بررسی رابطه پارامترهای اندازه و شکل لکه­های زیستگاه با غنا، تنوع و یکنواختی جانوران حوضه­آبخیز آدرشک (استان یزد- شیرکوه)

سمیه اراضی^*، محمدحسین ایران نژاد پاریزی، احد ستوده و بهمن کیانی

ایران، یزد، دانشگاه یزد، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط­زیست

تاریخ دریافت: 15/12/1400          تاریخ پذیرش: 08/01/1401

چکیده

لکه یک واحد از ساختار سیمای سرزمین و یا قسمت تقریباً همگنی از سرزمین می­باشد که از یک ساختار سلسله مراتبی برخوردار است و بعنوان اکوسیستمی همگن و قابل تشخیص که با محیط اطراف خودش کاملاً متمایز است در نظر گرفته می­شود. دو پارامتر اندازه و شکل لکه­های زیستگاهی بر انواع و تعداد جانوران درون آن تأثیر می­گذارد. این دو پارامتر، از مولفه­های مهم در طراحی و برنامه­ریزی مناطق جهت حفاظت از گونه­ها هستند. بهمین جهت، این پژوهش به مطالعه رابطه دو پارامتر اندازه و شکل لکه­های زیستگاهی در حوضه­آبخیز آدرشک پرداخته است. در طول فصل­های بهار و تابستان سال 1398 به شناسایی جانوران آدرشک پرداخته شد. در مجموع تعداد 14 گونه پستاندار و 26 گونه پرنده در آدرشک شناسایی شد. بیش­ترین مقدار غنا، تنوع و یکنواختی گونه­ای در لکه درختچه و کم­ترین مقدار در لکه بوته­زار و علفزار با تراکم بالا مشاهده شد. از نرم­افزار FRAGSTATS 4,2 برای محاسبه متریک­های مورد استفاده در پژوهش بهره گرفته شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از همبستگی اسپیرمن و مقادیر تنوع گونه­ای از شاخص­های شانون-وینر، سیمپسون، هیل، بریلویین و مک­آرتور، مقدار غنای گونه­ای با شاخص­های غنای مارگالف و من-هینیک محاسبه شد. نتایج نشان داد که بین شاخص تنوع سیمپسون و بریلویین و شاخص­های غنای مارگالف و من-هینیک با دو سنجه AREA و PARA رابطه معنی­داری وجود دارد. همچنین، بین شاخص­های تنوع­زیستی و پارامترهای فیزیکی لکه­ها ارتباط معنی­دار در سطح یک درصد مشاهده شد و در طراحی و مدیریت زیستگاه برای جانوران، لکه­های کوچک ارجحیت دارند.

واژه­های کلیدی: آدرشک، همبستگی، شاخص­های تنوع­زیستی، سنجه، یزد

* نویسنده مسئول، تلفن: 09906121994 ، پست الکترونیکی: somaye.arazi@stu.yazd.ac.ir

مقدمه

سیمای سرزمین موزائیکی بهم پیوسته و متشکل از زیستگاه­های گوناگون در نظر گرفته می­شود که در داخل محیط، یک فضای دو بعدی را اشغال می­نماید (16). این ساختار موزائیکی بهم پیوسته، از تکه­هایی به نام لکه تشکیل شده است که توسط نوارهای باریکی به نام کریدور با یکدیگر در اتباط­اند (18). لکه­ها و کریدورها در بستری بنام ماتریس که متصل­ترین و وسیع­ترین عنصر چشم­انداز شناخته می­شود پراکنده شده­اند (18). لکه از جمله مهمترین و اصلی­ترین اجزای ساختار موزائیکی سیمای سرزمین در نظر گرفته می­شود که بعنوان یک قسمت همگن از محیط اطراف خودش قابل تمایز است و این تمایز در اغلب موارد توسط خصوصیات زیستی لکه (همچون پوشش­گیاهی منحصر بفرد) و خصوصیات فیزیکی (همچون آب و دریاچه) و یا ترکیبی از هر دو ویژگی در شناسایی و تشخیص لکه­ها در ساختار سیمای سرزمین بکار می­رود (12). از نظر حیات وحش، لکه­ها بعنوان زیستگاه گونه­ها شناخته می­شوند (27). در مدیریت چشم­اندازها، حفاظت از زیستگاه­ها به نفع تنوع گونه­هاست و از آن رو ضرورت دارد که زیستگاه غذا، پوشش­گیاهی، آب و فضایی را تأمین می­کند که گونه­ها برای ادامه زندگی و تولیدمثل به آن نیاز دارند. در صورت تخریب زیستگاه یک گونه، آن گونه ناچار به انتشار در مکان جدیدی خواهد بود که نیازهای زیست شناختی­اش در آن مکان تحقق یابد، بدین ترتیب یا باید به محیط­زیستی در اسارت وارد شود و یا آنکه بمیرد (2) از این رو نابودی و ازدست دادن زیستگاه علت اصلی انقراض حیات­وحش شناخته می­شود. از نظر متخصصان تنوع­زیستی، محفوظ ماندن گونه­ها و واکنش­های بوم­شناختی سیمای سرزمین توسط نقشی که لکه­ها برای بقای گونه­های مختلف ایفاء می­کنند، مشخص شود. بر همین اساس، لکه­ها بعنوان زیستگاه یا محل تأمین منابع مورد نیاز برای بقای گونه­ها شناخته می­شوند. لکه­ها از حیث نقشی که در بوم­شناسی گونه­ها ایفا می­نمایند، دارای انواع گوناگونی هستند. بعنوان مثال، برخی از لکه­ها بمنظور غذایابی مورد استفاده قرار می­گیرند و برخی دیگر برای تولیدمثل، زنده ماندن گونه­ها در سرزمین به وجود لکه­های زیستگاهی، منابع کافی و توانایی جابجایی در بین لکه­ها بمنظور تأمین غذا، تولیدمثل، مهاجرت، انتشار و سکونت افراد، دانه و اسپر وابسته است (13). تغییر و نابودی زیستگاه­های طبیعی و تغییر نوع استفاده از زمین­های حاشیه مناطق حفاظت­شده به کاربری مسکونی، کشاورزی، صنایع و غیره موجب شده است که مناطق حفاظت­شده به جزیره­هایی تبدیل شوند که در بیرون از محیط آن­ها شرایط برای حیات گونه­ها نامطلوب باشد. بنابراین در فرایند گزینش و برنامه­ریزی مناطق لازم است تا علاوه بر توجه به هدف اولیه احداث، همچون حفظ تنوع­گونه­ای یا حفاظت از اکوسیستم یا گونه­های ویژه و منحصربفرد، به پارامترهای سیمای سرزمین و اهمیت شان در بقای بلندمدت گونه­ها توجه زیادی شود. اندازه، شکل، درجه انزوا و ارتباط با دیگر مناطق، مکمل بودن و تکرارپذیری از مواردی هستند که در برنامه­ریزی و گزینش مناطق لازم است تا مورد توجه قرارگیرند (9). پارامترهای مختلف سیمای سرزمین بر روی غنا و تنوع­گونه­ای زیستگاه­ها تأثیرگذار شناخته شده­اند. انتخاب متریک­های مطلوب متأثر از نوع مطالعه و یا هدف از برنامه­ریزی، خصوصیات سیمای سرزمین و ویژگی­های فرایندهای اکولوژیکی هستند (20). بنابراین مطالعه روی رابطه بین پارامترهای سیمای سرزمین و غنا، یکنواختی و تنوع­گونه­ای ابزار مهمی در امر حفاظت و مدیریت زیستگاه­ها محسوب می­گردد. باتوجه به اهمیت زیاد مساحت و شکل زیستگاه (اثرحاشیه­ای) بر بقای تنوع­زیستی، پژوهش­های اندکی در این زمینه در کشور ایران انجام گرفته است و مطالعه­های صورت گرفته نیز محدود به مطالعه پرندگان می­باشند (8). تأثیر اثر حاشیه­ای شامل بالا رفتن نرخ طعمه­خواری و تغییرات خرداقلیم می­شود که امکان دارد موجب پایین آمدن نرخ بقاء و میزان زاد و ولد شود. تأثیر کاهش مقدار لکه­های زیستگاهی و جمعیت­های کوچک که با استفاده از لکه لکه شدن سرزمین بوجود می­آیند، شامل بالا رفتن درون­آمیزی، کم شدن تنوع­ژنتیکی و افزایش آسیب­پذیری در مواجهه با حوادث تصادفی است. این اثرات به موجب کاهش مساحت لکه­ها شدت می­یابند بویژه اگر با اثرات ناشی از جدایی از لکه­های دیگر همراه باشند و از این جهت، احتمال نجات جمعیت یا ژن کم می­شود و یا به صفر می­رسد زیرا افراد قادر نیستند میان لکه­ها جابه جا و پراکنده شوند (14). پژوهش­های صورت گرفته بر تأثیر اثر حاشیه­ای بر جامعه پرندگان نشان­دهنده تأثیر منفی حاشیه بر غنا و تنوع گونه­ای بوده است (1، 3، 4، 8 و 10). مطالعات ملکیان و باقری (8 و 9) در شش منطقه حفاظت­شده استان کهکیلویه و بویراحمد نشان داد که بین دو پارامتر اندازه و شکل مناطق با غنا و تنوع پستانداران و پرندگان رابطه معنی­دار وجود دارد.

تخمین مساحت یک لکه (اندازه)، ضروری­ترین و مفیدترین اطلاعات موجود در سیمای سرزمین را به همراه دارد. این اطلاعات مفید نه تنها پایه و اساس اکثریت شاخص­های لکه، طبقه و منظره هستند، بلکه مساحت لکه در نوع خود از کاربردهای زیست محیطی زیادی برخوردار است. برای مثال، شواهد چشم­گیری وجود دارند که اثبات­کننده ارتباط زیاد میان غنای گونه­های پرندگان، حضور و فراوانی برخی از گونه­ها با اندازه لکه هستند (22). اکثر گونه­ها به مقدار مساحت کمی (حداقل مساحت مورد نیاز برای رفع تمام نیازمندیهای طول حیات) احتیاج دارند و برخی از گونه­ها نیز احتیاج دارند تا احتیاج­هایشان در لکه­های زیستگاهی مجاور برآورده شود. به بیان دیگر، اتصالات بین زیستگاه­های یک گونه باید وسیع­تر از کمترین مساحت اشغال یک لکه باشد. این گونه­ها در برخی موارد به عنوان گونه­های "حساس به منطقه" در نظر گرفته می­شوند. بنابراین، اطلاعات اندازه لکه به تنهایی قادر است بمنظور مدل­سازی غنای گونه­ها، اتصالات ساختاری لکه­ها، و الگوهای پراکنش گونه­ها در یک چشم­انداز با توجه به روابط تجربی مناسب حاصل از مطالعات پیمایشی مورد استفاده قرارگیرد (21). بنابراین، بررسی تأثیرپذیری غنا، تنوع و یکنواختی گونه­ای جانوران حوضه­آبخیز آدرشک از مشخصه­های فیزیکی لکه­ها (اندازه و شکل) هدف اصلی این پژوهش قرارگرفت. کشف این رابطه می­تواند مانع از دستکاری و برنامه­ریزی نادرست انسان در سرزمین شود، هم­چنین به مدیران، کمک قابل توجه­ای در معرفی زیستگاه­ها به مناطق حفاظت­شده بنماید. خصوصیات فضایی و بافت لکه­های منفرد توسط متریک­های لکه اندازه­گیری می­شوند (5). میزان اهمیت اطلاعات مشخصه­های فیزیکی لکه بستگی به هدف از اجرای پژوهش دارد (19). در مدل موزائیک سیمای سرزمین، چشم­انداز بصورت مجموعه­ای ناهمگن و پیچیده متشکل از لکه­های گوناگون دیده می­شود که نمی­توان آن را به سهولت در بین عناصر گسسته­ای همچون؛ لکه­ها، ماتریس وکریدورها طبقه­بندی نمود (24). مهم­ترین فایده مدل موزائیک سیمای سرزمین، نمایش حقیقی نحوه تعاملات موجود بین موجودات با الگوهای چشم­انداز شناخته شده است. بعنوان مثال، تعداد اندکی از ارگانیسم­ها وجود دارند، که عکس­العمل ضعیفی در برابر زیستگاه­ها (انواع لکه) نشان می­دهند، و از زیستگاه­ها متناسب با ظرفیت آن­ها استفاده می­نمایند. علاوه بر این، جابه جایی در بین تکه­های مختلف زیستگاه، معمولاً تحت تأثیر خصوصیات و نحوه قرارگیری کریدورها قرار دارد که بطور معمول براساس میزان قابلیت جاندار در انتشار و جابجایی مقدارش متفاوت است. ضروریترین نقطه ضعف مدل موزائیک سیمای سرزمین این است که به شناخت دقیق در مورد نحوه تعامل ارگانیسم­ها با الگوی چشم­انداز احتیاج دارد (15). در زمینه کاربرد نرم­افزار Google Earth در طراحی سیمای­سرزمین، Honjo و همکاران (17) و Shinozaki و همکاران (23) در ژاپن و Zeile و همکاران (25) در هند و Kolejka (26) مطالعاتی انجام دادند و نتایج مطالعات آنها نشان داده است که این نرم­افزار برای شبیه­سازی مناظر بسیار مناسب و مفید است و نقشه­های طبقه­بندی تهیه شده با این نرم­افزار از صحت بالایی برخوردار می­باشند.

مواد و روشها

موقعیت منطقه مورد مطالعه: محدوده­ای با مساحت 1575 هکتار تحت عنوان حوضه­آبخیز آدرشک با آب و هوای نیمه بیابانی و معتدل در 10 کیلومتری شهرستان مهریز و مجاورت منطقه حفاظت شده کالمند و بهادران، در موقعیت مکانی عرض جغرافیایی 54 درجه و 20 دقیقه تا 54 درجه و 18 دقیقه شرقی و طول جغرافیایی 31 درجه و 30 دقیقه تا 31 درجه و 20 دقیقه شمالی استان یزد قرار دارد (شکل1). در سراسر سطح این رویشگاه، پوشش­گیاهی بصورت علفزار، بوته­زار و لکه­های درختچه­ای و درخت­زار رویش یافته­اند که موجب افزایش زیبایی چشم­انداز زیستگاه، جذب پرندگان به منطقه گردیده­اند. علاوه بر آن، اهمیت گیاهان این زیستگاه، ارزش­های دارویی، اقتصادی، حفاظت خاک، پناهگاه و منبع تغذیه حیات­وحش نیز شناخته شدند. تنوع شکل­های رویشی گیاهان در کنار عواملی همچون؛ تغییرات دامنه ارتفاعی (3841-1892 متر)، تغیرات شیب (390-0درصد) و وجود منابع طبیعی چون؛ چشمه­ها، جویبارها و صخره­هایی با غارهای حیرت­آور، زیستگاه­هایی متنوع، بسیار امن و مطلوب برای زاد و ولد، بقا و حیات حیات­وحش گوناگونی از جمله پستانداران، پرندگان و خزندگان به­وجود آورده است.

شکل 1- موقعیت حوضه­آبخیز آدرشک در کشور و استان یزد

شناسایی لکه­های زیستگاهی: دراین پژوهش، در محیط نرم­افزار Arc GIS، با استفاده از نقشه توپوگرافی ژئورفرنس شده، مرز محدوده مطالعاتی طبق اصول کارتوگرافی (11) ترسیم شد. تشخیص لکه­های تشکیل­دهنده الگوی ساختار سیمای سرزمین آدرشک، مطابق Kolejka (26) از طریق تصاویر ماهواره­ای نرم­افزار Google Earth و GIS انجام شد. بدین منظور ابتدا از طریق بازدیدهای مکرر میدانی از منطقه شناخت کافی پیدا شد و لکه­ها با مشاهده مستقیم شناسایی شدند و موقعیت مکانی آن­ها توسط دستگاه موقعیت­یاب جهانی ((GPS) Global Positioning System) ثبت شدند و از این طریق نقشه واقعیت زمینی برای ارزیابی صحت شناسایی پدیده­ها از طریق تفسیر چشمی تهیه شد. آنگاه به روزترین و مناسب­ترین تصویر برای ترسیم نقشه ساختار سیمای سرزمین زیستگاه انتخاب شد و با کمک ابزارهای کاربردی نرم­افزار Google Earth لکه­های زیستگاه مورد مطالعه ترسیم و نقشه نهایی ساختار سیمای سرزمین آدرشک در محیط نرم­افزار ArcGIS نسخه 10,3 تهیه شد. در تهیه نقشه ساختار سیمای سرزمین آدرشک از مدل موزائیک چشم­انداز بهره گرفته شد. تفکیک تکه­های زیستگاه براساس منشأ لکه­ها، بافت، ترکیب گونه­ای، تغییرات شیب و ارتفاع لکه­ها، نقش کریدورها و آبراهه­ها انجام شد.

شناسایی و شمارش جانوران: بمنظور شناسایی و شمارش پستانداران و پرندگان زیستگاه، ابتدا در نرم­افزار Google Earth مسیرهای مناسب برای جستجو شناسایی و تعیین شدند. برای آماربرداری از جانوران منطقه از روش ترانسکت خطی تصادفی و پایش میدانی استفاده شد. بدین­صورت­که در نقاط انتخاب شده ترانسکت­هایی به طول صد متر انداخته و در راستای ترانسکت حرکت و در طول مسیر حرکت با کمک دوربین دوچشمی و دوربین دیجیتال پستانداران و پرندگان شناسایی و شمارش شدند. شناسایی جانوران از طریق مشاهده مستقیم و نمایه­های حیات­وحش انجام شد. موقعیت مکانی حضور گونه­های مشاهده شده با استفاده از دستگاه موقعیت­یاب جهانی ثبت شد.

شکل 2- ساختار سیمای سرزمین حوضه­آبخیز آدرشک

متریک­های سیمای سرزمین: دراین پژوهش، از نرم­افزار FRAGSTATS 4,2 برای محاسبه متریک­های مورد استفاده برای برآورد مساحت و یا اندازه لکه (AREA) و شکل لکه یا اثر حاشیه­ای (PARA) بهره گرفته شد. بدین منظور از لایه رستری الگوی ساختار سیمای سرزمین آدرشک با فرمت Image  استفاده و لایه مذکور در محیط نرم­افزار ArcGIS نسخه 10,3 تهیه شد.

نتایج

وضعیت شاخص­های تنوع­زیستی برای جانوران: نتایج نشان داد که، کم­ترین مقادیر شاخص­ها، به لکه با کاربری بوته­زار و علفزار با تراکم بالا دارای 2 نوع گونه جانوری و بیش­ترین مقدار به لکه با کاربری درختچه تعلق دارند (جدول­های 1 و 2).

جدول 1- مقادیر حداقل و حداکثر شاخص­های غنا و تنوع گونه­ای

جدول 2- مقادیر حداقل و حداکثر شاخص­های یکنواختی گونه­ای

نتایج تحلیل همبستگی بین شاخص­های غنا، یکنواختی و تنوع گونه­ای جانوران با سنجه­های سیمای سرزمین: نتایج تحلیل همبستگی میان شاخص­های تنوع­زیستی و سنجه­های سیمای سرزمین نشان داد که بین شاخص­های غنای مارگالف و من-هینیک و شاخص­های تنوع سیمپسون و بریلویین با مقادیر سنجه PARA، AREA و نوع شکل لکه (خطی یا دایره­ای) رابطه معنی­دار وجود دارد. همچنین بین متغیر تعداد گونه با شاخص­های نام­برده نیز رابطه معنی­دار مشاهده شده است.

مقادیر ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داده است که بین مقادیر سنجه PARA و AREA و نوع شکل لکه با شاخص بریلویین و متغیر تعداد گونه رابطه مستقیم وجود دارد و بین مقادیر این سنجه­ها با شاخص­های دیگر رابطه معکوس مشاهده شده است. نوع شکل لکه با متغیر تعداد گونه رابطه مستقیم و با شاخص­های غنای گونه­ای رابطه عکس دارد.

جدول3- مقادیر همبستگی شاخص­های غنا و تنوع با سنجه­های سیمای سرزمین

** معنی­دار در سطح یک درصد                      *معنی­دار در سطح 5 درصد           ns نبود رابطه معنی­دار

جدول 4- مقادیر همبستگی شاخص­های یکنواختی با سنجه­های سیمای سرزمین

نتایج سرشماری جانوران: در این پژوهش، تعداد 14 گونه پستاندار و 26 گونه پرنده، از طریق مشاهده مستقیم و نمایه­های حضور در آدرشک شناسایی شد. که از میان پستانداران گونه کل و بز وحشی و از بین پرندگان گونه کبک دارای بیش­ترین تعداد نمایه حضور هستند و تقریبا در سراسر زیستگاه پراکنش دارند (جدول­های 2و 1). تحلیل نقشه طبقه­بندی ساختار سیمای­سرزمین نشان داد که بر اساس منشا لکه، تعداد 14 نوع لکه در زیستگاه وجود دارد (شکل 2). با لحاظ کردن، تغییرات شیب، نقش کوریدورها و آبراهه­ها در مجموع تعداد 312 لکه زیستگاهی بدست آمد (شکل 2). شکل 3 نقشه­های پراکنش حیات­وحش (پرندگان و پستانداران) را در حوضه­آبخیز آدرشک نشان می­دهد.

جدول1- فهرست اسامی و فراوانی پستانداران شناسایی شده در حوضه­آبخیز آدرشک

جدول 2- فهرست اسامی و تعداد پرندگان شناسایی شده در حوضه­آبخیز ادرشک

نتایج تحلیل همبستگی میان شاخص­های تنوع­زیستی و سنجه­های سیمای­سرزمین نشان داد که بین شاخص­های غنای مارگالف و من-هینیک و شاخص­های تنوع سیمپسون و بریلویین با مقادیر سنجه PARA، AREA و نوع شکل لکه رابطه معنی­دار وجود دارد. همچنین بین متغیر تعداد گونه با شاخص­های مذکور نیز رابطه معنی­دار مشاهده شد.

شکل 3- نقاط حضور پرندگان و پستانداران در حوضه­آبخیز آدرشک

مقادیر ضریب همبستگی اسپیرمن نشان داد که بین مقادیر سنجه PARA و AREA و نوع شکل لکه با شاخص بریلویین و متغیر تعداد گونه رابطه مستقیم وجود دارد و بین مقادیر این سنجه­ها با شاخص­های دیگر رابطه معکوس مشاهده شد. نوع شکل لکه با متغیر تعداد گونه رابطه مستقیم و با شاخص­های غنای گونه­ای رابطه عکس دارد. برای نمونه شکل­های 4 و 5 رابطه غنای مارگالف را با سنجه­ها نشان می­دهد.

شکل 4- نمودار همبستگی اثر حاشیه با شاخص غنای مارگالف

شکل 5- نمودار همبستگی مساحت با غنای مارگالف

بحث و نتیجه­گیری

تاکنون مطالعاتی روی ساختار سیمای سرزمین و حیات­وحش حوضه­آبخیز آدرشک صورت نگرفته است. نتایج مطالعات میدانی در زیستگاه آدرشک نشان داد که علاوه بر گونه­های پستاندار شناسایی شده، گونه­های خزنده، دوزیست نیز در زیستگاه وجود دارند اما به دلیل کمبود وقت، هزینه و امکانات مطالعاتی، کوهستانی و صعب­العبور بودن قسمت­هایی از زیستگاه امکان شناسایی و مطالعه فراهم نشد. آثار حضور پستانداران کوچک جثه مانند دوپا، جرد و حفارها در منطقه مشاهده شد اما به ­دلیل فقدان دوربین تله و تله­های زنده­گیر امکان شناسایی آن­ها فراهم نشد. بهمین دلیل، در این پژوهش به مطالعه رابطه ساختار سیمای سرزمین با پرندگان و پستاندارانی که امکان شناسایی آن­ها فراهم بود پرداخته شد. بر اساس طبقه­بندی حفاظتی گونه­ها در اتحادیه بین­المللی حفاظت از طبیعت ((IUCN) International Union for Conservation of Nature) از میان پستانداران شناسایی شده در منطقه، گونه کل و بز، قوچ و میش و زرده­بر در رده آسیب­پذیر(VU)) Vulnerable )، کفتار راه­راه در رده نزدیک به تهدید ((NT) Near Threatened) قرار دارند. پلنگ که بعنوان بزرگترین گربه­سان ایرانی شناخته می­شود در رده خطر انقراض (Endangered (EN)) قرار دارد (7) و از میان پرندگان شناسایی شده، گونه دلیجه، قرقی و عقاب صحرایی در رده حمایت­شده و گونه عقاب طلایی در رده خطر انقراض (EN) قرار دارند (6). نتایج بازدیدهای میدانی نشان داد که عوامل متعددی چون، چرای دام اهلی، شکار غیرمجاز، تخریب مراتع برای فعالیت­های کشاورزی و برداشت گیاهان دارویی از عوامل تهدیدکننده حیات گیاهی و جانوری زیستگاه آدرشک محسوب می­شوند.

نتایج تحلیل همبستگی شاخص­های سیمای سرزمین با غنا و تنوع جانوران زیستگاه نشان داد که نسبت محیط به مساحت با شاخص غنای مارگالف و من-هینیک رابطه عکس و معنی­دار دارد. این امر نشان­دهنده ارجعیت لکه­های گرد که از نسبت محیط به مساحت کمتری برخوردارند، در طراحی و مدیریت زیستگاه جهت حفاظت از جانوران می­باشد. نتایج پژوهش­های ملیکان و باقری (9) در مناطق حفاظت­شده کهکیلویه و بویراحمد نیز نشان­دهنده این امر بوده است. پژوهشگران نشان داده­اند که نسبت محیط به مساحت یک منطقه، عامل مهم و پیش­بینی­کننده در حضور گونه­های پرنده و غنای گونه­ای آن منطقه است (8). در این پژوهش، مناطق، لکه­های زیستگاه هستند. مطابق نتایج بدست آمده، اثرحاشیه­ای با متغیر تعداد گونه­های جانوری و شاخص تنوع بریلویین رابطه مستقیم دارد. این امر نشان­دهنده کاهش تنوع گونه­ای جانوری با افزایش نسبت محیط به مساحت لکه­ها و تاثیرپذیری تنوع جانوران از اثرحاشیه­ای است. نتایج پژوهش­های ملیکان و باقری (9) در مناطق حفاظت­شده کهکیلویه و بویراحمد و مطالعات امینی تهرانی و عقیلی (1) بر روی اثرحاشیه بر جامعه پرندگان نشان­دهنده رابطه منفی غنای گونه­ای با اثرحاشیه بوده است.

مساحت لکه­ها با غنای گونه­های جانوری رابطه عکس نشان داده است که نشان­دهنده عدم ارجعیت لکه­های بزرگتر زیستگاه در طراحی و مدیریت مناطق حفاظت­شده است. تمام مطالعات روابط سنجه­های سیمای سرزمین با غنای گونه­ها در ایران در سطح مناطق حفاظت­شده و پارک­های شهری انجام گرفته و رابطه غنای جانوران را با مساحت مناطق مثبت نشان داده است (9 و 10). حال آن­که پژوهش حاضر، در سطح لکه­های زیستگاهی یک حوضه­آبخیز به بررسی مشخصه­های فیزیکی لکه­ها با غنای جانوران پرداخته است و نتیجه­ای عکس مطالعات پیشین نشان داده است. بازدیدهای میدانی، داده­های حضور جانوران و تفسیر چشمی زیستگاه در تصاویر نرم­افزار Google Earth نشان داده است که لکه­های کوچک زیستگاه، لکه­های درختچه و درختزار هستند که از غنای بالای پرندگان برخوردار هستند. نتایج بدست آمده اهمیت توجه به لکه­های کوچک زیستگاه را برای حفاظت پرندگان در هنگام طراحی و مدیریت نشان می­دهد. بر اساس نتایج پژوهش­های پیشین، لکه­هایی که ساختار پوشش­گیاهی پیچیده­ای دارند بر لکه­هایی با ساختار ساده، در جلب و حفاظت پرندگان برتری دارند و غنای گونه­ای جوامع پرندگان با افزایش تنوع گونه­ای چوبی و افزایش تنوع اشکوب پوشش­گیاهی افزایش می­یابد (3 و 4). نتایج پژوهش حاضر، نشان­دهنده این امر بوده است. مساحت لکه­ها با همه شاخص­های تنوع گونه­ای به جز شاخص تنوع بریلویین رابطه عکس دارد، این در حالی است که مساحت لکه­ها با  تعداد گونه­های جانوری رابطه مستقیم دارد بدین­صورت­که با افزایش مساحت لکه­ها بر تعداد گونه­ها افزوذه شده است. بنابراین نتیجه می­شود که شاخص تنوع بریلویین آزمون آماری­ مناسبی برای اندازه­گیری تنوع گونه­های جانوری زیستگاه آدرشک بوده­ است. وجود گونه­های نادر در زیستگاه باعث افزایش تنوع در لکه­ها می­شود (8). در مجموع نتایج بدست آمده نشان­دهنده تاثیرپذیری غنا و تنوع جانوران آدرشک از مشخصه­های فیزیکی لکه (اندازه و شکل) است. همچنین می­توان نتیجه گرفت که متریک­های سیمای سرزمین، ابزار مناسبی در طراحی و برنامه­ریزی مناطق جهت حفاظت گونه ­ها می­باشند. نتایج این پژوهش فقط بر مبنای رابطه همبستگی بین متغیرهای غنا، تنوع و یکنواختی گونه­های جانوری با فاکتورهای فیزیکی لکه­های زیستگاه (اندازه و شکل) بدست آمده است. بنابراین توصیه می­شود تا در هنگام طراحی و مدیریت زیستگاه، نقش مواردی چون شیب، ارتفاع، دامنه جغرافیایی، اکولوژی و خصوصیات رفتاری جانوران، خصوصیات آب و خاک و اقلیم زیستگاه نیز بر غنا، تنوع و یکنواختی گونه­های جانوری زیستگاه باید مورد توجه قرار گیرد.

بر اساس نتایج پژوهش حاضر، برای حفاظت از جانوران زیستگاه، مطالعات بیشتر در خصوص شناسایی، تنوع و غنای جانوران، حفظ کوریدورها و جلوگیری از انزوای لکه­های جدا از هم و حفظ لکه­های درختچه و درختزار برای جذب و حفظ پرندگان توصیه می­شود.