ویژگی­های زیستی شب­پره خرنوبEctomyelois ceratoniae (Zeller) (Lepidoptera: Pyralidae) روی دو رقم تجاری پسته و غذای مصنوعی

نعیمه تیموری¹، جلال جلالی سندی^1* و علی جعفری ندوشن² 

¹ رشت، دانشگاه گیلان، دانشکده کشاورزی، گروه گیاه پزشکی

² یزد، مرکز تحقیقات انار کشور 

تاریخ دریافت: 10/10/90             تاریخ پذیرش: 1/9/91 

چکیده

شب­پره خرنوب  Ectomyielois ceratoniae ( Zeller) (Lepidoptera: Pyralidae)یکی از آفات جدی انار در ایران است. این حشره هم­چنین روی تعداد زیادی از میوه­ها و میوه­های خشک در انبار مشاهده شده است. ویژگی­های زیستی شب­پره خرنوب  (Ectomyielois ceratoniae)در شرایط دمایی 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی روی دو رقم تجاری پسته (اکبری و کله­قوچی) و غذای مصنوعی بررسی شد. کوتاه­ترین دوره رشدی لارو مربوط به غذای مصنوعی و طولانی­ترین آن مربوط به پسته کله­قوچی بود.  بیشترین مقادیر نرخ ذاتی افزایش جمعیت، نرخ متناهی افزایش جمعیت، نرخ خالص تولید­مثل و نرخ ناخالص تولید­مثل در حشرات پرورش یافته روی غذای مصنوعی مشاهده شد. این پارامترها در غذای مصنوعی به ترتیب 0064/0±1407/0روز ^1-، 0075/0± 151/ 1روز ^1-، 44/10 ± 94/58 نتاج ماده و 09/2 ±02/95 تخم/ ماده به دست آمد. متوسط مدت زمان یک نسل آفت روی سه میزبان غذای مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله­قوچی به ترتیب 33/0± 05/29، 21/0 ± 92/31 و 27/0 ± 1/33 روز محاسبه شد. غذای مصنوعی به دلیل دوره زندگی کوتاهتر، درصد بالاتر بقا و مقدار تخم بیشتر میزبان مناسب­تری برای آفت محسوب می­شود. این اطلاعات اشاره به نقش میزبان در افزایش جمعیت آفت دارد.

واژه­های کلیدی: Ectomyelois ceratoniae ، پسته، دموگرافی

^*نویسنده مسئول، تلفن: 09113309574 ، پست الکترونیکی: jjalali@guilan.ac.ir

مقدمه

درخت پسته اهلی (Pistacia vera L) متعلق به تیره سماق (Anacardiaceae) است. جنس Pistaciae دارای 11 گونه است که همگی از خود، تربانتین یا سقز ترشح می­کنند. گیاهان این تیره به صورت درخت یا درختچه هستند (1). آفات متنوعی به قسمت­های مختلف این درخت حمله می کنند و به ریشه، تنه، سرشاخه، برگ و میوه آن صدمه می زنند و در بین آنها عده­ای به خوشه، میوه و دانه­های پسته از ابتدای تشکیل تا رسیدن کامل و حتی پس از برداشت در انبار خسارت می­زنند و گروهی به طور عمده از مغز پسته تغذیه می­کنند، این گروه به اصطلاح به نام میوه­خوار، مغزخوار و دانه­خوار معروفند. یکی از این آفات، شب­پره خرنوب می­باشد. این آفت در ایران بیشتر با نام کرم گلوگاه انار شناخته می­شود. شب­پره خرنوب (Ectomyielois ceratoniae ( Zeller) (Lepidoptera: Pyralidae، روی پسته هم در طبیعت، هنگام رسیدن محصول و هم در انبار در مدت نگه­داری، زیان­های قابل توجهی وارد می­سازد (3). Rice (1987) و Halperin (1986) به ترتیب از کالیفرنیا و فلسطین دو گونه شب­پرهApomyelois transitella (Walker)  وEctomyelois ceratoniae (Zeller) را که از مغز پسته در مناطق یاد شده تغذیه می­کنند گزارش کردند.

 در میوه پسته لارو قادر به تغذیه از پوسته نرم پسته به دلیل وجود مواد صمغی و فنولی نمی­باشد و رشد و نمو لاروها وابسته به دستیابی آنها به مغز پسته می­باشد. از جمله میزبان­های دیگر این آفت مرکبات و خرما نیز ذکر شده است، همچنین فعالیت این شب­پره روی انجیر (2) و پسته (3) در ایران گزارش شده است. زمستان­گذرانی حشره در طبیعت به صورت لارو­های سنین مختلف در داخل دانه های پسته انجام می­شود (3). در رفسنجان حشرات کامل از اواخر فروردین در طبیعت شروع به پرواز روی میزبان­های بهاره کرده و روی آنها از جمله انار تخم­گذاری می­کنند (3).

میوه پسته قبل از مغزدار شدن و مساعد شدن پوسته روئی مورد حمله این حشره قرار نمی­گیرد به عبارت دیگر این حشره در فصل بهار و ابتدای تابستان روی میزبان یا میزبان­های دیگر به سر می­برد اما با فراهم شدن شرایط، زندگی خود را روی میوه پسته شروع و ادامه می­دهد تخم ریزی در میو­ه­هایی که در آن ترکیدگی وجود دارد انجام می­شودو سپس تمامی مراحل تکاملی آفت درون میوه انجام می­گیرد. با توجه به اینکه میزان جمعیت حشره روی میزبان واسط در بهار و اوایل تابستان در مقدار آلودگی دانه­های پسته در زمان رسیدن مؤثر است لذا از بین بردن آفت در میزبان های واسط به کاهش آلودگی در میوه پسته کمک می­کند به عنوان مثال در میزبان واسطی چون انار با از بین بردن محل تخم­ریزی آفت (پرچم)، انهدام میوه­های آلوده و یا استفاده از زنبورهای تریکوگراما (Trichogramma sp.) می­توان تا حدودی موجب کاهش جمعیت آفت شد. بنابراین میزان آلودگی در میزبان واسط و وجود ترکیدگی در پوسته روئی دانه­های پسته از عوامل عمده استقرار این حشره در باغ­های پسته می­باشد (3).

پارامترهای جمعیتی برای اندازه­گیری توانایی رشد جمعیت یک گونه در شرایط خاص حائز اهمیت هستند. این پارامترها همچنین به عنوان شاخص­های نرخ رشد جمعیت در پاسخ به شرایط انتخابی و شرایط اقلیمی برای ارزیابی توانایی رشد جمعیت یک آفت در یک منطقه جدید مورد استفاده قرار می­گیرند (18). ایجاد جدول­های زندگی برای مطالعه دینامیک­های مرتبط با توانایی رشد مناسب هستند که همچنین به عنوان پارامتر­های دموگرافیک نامیده می شوند (6 و 7). جدول­های زندگی و تولید­مثل ابزار­های قوی برای تجزیه و تحلیل و درک تأثیر یک عامل خارجی روی رشد، بقا، تولیدمثل و نرخ افزایش جمعیت یک حشره هستند (5 و 13).

بررسی منابع نشان می­دهد که تاکنون مطالعات جامعی در زمینه دموگرافی این حشره روی ارقام تجاری اکبری و کله­قوچی وغذای مصنوعی صورت نگرفته است و از آنجایی که لازمه تحقیق در زمینه کنترل این آفت پرورش انبوه آن در شرایط آزمایشگاهی می­باشد لذا در تحقیق حاضر بررسی­های ذکر شده مورد ارزیابی قرار گرفت.

مواد و روشها

جمع­آوری نمونه و پرورش: میوه­های انار آلوده از انارستان­های مرکز تحقیقات کشاورزی یزد جمع­آوری و به آزمایشگاه منتقل شد. سپس لاروها از درون میوه­های آلوده جداسازی شدند و روی میزبانهای مختلف (اکبری و کله­قوچی وغذای مصنوعی) به صورت جداگانه در ظروف پرورش به ابعاد 20×30×13 سانتی­متر قرار گرفتند. پس از سپری شدن سه نسل در آزمایشگاه، حشرات پرورش یافته روی هر کدام از ارقام پسته و غذای مصنوعی به طور جداگانه تخم­گیری شدند و اجازه داده شد تا تخم­ها تفریخ شوند. تمامی آزمایش­ها داخل اتاق دمای ثابت (1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصد و دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی) انجام شد.

آماده سازی غذای مصنوعی: رژیم غذایی مصنوعی استفاده شده بر اساس روش Gothilf (1968) با اعمال تغییراتی به صورت زیر تهیه شد: آرد 72 گرم، مخمر 1 گرم، گلیسیرین 10 گرم، عسل 12 گرم، آب 5 سی­سی، این مواد توسط مخلوط کن با هم مخلوط شدند.

تعیین جدول زندگی: تعداد 150 عدد ظرف درپوش­دار پلاستیکی به ابعاد 5/3× 7×5 سانتی­متر انتخاب شد که تعدادی سوراخ ریز روی درپوش­ها جهت تهویه مناسب تعبیه شد. در ادامه مقدار معینی پسته و غذای مصنوعی برای هر تیمار وزن و درون ظرف قرار داده شد. در هر ظرف یک عدد لارو سن یک گذاشته شد و ظروف حاوی حشرات از مرحله تخم تا پایان عمر حشرات کامل به صورت روزانه به طور دقیق مورد بررسی قرار گرفت. تعداد سنین لاروی با مشاهده باقیمانده کپسول سر تعیین شد. شب پره­های حاصل پس از تعیین جنسیت و شمارش به قفس­های جفت­گیری منتقل و در 24 ساعت بعد به ظروف تخم­گیری انتقال داده شدند. این ظروف شامل یک ظرف پتری به قطر 9 سانتی­متر که کف آن با پارچه پوشیده شده و یک کاسه پلاستیکی به قطر 8 سانتی­متر با سوراخ­هایی برای تهویه بود. تعداد تخم­ها روزانه تا زمان مرگ حشره ماده شمارش شد و نگه­داری به منظور تعیین تعداد تخم­های بارور و نابارور صورت گرفت. در طول دوره پرورش و تخم­گیری رل­پنبه­های آغشته به آب برای تغذیه شب­پره­ها در نظر گرفته شد.

با استناد به داده­های مطالعات زیستی، جدول زندگی این حشره به روش دو جنس و بر اساس یک برنامه رایانه­ای (TWOSEX-MSChart) (9) تهیه شد، و تغییرات روزانه برای هر یک از مراحل رشدی به طور جداگانه روی سه میزبان در نظر گرفته شد. در این بررسی نرخ تولیدمثل خالص (R₀) تعداد نسل ماده که به وسیله ماده تولید می شود، نرخ ذاتی افزایش جمعیت (r_m) که به عنوان تعداد ماده­های تولید شده در روز است. ظرفیت کامل افزایش(λ) که به معنی تعداد دورانی است که یک جمعیت در واحد خود را افزایش می­دهد. متوسط مدت زمان یک نسل (T) که بنا به تعریف عبارت است از " مدت زمانی که یک جمعیت نیاز دارد که به اندازه نرخ خالص تولیدمثل افزایش یابد". مقدار تولید مثل (V_ij)، که بنا به تعریف فیشر عبارت است از "تعداد نتاجی که انتظار می‌رود توسط یک فرد در سن i و در مرحله رشدیj   در باقی مانده عمرش تولید ‌شود" یا به عبارت دیگر مقدار تولید مثل، معیار ویژه سنی است که مشارکت نسبی هر گروه سنی را با نسل‌های آینده بیان می‌کند (10) و نرخ های بقای ویژه سن-مرحله (S_xj)، باروری ویژه مرحله-سن (F_XJ) و نرخ بقای ویژه نسل(I_x) مورد ارزیابی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از نرم­افزار SAS (Version 9.00 (Ts M0)) (17) انجام شد. مقایسه میانگین­ها بر اساس آزمون توکی در سطح 5 درصد انجام پذیرفت. برای ترسیم نمودارها از نرم­افزار Excel استفاده شد.

نتایج و بحث 

در این بررسی تأثیر دو رقم تجاری پسته و رژیم غذایی مصنوعی بر مراحل مختلف رشدی (تخم، 5 سن لاروی، شفیره، حشره کامل) و فعالیت­های حشره کامل شب­پره خرنوب مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصله نشان داد بیشتر مراحل دوران رشدی شب­پره خرنوب در رژیم غذایی مصنوعی کوتاه­تر از دو رقم دیگر است. هم­چنین مطالعه حاضر نشان داد رقم گیاه میزبان تأثیر معنی­داری روی طول دوره انکوباسیون تخم در شب­پره خرنوب ندارد که با یافته­های مهرنژاد (1371) و نوروزی[91]  و همکاران (2008) مطابقت داشت (3 و16). بین طول دوره­ی لاروی در سه میزبان مورد مطالعه تفاوت معنی­دار مشاهده شد (P<0.05). نوروزی و همکاران (2008) اثر رژیم غذایی بر طول دوره لاروی را مطالعه و گزارش کردند که این زمان در شب­پره خرنوب روی چهار میزبان انار، انجیر، خرما و پسته به طور معنی­داری متفاوت است(16). بر اساس نتایج تحقیق حاضر، طول دوره شفیرگی در سه میزبان مورد مطالعه تفاوت اندکی دارد که معنی­دار نیست. نوروزی و همکاران (2008) نیز عنوان کردند که طول دوره شفیرگی در لاروهای شب­پره خرنوب پرورش یافته روی چهار میزبان رژیم غذایی تفاوت معنی­داری ندارند (P>0.05). نتایج این تحقیق نشان داد طول زندگی حشره کامل نر در سه میزبان مورد مطالعه دارای تفاوت معنی­دار نیست (P>0.05). اما در حشره کامل ماده بین پسته اکبری و غذای مصنوعی تفاوت معنی­دار است اما پسته کله­قوچی با دو میزبان تفاوت معنی­دار ندارد. مقایسه طول زندگی حشره کامل روی 4 رژیم غذایی نشان داد که تفاوت معنی داری در طول عمر حشرات کامل وجود ندارد (15). نتایج مطالعه زیست شناسیEctomyelois ceratoniae نسل سوم در شرایط آزمایشگاهی روی دو رقم پسته و غذای مصنوعی در جدول 1 آورده شده است.

جدول 1-  طول دوره مراحل رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی سه میزبان مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

حروف غیر مشترک دارای تفاوت معنی دار در سطح 5 درصد می باشند.

جدول 2- پارامترهای جمعیت پایدار شب­پره خرنوب پرورش یافته روی سه میزبان غذای مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله­قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

حروف غیر مشترک دارای تفاوت معنی دار در سطح 5 درصد می باشند

شکل 1- منحنی نرخ بقای ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 2- منحنی نرخ بقای ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته اکبری در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

تحلیل دموگرافیک Ectomyelois ceratoniae با استفاده از روش Chi and Liu (1985)(8): درک پارامترهای دموگرافی یک آفت برای توسعه استراتژی‌های مدیریت تلفیقی آفات ضروری است. این پارامترها نرخ رشد جمعیت یک حشره آفت را در نسل کنونی و بعدی فراهم می‌کنند (11).

شکل 3- منحنی نرخ بقای ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته کله­قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 4- منحنی امید به زندگی ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 5- منحنی امید به زندگی ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته اکبری در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

محققین زیادی به بررسی اثر رقم گیاه میزبان روی پارامترهای دموگرافی پرداخته­اند. عوامل مختلفی از قبیل مواد فرار گیاهی، مورفولوژی میزبان و کیفیت تغذیه­ای میزبان روی پارامترهای رشد جمعیت اثرگذارند (19). در مطالعه­ی حاضر مشخص شد که نوع میزبان روی پارامترهای جمعیتی شب­پره خرنوب تأثیر دارد. نرخ خالص تولید­مثل (R₀)، تعداد افراد ماده متولد شده از هر فرد ماده را با در نظر گرفتن مرگ­و­میر افراد ماده در هر مرحله سنی نشان می­دهد. مقدار این پارامتر برای شب­پره پرورش یافته روی غذای مصنوعی، پسته اکبری و کله­قوچی در جدول 2 آمده است. نرخ خالص تولید­مثل بیان کننده نرخ رشد هر نسل از جمعیت است.

نرخ ناخالص تولید­مثل (GRR)، از حاصل جمع ستون m_x به دست می­آید که مقدار آن برای
Ectomyelois ceratoniae پرورش یافته روی سه میزبان مورد بررسی در جدول 2 آورده شده است. نرخ ذاتی افزایش جمعیت (r_m)، نرخ رشد سرانه جمعیت بوده که مقدار آن برای شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله­قوچی در جدول 2 بیان شده است. مقدار پارامتر نرخ متناهی افزایش جمعیت (λ) برای میزبان­های مذکور برآورد و در جدول 2 ارائه شده است. با توجه به اینکه مقدار λ بیشتر از 1 است نتیجه­گیری می‌شود که میزان جمعیت با گذشت زمان افزایش می‌یابد. مقدار پارامتر متوسط مدت زمان یک نسل (T) برای شب­پره پرورش یافته روی غذای مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله­قوچی در جدول 2 آورده شده است. در مطالعه نوروزی و همکاران (2008) مقدار نرخ ذاتی افزایش جمعیت در انار، پسته، انجیر و خرما به ترتیب 013/0±107/0، 003/0±100/0، 0032/0±055/0 و 002/0±018/0 روز به دست آمد که بیشترین مقادیر مربوط به انار و پسته بود. مقادیر نرخ متناهی افزایش جمعیت و نرخ خالص تولیدمثل نیز در پسته و انار بیش از دو میزبان دیگر گزارش شد. که نشان می­داد انار و پسته نسبت به خرما و انجیر، منابع غذایی مناسب­تری برای رشد جمعیت شب­پره می­باشند (15). بر اساس نتایج نی و پرینگ (2008) مقادیر نرخ ذاتی افزایش جمعیت، نرخ متناهی افزایش جمعیت و نرخ خالص تولید مثل شب­پره خرنوب Ectomyelois ceratoniae روی خرمای رسیده (تمر) به ترتیب: 0928/0 روز، 0972/1 روز و 1/38 تخم/ ماده/ روز به دست آمد. این مقادیر نسبت به نتایج مربوط به حشرات پرورش یافته روی دو مرحله کیمری و خلال خرما کمتر بود (14).

یکی از مهم­ترین توابع زندگی، امید به زندگی (ex) در سن x می­باشد. در مرحله تخم (e₀) امید زندگی برای شب­پره پرورش یافته روی غذای مصنوعی، پسته اکبری و کله­قوچی به­ترتیب  76/30، 72/33 و 76/34 روز است.و سپس به آهستگی از میزان امید زندگی کاسته می­شود (شکل­های 1[92]  الی 6).

مقدار تولیدمثل (V_ij)، برای اولین بار توسط فیشر در سال 1930 ارائه شد و سپس توسط اکولوژیست‌های تکاملی و محققین ژنتیک به مفهوم نظری مورد استفاده قرار گرفت (6). نتایج برای گروه مورد مطالعه نشان می­دهد که در غذای مصنوعی شروع تولیدمثل از روز 22 می­باشد و اوج آن مربوط به روز 27 است و در روز 35 به پایان می­رسد. در پسته اکبری تخم­ریزی از روز 26 شروع می­شود و در روز 29 به اوج خود می­رسد، و در روز 36 تمام می­شود. در پسته کله­قوچی شروع تخم­ریزی روز 27 است در روز 30 به اوج خود می­رسد و در روز 37 به پایان­ می­رسد (شکل­های 7 الی 9).

در بررسی تابع بقا (lx) برای شب­پره پرورش یافته روی سه میزبان هیچ­گونه مرگ­ومیری در هیچ­یک از مراحل زندگی مشاهده نشد. در مرحله حشره کامل یعنی از روز ظهور تا پایان عمر میزان بقا همراه با افزایش سن، به­تدریج کاهش می­یابد. بنابراین تابع بقا یک تابع نزولی یکنواخت است (شکل­های 1 الی 3).

شکل 6- منحنی امید به زندگی ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته کله­قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 7- منحنی میزان تولید مثل ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 8- منحنی میزان تولید مثل ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته اکبری در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

ساده­ترین توصیف از مرگ­ومیر، توصیف گرافیکی آن می باشد، اگر بقا (lx) در برابر سن ترسیم شود، منحنی بقا حاصل می­شود که شکل این منحنی رابطه بین توزیع مرگ با سن را نشان می­دهد (18).

نرخ بقای ویژه سن-مرحله رشدی  (S_ij)احتمال بقاء افراد تازه متولد شده را در سن i و مرحله رشدی   jنشان می‌دهد. این پارامتر نه تنها توصیف کاملی از بقاء است بلکه تمایز مراحل رشدی و نرخ متنوع رشد و نمو را نیز نشان می‌دهد. با توجه به اینکه  S_ij تنوع در نرخ های رشد و نمو در میان افراد را در نظر می گیرد، ما را قادر می سازد، تا همپوشانی بین مراحل رشدی را توصیف کنیم (4). نرخ بقای ویژه –سن  (l_x)، باروری ویژه سن-مرحله رشدی حشرات ماده (f_x9)، باروری ویژه-سن (m_x) و آبستنی ویژه-سن (l_xm_x) شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی، پسته اکبری و پسته کله­قوچی در شکل­های 10 الی 12 نشان داده شده است.

شکل 9- منحنی میزان تولید مثل ویژه سن-مرحله رشدی شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته کله­قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 10- نرخ بقای ویژه –سن  (l_x)، باروری ویژه سن-مرحله رشدی حشرات ماده (f_x9)، باروری ویژه-سن (m_x) و آبستنی ویژه-سن (l_xm_x) شب­پره خرنوب پرورش یافته روی غذای مصنوعی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 11- نرخ بقای ویژه –سن  (l_x)، باروری ویژه سن-مرحله رشدی حشرات ماده (f_x9)، باروری ویژه-سن (m_x) و آبستنی ویژه-سن (l_xm_x) شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته اکبری در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

شکل 12- نرخ بقای ویژه –سن  (l_x)، باروری ویژه سن-مرحله رشدی حشرات ماده (f_x9)، باروری ویژه-سن (m_x) و آبستنی ویژه-سن (l_xm_x) شب­پره خرنوب پرورش یافته روی پسته کله­قوچی در دمای 1±30 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5±70 درصدو دوره نوری 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی.

نرخ بقای ویژه-سن احتمال بقا یک فرد تازه متولد شده تا سن x است و با ادغام همه افراد هر دو جنس محاسبه می شود. در واقع منحنی l_x شکل ساده­تر منحنی­های ارائه شده در شکل­های 1، 2 و 3 است. منحنی m_x بر اساس سن بعد از تولد رسم شده است. درصد بقاء (l_x)، در ابتدای عمر حشره بیشترین مقدار را داشته و با افزایش سن رو به کاهش می­گذارد.