بررسی موفقیت زاد آوری میوه خور Hypocolius ampelinus در مجتمع کشت و صنعت هفت تپه و میان آب استان خوزستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 تهران، دانشگاه پیام نور، گروه علمی محیط زیست

2 اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات خوزستان

3 بهبهان، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص)، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط زیست

4 اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، باشگاه پژوهشگران جوان

2714

چکیده

این مطالعه نتایج پژوهش انجام شده در بازه زمانی اسفند ماه 1388 تا  خرداد 1389 می باشد. فصل زادآوری میوه خور Hypocolius ampelinus با مشاهده رفتار تخم گذاری از 13 اردیبهشت ماه آغاز و با پرواز آخرین جوجه در تاریخ 20 خرداد ماه به پایان رسید. در طول مدت مطالعه 11 لانه محتوی 50 تخم مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین دستجات تخم 54/4 (5-4) و اندازه گروه های همزاد نیز بین 1 تا 2 جوجه بوده است. میانگین طول، عرض و وزن تخم به ترتیب 99/0±52/23، 47/0±85/18 میلیمتر و 33/0±76/4 گرم، اندازه گری شد. طول دوره تخم گذاری و دوره جوجه کشی نیز 81/0±0/3 و 25/1±75/15 برآورد گردید. میزان موفقیت در مرحله تفریخ، لانه نشینی، لانه گریزی به ترتیب 56%، 52%، 52% و موفقیت زاد آوری نیز 33/53% محاسبه شد. اختلاف معنی داری بین موفقیت زادآوری در ارتباط با دستجات تخم و گروه های همزاد مختلف وجود نداشت و تنها بین تلفات در مراحل مختلف زاد آوری اختلاف معنی دار مشاهده شد (05/0>P-value) و این اختلاف بین مراحل تخم و لانه نشینی در سطح 05/0 و میان مراحل تخم و لانه گریزی  در سطح 001/0 معنی دار بود. لمس تخم ها به عنوان یک فعالیت تحقیقاتی اثر منفی و معنی داری روی موفقیت زاد آوری به ویژه در مرحله تخم داشت (05/0>P-Value). از عوامل طبیعی مهم کاهش دهنده موفقیت زاد آوری میوه خور، می توان گونه های طعمه خوار مانند مار جعفری و قیطانی و پستاندارنی همچون انواع جونده، روباه معمولی و شغال را نام برد. احتمالاً بیشتر تلفات به علت حضور محقق برای اندازه گیری ها بوده است. جفت های زادآور میوه خور در 80% موارد بواسطه تماس مستقیم محقق با تخم، لانه خود را رها نموده و لانه دیگری در 70-50 متری لانه قبلی می سازند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Breeding success of the Grey Hypocolius Hypocolius ampelinus in Haft-Tappeh and Miyan-Ab Agriculture complexes

نویسندگان [English]

  • seyed masoud Hosseini mousavi 1
  • Behrooz behroozi rad 2
  • seyed mahdi Amini nasab 3
  • reza karimpour 4

چکیده [English]

This study was carried out during the March to June 2010. Grey Hypocolius Hypocolius ampelinus breeding season began on 3 May with the egg laying behavior and finished on 10 June with fledging stage. During the study period, 11 nests including 50 eggs surveyed. Mean of the clutch sizes were 4.54 (4-5) and brood sizes varied from 1-2 chicks. The average of the length, width and weight of the eggs were calculated respectively; 23.52±0.99mm, 18.85±0.47 mm, 4.76±0.33 gr. The egg laying and incubation time lasted 3.0±0.81 and 15.75±1.25 days respectively. The rate of the hatching, nestling, and post-nestling success were calculated 56%, 52% 52%, respectively. The breeding success calculated 53.33%. There were no significant difference with respect to the different clutch and brood sizes. But, significant difference observed between the mortality rates in different stages of breeding cycles (P<0.05). This difference between the egg and nestling (P<0.05) and egg and post-nestling (P<0.001) stages indicated the significant effect. Touching the eggs due to the researcher presence indicated a negative significant effect on the breeding success especially in the egg stage (P<0.05). Presence of different predators such as Grey Hypocolius, Echis carinatus, Coluber rhodorachis, rodents, Vulpes vulpes and Canis aureus are the most important of natural factors resulting the decline of breeding success Most of the eggs mortality occurred due to touching effect result in researcher presence. Grey Hypocolius pairs in 80% of cases left their nests and built a new ones in 50-70 m around the previous nests.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hypocolius ampelinus
  • breeding success
  • clutch size
  • brood size
  • Khuzestan

بررسی موفقیت زاد آوری میوه خور Hypocolius ampelinus در مجتمع کشت و صنعت هفت تپه و میان آب استان خوزستان

سید مسعود حسینی موسوی1*، بهروز بهروزی راد2، سید مهدی امینی نسب3 و رضا کریم پور4

1 تهران، دانشگاه پیام نور، گروه علمی محیط زیست

2 اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات خوزستان

3 بهبهان، دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء (ص)، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط زیست

4 اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات خوزستان، باشگاه پژوهشگران جوان

تاریخ دریافت: 1/12/89               تاریخ پذیرش: 5/9/91

چکیده

این مطالعه نتایج پژوهش انجام شده در بازه زمانی اسفند ماه 1388 تا  خرداد 1389 می باشد. فصل زادآوری میوه خور Hypocolius ampelinus با مشاهده رفتار تخم گذاری از 13 اردیبهشت ماه آغاز و با پرواز آخرین جوجه در تاریخ 20 خرداد ماه به پایان رسید. در طول مدت مطالعه 11 لانه محتوی 50 تخم مورد بررسی قرار گرفتند. میانگین دستجات تخم 54/4 (5-4) و اندازه گروه های همزاد نیز بین 1 تا 2 جوجه بوده است. میانگین طول، عرض و وزن تخم به ترتیب 99/0±52/23، 47/0±85/18 میلیمتر و 33/0±76/4 گرم، اندازه گری شد. طول دوره تخم گذاری و دوره جوجه کشی نیز 81/0±0/3 و 25/1±75/15 برآورد گردید. میزان موفقیت در مرحله تفریخ، لانه نشینی، لانه گریزی به ترتیب 56%، 52%، 52% و موفقیت زاد آوری نیز 33/53% محاسبه شد. اختلاف معنی داری بین موفقیت زادآوری در ارتباط با دستجات تخم و گروه های همزاد مختلف وجود نداشت و تنها بین تلفات در مراحل مختلف زاد آوری اختلاف معنی دار مشاهده شد (05/0>P-value) و این اختلاف بین مراحل تخم و لانه نشینی در سطح 05/0 و میان مراحل تخم و لانه گریزی  در سطح 001/0 معنی دار بود. لمس تخم ها به عنوان یک فعالیت تحقیقاتی اثر منفی و معنی داری روی موفقیت زاد آوری به ویژه در مرحله تخم داشت (05/0>P-Value). از عوامل طبیعی مهم کاهش دهنده موفقیت زاد آوری میوه خور، می توان گونه های طعمه خوار مانند مار جعفری و قیطانی و پستاندارنی همچون انواع جونده، روباه معمولی و شغال را نام برد. احتمالاً بیشتر تلفات به علت حضور محقق برای اندازه گیری ها بوده است. جفت های زادآور میوه خور در 80% موارد بواسطه تماس مستقیم محقق با تخم، لانه خود را رها نموده و لانه دیگری در 70-50 متری لانه قبلی می سازند.

واژه های کلیدی: میوه خور، موفقیت زاد آوری، دسته تخم، گروه همزاد، خوزستان

* نویسنده مسئول، تلفن: 09167770627، پست الکترونیکی: masoud.moosavi@yahoo.com  

مقدمه

 

میوه خور گونه ای با نام Hypocolius ampelinus از خانواده Bombycillidae و از راسته گنجشک سانان Passeriformes می باشد که در ردیف LC فهرست سرخ IUCN نیز قرار دارد (9). قرابت ژنتیکی این گونه با دیگر گونه ها مشخص نیست. برخی میوه خور را به خانواده بلبل (19) و برخی به سنگ چشم ها (8) نسبت می دهند همچنین این احتمال وجود دارد که به گروه بال لاکی ها (Waxwings) نیز تعلق داشته باشند؛ همچنان که بر مبنای یک مطالعه مولکولی این موضوع نیز تأیید شده است (15 و 27). تعیین دقیق روند تغییر جمیعت این گونه با توجه به طیف وسیع عوامل اثرگذار دشوار می باشد (12). محدوده جغرافیایی پراکنش این گونه در خاورمیانه و زاد آوری آن در عراق، ایران، افغانستان، پاکستان و ترکمنستان گزارش شده است (21). زمستان گذرانی این گونه بیشتر در سواحل دریای سرخ و در حاشیه جنوبی خلیج فارس از جمله بحرین مشاهده شده است. میوه خورها همچنین به صورت سرگردان در ترکیه، فلسطین اشغالی، مصر و عمان (24 و 28) و تا حوالی بمبئی نیز پراکنش دارند (6). میوه خور در ایران نیز گونه ای جوجه آور و در برخی موارد نادر زمستان گذران است (23). این گونه اساساً در درختزارها، زمین های نیمه بایر به ویژه حاشیه رودخانه ها، همچنین مناطق زراعی دارای درخت از جمله نخلستان ها و باغات دیده می شود (16 و 19). میوه خور از گونه های شاخص حفاظتی استان خوزستان محسوب شده که حائز معیارهای حفاظتی IUCN و CITES نیز می باشد و جزو گونه های کم جمعیت به حساب می آید (5). پراکنش این گونه در ایران مشخص نیست هر چند که در جنوب و جنوب شرقی کشور گزارش شده است (3). مطالعات بسیار اندکی روی این گونه در جزیره ام الخنازیر (در رودخانه دجله) عراق صورت گرفته است (10 ، 25 و 26). با وجود مطالعات مشابه روی گونه های مختلف پرندگان (1 و 2) تا کنون هیچ مطالعه ای در کشور روی میوه خور که از جمله گونه های فراوان فصلی در استان خوزستان (5) و اخیراً زادآور در سیستان و بلوچستان (3) نیز معرفی شده؛ انجام نگرفته است که ضرورت انجام این پژوهش روشن می گردد.

 

 

 

 

 

شکل 1 ) نقشه موقعیت جغرافیایی منطقه هفت تپه و میان آب وموقعیت لانه های میوه خور


مواد و روشها

مناطق مورد مطالعه: مجتمع کشت و صنعت هفت تپه و میان آب: این دو بخش در مختصات جغرافیایی 32 درجه و 4 دقیقه عرض شمالی و 48 درجه و 21 دقیقه طول شرقی در ارتفاع بین ۴۰ تا ۹۰ متر از سطح دریا قرار گرفته اند. این دو منطقه در ۹۰ کیلومتری شمال اهواز و بین دو رودخانه دز و کرخه قرار گرفته اند و زمستان هایی ملایم و تابستان هایی گرم و خشک دارند. این دو منطقه تنها به وسیله یک جاده آسفالته از یکدیگر جدا می شوند. مجموعاً در این دو منطقه مساحت 1320 هکتار مورد بررسی قرار گرفت. بخش عمده این زیستگاه به کشت نیشکر و کمتر به گندم و صیفی جات اختصاص دارد. تنها بخش های کوچکی از این زیستگاه 32000 هکتاری، در محدوده 1-2 کیلومتری حاشیه جاده شوش- شوشتر بایر است. بخش ذکر شده زیستگاه نسبتاً مناسبی برای گونه هایی همچون میوه خور، لیکو، بلبل خرما، یاکریم، کبوتر جنگلی، قمری معمولی، تیهو، دراج، فراهم کرده است (شکل 1).

از آنجا که  میوه خور در عراق در بازه زمانی اردیبهشت تا خرداد ماه و گاهاً تیر ماه تخم گذاری می کند (17) لذا اولین بازدید میدانی در 20 اسفند 1388 و آخرین بازدید با پرواز آخرین جوجه در 20 خرداد 1389 انجام گرفت. بازدیدها با فاصله زمانی 3-2 روز یکبار انجام می شد. در مجموع در منطقه مورد بررسی 11 لانه مشاهده شد و موقعیت لانه ها با استفاده از GPS (Garmin 72H) ثبت گردید. محل لانه ها با تعقیب جفت لانه ساز یا میوه خور هایی که مواد غذایی را به درختچه ها حمل می کردند؛ موقعیت یابی شد (18).

 

 

جدول 1- نتایج آزمون کولموگراف اسمیرنف پیرامون بررسی توزیع داده های موفقیت در مراحل مختلف تولید مثل میوه خور

ارزش آماری

موفقیت تفریخ

موفقیت لانه نشینی

موفقیت لانه گریزی

موفقیت زاد آوری

تعداد لانه

11

11

11

11

Z

810/0

788/0

788/0

870/0

P-Value

527/0

564/0

564/0

436/0

 

جدول 2- میانگین وزن جوجه میوه خور در مراحل مختلف زادآوری ( انحراف معیار ± میانگین)

ابتدای لانه نشینی

جوجه 7 روزه (9-6)

انتهای لانه نشین

جوجه 13روزه (15-10)

لانه گریز (ابتدای پرواز)

جوجه 20-17 روزه

 (72/21-92/2) 20/5±57/10

( 22=n )

 (68/32-64/18) 31/4±97/26

(15=n)

 (64/38-13/29) 16/3±28/34

(7=n)

 

 

در مرحله تخم گذاری برخی از مشخصات مهم تخم از جمله؛ قطر بزرگ، قطر کوچک با استفاده از کولیس با دقت 02/0 میلی متر و وزن تخم با ترازوی دیجیتال 100 گرمی با دقت 01/0 گرم اندازه گیری شدند.

برای تعیین شاخص شکل تخم و حجم تخم نیز از روابط زیر استفاده شد.

 

 

در این روابط L و B به ترتیب قطر بزرگ و قطر کوچک (بر حسب میلیمتر)، V حجم تخم (بر حسب میلیمتر مکعب) و K ضریبی ثابت است که معمولاً با توجه به معیار تجربی 4866/0 در نظر گرفته می شود (14). سپس مشاهدات مربوط به تغییر تعداد دستجات تخم تا زمان تفریخ تخم ها ثبت می گردید. پس از تفریخ نیز، وزن جوجه ها در مراحل لانه نشینی (Nestling) و لانه گریزی اندازه گیری شد (جدول 2).

تعیین تلفات در مراحل مختلف زادآوری: هر چند تلف شدن تخم و جوجه ها توسط طعمه خواران در مدت مطالعه مشاهده نشد ولی شواهد و آثار به جای مانده از قبیل پوسته تخم، پر ، ردپا، ترک لانه و لانه سازی مجدد در مجاورت آشیانه  قبلی به همراه آگاهی از رفتارهای تغذیه ای فون جانوری منطقه عوامل احتمالی بودند که بواسطه آنها می توان کل تلفات را به دو طبقه عوامل طبیعی ( تلفات به واسطه حضور خزندگان، گرسنگی و تأخیر در تفریخ تخم ها) و انسانی (تماس مستقیم با آشیانه و محتویات آن بواسطه حضور محقق) تقسیم نمود و سهم هر کدام از عوامل(درصد از کل تخم های یافته شده) را محاسبه نمود.

از آنجا که مارها معمولاً طعمه خود را کاملاً فرو می برند و اثری از طعمه باقی نمی گذارند، لذا در لانه هایی که اثری از پوسته تخم یا پر پرنده یافت نمی شد احتمال طعمه خواری توسط مارهای منطقه (از جمله مار قیطانی Platyceps rhodorachis و و مار جعفری
 Echis carinatus) قوت می یافت (13).

برای اینکه بتوان اثر احتمالی حضور محقق و تماس مستقیم با آشیانه و محتویات آن را  روی موفقیت زاد آوری بررسی نمود دو دسته آشیانه انتخاب که به آشیانه های با تماس مستقیم و غیر مستقیم طبقه بندی شدند. به این ترتیب تمام اطلاعات زیست شناسی مربوط به تخم و جوجه ها از 6 لانه برداشت شد و 5 لانه دیگر به عنوان شاهد تا دوره تفریخ تخم ها در معرض تماس مستقیم قرار نگرفتند. لمس تخم و جوجه ها با استفاده از دستکش های یک بار مصرف صورت گرفت .

تعیین مراحل مختلف زادآوری: با توجه به مشاهدات از زمان تخم گذاری تا زمان پرواز جوجه ها، مراحل مختلف زادآوری این گونه تعیین و با توجه به میانگین فراوانی، نقطة اوج مربوط به هر یک از مراحل مختلف زادآوری مشخص گردید.

تعیین میزان تولید در هر آشیانه: بر اساس مشاهدات در مدت مطالعه، تعداد تخم، تعداد جوجه لانه نشین، تعداد جوجه لانه گریز بین دسته های تخم و گروه های همزاد تعیین و موفقیت زادآوری بر حسب میانگین جوجه به پرواز رسیده یا میانگین موفقیت در هر مرحله زادآوری محاسبه شد.

روش های آماری: برای بررسی نحوه توزیع داده های موفقیت در لانه های مختلف از آزمون کولموگراف اسمیرنف؛ برای تعیین اثر اندازه دستجات تخم، گروه همزاد و اثر لمس تخم ها بر موفقیت زاد آوری از آزمون تی تست مستقل؛ به منظور تعیین اختلاف میان میانگین موفقیت و تلفات در مراحل تخم، لانه نشینی و لانه گریزی از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه3 و آزمون توکی و برای مقایسه اطلاعات میوه خور در منطقه با سایر مناطق از آزمون تی تک نمونه ای5 استفاده شد.

نتایج

با توجه به محدودیت جمعیت جوجه آور میوه خور، در مدت مطالعه تمام لانه های فعال منطقه، مورد پایش و بررسی قرار گرفتند. بنا بر نتایج آزمون کولموگراف اسمیرنف میانگین موفقیت در مراحل مختلف تولید مثل میوه خور دارای توزیع نرمال بوده است که علت بکارگیری روش های آماری پارامتریک برای آنالیز اثر متغیرهای مختلف بر موفقیت زاد آوری را مشخص می سازد (جدول 1).  

مشخصات تخم و جوجه میوه خور: از 11 لانه مورد بررسی در منطقه هفت تپه که مجموعاً 50 تخم را در بر می گرفت به طور متوسط 54/4 تخم در هر لانه دیده شد که بیشترین و کمترین تعداد تخم به ترتیب در ارتباط با دستجات 5 تخمی (54/54%)و 4 تخمی (45/45%) بود. میانگین فاکتورهای مهم تخم از جمله طول، عرض (میلیمتر)، وزن (گرم)، حجم (میلیمتر مکعب) و شاخص شکل (درصد) به همراه میانگین و انحراف معیار آن به ترتیب 99/0±52/23، 47/0±85/18، 33/0±76/4، 22/544±38/4327 و 20/8±18/76 محاسبه گردید (شکل 2).

 

شکل 2) لانه میوه خور

در مرحله لانه نشینی، جوجه تازه تفریخ شده و بدن آنها در قسمت سر، بال ها، روتنه و روی ران ها دارای کرک پرهای سفیدی بوده و چشم این جوجه ها نیز تا 3 روزگی بسته می باشد. این مرحله تا کامل شدن تقریبی پرهای بدن جوجه ادامه می یابد ( جوجه کمتر از 13 روزه) (شکل 3). در مرحله لانه گریزی، جوجه با کمک والدین خود لانه را با جهش های کوتاه ترک می کند و در پوشش های اطراف لانه پنهان می شود. در طول این مدت جوجه ها همچنان برای تغذیه به والدین وابستگی کامل دارند (جوجه 17-13 روزه)(شکل 4). در مرحله پرواز ، جوجه ها و والدین آنها در دسته هایی 4-6 تایی در اطراف لانه دیده می شوند و علی رغم دور شدن از محل لانه دوباره به اطراف لانه برای استراحت و تغذیه باز می گردند (جوجه 20-17 روزه) (شکل 5). طول دوره تخم گذاری 81/0±0/3 (4-2) و دوره جوجه کشی نیز 25/1±75/15 (17-14) محاسبه  شد. وزن جوجه میوه خور در مراحل مختلف تولید مثل در جدول 2 ارائه شده است.


جدول 3- مراحل مختلف زادآوری میوه خور به همراه مدت هر مرحله

مرحله(مدت)

زمان شروع

زمان اوج(درصد فعالیت)

زمان خاتمه

تخم گذاری(26 روز)

13 اردیبهشت

22-13 اردیبهشت(36%)

7 خرداد

تفریخ تخم ها(17 روز)

25 اردیبهشت

12-3 خرداد(64%)

12 خرداد

لانه نشینی(17 روز)

25 اردیبهشت

12-3 خرداد(64%)

12 خرداد

لانه گریزی(21 روز)

31 اردیبهشت

20-14 خرداد(77%)

20 خرداد

ابتدای سن پروازی(17 روز)

7 خرداد

20-11 خرداد(5/88%)

23 خرداد

 

 

شکل 3- جوجه میوه خور در آغاز تفریخ

 

شکل 4- جوجه میوه خور در انتهای مرحله لانه نشینی

 

 

 

 

شکل 5- جوجه میوه خور در ابتدای سن پرواز

از 50 تخم مورد بررسی در 11 لانه، مجموعاً 28 تخم تفریخ و 18 گروه همزاد شکل گرفت. اندازه گروه های همزاد بین 1 تا 2 جوجه متغیر بود که بیشترین تعداد به گروه های همزاد 2 جوجه ای( 10 گروه همزاد) و کمترین به گروه های همزاد 1 جوجه ای (8 گروه همزاد) مربوط می شد.

مراحل زادآوری و عوامل مؤثر بر موفقیت زادآوری: مراحل مختلف زادآوری میوه خور به همراه زمان شروع، اوج، خاتمه و مدت هر کدام از مراحل در جدول 3 ارائه شده است.

بنابر نتایج آزمون تی، دستجات متفاوت تخم اثر معنی داری روی موفقیت در هیچ کدام از مراحل زادآوری میوه خور نشان نمی دادند اما با این وجود موفقیت در هر 3 مرحله زادآوری در دستجات 5 تخمی به طور نسبی بالاتر از دستجات 4 تخمی بوده است (جدول 4 و شکل 6).

همچنین بنابر نتایج آزمون تی، گروه های همزاد نیز روی موفقیت در هیچ کدام از مراحل مختلف زادآوری میوه خور اثر معنی داری نداشتند اما با این حال موفقیت در مرحله لانه نشینی و لانه گریزی در گروه های همزاد دو جوجه ای (95%) به طور نسبی بیشتر از گروه های همزاد یک جوجه ای (75%) بوده است (جدول 5 و شکل 7).

بنابر نتایج آزمون آنالیز واریانس یک طرفه، میانگین موفقیت در میان 3 مرحله تفریخ، لانه نشینی و لانه گریزی با یکدیگر اختلاف معنی داری را نشان نداد (967/0= P-Value). همچنین بنابر نتایج آزمون تی ، تماس مستقیم با تخم ها روی موفقیت زاد آوری اثر منفی معنی داری را نشان داد (012/0=P-Value). موفقیت در لانه های در معرض تماس مستقیم با محقق، در مرحله تفریخ، لانه نشینی و لانه گریزی در سطح 05/0 (سطوح معنی داری به ترتیب 008/0، 015/0 و 015/0) از لانه های لمس نشده، کمتر بود (جدول 6).

موفقیت بدون در نظر گرفتن دستجات تخم و گروههای همزاد در مرحله تفریخ، 56%، در مرحله لانه نشینی، 52%، در مرحله لانه گریزی، 52% و موفقیت زادآوری 33/53% محاسبه گردید. به این ترتیب میانگین تعداد تخم در هر لانه 54/4، تعداد تخم تفریخی 54/2، تعداد جوجه لانه نشین و لانه گریز موفق 36/2 محاسبه شد. همچنین میانگین تلفات تخم، لانه نشین و لانه گریز در هر لانه به ترتیب 2، 18/0 و 0 محاسبه گردید. 

تلفات در مراحل مختلف تولید مثل: از مجموع 50 تخم در منطقه، 22 تخم (44%) قبل از تفریخ از بین رفتند و 2 جوجه (4%) در مرحله لانه نشینی تلف شدند. در مرحله لانه گریزی هیچ گونه تلفاتی مشاهده نشد. بنابر نتایج آزمون آنالیز واریانس یک طرفه از نظر تلفات در میان این 3 مرحله زادآوری (تخم، لانه نشینی و لانه گریزی) اختلاف معنی دار مشاهده شد (000/0=P-Value) (شکل 8). بنابر نتایج آزمون توکی این اختلاف میان دو مرحله تخم و لانه نشینی در سطح 05/0 و میان مرحله تخم و لانه گریزی در سطح 001/0 معنی دار بود. تلفات در مراحل مختلف به همراه عوامل احتمالی مؤثر در آن در جدول 7 نشان داده شده است.

 

جدول 4- نتایج آزمون تی تست در ارتباط با بررسی اثر دستجات تخم متفاوت روی موفقیت زادآوری در مراحل مختلف زادآوری میوه خور

موفقیت در مراحل

نتایج آزمون لوین در ارتباط با برابری واریانس ها

 

نتایج آزمون تی در ارتباط با برابری میانگین ها

 

F

P-Value

t

df

P-Value

تفریخ

برابری واریانس ها

208/0

659/0

536/1-

9

159/0

لانه نشینی

برابری واریانس ها

559/0

474/0

299/1-

9

226/0

لانه گریزی

برابری واریانس ها

559/0

474/0

299/1-

9

226/0

موفقیت زادآوری

برابری واریانس ها

520/0

489/0

397/1-

9

196/0

 

 

شکل 6) موفقیت زادآوری بین مراحل مختلف تولید مثل در ارتباط با دستجات تخم اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد.

 

جدول 5- نتایج آزمون تی در ارتباط با بررسی اثر گروه همزاد متفاوت روی موفقیت در مراحل مختلف زادآوری میوه خور

موفقیت در مراحل

نتایج آزمون لوین در ارتباط با برابری واریانس ها

 

نتایج آزمون تی در ارتباط با برابری میانگین ها

F

P-Value

t

df

P-Value

موفقیت لانه نشینی

برابری واریانس ها

584/12

003/0

488/1-

36/8

173/0

موفقیت لانه گریزی

برابری واریانس ها

584/12

003/0

488/1-

36/8

173/0

جدول 6 - موفقیت زاد آوری در لانه های در معرض تماس مستقیم و غیر مستقیم با محقق  بواسطه اثر لمس

نوع لانه از نظر زیست سنجی

موفقیت تفریخ

موفقیت لانه نشینی

موفقیت لانه گریزی

موفقیت زادآوری

لمس شده

50/27%

50/27%

50/27%

50/27%

لمس نشده

86%

78%

78%

66/80%

 

شکل 7- موفقیت زادآوری بین مراحل مختلف تولید مثل در ارتباط با گروه های همزاد اختلاف معنی داری را نشان نمی دهد.

جدول 7- سهم (درصد) هر کدام از عوامل مؤثر در تلفات تخم و جوجه میوه خور

عامل تلفات

تلفات تخم

تلفات لانه نشینی

عوامل طبیعی

تأخیر در تفریخ

66/16%

-

خزندگان

33/8%

0

گرسنگی

-

33/8%

عوامل انسانی

لمس

50%

0

خطای تحقیق

66/16%

0


 

شکل 8- درصد تلفات در مراحل مختلف زاد آوری میوه خور اختلاف معنی داری را نشان می دهد.

بحث و نتیجه گیری

میوه خور در منطقه مورد بررسی لانه های خود را تنها روی درختچه رملیک به عنوان گونه غالب گیاهی منطقه
Ziziphus nummularia و در ارتفاع 70/230-10/101سانتیمتر می سازد. گونه های دیگری نیز همچون سریم Lycium shawii، و لگجی Capparis spinosa در منطقه  وجود  دارند  که  مورد  استفاده  میوه  خورها  قرار

نگرفته اند.

در عراق لانه ها روی درختان یا درختچه هایی با ارتفاع 4-1 متر از سطح زمین ساخته می شوند. لانه در پر پشت ترین بخش پوشش گیاهی قرار می گیرد که در برخی از موارد محل لانه روی گیاهان کاملاً مشخص می باشد (17).

روی درختچه های رملیک در اغلب موارد نوعی گیاه رونده به نام Ephedra foliate رشد می کند که پوشش بسیار مناسبی را برای استتار لانه از طعمه خواران و همچنین در برابر گرمای طاقت فرسای منطقه ایجاد می کند. در 37% (4 لانه) درختچه هایی که لانه های میوه خور روی آن ها یافت شده بودند این گونه گیاهی نیز وجود داشت. میوه این گونه گیاهی برای تغذیه میوه خورها استفاده می شود (شکل های 9 و 10). با وجود اطلاعات اندک موجود، ضروری است عوامل مؤثر در انتخاب زیستگاه این گونه نیز مشخص گردد.

در مدت مطالعه مشخص گردید بخش های با پوشش گیاهی پر تراکم تر توسط لیکو  Common Babbler Turdoides caudatus اشغال می شود و تنها بخش های ناچیزی برای لانه گذاری میوه خور باقی می ماند میوه خور ها لانه های خود را بر روی درختچه هایی که از نظر مکانی در انزوا هستند می سازند که موفقیت بیشتر میوه خور در برابر طعمه خواران را نیز موجب می گردد. طعمه خوار ترجیح می دهد بخش هایی از زیستگاه را برای یافتن غذا بررسی کند که پوشش گیاهی بیشتر و در نتیجه تعداد پرنده بیشتری دارد. یکی از علل احتمالی محدودیت جمعیت جوجه آور میوه خور در منطقه نیز می تواند رقابت غذایی و زیستگاهی میان این دو گونه باشد که ضروری است در مطالعات آتی میزان تشابه نیچ این دو گونه نیز بررسی گردد.  

 

 

شکل 9- گیاه E. foliate روی رملیک

 

شکل 10- میوه های گیاه E. foliate که مورد تغذیه میوه خور قرار می گیرد

 

فصل تخم گذاری میوه خور در زیستگاه هفت تپه و میان آب دقیقاً 1 ماه پس از آغاز تخم گذاری لیکو T. caudatus که گونه غالب در منطقه محسوب می شود؛ آغاز می گردد. میوه خورهای بالغ از میوه ها و حشرات تغذیه می کنند اما جوجه ها بیشتر از حشرات تغذیه می کنند (20). لیکو ها نیز از حشرات، میوه ها و دانه ها برای تغذیه استفاده می نمایند (7). همین موضوع مؤیدی بر وجود رقابت میان این دو گونه نیز است.

میانگین دستجات تخم میوه خور در منطقه مطالعاتی از میانگین دستجات تخم در عراق 8/3 (5-3 و 11=n) (17) به طور معنی داری بزرگتر بود (05/0>P-Value)؛. اما این اختلاف میان دستجات تخم در جزیره ام الخنازیر عراق، 2/4 (5-3و 47=n) (25) معنی دار نبود. میانگین ابعاد تخم در منطقه مورد مطالعه با میوه خور در عراق 6/20×8/26 میلیمتر (6/28-50/24×6/21-5/18) (25) تفاوت نشان می دهد. میانگین وزن تخم (گرم) نیز در منطقه به طور معنی داری کوچکتر از نمونه های عراق 1/5 (22) بود. طول دوره جوجه کشی در منطقه 75/15 روز و در عراق 2/14 (25) روز بوده است.

دسته تخم و گروه های همزاد متفاوت روی موفقیت زادآوری اثر معنی داری نداشتند. تنها لمس لانه ها و تخم ها به واسطه حضور محقق  اثر معنی داری روی موفقیت زادآوری نشان می داد که این اثر در مرحله تخم بیشتر بود. جفت های زادآور میوه خور در 80% موارد در صورت لمس تخم ها توسط محقق لانه خود را ترک می کنند و لانه های دیگری در فاصله 70-50 متری لانه قبلی خود می سازند. البته این رفتار تنها در مرحله تخم مشاهده شد و در لانه های دارای جوجه رفتار ترک آشیانه مشاهده نگردید. همین موضوع تأیید کننده حساسیت بالای میوه خور در مرحله قبل از تفریخ تخم نیز هست.

بیشترین تلفات در مرحله قبل از تفریخ تخم و بواسطه تماس مستقیم محقق با آشیانه و محتویات آن رخ داد (50% کل تلفات). 2 جوجه نیز در مرحله لانه نشینی به علت گرسنگی از بین رفتند. از آنجا که جوجه کشی پس از گذاردن اولین تخم در لانه آغاز می گردد (25) لذا فاصله زمانی 3 روز (تکمیل دسته تخم در 3 روز صورت می پذیرد) میان تفریخ اولین و آخرین جوجه را می توان در کاهش توان رقابت جوجه برای کسب غذا و در نتیجه مرگ آن دخیل دانست. با این حال ضرورت استفاده از دوربین های تله ای برای بررسی عوامل از بین رفتن تخم و جوجه های میوه خور همچنان وجود دارد.

با وجود دخالت های انسانی شدید در منطقه مورد بررسی از جمله برای اهداف کشاورزی، احداث خط ریل آهن، چرای دام و تخلیه زباله این بخش همچنان زیستگاه نسبتاً مناسبی برای گونه های نادری همچون میوه خور و لیکو به حساب می آید و ضروری است دستکاری های انسانی حداقل در بخش های بایر آن که مناسب کشت نیست کنترل گردد.

با توجه به اینکه اطلاعات در مورد پراکنش این گونه در جهان نادر است و روند تغییر جمعیت این گونه نیز هنوز مشخص نیست (11)؛ ضروری است در کشور نیز ابتدا وضعیت پراکنش این گونه مشخص گردد.

  1. امینی نسب، س م. بهروزی راد، ب. ریاحی بختیاری، ع. 1389. مقایسه فنولوژی تولید مثل و موفقیت زادآوری گروه های اول و دوم جوجه آور پرستوی دریایی گونه سفید در آب بندان دائمی مرزون آباد استان مازندران، مجله زیست شناسی ایران، شماره 4، جلد 23، ص 559-547.
  2. امینی نسب، س م. بهروزی راد، ب. 1390. بررسی فنولوژی تولید مثل و میزان موفقیت زادآوری سسک تالابی بزرگ
    Acrocephalus arundinaceus در آب بندان دائمی زرین کلای استان مازندران، مجله زیست شناسی ایران، شماره 5، جلد 24، ص 668-655.
  3. فیروز، ا. 1387، حیات وحش ایران، مرکز نشر دانشگاهی تهران، ص 303.
  4. منصوری، ج. 1387، راهنمای پرندگان ایران، انتشارات کتاب فرزانه، ص 362.
  5. نبوی، ی م ب. بهروزی راد، ب. پاداش، ا. 1389. اطلس پراکنش پرندگان و پستانداران استان خوزستان، انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست، ص 88-87.
    1. Ali, S. A. 1931. The occurrence of the Grey Hypocolius (Hypocolius ampelinus) in North Konkan". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 34 (4): 10-61.
    2. Ali S., Ripley S.D. 1971. Birds of India and Pakistan. Oxford University Press.
    3. Barnes, H.E. 1885. Handbook to the birds of the Bombay Presidency. Calcutta Central.Press.http://www.archive.org/stream/handbooktobirdso00barnrich#page/148/mode/2up/search/hypocolius.
    4. Birdlife International .2012. Species factsheet: Hypocolius ampelinus. Downloaded from http://www.birdlife.org.

 

10. Bunni, M.K. and Siman, H.Y. 1979. Pair formation and courtship activities in grey hypocolius, Hypocolius ampelinus Bonaparte. Bull. Nat. Hist. Res. Cent., 7(3):73-82.

11. Cramp S., Simmons K.E.L. 1993. Handbook of the Birds of the Europe, the Middle East and North Africa. The Birds of the Western Palearctic. Vol. V. Flycatchers to shrikes. Oxford: Oxford University Press.

12. 8. Del Hoyo J, Elliot A, Christie D. 2005. Handbook of the Birds of the World. Vol 10: Cuckoo-Shrikes to Thrushes. Lynx Edicions.

13. Hosseini-Moosavi S.M; Behrouzi-Rad .B, Amini-Nasab. S.M. 2011. Reproductive Biology and Breeding Success of the Common Babbler Turdoides caudatus in Khuzestan Province, Southwestern Iran, Podoces 6(1): 72–79.

14. Hoyt D.F. 1979. Practical methods of estimating volume and fresh weight of bird eggs. Auk 96: 73–77.

15. Johansson, Ulf S; Jon Fjeldså, Rauri C.K. Bowie. 2008. Phylogenetic relationships within Passerida (Aves:  Passeriformes): A review and a new molecular phylogeny based on three nuclear intron markers". Molecular Phylogenetics and Evolution 48 (3): 858–876.

16. King, H. 1997. Grey Hypocolius- a Bahrain Experience.

17. Marchant S. 1963. The breeding of some Iraqi birds. Ibis 105: 516–557.

18. Martin, T.E. & G.R. Geupel. 1993. Nest-monitoring plots: methods for locating nests and monitoring success. Journal of Field Ornithology 64: 507–519.

19. Meinertzhagen, R. 1954. Birds of Arabia. Oliver & Boyd: Edinburgh.

20. Moore, H. J. & Boswell, C. 1957. Field Observations on the Birds of Iraq. Iraq Nat. Hist. Mus. Publ. Nos. 9, 10 & 12.

21. Peklo, A.M. 1980. Hypocolius ampelinus (Aves, Bombycillidae) a nesting species of the USSR fauna. Vestnik. Zool, 1980 (3):47-52 (in Russian with English summary).

22. Schönwetter, M. 1979. Handbuch der Oologie. Volume 2. Akademie-Verlag, Berlin, Germany.

23. Scott D.A. & Adhami A. 2006. An updated checklist of the birds of Iran. Podoces 1(1/2): 1−16.

24. Shekar, P.B .1960. Further additions to the birds of Kutch". J. Bombay Nat. Hist. Soc. 57 (1): 224–225.

25. Siman, H.Y. and Bunni, M.K. 1976. Eggs and their care in grey hypocolius Hypocolius ampelius Bonaparte. Bull. Nat. Hist. Res. Cent., 7(1):142-166.

26. Siman, H.Y. and Bunni, M.K. 1978. Nesting of the grey hypocolius Hypocolius ampelinus Bonaparte in Umm Al Khanazeer Island, Baghdad Bull. Nat. Hist. Res. Cent., 7(2):69-83.

27. Spellman, Garth M.; Alice Cibois; Robert G. Moyle; Kevin Winker; F. Keith Barker. 2008. Clarifying the systematic of an enigmatic avian lineage: What is a bombycillid?  Molecular Phylogenetics and Evolution 49 (3): 1036–1040.

28. Tiwari, J.K; Varu, S.N; Himmatsinhji, M.K. 1996. The occurrence of Grey Hypocolius Hypocolius ampelinus in Kutch, Gujarat, India". Forktail 11: 33–38.

  • تاریخ دریافت: 01 اسفند 1389
  • تاریخ بازنگری: 10 آبان 1391
  • تاریخ پذیرش: 05 آذر 1391