکنون مطالعات بسیار کمی در خصوص کارکرد زیستی اسیدهای چرب منابع گیاهی و همچنین حدود استفاده و ترکیب بهینه روغنهای گیاهی جایگزین روغنماهی صورت گرفته است. از اینرو مطالعه حاضر تأثیر نسبتهای اسیدهای چرب PUFA (C18) /MUFA را در شرایطی که روغنماهی به میزان 68 درصد با ترکیب منابع مختلف گیاهی جایگزین شده است مورد ارزیابی قرار میدهد تا کارکرد زیستی و همچنین سطوح بهینه مورد استفاده اسیدهای چرب PUFA (C18) و MUFAجیره مشخص گردد.
مواد و روشها
پس از تهیه اقلام اولیه غذایی و انجام آنالیزهای شیمیایی، جیرههای مختلف غذایی طبق جدول 1 به کمک نرمافزار جیره نویسی WUFFDA و منطبق بر نیازهای غذایی بچه ماهی نورس قزلآلای رنگینکمان تنظیم و ساخته شدند (NRC, 2011). همچنین تجزیه تقریبی اقلام غذایی، جیرههای غذایی و لاشه (شامل درصد پروتئین، چربی و خاکستر) طبق روشهای استاندارد تعیین شد (2). برای محاسبه پروتئین خام، پس از هضم نمونهها (با استفاده از دستگاه(Buchi, Digest Automat K438) مقدار نیتروژن کل در نمونهها با استفاده از روش کجدال (دستگاه Buchi, Auto kejldahl K370) و ضرب آن در عدد 25/6 تعیین شد. برای تعیین درصد چربی مقدار 5/0 گرم از نمونه از هر تکرار درون لولههای آزمایش شیشهای درب دار ریخته شد. به هریک از لولههای آزمایش مقدار 10 میلیلیتر حلال دی اتیل اتر اضافه شد و پس از بستن درب آنها، لولهها بمدت 12 ساعت در آون با دمای 40 درجه سانتیگراد قرارگرفتند. در پایان این مدت، مایع فوقانی هریک از لولهها به درون یک فالکون تمیز با وزن اولیه معین انتقال یافت و بهمنظور جداسازی بهتر ذرات ریز موجود در آن، بمدت پنج دقیقه با دور 2000 سانتریفوژ شد. سپس، مایع فوقانی باقیمانده از سانتریفیوژ به درون یک لوله آزمایش شیشهای تمیز با وزن اولیه معین منتقل شد. مجدداً 10 میلیلیتر حلال دی اتیل اتر به محتویات لولهها افزوده شد و مراحل فوق تکرار شدند. مایع فوقانی به مایع جمع آوری شده در لوله آزمایش تمیز اضافه گردید. لولههای حاوی لایه فوقانی (حلال + چربی) بهمنظور تبخیر شدن حلال در آون قرار داده شدند. برای تعیین درصد رطوبت نمونهها (سه تکرار از هر تیمار)، ابتدا وزن ظرف خالی مخصوص اندازهگیری رطوبت تعیین شد. سپس مقدار نیم از هر نمونه داخل آن ریخته شد. وزن نمونهها قبل از خشک کردن تعیین گردید. پسازاین مرحله نمونهها در آون مدل SIC08 H ساخت شرکت Ecotee بمدت 24 ساعت در درجه حرارت 60 درجه سانتیگراد خشک شدند پس از اتمام این مرحله و سرد شدن ظروف حاوی نمونه در دسیکاتور، نمونهها وزن شدند درنهایت، با محاسبهاختلاف وزن نمونهها در حالتهای تر و خشک، درصد رطوبت محاسبهگردید.
جدول1- ترکیب اجزای غذایی و تجزیه شیمیایی جیرههای غذایی مورد استفاده در این تحقیق
اجزای غذایی جیرههای آزمایشی (درصد) |
|||
06/0 |
آستاگزانتین |
20 |
پودر ماهی چربی زدایی شده |
2 |
دی-کلسیم فسفات |
5 |
گلوتن ذرت |
1 |
ال- میتیونین |
20 |
گلوتن گندم |
62/0 |
ال- لیزین |
1 |
پودر خون |
|
|
15 |
کنجاله سویا |
|
|
10 |
آرد گندم |
|
تجزیه تقریبی جیره آزمایشی |
2 |
نشاسته |
52 |
پروتئین خام |
2 |
مخمر |
19 |
چربی خام |
19/16 |
روغن ترکیبی1 |
2/2 |
فیبر خام |
5 |
مکمل ویتامینه و معدنی 2 |
3400 |
انرژی |
06/0 |
ویتامین C |
52/14 |
کربوهیدرات |
05/0 |
ویتامین E |
75/5 |
خاکستر |
02/0 |
آنتیاکسیدان (BHT) |
1 ترکیب روغنهای گیاهی به جدول 3 مراجعه گردد، 2 ترکیب مکمل ویتامینی (IU / کیلوگرم غذا) و معدنی (گرم/کیلوگرم غذا): ویتامین A 1600000، ویتامینD3400000، کولین کلراید 12000، نیاسین 4000، ریبوفلاوین 8000، پیریدوکسین 4000، فولیک اسید 2000، ویتامین B12 8000، اینوزیتول 20000، ویتامین C60000، ویتامین B2 8000، ویتامین K32000، ویتامین E 40000، روی 5/12، آهن 26، منگنز 8/15، مس 2/4، کبالت 48/0، سلنیوم 2، ید 1.
جیرههای آزمایشی به لحاظ میزان چربی، پروتئین و انرژی یکسان بودند و فقط منابع چربی جیرهها ترکیبی از روغن ماهی، نارگیل، بزرک، زیتون، آفتابگردان، کلزا و گلرنگ با درصدهای متفاوت بهجز روغن ماهی که در همه تیمارها با درصد ثابت بود. نسبتهای مختلف اسیدهای چرب غیراشباع 18 کربنهPUFA (C18) به اسیدهای چرب تک غیراشباعMUFA در 4 سطح (2/0، 5/0، 1 و 2%) و HUFA با درصد ثابت (5/6%) و اسیدهای چرب اشباع SFA با 5/17 درصد در همه تیمارها تعیین شد (جدول 2). پلتها بعد از خشک شدن، در طول دوره آزمایش در دمای 4 درجه سانتیگراد نگهداری شدند. استخراج چربی جیرهها و لاشه با استریفیکاسیون در ترکیب محلول کلراید و متانل استخراج سپس با حلال اتر و متیل استر شن بر اساس روش لپاگ و روی (1984) (18). با دستگاهAgilent 7880GC System.USA تزریق گردید و شناسایی اسیدهای چرب در نمونه با تزریق محلول استاندارد اسیدهایچرب و مقایسه منحنی رسم شده برای هراسید چرب براساس زمان بارداری آنها انجام شد (جدول 2).
جدول2- ترکیب اسیدهای چرب جیرههای آزمایشی (درصد)
تیمارها |
18:1 n 9- |
18:2 n 6- |
18:3 n 3- |
20:4 n 6- |
20:5 n 3- |
22:6 n 3- |
SFA |
MUFA |
PUFA(C18) |
HUFA |
PUFA(C18)/ MUFA |
(2/0)1 |
34/55 |
31/11 |
98/1 |
18/0 |
67/1 |
45/4 |
70/17 |
29/59 |
29/13 |
30/6 |
22/0 |
(5/0)2 |
27/46 |
05/21 |
90/4 |
18/0 |
66/1 |
29/4 |
03/18 |
40/49 |
95/25 |
14/6 |
53/0 |
(1)3 |
72/35 |
61/30 |
25/7 |
17/0 |
61/1 |
45/4 |
33/17 |
44/36 |
98/37 |
24/6 |
01/1 |
(2)4 |
06/22 |
84/40 |
41/9 |
19/0 |
69/1 |
72/4 |
32/17 |
44/25 |
25/52 |
59/6 |
06/2 |
اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنیدار هستند (05/0P<).
جدول 3- ترکیب روغنهای مورد استفاده در جیرههای غذایی
تیمار |
ماهی |
نارگیل |
بزرک |
زیتون |
آفتابگردان |
کلزا |
گلرنگ |
(2/0)1 |
32 |
- |
- |
60 |
- |
8 |
- |
(5/0)2 |
32 |
6/0 |
6/6 |
6/43 |
2/10 |
- |
- |
(1)3 |
32 |
5/1 |
05/12 |
22 |
45/18 |
- |
- |
(2)4 |
32 |
5/2 |
5/17 |
- |
28 |
- |
20 |
بچه ماهیان و شرایط آزمایش: تخم چشم زده ماهیان قزلآلا از یکی از مزارع تکثیر و پرورش ماهیان سردابی خریداری گردید. لاروها پس از تخمگشایی و در زمان شروع تغذیه فعال (وزن تقریبی 200 میلیگرم) با تعداد 100 قطعه بچه ماهی نورس در داخل هر تانک پرورشی (مخازن 15 لیتری) ذخیرهسازی شدند. غذادهی روزانه در 8 نوبت و بمدت 6 هفته انجام شد. نمونهبرداری از تیمارها جهت تعیین شاخصهای رشد و کارایی تغذیهای به تعداد 10 عدد بچه ماهی نورس از هر تکرار (30 عدد از هر تیمار) انجام شد. غذادهی ماهیان روزانه در 8 وعده غذایی و با توجه به دمای آب و وزن ماهیان انجام شد. در طول دوره پرورش، فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب شامل دما و میزان اکسیژن محلول بهطور مرتب بهصورت هفتگی اندازهگیری و ثبت شد (درجه حرارت آب 5/0 ± 14 درجه سانتیگراد، اکسیژن محلول 2/0 ± 2/8 میلیگرم در لیتر)، این مقادیر در محدوده مناسب برای پرورش ماهی قزلآلای رنگینکمان بود.
شاخصهای رشد و کارایی تغذیه طبق روابط زیر محاسبه شدند (12)
ضریب رشد روزانه = 100×[(وزن اولیه)3/1-(وزن ثانویه)3/1]/طول دوره پرورش (روز)
میزان رشد ویژه (درصد در روز) = 100×[(لگاریتم وزن اولیه(گرم)-لگاریتم وزن ثانویه (گرم)]/طول دوره پرورش (روز)
ضریب تبدیل غذایی = غذای مصرفی (گرم)/وزن زنده بهدستآمده(گرم)
شاخص کبدی(%) = 100× (وزن بدن/وزن کبد)
شاخص توده احشایی (%) = 100×[وزن توده احشایی (گرم)/) وزن بدن (گرم)]
نرخ کارایی پروتئین = گرم وزن بهدستآمده/گرم پروتئین مصرفی
ارزش تولیدی پروتئین = گرم پروتئین ابقا شده/گرم پروتئین مصرفی
نرخ کارایی چربی = گرم وزن بهدستآمده/گرم چربی مصرفی
ارزش تولیدی چربی = گرم چربی ابقا شده/گرم چربی مصرفی
آنالیز آماری: قبل از انجام آزمون آنالیز واریانس، نرمال بودن دادههای بهدستآمده با استفاده از آزمون کولموگروف- اسمیرنوف بررسی شد. برای آنالیز واریانس دادهها از آزمون تجزیه واریانس یکطرفه استفاده شد. مقایسه میانگین دادههـا از آزمـون آمـاری توکی (Tukey) در سطح احتمال 95 درصد استفاده شد میانگین تمام دادهها بهصورت خطای استاندارد ±SE گزارش گردیـد، همچنین برای انجام آنالیزهای آماری از نرمافزار SPSS با نسخه بالای 16 استفاده شد.
نتایج
شاخصهای رشد: نتـایج حاصـل از شاخصهای رشد و
کارایی تغذیه ماهیان در انتهای دوره پرورشی به ترتیب در جداول 4 و 5 نشان داده شد. نتایج نشان داد با افزایش میزان نسبت PUFA (C18) /MUFA (تیمار 3 و4) شاخصهای رشد کاهش یافت. براساس نتایج حاصل از شاخصهای کارایی تغذیه ماهیان، ارزش تولیدی پروتئین، میزان کارایی پروتئین، ارزش تولیدی چربی و میزان کارایی چربی در تیمارهای 3 و 4 بهطور معنیداری در مقایسه با تیمار 1 و 2 پایین بود (05/0P<). به عبارتی با افزایش نسبت PUFA (C18) /MUFA پارامترهای مذکور کاهشیافته است.
جدول4- عملکرد رشد بچه ماهی قزلآلای رنگینکمان تغذیهشده با نسبت مختلف PUFA (C18) /MUFAبعد از 6 هفته (n=3)
تیمارها |
وزن نهایی (گرم) |
افزایش وزن (گرم) |
ضریب تبدیل غذایی |
میزان رشد ویژه (درصد در روز) |
شاخص کبدی (%) |
شاخص احشایی (%) |
(2/0)1 |
1/0 ± 87/0 a |
1/0 ± 62/0 a |
4/0 ± 64/1 c |
2/0 ± 00/3 a |
6/0 ± 33/2 ab |
0/1 ± 59/10 a |
(5/0)2 |
0/0 ± 87/0 a |
0/0 ± 63/0 a |
1/0 ± 04/2 bc |
0/0 ± 03/3 a |
1/0 ± 95/1 ab |
2/0 ± 16/10 a |
(1)3 |
0/0 ± 50/0b |
0/0 ± 25/0 b |
8/0 ± 82/4 a |
2/0 ± 67/1b |
3/0 ± 49/2 a |
2/1 ± 24/10 a |
(2)4 |
0/0 ± 51/0 b |
0/0 ± 27/0 b |
6/0 ± 48/4 a |
1/0 ± 76/1 b |
3/0 ± 25/2 ab |
7/0 ± 06/10 a |
اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنیدار هستند (05/0P<).
جدول 5- کارایی تغذیهای بچه ماهی قزلآلای رنگینکمان تغذیهشده با نسبت مختلف PUFA (C18) /MUFAبعد از 6 هفته (n=3)
تیمارها |
ارزش تولیدی پروتئین |
میزان کارایی پروتئین |
ارزش تولیدی چربی |
میزان کارایی چربی |
(2/0)1 |
1/2 ± 87/14 a |
17/0 ± 08/1 a |
71/2 ± 04/17 a |
95/0 ± 02/6 ab |
(5/0)2 |
9/0 ± 41/15 a |
57/0 ± 08/1 a |
33 /1 ± 51/17 a |
32/0 ± 03/6 ab |
(1)3 |
2/1 ± 91/5 b |
09/0 ± 47/0 b |
33/1 ± 46/6 b |
54/0 ± 73/2 c |
(2)4 |
8/0 ± 68/5 b |
07/0 ± 50/0 b |
31/1 ± 20/7 b |
43/0 ± 79/2 c |
اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنیدار هستند (05/0P<).
آنالیز ترکیبات شیمیایی لاشه: نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی کل لاشه ماهیان تغذیهشده با نسبت مختلف PUFA (C18) /MUFAبعد از 6 هفته در جدول 6 آمده است. نتایج نشان داد ازنظر میزان پروتئین و خاکستر بین تیمارها اختلاف معنیداری مشاهده نشد (05/0P>). کمترین میزان چربی از تیمار 1 به دست آمد که با تیمار 4 اختلاف معنیدار داشت و ازنظر میزان رطوبت تیمار 1 و 2 با تیمار 3 و 4 اختلاف معنیدار داشت (05/0P<).
جدول6- ترکیب شیمیایی لاشه بچه ماهی قزلآلای رنگینکمان تغذیهشده با نسبت مختلفPUFA (C18) /MUFAبعد از 6 هفته (n=3)
تیمارها |
پروتئین (% ماده خشک) |
چربی (% ماده خشک) |
رطوبت (%) |
خاکستر (% ماده خشک) |
(2/0)1 |
4/0 ± 47/67 ab |
2/0 ± 90/13a |
2/0 ± 64/79a |
2/0 ± 9/6 a |
(5/0)2 |
1/1 ± 14/69 a |
3/0 ± 13/14ab |
1/0 ± 47/79 a |
2/0 ± 97/6 a |
(1)3 |
4/2 ± 44/68 a |
2/0 ± 10/14ab |
1/0 ± 55/82b |
2/0 ± 95/6 a |
(2)4 |
9/0 ± 20/65 ab |
5/0 ± 81/14b |
1/0 ± 63/82b |
4/0 ± 89/6 a |
اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنیدار هستند (05/0P<).
اسیدهای چرب لاشه: ترکیب اسیدهای چرب لاشه بچه ماهیان در جدول 7 نشان داده شده است. بین اسیدهای چرب اختلاف معنیدار وجود دارد. مجموع اسیدهای چرب اشباع (SFA) در تیمار 4 بیشترین مقدار است (05/0P<). مجموع اسیدهای چرب تک زنجیره غیراشباع (MUFA) با افزایش سطوح PUFA(C18)/MUFA بهطور معنیدار کاهش یافت طوری که تیمار 4 کمترین مقدار است (05/0P<). همچنین با افزایش سطح PUFA(C18)/MUFA جیره نیز میزان HUFA و PUFA در تیمار 4 بیشترین مقدار بود و اختلاف معنیدار داشت. (05/0P <). ازنظر میزان DHA و EPA بین تیمارها اختلاف معنیدار وجود نداشت (05/0P >). میزان آراشیدونیک اسید (C20: 4n6) در تیمار 4 و3 به ترتیب بیشترین مقدار بود و با تیمار 1 و2 اختلاف معنیدار داشتند (05/0P <).
جدول7- ترکیب اسیدهای چرب کل لاشه بچه ماهی قزلآلای رنگینکمان تغذیهشده با نسبت مختلف PUFA (C18) /MUFAبعد از 6 هفته (n=3)
تیمارها |
18:1 n 9- |
18:2 n 6- |
18:3 n 3- |
20:4 n 6- |
20:5 n 3- |
22:6 n 3- |
SFA |
MUFA |
PUFA(C18) |
HUFA |
PUFA(C18)/ MUFA |
|
(2/0)1 |
2/2 ± 5/46a |
7/0 ± 4/9b |
0/0 ± 68/0 |
4/0 ± 9/1b |
09/0 ± 86/0 |
36/0 ± 1/8 |
5/0 ± 7/18bc |
4/2 ± 07/53a |
8/0 ± 1/10c |
7/0 ± 9/10b |
0/0 ± 19/0c |
|
(5/0)2 |
9/1 ± 4/42a |
8/2 ± 8/13ab |
1/0 ± 68/0 |
4/0 ± 4/2b |
0/0 ± 45/0 |
3/1 ± 6/7 |
4/1 ± 7/16c |
7/4 ± 1/46a |
4/3 ± 4/15b |
7/1 ± 5/10b |
1/0 ±34/0b |
|
(1)3 |
4/0 ± 3/35a |
70/0 ± 8/11ab |
1/0 ± 67/0 |
5/1 ± 08/4a |
47/0 ± 93/0 |
3/2 ± 6/7 |
9/0 ± 8/19ab |
6/0 ± 1/41a |
8/0 ± 5/12 c |
3/4 ± 6/12ab |
0/0 ± 30/0b |
|
(2)4 |
0/1 ± 1/28b |
5/3 ± 4/17a |
5/0 ± 50/1 |
4/0 ± 8/4a |
03/0 ± 91/0 |
69/0 ± 9/9 |
6/0 ± 7/21a |
4/0 ± 07/35b |
1/4 ± 9/18a |
32/0 ± 7/15a |
1/0 ± 60/0a |
|
اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنیدار هستند (05/0P<).
بحث و نتیجهگیری کلی
اسید چرب غیراشباع به سبب نقش ساختاری در غشای سلول، پیشساز هورمونهای پاراکراینی فعال با کارکردهای فیزیولوژیک متنوع در رشد و تولیدمثل از اهمیت ویژهای برخوردارند (29). همچنین در آبزیپروری ترکیبات اسیدهای چرب ماهیان پرورشی به میزان اسیدهای چرب جیره غذایی و توانایی ذاتی سنتز زیستی اسیدهای چرب PUFA به گونه ماهی بستگی دارد (33).
طبق نتایج بهدستآمده با افزایش نسبت PUFA (C18) /MUFAدر جیره غذایی شاخصهای رشد کاهش یافت. درو و همکاران (2007) (11) اثرات جایگزینی روغن ماهی و پودر ماهی را با ترکیب پروتئین و روغنهای گیاهی کانولا و بذر کتان مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که استفاده از روغن گیاهی در جیرههای حاوی پودر ماهی اختلاف معنیداری را در رشد ماهیان ایجاد نمیکند ولی افزایش جایگزینی پودر ماهی با پروتئینهای گیاهی باعث کاهش رشد ماهیان میشود. در همین راستا هانگ و همکاران (2008) (17) نشان دادند که افزودن روغن کلزا بجای روغن ماهی به جیره سیم دریایی قرمز Pagrus major و اسمولت ماهی آزاد چینوک (Oncorhynchus tshawytscha) تأثیری بر پارامترهای رشد ندارد؛ احمدیفر و همکاران (1393) (3) اثرات منابع مختلف چربی جیره بر شاخصهای رشد، پاسخ به تنش شوری و پارامترهای خونی در بچه ماهیان کلمه (Rutilus rutilus caspicus) مورد مطالعه قرار دادند و بیان نمودند که تغذیه بچه ماهیان کلمه با منابع مختلف چربی تأثیر منفی بر شاخصهای رشد و بقا نداشت.
کاهش شاخصهای رشد در تیمارهای 3 و 4 ممکن است به دلیل کاهش نسبی MUFA باشد زیرا کاتابلیسم اسیدهای چرب کوتاه زنجیره و متوسط. و جذب آنها از میکروپرزهای روده با سهولت به مراتب بیشتری نسبت به اسیدهای چرب بلند زنجیره صورت گرفته و جذب خون میگردند (9).
در کل اگر جیره غذایی ماهی نیاز اسیدهای چرب ضروری را تأمین کند باعث رشد کافی ماهی میشوند.
بنابراین میتوان نتیجه گرفت که جایگزینی روغن ماهی در جیرههای که از پودر ماهی استفاده شده تأثیری بر شاخصهای رشدی ماهیان ایجاد نکرده است و نتایج مطالعاتی که از جیرههای خالص و نیمه خالص استفاده نکردهاند بیشتر مبین ترکیب منابع پروتئین جیره و نیز کاهش میزان روغن ماهی جیره بوده است و اثرات اسیدهای چرب روغنهای گیاهی مورد استفاده در جیره غذایی ماهیان را کمتر نشان داده است. در مطالعه حاضر از جیره نیمه خالص (پودر ماهی چربیزدایی شده) به همراه میزان ثابتی از روغن ماهی که نیازهای ماهیان به اسیدهای چرب ضروری را تأمین کند استفاده گردیده و اهمیت موضوع و نتایج حاصله مبین استفاده از سطوح مختلف اسیدهای چربPUFA و MUFA جیره بوده است. طی نتایج حاصله ارزش تولیدی پروتئین، میزان کارایی پروتئین، ارزش تولیدی چربی و میزان کارایی چربی در تیمارهای 3 و 4 بهطور معنیداری در مقایسه با تیمار 1 و2 که نسبتPUFA (C18) /MUFA کمتری دریافت کرده بودند، پایین بود. درواقع بیشترین میزان کارایی پروتئین و چربی در تیماری مشاهده شد که حداکثر رشد را دارا بود. این امر نشان میدهد که مقدار معینی از نسبت PUFA (C18) /MUFA در جیره موجود بوده و موردنیاز به شکل مطلوبتری تأمین شده و پروتئین در مسیر اصلی خود بهمنظور تأمین آمینواسیدهای ضروری متابولیزم جهت سنتز بافت، قرارگرفته است لذا کارایی مناسبتری را نشان میدهد. همچنین این نتایج مطابق نتایج برخی مطالعات پیشین میباشد (14و 23). ترکیب بیوشیمیایی کل بدن ماهیان در کیفیت نهایی محصول بسیار مهم است چراکه فرایندهای زیادی را تحت تأثیر قرار میدهد. در این مطالعه محتوی چربی و رطوبت لاشه تحت تأثیر جیره غذایی قرار گرفت و افزایش PUFA (C18) / جیره باعث افزایش محتوی چربی بدن در بچه ماهی نورس قزلآلا شده است. تورچینی و همکاران در سال 2010 (34) طی مطالعهای نشان دادند که نسبتهای مختلف انواع اسیدهای چرب جیره غذایی بهطور مستقیم بر محتوی چربی بدن ماهی تأثیر میگذارد. همچنین در این مطالعه برافزایش نسبت PUFA (C18) /MUFA در جیره ماهیان تغییرات عمدهای در پروفایل اسید چرب ماهیان ایجاد نمود. درواقع ترکیب اسیدهای چرب لاشه ماهیان منعکسکننده پروفایل اسیدهای چرب جیره مورد استفاده در آن میباشد (11و 26). همچنین تغییرات میزان و نوع منبع چربی در جیره تأثیر ویژهای بر ترکیبات اسیدهای چرب بدن دارد که به نوع گونه و فاکتورهای تغذیهای بستگی دارد (22). به نظر میرسد ترکیب اسیدهای چرب بدن ناشی از تغییرات اسیدهای چرب جیره غذایی در تیمارهای مختلف و تغییر نسبت اسیدهای چرب PUFA به MUFA باشد. اسیدهای چرب جیره پس از مصرف در جانوران، در ساختار سلولی و بافتها ذخیره میشوند و مقداری هم برای سوختوساز و تولید انرژی مورد استفاده قرار میگیرند. در این مطالعه میزان آراشیدونیک اسید (C20: 4n6) در لاشه نسبت به میزان آن در جیره بالا بود که آن را میتوان بیظرفیت طویل سازی و غیراشباع سازی اسیدهای چرب در اینگونه نسبت داد. توانایی ماهیان آبشیرین ازجمله آزادماهیان تغذیهشده با روغنهای گیاهی مختلف برای تبدیل اسیدهایچرب 18 کربنه امگا3 و امگا6 (C18: 2n-6 وC18: 3n-3 ) به اسیدهای چرب 20 و 22 کربنه (C20: 4n-6 وC20: 5n-3 ) توسط بسیاری از محققین گزارش شده است (6، 16 و 29). بل و همکاران (2002) (8)، طی مطالعه خود در مورد اثرات جایگزینی روغن پالم بهجای روغن ماهی در جیره غذایی ماهی آزاد اقیانوس اطلس (Salmo salar) بعد از 30 هفته گزارش کردند فعالیت غیراشباع سازی و طویل سازی اسید چرب 18:3n-3 در کبد بهطور فزایندهای با افزودن روغن هسته خرما افزایش یافت، بطوریکه تنها ماهیهای تغذیهشده با جیره غذایی حاوی 100 درصد روغن پالم بهطور معنیداری با سایر تیمارها متفاوت بود. با توجه به اینکه اسید چرب 20:4n-6 محصول اصلی متابولیزم 18:2n-6 میباشد، تمام مراحل در تبدیل متابولیکی 18:3n-3 به 22:6n-3 خصوصاً در ماهیهای تغذیهشده با جیره غذایی حاوی 100درصد روغن پالم تحریک شده بود. در مطالعه حاضر ماهیانی که به نسبت PUFA (C18) /MUFA بیشتری در جیره تغذیهشده بودند توانستهاند در حد قابلملاحظهای این اسیدهای چرب را سنتز و ذخیرهسازی کنند. طبق نتایج حاصله با افزایش سطوح نسبتهای PUFA(C18)/MUFA جیره میزان اسیدهای چرب MUFA لاشه ماهیان بطور معنیداری بین تیمارها کاهش یافت؛ که با کاهش میزان MUFA شاخصهای رشد نیز بهتدریج کاهش یافت. MUFA بهعنوان منبع پرانرژی برای رشد و نمو در بسیاری از ماهیان گزارش شده است (1). همچنین اسیدهایچرب MUFA جهت اکسیداسیون میتوکندری برای تأمین انرژی در آزادماهیان استفاده میشود (20).
اسیدهای چرب MUFA بهعنوان نوع اصلی اسیدهای چرب غالب در بافت بدن ماهیان میباشند و مقدار این اسیدهای چرب ارتباط زیادی با میزان چاقی ماهی دارد که با شناخت ترکیب اسیدهای چرب ماهیان در مراکز پرورشی تجاری میتوان میزان رشد و روند تولید را پیشبینی نمود (2و 15) مقادیر DHA در جیره غذایی نسبت به میزان نهایی آن در بدن نشاندهنده توانایی زیستی بچه ماهیان قزلآلا در سنتز زیستی اسید چرب DHA و تأمین اسیدهای چرب PUFA سری n-3 است. تبدیل زیستی اسید چرب EPA به DHA در ماهی سالمون چینوک جوان مشاهده گردیده است، زیرا بطور قابلتوجهی میزان EPA در لاشه پایینتر از میزان آن در جیره غذایی بوده و بطور همزمان یک افزایش در سطح اسید چرب DHA مشاهده شد (13). در این مطالعه نیز سهم DHA در لاشه بیشتر از جیره در همه تیمارها بوده است. نتیجه مشابه توسط بل و همکاران (2001) (7) با استفاده از روغنهای گیاهی در جیره ماهی آزاد اطلس بهدستآمده آنها مکانیسمهای ممکن در این رابطه را به دو حالت نسبت دادند که یکی از آنها عملکرد بسیار اختصاصی آسیل ترانسفرازهای چربی در خصوص DHA و دیگری مقاومت DHA به قطع کننده بتااکسیداسیونی از مسیر پیچیده کاتابولیکی دانستند. الگوی ذخیره انتخابی اسید چرب سری n-3 PUFA در دیگرگونههای ماهیان نیز گزارش شده است (7، 21 و 24).
نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که افزایش نسبتPUFA (C18) /MUFA جیره غذایی از 5/0 به 1 و 2 پارامترهای رشد و کارایی تغذیهای را کاهش میدهد. همینطور نسبت اسیدهای چرب PUFA (C18) /MUFA لاشه بطور معنیداری تحت تأثیر نسبت سطوح PUFA (C18) /MUFA جیره غذایی افزایش مییابد، بنابراین میتوان با ترکیب منابع مختلف روغن گیاهی ترکیب بهینهای از اسیدهای چرب را جهت داشتن کارکرد زیستی بهتر موجود و نیز جایگزینی حداکثری روغن ماهی جیره ارائه نمود. نتایج نشان داد با جایگزینی 68 درصد روغنماهی با منابع گیاهی مختلف سطح بهینه اسیدهای چربPUFA (C18) /MUFA و اسیدهایچرب زنجیره بلند جیره غذایی بچه ماهیان نورس قزلآلای رنگینکمان به ترتیب 5/0 و 5/6 درصد میباشد.
تشکر و قدردانی
نویسندگان از ریاست، کارشنـاسـان و کارکنان پژوهشـکده
آرتمیا و آبزیپروری دانشگاه ارومیه برای همکاری صمیمانهشان در امر این تحقیق تقدیر و تشکر مینمایند.