Document Type : Research Paper
Authors
Abstract
The hematological parameters and effect parasite infection of the pike, Esox lucius, obtained from Anzali wetland, between October 2010 and Septamber 2011. A total of 120 specimens were carried out randomly from commercial fishing. Biometry, blood taking and age determination was performed respectively in the Anzali aquaculture research center of inner waters. The hematological parameters were examined by experimental and handy methods. After autopsy, identification of the present isolated parasites were carried out by the parasites key identification. This study revealed only parasites like Eustrongylides exises, Tetraonchus monenteron, Diplostomum spathaceum, Corynosoma Strumosum, Rhipdocotyle illense, caused changes in some hematological parameters.
Keywords
Main Subjects
اثرآلودگیهای انگلی روی برخی فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب انزلی linnaeus,1785) ( Esox lucius
فرزین جمال زاد فلاح1*، حسین خارا1، جواد دقیق روحی2 و محمد صیاد بورانی2
1 لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات
2 بندر انزلی، پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور
تاریخ دریافت: 6/10/89 تاریخ پذیرش: 6/3/92
چکیده
اردک ماهی) (Esox lucius مهمترین و با ارزشترین ماهی اقتصادی در تالاب انزلی بوده که دارای فراوانترین میزان صید (46 درصد) ، در بین ماهیان صید شده میباشد، بطوریکه سالانه به میزان 50 تا 110 تن از این تالاب صید میشود. با توجه به عدم وجود داده های دقیقی در مورد فاکتورهای خونی این گونه و تاثیرآلودگیهای انگلی بر روی مقادیر طبیعی آنها، صید تعداد 120 عدد اردک ماهی بصورت تصادفی در تالاب انزلی از پائیز سال 1388 تا تابستان سال 1389 صورت گرفته و به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی بندرانزلی منتقل شدند، پس از بررسیهای زیست سنجی و تعیین سن ماهیان از آنها خونگیری به عمل آمده سپس فاکتورها و شاخصهای خونی با روشهای دستی و استاندارد آزمایشگاهی تعیین گردیدند. سپس ماهیان صید شده کالبدگشائی شده، انگلهای موجود جداسازی و با استفاده از کلیدهای شناسائی معتبر مورد شناسائی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که از بین10 انگل جداسازی شده فقط انگلهای Eustrongylides exises، Tetraonchus monenteron، Diplostomum spathaceum، Corynosoma Strumosum، Rhipdocotyle illense ، سبب تغییر در مقادیر طبیعی برخی از فاکتورهای خونی گردیده و میزان آنها را دستخوش تغییر خواهد نمود.
واژه های کلیدی: تالاب انزلی، اردک ماهی، پارامترهای خون شناسی، انگل
* نویسنده مسئول، تلفن: 09111830525 ، پست الکترونیکی: farzin.jamalzad@gmail.com
مقدمه
خون به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول یکی از مهمترین مایعات بیولوژیک بدن بوده که تـحت تاثیر حالات مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک، ترکیبات آن دستخوش نـوسان و تغییر میگردند. لذا در اختیار داشتن مقادیر طبیعی پـارامترهای خونی و بررسی چگونگی تغییرات آنها در بیماریهای مختلف همـواره از ابزارهای مهم در تشخیص بسیاری ازبیمـاریهای آبزیان و از جمله ماهیان بوده و این مهم با تعیین مقادیر طبیعی پارامترهای خون ماهی به عنـوان مبنا و شاخصی برای مقایسه و قضاوت در تشخیص بیماریها مورد تاکید قرار گرفته است (3،20،23،19،22،36،32،37)، بطوریکه در آن با خونگیری از مـاهی و تعیین پارامترهای خونی و مقایسه با شرایط طبیعی، میتوان تا حدی از آن به عنوان یک ابزار پاراکلینیکی در تشخیــص بیماری استفاده کرد و در امر درمان آن کوشید (14).
اردک ماهی (linnaeus,1785 Esox lucius) یک منبع گرانقیمت و با ارزش غذائی برای قرنـها بوده است، بقایای اردک ماهی ازخاکبـرداریهای وابسته به تحقیقات باستـان شناسی در یـورک انگلستــان پیداشده که به زمان رم باستان بر میگردد (29). این ماهی در فوق راسته (Protacanthptergii)، راستــه اردک ماهی شکلان (Esociformes) و خانواده اردک ماهیان (Esocidae) قرار دارد که با نام انگلیسی و رایج Pike از مـاهیان بومی ایران است که در تالاب انزلی(16)، تالاب بوجاق کیاشهر(6) و تالاب امیر کلایه لاهیجان (7)، رودخانه سفید رود از دهانه تا سد تاریک و سرشاخه شاهرود (16)، رودخانه چمخاله لنگرود (8)، حوضه دریاچه نمک (دریاچه اطراف قزوین)(12). پراکنش داشته و زیست می کند.
تاکنون تحقیقات بسیار زیادی در رابطه با تاثیرات سن، جنس، تغذیه، گونه ماهی، دما، مواد سمی و آلایندهها، فلزات، شوری و عوامل محیطی بر روی فاکتورهای خونی ماهیان مختلف صورت گرفته ولی این تحقیقات در رابطه با بررسی اثر بیماریها و آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی ماهیان بسیار معدود و انگشت شمار بوده است .
بطوریکهHines وهمکاران در سال 1973به بررسی اثرات بیماری ایک بر روی فاکتورهای خونی ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) پرداختند (33).
Trombitskii در سال 1978 به بررسی فاکتورهای خونی کپورنقرهای Hypophthalmyihtys moltrix)) و ماهی (Ictiobus cyprinellus) آلوده به انگل (Diplostomum spathaceum) پرداخت (10).
Achuthan Nairو همکاران در سال 1983 به بررسی اثر آلودگی انگلی بــــه وسیله سخت پوست
(Alitropus typus) بر روی فاکتورهای خونی یک گونه از ماهی گواف (Channa striatus) پرداختند (18).
Boon و همکاران در سال 1990 اثرات مقادیر مختلف آلودگی به نماتود (Anguillicola crassus) بر روی فـاکتورهای خونی مارماهی اروپائی (Anguilla anguilla ) را بررسی کردند(26).
Tavares dias و همکاران در سال 2007 به بررسی فاکتورهای خونی هیبرید Tambacu آلوده شده به وسیله سخت پوست (Dolops carvalhoi) پرداختند(39).
در ایران نیز تحقیقات بسیار اندکی در رابطه با اثر آلودگیهای انگلی برروی فاکتورهای خونی ماهیان مختلف صورت گرفته و اکثر این تحقیقات معدود نیز بر روی ماهیان دریائی متمرکز بوده و کمتر به ماهیان تالابی پرداخته شده است.
بطوریکه سارنگ در سال 1385 به بررسی فــاکتورهای خونی سیاه ماهی(Varicorhinus capoeta) آلوده به انگل Clinostomum complanatum)) پرداخت (11).
سلیمانی و همکاران در سال 1387 به بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی(Cyprinus carpio) مبتلا به ایک پرداختند(15).
موحد در سال 1388 به بررسی اثر آلودگیهای انگلی برروی فاکتورهای خونی ماهی سوف سفید
(Sander lucioperca) دریای خزر پرداخت (17).
حیات بخش در سال 1389به بررسی اثر آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی ماهی سیم (Abramis brama orientalis) دریای خزر پرداخت (5).
جمال زاده و همکاران در سال 1389 به بررسی مقایسهای فـاکتورهای خونی آزاد ماهی دریای خزر
(Salmo trutta caspius) سالم و دارای آلودگی قارچی Saprolegnia پرداختند (31).
با توجه به رژیم غذائی خاص اردک ماهی و قرار گرفتن آن در بالای هرم غذائی، این گونه دارای انـگلهای متعددی میباشد و همچنین با عنایت به اینکه این ماهی دارای اهمیت شیلاتی بوده و مورد مصرف انسانی قرار میگیرد، علاوه بر این با توجه به عدم انجام تحقیقاتی در مورد فاکتورهای خونی این گونه و تاثیرآلودگیهای انگلی برروی میزان آنها، لذا در پی دستیابی به اهداف مورد اشاره، مقادیر طبیعی تعدادی از فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب بندر انزلی مورد سنجش وبررسی قرار گرفت تا به عنوان مبنا و معیاری برای مقایسه با حالات غیرطبیعی و در شرایط بیماری مورد بررسی قرار گیرد.
مواد و روشها
به منظور تعیین پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان تالاب بندر انزلی، تعداد 120 عدد اردک ماهی تالاب بندر انزلی به صورت تصادفی توسط تـــور تلهای مخروطی از پائیز سال 1388 تا تابستان سال 1389 صید گردید و با انتقال به مخازن آب مجهز به کپسول اکسیژن، به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی بندرانزلی منتقل شد و طی چند ساعت برای رفع استرسهای وارده ماهیان صید شده را در شرایط مطلوب نگهداری کرده و پس از بیهوش کردن ماهیان توسط پودر گل میخک هر ماهی با استفاده از تخته بیومتری، طول ماهی با دقت یک سانتیمتر و وزن ماهی با ترازوی دیجیتالی با حساسیت 1/0گرم اندازهگیری شد. برای تعیین سن ماهیان از روش فلس خوانی استفاده گردید (Nikolsky,1963) و محل برداشت فلس در قسمت میانی بدن، بین باله پشتی و خط جانبی می باشد. برای نمونه برداری از خون بلافاصله پس از خشک نمودن بدن ماهی با استفاده از سرنگ 2 سی سی هپارینه از سیاهرگ ساقه دمی آنها با زاویه 45 درجه خونگیری به عمل آمده و سپس نمونههای خون شمارهگذاری شده و در کنار یخ خشک به آزمایشگاه منتقل شدند. به منظور ارزیابی شــاخصهای خونی، هماتوکـــریت (HCT) مطابق روش گلدنفارب و همکاران (1971)، هموگلوبین (Hb) مطابق روش کــــولیر (1944)، بررسی اریتروسیتها (RBC) و لوکوسیتهای کل(WBC) مطابق روش مارتینز و همکاران (2004)، اندیس های گلبولی شامل متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) نیز مطابق روش وینتروب (1934) انجام شد. شمارش افتراقی لوکوسیتها نیز با استفاده از روش کلونتز(1994) صورت گرفت.
به منظور بررسی آلودگیهای انگلی اردک ماهیان تــالاب انزلی براساس روشهای متداول کالبدگشائی و انگل شناسی، آزمایشهای لازم بر روی پوست، آبشش، اندام های احشائی، عضلات، دستگاه گوارش و چشم ماهیان برای جداسازی انگلها انجام شد (34) انگلهای جدا شده پس از شستشو با فرمالین 10 درصد تثبیت و برای رنگ آمیزی، رنگ آلوم کارمن مورد استفاده قرار گرفت و جهت تثبیت تک یاختهها از محلول بوئن استفاده شده و سپس انگلها با استفاده از کلیدهای شناسائی معتبر مورد شناسائی قرار گرفتند (27).
پس از ثبت اطلاعات در فرمهای مربوطه، دادهها وارد رایانه شده و برای محاسبات آلودگیهای انگلی شامل میزان شیوع انگل، میانگین شدت آلودگی±انحراف معیار، میانگین فراوانی انگل± انحراف معیار و دامنه تعداد انگلها و همچنین برای محاسبات فاکتورهای خونی شامل مقدار میانگین، انحراف معیار، خطای استاندارد و مقدار حداقل و حداکثر هر یک از فاکتورها از نرم افزار 2007 EXCEL استفاده گردید. در انتها برای بررسی وجود یا عدم ارتباط بین انگلهای مختلف جداسازی شده از اردک ماهیان تالاب انزلی در فصول، جنسیتها، سنین مختلف نمونهبرداری شده از آزمون کای دو، به منظور بررسی وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی در فصول، جنسیت ها، سنین مختلف نمونهبرداری شده از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه، برای بررسی وجود اختلاف معنی دار آماری بین پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی از آزمون من ویتنی و برای بررسی وجود یا عدم ارتباط بین میزان فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی براساس آلودگی به انگلهای یافت شده با توجه به غیر نرمال بودن دادهها، برای انگلهای L. cyprinicea ، sp Dactylogyrus ، Tricodina sp از آزمون من ویتنی و برای انگلهای E. exises ،A. foliaceus ، D. spathaceum ، R.illense ،C. strumosum ،
T. monenteron ، R.acus از آزمون کروسکـال والیس به کمک نرم افزار آماری (ver18) SPSS استفاده گردید.
آماره آزمون بدین صورت بود که H0 = آلودگیهای انگلی در ایستگاهها، فصول، جنسیتها و سنین مختلف بر روی فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب انزلی اثر گذار است.
H1 = یکی از عوامل تاثیرگذار بر روی فاکتورهای خونی اردک ماهی می تواند آلودگیهای انگلی باشد.
نتایج
نتایج بررسیهای زیست سنجی بر روی 120 عدد اردک ماهی تالاب بندر انزلی در جدول 1 ارائه شده است که بر اساس آن بیشترین وزن کل ، طول کل ، طول چنگالی و طول استاندارد در سن 6 سال و کمترین آن در سن 1 سال می باشد (جدول 1).
جدول 1- نتایج بررسیهای زیست سنجی اردک ماهی تالاب انزلی (تعداد 120)
وزن کل (گرم) |
وزن شکم خالی (گرم) |
طول کل (سانتی متر) |
طول چنگالی (سانتی متر) |
طول استاندارد (سانتی متر) |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
97/759 ±15/897 |
59/702 ± 93/822 |
44/14± 28/49 |
95/13±13/44 |
45/13±23/42 |
194 |
185 |
29 |
25 |
23 |
3500 |
3260 |
89 |
83 |
79 |
جدول 2- جنس یا گونه انگل ، جایگاه، میزان شیوع ، میانگین شدت آلودگی ± انحراف معیار ، دامنه تعداد انگل در اردک ماهی تالاب انزلی (تعداد 120)
جنس یا گونه انگل |
جایگاه |
درصد آلودگی |
انحراف استاندارد ± میانگین شدت آلودگی |
دامنه تعداد انگل |
انحراف استاندارد ± میانگین فراوانی |
L. cyprinicea |
پوست |
66/6 |
89/0±75/1 |
3-1 |
11/0±49/0 |
E. exises |
روده |
66/26 |
12/14±56/18 |
60-1 |
76/3±36/11 |
Dactylogyrus sp |
آبشش |
66/6 |
41/1±2 |
5-1 |
13/0±61/0 |
A. foliaceus |
پوست |
66/6 |
75/3 ±12/6 |
3-1 |
09/0±39/0 |
D. spathaceum |
چشم |
33/13 |
34/1±25/2 |
4-1 |
3/0±90/0 |
R.illense |
روده |
33/13 |
91/26±5/88 |
300-3 |
8/11±25/54 |
C. strumosum |
روده |
66/6 |
12/6±375/7 |
18-1 |
49/0±37/2 |
Tricodina sp |
پوست |
33/3 |
50/2±25/4 |
7-1 |
14/0±86/0 |
T. monenteron |
آبشش |
33/13 |
88/22±5/ 35 |
60-2 |
7/4±59/14 |
R. acus |
روده |
66/6 |
10/2±875/2 |
7-1 |
19/0±88/0 |
جدول 3- مقایسه پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی سالم (72 عدد) وآلوده(48 عدد)
پارامترهای خونی |
ماهیان سالم |
ماهیان آلوده |
P |
P value |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
میانگین± انحراف معیار حداقل حداکثر |
|||
گلبولهای سفید (عدد درمیلی متر مکعب) |
41/1390±33/7033 |
47/1766±83/7095 |
004/0 |
*05/0< |
5400 |
4600 |
|||
10200 |
10500 |
|||
گلبولهای قرمز (عدد درمیلی متر مکعب) |
31/329550±67/1228166 |
93/181517 ±33/987083 |
000/0 |
***001/0< |
108000 |
810000 |
|||
1790000 |
1790000 |
|||
هموگلوبین (گرم دردسی لیتر) |
99/0±83/6 |
85/0±42/5 |
000/0 |
***001/0< |
5 |
4 |
|||
9 |
7 |
|||
هماتوکریت ( درصد ) |
49/5±44/29 |
57/2±02/23 |
000/0 |
***001/0< |
19 |
21 |
|||
42 |
28 |
|||
متوسط حجم گلبولی ( فمتولیتر ) |
60/41 ± 86/246 |
70/23±02/245 |
675/0 |
N.S |
176 |
182 |
|||
311 |
280 |
|||
متوسط هموگلوبین گلبولی ( پیکوگرم ) |
30/10±53/56 |
17/5±46/56 |
889/0 |
N.S |
42 |
48 |
|||
75 |
65 |
|||
متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها (گرم دردسی لیتر) |
29/1 ±01/23 |
22/1±31/22 |
001/0 |
*05/0< |
20 |
20 |
|||
20 |
25 |
|||
نوتروفیل ( درصد ) |
07/8±40/53 |
808/4± 31/36 |
217/0 |
N.S |
25 |
27 |
|||
52 |
40 |
|||
لنفوسیت ( درصد ) |
00/8±68/61 |
4/22±92/58 |
013/0 |
*05/0< |
45 |
52 |
|||
71 |
68 |
|||
مونوسیت ( درصد ) |
74/0±69/1 |
78/0±83/1 |
343/0 |
N.S |
1 |
1 |
|||
3 |
4 |
|||
ائوزینوفیل ( درصد ) |
81/0±04/2 |
87/0±73/1 |
037/0 |
*05/0< |
1 |
1 |
|||
4 |
3 |
وضعیت اردک ماهیان مورد مطالعه به لحاظ سلامتی به اینصورت بود که، تعداد 72 عدد از ماهیان مورد مطالعه سالم و فاقد آلودگی بودند که 60 %جمعیت ماهیان مورد بررسی ما را تشکیل میدهند. تعداد 48 عدد از ماهیان مورد بررسی دارای آلودگی به انواع آلودگیها بودند که 40% جمعیت ماهیان مورد بررسی ما را تشکیل می دهند.
همچنین نتایج حاصل از بررسیهای انگلشناسی در جدول 2 آمده است به طوریکه 2 گونه سخت پوست Argulus foliaceus وLernaea cyprinicea ، 2 گونه نماتود Eustrongylides exises و Raphidascaris acus 2گونه ترماتود مونوژن Tetraonchus monenteron وDactylogyrus sp ،1ترماتود دیژن Diplostomum spathaceum ،1 تک یاخته Tricodina sp ، اخارسر Corynosoma Strumosum، گونه کرم پهن Rhipdocotyle illense از این ماهیان جداسازی گردیدند (جدول 2، شکلهای 1-10) .
همچنین نتایج بررسی مقایسه ای پارامترهای خون شناسی در اردک ماهیان تالاب بندر انزلی سالم و آلوده ، به تفکیک در جدول 4 آمده است که نشان میدهد میزان گلبولهای سفید، متوسط هموگلوبین گلبولی، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها و درصد مونوسیت در ماهیان آلوده بالاتر از ماهیان سالم بوده ولی میزان گلبولهای قرمز، هموگلوبین ، هماتوکریت ، متوسط حجم گلبولی و درصد نوتروفیل، لنفوسیت و ائوزینوفیل در ماهیان سالم بالاتر از ماهیان آلـوده میباشد (جدول 3، شکلهای 11-18).
شکل1 : انگل Argulus foliaceus بزرگ نمائی 10× شکل2 : انگل Lernaea cyprinicea بزرگ نمائی 10×
شکل3: انگل Raphidascaris acus بزرگ نمائی10× شکل4 : انگل Eustrongylides exises بزرگ نمائی 10×
شکل 5 : انگل Tetraonchus monenteron بزرگ نمائی 10× شکل 6 : انگل Dactylogyrus sp بزرگ نمائی 10×
شکل7 : انگل Diplostomum spathaceum بزرگ نمائی 10× شکل8 : انگل Tricodina sp بزرگ نمائی 10×
شکل9 : انگل Corynosoma Strumosum بزرگ نمائی 10× شکل10 : انگل Rhipdocotyle illense بزرگ نمائی 10×
شکل 11) ائوزینوفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 100× شکل12) گلبول قرمز خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 40×
شکل 13) ترومبوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی100× شکل14) بازوفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی100×
شکل 15) گلبول قرمز نابالغ خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 100× شکل 16) لنفوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 40×
شکل17) مونوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 40× شکل18) نوتروفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 100×
علاوه بر این، نتایج وجود ارتباط یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگلهای مختلف به تفکیک در جدول 4 آمده است که بیانگر این مطلب بوده که بین آلودگی به انگلهای Argulus foliaceus ، Raphidascaris acus، Lernaea cyprinicea ، Dactylogyrus sp و Tricodina sp با همه فاکتورهای خونی در اردک ماهیان آلوده تالاب انزلی اختلاف معنیدار آماری وجود نداشته (05/0P>) یعنی انگلهای ذکر شده بالا بر روی پارامترهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی تاثیر نداشته و تغییری در میزان آنها ایجاد نمیکند ولی انگلهای Eustrongylides exises ، Tetraonchus monenteron ،Diplostomum spathaceum ، Corynosoma Strumosum ، illense Rhipdocotyle با برخی از فاکتورهای خونی در اردک ماهیان آلوده تالاب انزلی اختلاف معنیدار آماری وجوددارد (05/0P<،
001/0 P <) یعنی انگلهای ذکر شده بالا بر روی برخی از پارامترهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی تاثیر داشته و باعث تغییر در میزان آنها می گردد (جدول های 4 و 5).
جدول 4- بررسی وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگلهای مختلف ( با بکار بردن آزمون و من ویتنی )
فاکتورهای خونی |
Z |
P |
P value |
Lernaea cyprinicea |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
586/0- |
000/0 |
***001/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
717/0- |
473/0 |
N.S |
هموگلوبین |
548/0- |
583/0 |
N.S |
هماتوکریت |
592/0- |
554/0 |
N.S |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
329/1- |
184/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
718/0- |
473/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
823/0- |
411/0 |
N.S |
نوتروفیل |
769/2- |
006/0 |
*05/0< |
لنفوسیت |
584/1- |
113/0 |
N.S |
مونوسیت |
845/0- |
398/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
224/0- |
823/0 |
N.S |
Dactylogyrus sp |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
079/3- |
002/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
037/3- |
002/0 |
*05/0< |
هموگلوبین |
953/2- |
003/0 |
*05/0< |
هماتوکریت |
877/2- |
004/0 |
*05/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
907/0- |
364/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
042/0- |
966/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
295/2- |
022/0 |
*05/0< |
نوترفیل |
881/1- |
060/0 |
N.S |
لنفوسیت |
000/0 |
000/1 |
N.S |
مونوسیت |
153/3- |
002/0 |
*05/0< |
ائوزینوفیل |
401/3- |
001/0 |
*05/0< |
Tricodina sp |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
224/3- |
001/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
583/1- |
113/0 |
N.S |
هموگلوبین |
231/1- |
218/0 |
N.S |
هماتوکریت |
293/1- |
196/0 |
N.S |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
029/0- |
977/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
881/0- |
379/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
595/1- |
111/0 |
N.S |
نوترفیل |
881/0- |
378/0 |
N.S |
لنفوسیت |
409/1- |
159/0 |
N.S |
مونوسیت |
191/2- |
028/0 |
*05/0< |
ائوزینوفیل |
363/2- |
018/0 |
*05/0< |
N.S P =؛ 05/0 *P ≤؛ 001/0 P ≤***
جدول 5- بررسی وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگلهای مختلف ( با بکار بردن آزمون کروسکال والیس)
فاکتورهای خونی |
X2 |
P |
P value |
Argulus foliaceus |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
655/1- |
098/0 |
N.S |
تعداد گلبولهای قرمز |
655/1- |
098/0 |
N.S |
هموگلوبین |
655/1- |
098/0 |
N.S |
هماتوکریت |
655/1- |
098/0 |
N.S |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
655/1- |
098/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
655/1- |
098/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
552/0- |
581/0 |
N.S |
نوترفیل |
394/1- |
163/0 |
N.S |
لنفوسیت |
655/1- |
098/0 |
N.S |
مونوسیت |
655/1- |
098/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
871/1- |
061/0 |
N.S |
Raphidascaris acus |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
000/0 |
000/1 |
N.S |
تعداد گلبولهای قرمز |
000/0 |
000/1 |
N.S |
هموگلوبین |
000/0 |
000/1 |
N.S |
هماتوکریت |
000/0 |
000/1 |
N.S |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
000/0 |
000/1 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
000/0 |
000/1 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
000/0 |
000/1 |
N.S |
نوترفیل |
816/0- |
414/0 |
N.S |
لنفوسیت |
816/0- |
414/0 |
N.S |
مونوسیت |
816/0- |
414/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
000/0 |
000/1 |
N.S |
Eustrongylides exises |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
244/16 |
001/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
889/17 |
000/0 |
***001/0< |
هموگلوبین |
253/23 |
000/0 |
***001/0< |
هماتوکریت |
476/29 |
000/0 |
***001/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
103/7 |
069/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
498/4 |
213/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
568/14 |
002/0 |
*05/0< |
نوترفیل |
997/0 |
802/0 |
N.S |
لنفوسیت |
938/9 |
019/0 |
*05/0< |
مونوسیت |
313/1 |
726/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
244/16 |
005/0 |
*05/0< |
Diplostomum spathaceum |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
852/12 |
002/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
384/16 |
000/0 |
***001/0< |
هموگلوبین |
143/14 |
001/0 |
*05/0< |
هماتوکریت |
589/23 |
000/0 |
***001/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
320/3 |
190/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
858/3 |
145/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
390/5 |
068/0 |
N.S |
نوترفیل |
972/0 |
615/0 |
N.S |
لنفوسیت |
418/9 |
009/0 |
*05/0< |
مونوسیت |
033/1 |
597/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
498/3 |
175/0 |
N.S |
Rhipdocotyle illense |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
706/11 |
008/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
371/15 |
002/0 |
*05/0< |
هموگلوبین |
149/27 |
000/0 |
***001/0< |
هماتوکریت |
640/23 |
000/0 |
***001/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
176/3 |
365/0 |
N.S |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
677/1 |
642/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
190/20 |
000/0 |
***001/0< |
نوترفیل |
008/1 |
799/0 |
N.S |
لنفوسیت |
257/1 |
739/0 |
N.S |
مونوسیت |
293/1 |
514/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
843/18 |
000/0 |
***001/0< |
فاکتورهای خونی |
X2 |
P |
P value |
Tetraonchus monenteron |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
135/8 |
043/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
995/0 |
01/0 |
*05/0< |
هموگلوبین |
388/17 |
001/0 |
*05/0< |
هماتوکریت |
172/19 |
000/0 |
***001/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
977/8 |
030/0 |
*05/0< |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
899/5 |
117/0 |
N.S |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
123/6 |
106/0 |
N.S |
نوترفیل |
723/5 |
126/0 |
N.S |
لنفوسیت |
465/8 |
037/0 |
*05/0< |
مونوسیت |
660/7 |
054/0 |
N.S |
ائوزینوفیل |
726/5 |
126/0 |
N.S |
Corynosoma Strumosum |
|||
تعداد گلبولهای سفید |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
تعداد گلبولهای قرمز |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
هموگلوبین |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
هماتوکریت |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
میانگین متوسط حجم گلبولی |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
نوترفیل |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
لنفوسیت |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
مونوسیت |
000/7 |
030/0 |
*05/0< |
ائوزینوفیل |
000/0 |
000/1 |
N.S |
بحث
بافت خون شاخص مهمی برای وضعیت فیزیولوژیک اندامهای بدن در تشخیص سلامت یا بیماری و کنترل روند زیستی موجودات از جمله ماهیان می باشد و تجزیه و تحلیل شاخصهای خونی راهنمای با ارزشی در ارزیابی وضعیت زیستی آبزیان می باشد (1) . پارامترهای خونی جهت ارزیابی خصوصیات فیزیولوژیکی ماهی مورد استفاده قرار گرفته و تغییرات آنها بستگی به گونه ماهی، سن دوره رسیدگی جنسی و بیماری ها دارد (14) . تا کنون تحقیقات بسیار زیادی در رابطه با تاثیرات سن، جنس، تغذیه، گونه ماهی، دما، مواد سمی و آلایندهها، فلزات، شوری و عوامل محیطی بر روی فاکتورهای خونی ماهیان مختلف صورت گرفته ولی این تحقیقات در رابطه با بررسی اثر بیماریها و آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی ماهیان بسیار معدود بوده است.
بطوریکهHines وهمکاران در سال 1973 با بررسی اثرات بیماری ایک (Ich) بر روی فاکتورهای خونی ماهی کپور معمولی(Cyprinus carpio) دریافتند که تعداد لوکوسیتها در ماهی کپور آلوده شده با ایک در طی بیماری تغییر می کند، بطوریکه در اوایل بیماری تغییرات شدید و قابل ملاحظه ای در گلبولهای سفید ماهیان رخ میدهد، همزمان با کاهش شدید لنفوسیتها درصد نوتروفیلها افزایـش مییابد ولی تعداد کل لکوسیتها در طول دوره عفونت تغییری نمیکند (33).
Trombitskii در سال 1978 بیان کرده است که آلـــودگی به انگل (Diplostomumspathaceum) در کپورنقرهای Hypophthalmyihtys moltrix)) و ماهی
(Ictiobus cyprinellus) منجر به کم خونی و افزایش درصد نوتروفیل در خون آنها میشود (10).
Achuthan Nairو همکاران در سال 1983 با بررسی اثر آلودگی یک گونه از ماهی گـواف (Chana Striatus) به وسیله سخت پوست (Alitropus typus) دریافتند که میزان اریتروسیت، هموگلوبین و هماتوکریت در ماهیان آلوده کاهش یافته و بر عکس میزان متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH) ، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) همچنین درصد مونوسیت و نوتروفیل افزایش یافته است (18).
Boon و همکاران در سال 1990 اثرات مقادیر مختلف آلودگی به نماتود (Anguillicola crassus) بر روی فاکتورهای خونی مارماهی اروپائی (Anguilla anguilla) بررسی کردند و دریافتند که آلودگی به این انگل می تواند میزان هماتوکریت و پروتئین پلاسما را کاهش دهد (26).
در بررسی توسط Tavares dias و همکاران در سال 2007 بر روی فاکتورهای خونی هیبرید Tambacu آلوده شده به وسله یک گونه سخت پوست (Dolops carvalhoi) صورت گرفت، در خون ماهی آلوده کاهش میزان هماتوکریت و منیزیم و افزایش میزان غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) ، گلوکز پلاسما وپروتئین و سدیم را نشان می داد (39) .
در تحقیقی که توسطJamalzadeh و همکاران در سال 2009 بر روی بررسی مقایسهای فاکتورهای خونی آزاد ماهیان دریای خزر سالم و دارای آلودگی قارچی Saprolegnia انجام گرفت اختلاف معنیدار آماری را از نظر تعداد گلبولهای سفید و قرمز، میـــزان هموگلوبین و هماتوکریت و همچنین درصد نوتروفیل، لنفوسیت و مونوسیت و ائوزینوفیل نشان داد، ولی اختلاف معنیدار آماری را از نظر میزان متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) ، در ماهیان سالم و آلوده مشاهده نگردید (35).
در بررسی که توسط سارنگ در سال 1385 برروی فاکتورهای خونی سیاه ماهی (Varicorhinus capoeta) آلوده به انگل Clinostomum complanatum)) در دو ایستگاه مختلف انجام پذیرفت در بین فاکتورهای خونی اختلاف معنیدار آماری مشاهده نشد (11).
سلیمانی و همکاران در سال 1387 به بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی(Cyprinus carpio) مبتلا به ایک (Ich) پرداخته و دریافتند که درست یک هفته بعد از مقابله ماهیان با انگل ایک، میزان هماتوکریت، تعداد گلبولهای سفید و قرمز، درصد ائوزینوفیلها و نوتروفیلها اختلاف معنیداری را در بین گروههای مختلف نشان داد، اما درصد لنفوسیتها، مونوسیتها و نوتروفیلها اختلاف معنی داری را در بین گروههای مختلف نشان ندادند. اما در هفته دوم تعداد گلبولهای سفید و قرمز، درصد ائوزینوفیلها و نوتروفیلها و بازوفیلها بین تیمارها اختلاف معنیداری را نشان نداد. میزان هماتوکریت و تعداد گلبولهای قرمز و درصد لنفوسیتها و مونوسیتها اختلاف معنیداری را نشان داد همچنین طی روند بیماری به طور معنیدار کاهش یافت و برخلاف آن افزایش معنیدار لنفوسیتها مشاهده گردید (15).
در بررسی فاکتورهای خونی ماهی ماهی سوف سفید دریای خزر (Sander lucioperca ) آلوده به انگلهای مختلف که توسط موحد در سال1388صورت گرفت مشاهده گردید که آلودگیهای انگلی بر روی میزان لنفوسیت و نوتروفیل تفاوت معنیدار و افزایشی داشتند (17).
در بررسی فاکتورهای خونی ماهی سیم دریای خزر (Abramis brama orientalis) آلوده به انگلها که توسط حیات بخش در سال 1389 انجام پذیرفت آلودگیهای انگلی بر روی میزان گلبول سفید، هماتوکریت، هموگلوبین، متوسط حجم گلبولی(MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC)، لنفوسیت و نوتروفیل اثر معنیدار و افزایشی داشتند (5).
در بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی مبتلا به ایک (Ich) که توسط سلیمانی و همکاران در سال 1378 صورت گرفت طی روند بیماری، درصد لنفوسیتها به طور معنیداری کاهش نشان داد و برخلاف آن افزایش معنیدار نوتروفیلها مشاهده گردید. در تحقیق حاضر بین برخی از فاکتورهای خونی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی اختلاف معنیدار آماری مشـاهده گردید. تعداد فاکتورهای خونی ممکن است در اثر بیماری و یا عوامل فیزیولوژیکی تغییر کند ماهیانی که دارای بیـماریهای انگلی و عفونی میشوند و یا در معرض استرس قرار می گیرند ممکن است میزان کمتری لنفوسیت داشته باشند نوتروفیلها ممکن است در خـــون افزایش یابند که در اثر یک پاسخ غیر اختصاصی به انـواع محـرکات استرس زا روی می دهـد (28) که با نتایج فوق الذکر همخوانی دارد. بررسی فـاکتورهای خونی ماهیان به دلیل آگاهی یافتن از مقدار توانایی و ظرفیت فیزیولوژیکی آنها اهمیت دارد (19) میزان هماتوکریت و هموگلوبین به عنوان شاخص و معیاری برای درک میزان ظرفیت حمل اکسیژنی در ماهیان استخوانی میباشد، همچنین این فاکتورها برای دانستن میزان محدودیت گونههای ماهیان استخوانی در حمل اکسیژنی اهمیت دارند (19) قاعدتاً ماهیان بیمار به علــت فـعالیتهای فیزیولوژیکی محدودتر توانایی کمتری در حمل اکسیژن داشته که باعث کاهش میزان هماتوکریت و هموگلوبین در آنها خواهد گشت کــه با نتایج فوق الذکر همخوانی دارد.
در برخی از بیماریهای عفونی (باکتریایی، ویروسی و کمتر در انگلی) برخی از پارامترهای خونشناسی دستخوش تغییرات کمی و کیفی میشوند و غالباً بعضی از آنها مثل تعداد گلبولهای قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین به شدت کاسته میگردد به عنوان مثال در بیماریهای سپتی سمی دهنده همراه با خونریزی (بیماریهای ویروسی شامل سپتی سمی هموراژیک ویروسی (VHS)، بیماری نکروز عفونی پانکراس (IPN)، نکروز عفونی بافت خونساز (IHN) و بعضی بیماریهای باکتریایی مثل Vibriosis) ، furunculosis، streptococcosis، Yersiniosis) (21) . در این دسته از بیماریها به جهت خارج شدن خون از مویرگها و خونریزیهای به شکل ریز ماهی دچار کم خونی می شود و اشکال گلبول قرمز و اندازهگلبول قرمز (MCV) با تغییر مواجه میشود (Anisositosis , Poikilocytosis). اما در بیماریهای انگلی این تغییرات کمتر اتفاق میافتد مگر در بیماریهای انگلی خونخوار مثلاً در زالوها، Nitzschia در ماهی خاویاری، در Trypanosoma در ماهی سوف (4) .این حالت وقتی بیشتر اتفاق میافتد که تعداد لاروها در داخل بافتها از لحاظ شدت آلودگی به گونهای باشد که تحریک مستمر بافت را به دنبال داشته باشد. نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر نیز موید این مطلب است که تغییرات هماتولوژیکال مثل کاهش گلبولهای قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین در ماهی آلوده اختلاف معنیدار بوده و در حالت طبیعی نیز این شکل وجود دارد با توجه به اینکه انگلهای مذکور انگل خونخوار نبوده و تنها از بافتهای محل استقرار خود تغذیه نمودهاند جای تامل و بررسی بیشتری دارد.
نتیجه گیری کلی اینکه تفاوت شرایط تغذیهای، محیطی، گونه ماهی، سن، جنس، زمان نمونهگیری، چگونگی تهیه نمونه، دقت و حساسیت روشهای اندازهگیری از جمله فاکتورهائی است که میتواند عامل تفاوت نتایج بدست آمده باشد اما با توجه به محدودیت منابع ومطالعات نسبتاً اندک صورت گرفته بر روی پارامترهای خونشناسی آبزیان به نظر می رسد باید مطالعات بیشتری در ارتباط با پارامترهای خونی آبزیان و چگونگی تغییرات آن در شرایط مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک صورت گیرد تا به موازات تنوع پارامترهای مورد بررسی بتوان پاسخگوی نیازهای علمی در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریهای آن بود.
سپاسگزاری
بدین وسیله از جناب آقای دکتر فریبرز جمال زاد فلاح به دلیل مساعدتهای فراوان و تمامی بزرگوارانی که در انجام این پژوهش ما را یاری نمودند نهایت قدردانی را داریم.