شناسایی حلزونهای خاکزی شهرستان ارومیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری تخصصی انگل شناسی، گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

2 گروه پاتوبیولوژی،دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

3 گروه پاتوبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

4 بخش تحقیقات جانورشناسی کشاورزی، موسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران، ایران

5 گروه میکروبیولوژی، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران

چکیده

برخی حلزون ها میزبان واسط ترماتودهای دو کامیان میباشند. بنابراین از نظردامپزشکی و پزشکی حایز اهمیت هستند. مطالعه انجام گرفته در مورد فون حلزون های شهرستان ارومیه در سالهای 1395 و 1396 می باشد . همچنین این مطالعه فراوانی و انتشار و پراکندگی گونه های حلزون را در شهرستان ارومیه مورد مطالعه قرار میدهد. در این بررسی از مناطق مختلف ارومیه از خاک لابلای علوفه ها، زیر سنگ، تنه درختان از حلزونها نمونه برداری صورت گرفت. حلزون های جمع آوری شده درالکل 70 درجه به همراه مشخصات محل جمع آوری و تاریخ به آزمایشگاه ارسال گردید. شناسایی حلزون ها بر اساس کلید های شناسایی و با توجه به ریخت شناسی صدفها صورت گرفت. در این مطالعه مختصات ۹۱۵ حلزون از مناطق مذکور مورد بررسی قرار گرفت. درمجموع ۹ گونه حلزون بشرح زیر مورد شناسایی قرار گرفت:
Helicella derbentina( 43.۷۱٪)، Helicella krynickii (27/32%)، Euomphalia pisiformis (11.47%)، Helix lucorum (6.55%)، Lauria cylandrica(3.82٪)، Assyriella ceratomma(3.27٪)، Zebrina hohenackeri (2.18٪)، Succinea putris(1.09٪)، Jaminia isseliana(0.54٪).
با توجه به اینکه برخی گونه های گزارش شده قادرند ترماتودهای انگلی را به دام و انسان منتقل کنند. لذا باید مطالعات جامعتری در خصوص اکولوژی حلزون ها و اپیدمیولوژی ترماتود ها صورت بگیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Identification of land snails in Urmia city, Iran

نویسندگان [English]

  • laya shamsi 1
  • mousa tavassoli 2
  • soraya naem 3
  • Elham Ahmadi 4
  • alireza mahmoudian 5

1 Pathobiology Department, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, I.R. of Iran

2 Pathobiology Department, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran

3 Pathobiology Department, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, I.R. of Iran

4 Agricultural Zoology Research Department, Iranian Research Institute of Plant Protection,Agricultural research, Education and Extension organization (AREEO), Tehran, Iran

5 Microbiology Department, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University, Urmia, Iran

چکیده [English]

Some snails are intermediate host of digenea flukes. So they are important in veterinary and medical aspects. The study was conducted about snail fauna in Urmia in 2015 and 2016.The study also investigates the frequency and distribution of snail species in the region
Snails were sampled through the soil, between vegetation, under sands and trees trunk from different regions of Urmia. Snails were collected in 70% ethanol with the profile of history obtained. Snails were identified by identification keys and based on shell morphology. In this study, 915 snails were examined. A total of nine species of snails were identified as follows: Helicella derbentina (43.71%) , Helicella krynickii(32.27%), Euomphalia pisiformis(11.47%), Helix lucorum (6.55%), Lauria cylandrica (3.82%), Assyriella ceratomma(3.27%), Zebrina hohenackeri (2.18%), Succinea putris(1.09%), Jaminia isseliana (0.54%).
Some species of recorded snails were able to transmit parasitic trematodes to livestock and humans. Therefore, further studies are needed on the ecology of snails and epidemiology of trematode.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iran
  • Fauna
  • Mollusks
  • Intermediate host
  • Trematode

شناسایی حلزونهای خاکزی شهرستان ارومیه

لعیا شمسی۱، موسی توسلی۱*، ثریا نائم۱، الهام احمدی۲ و علیرضا محمودیان۳

1 ارومیه، دانشگاه ارومیه،دانشکده دامپزشکی، گروه پاتوبیولوژی، عضو پژوهشکده زیست‌فناوری

2 تهران، موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، بخش تحقیقات جانورشناسی کشاورزی

3ارومیه، دانشگاه ارومیه، دانشکده دامپزشکی، گروه میکروبیولوژی

تاریخ دریافت: 23/7/96                تاریخ پذیرش: 8/2/97

چکیده

برخی حلزونها میزبان واسط ترماتودهای دو کامیان می‌باشند. بنابراین ازنظر دامپزشکی و پزشکی حائز اهمیت هستند. مطالعه انجام‌گرفته در مورد فون حلزونهای شهرستان ارومیه در سالهای 1395 و 1396 می‌باشد. همچنین این مطالعه فراوانی و انتشار و پراکندگی گونه‌های حلزون را در شهرستان ارومیه مورد مطالعه قرار می‌دهد. در این بررسی از مناطق مختلف ارومیه از خاک لابلای علوفه‌ها، زیرسنگ، تنه درختان از حلزونها نمونه‌برداری صورت گرفت. حلزونهای جمع‌آوری‌شده در الکل 70 درجه به همراه مشخصات محل جمع‌آوری و تاریخ ثبت آنها، به آزمایشگاه ارسال گردید. شناسایی حلزونها براساس کلیدهای شناسایی و باتوجه به ریخت‌شناسی صدفها صورت گرفت. دراین مطالعه مختصات ۹۱۵ حلزون از مناطق مذکور موردبررسی قرار گرفت. در مجموع ۹ گونه حلزون مورد شناسایی قرارگرفت: Helicella derbentina(71/43٪)، Helicella krynickii(27/32%)،Euomphalia pisiformis (47/11 %)،Helix lucorum(55/6%)،Lauria cylandrica(82/3٪)، Assyriella ceratomma(27/3٪)،  Zebrina hohenackeri(18/2٪)،Succinea putris(09/1٪)،Jaminia isseliana(54/0٪).باتوجه به اینکه برخی گونه‌های گزارش‌شده قادرند ترماتودهای انگلی را به دام و انسان منتقل کنند. لذا باید مطالعات جامعتری در خصوص اکولوژی حلزونها و اپیدمیولوژی ترماتود ها صورت بگیرد.

واژه‌های کلیدی: ایران، فون، نرمتنان، میزبان واسط، ترماتود

* نویسنده مسئول، تلفن: 09144462598، پست الکترونیکی: m.tavassoli@urmia.ac.ir

مقدمه

 

شهر ارومیه مرکز استان آذربایجان­غربی است که با مساحتی قریب به ۵۸۹۵ کیلومترمربع و ارتفاع حدود۱۳۱۲ متر از سطح دریا و در جلگه­ای به طول ۷۰ کیلومتر و عرض ۳۰ کیلومتر در کنار دریاچه­ی لاجوردی ارومیه گسترده است و در فاصلۀ °45 و ´4 تا °46 و ´13 طول شرقی و °37 و ´32 تا °36 و ´32 عرض شمالی واقع است. ازنظر وضعیت آب و هوایی متوسط درجة حرارت در ارومیه ۸.۹ درجه سانتی‌گراد است و حداکثر حرارت در مردادماه حدود 34 و حداقل آن در دی‌ماه حدود 16 درجة سانتی‌گراد است. آب‌ و هوای ارومیه معتدل است. میانگین سالانۀ حداکثر درجۀ حرارت، °4/ 18 و حداقل آن °7 سانتی‌گراد و میانگین بارندگی سالانه آن حدود ۳۷۰ میلیمتر است و رطوبت نسبی آن گاهی به ۵۰ درصد می‌رسد (۱).

درمناطقی که سابقه شیوع بیماریهای قابل‌انتقال از طریق حلزونها به انسان و دام وجود دارد، مطالعات حلزونها اهمیت می یابد (14). نمونه‌هایی از حلزونها به‌عنوان آفت‌های کشاورزی در سراسر دنیا حائز اهمیت می‌باشند. برخی از حلزونهای خاک­زی در انتقال برخی انگل­ها بویژه دیکروسلیوم به‌عنوان میزبان واسط در دام و انسان نقش دارند (8). حلزونهایی نظیر هلیسلا و زبرینا ناقل انگل دیکروسلیوم بوده و در پزشکی و دامپزشکی از اهمیت خاصی برخوردارند. آسیب­های ناشی از حلزون تحت شرایط هوای خشک در شمال­غرب کشور کاهش می‌یابد (2). برخی انگل­ها نظیر Angiostrongylus cantonensis نیز توسط تعدادی از حلزونهای آبزی، خاک­زی و لیسک­ها به انسان و دام انتقال می‌یابند (6).

حذف بیماری‌های قابل‌انتقال از طریق حلزونها عمدتاً توسط کنترل حلزونها صورت می­گیرد که مهم­ترین روش آن استفاده از سموم شیمیایی است (۳). برای کنترل حلزونها و پیشگیری از بیماری­های ناشی از آن شناسایی فون منطقه امری ضروری است.

مطالعه حاضر به‌منظور بررسی جامعی ازنظر وفور حلزونهای خاک­زی در شهرستان ارومیه در طی سال­های ۱۳۹۴ الی ۱۳۹۵ صورت گرفت تا بدین‌وسیله بتوان اطلاعات جامعی را در جهت ارائه‌ی کنترل انگل­ها و بیماری­های منتقله از حلزونها کسب نمود.

مواد و روشها

دراین بررسی از مناطق مختلف شهرستان ارومیه در طی سال­های 1394 و 1395 براساس وضعیت طبیعی منطقه، پوشش گیاهی، قرارگیری باغات و مزارع از خاک یا زیرخاک، لابلای علوفه­ها، زیرسنگ و تنه درختان از حلزونها در فصول مختلف )بهار، تابستان، پاییز و زمستان) در ایستگاه­های تعیین‌شده (جدول 1) نمونه‌برداری صورت گرفت. حلزونهای زنده جمع‌آوری‌شده را ابتدا در آب سرد کشته سپس در الکل 70 درجه به همراه مشخصات محل جمع‌آوری و تاریخ ثبت آنها، به آزمایشگاه ارسال گردیدند. شناسایی حلزونها براساس کلیدهای شناسایی و باتوجه به ریخت‌شناسی صدفها صورت گرفت (۵، 7، 9، ۱۰ و13) و برای تأیید تشخیص به موسسه تحقیقات گیاه‌پزشکی کشور، بخش تحقیقات جانورشناسی کشاورزی فرستاده شد.

جدول 1- نام و مشخصات ایستگاه­های انتخاب‌شده شهرستان ارومیه طی سال­های 95-1394

شماره ایستگاه

مختصات جغرافیایی

طول جغرافیایی

عرض جغرافیایی

1

44.9704240

44° 58' 13.53'' E

37.6830940

37° 40' 59.14'' N

2

45.0000000

45° 0' 0.00'' E

37.4988320

37° 29' 55.80'' N

3

44.9990390

44° 59' 56.54'' E

37.5846890

37° 35' 4.88'' N

4

45.1013030

45° 6' 4.69'' E

37.5266400

37° 31' 35.90'' N

5

45.0712330

45° 4' 16.44'' E

37.5278540

37° 31' 40.27'' N

6

45.0511440

45° 3' 4.12'' E

37.5743870

37° 34' 27.79'' N

7

45.0369750

45° 2' 13.11'' E

37.5205400

37° 31' 13.94'' N

8

45.1213580

45° 7' 16.89'' E

37.5639280

37° 33' 50.14'' N

9

45.1448600

45° 8' 41.50'' E

37.5164950

37° 30' 59.38'' N

نتایج

دراین مطالعه ۹۱۵ عدد حلزون از قسمت­های مختلف شهرستان ارومیه (شمال، جنوب، مرکز، شرق و غرب) جمع‌آوری گردید. درمجموع 8 جنس و 9 گونه حلزون مورد شناسایی قرارگرفتند (شکل 1) که مشخصات گونه­های شناسایی‌شده به شرح زیر می­باشد:

خانواده Hygromiidae

Euomphalia pisiformis (Pfeiffer, 1852) : صدفی است که طول آن کمتر از عرض است. ابعاد آن 12×15 میلی­متر بوده و راست‌گرد می‌باشد. رنگ آن سفید با نوار قهوه‌ای در سطح پیچش‌ها بوده و دارای 5/5 الی 6 پیچش است و در سطحش نقش­های ریز سوزنی شکل مشاهدهمی­گردد. راسش نوک‌تیز بوده و اسپایر آن مساوی یا کمی بلندتر از دریچه می‌باشد. دریچه آن مایل و گرد بوده و در داخل لبه خارجی دریچه، نوار برجسته سفید هلالی موجود می­باشد. لبه دریچه تیز و نازک و تا حدودی برگشته است. صدف دارای نافی باریک که تا حدودی توسط کولوملا پوشیده شده است (شکل 1-4).این‌گونهدر ایستگاه‌های ۳ و ۷ و۲ یافت نشد.

خانواده Helicidae

Helicella krynickii (Krynicki, 1833) : صدفی است که طول آن کمتر از عرض است. ابعاد آن16×10 میلیمتر بوده و راست‌گرد می‌باشد. رنگ صدف، سفید با نوار قهوه‌ای در سطح پیچش‌ها بوده و دارای 5/5 الی 6 پیچش است. صدف دارای دیواره‌ی ضخیم، دهانه‌ی گرد و لبه‌ی تیز است. ناف صدف دارای سطوح مقعر و محدب است که ناف در ناحیه مقعر آن قرارگرفته است (شکل 1-7). حلزون مذکور در تمام ایستگاه‌ها یافت شد.

Helicella derbentina (Krynicki, 1836) : صدف سفید و یا با ردیفی از نقاط قرمز قهوه‌ای ضعیف، تقریباً صاف و یا خطوط ریز ، به همراه 5/4 الی 5/5 پیچ محدب، که به‌سرعت درحال ازدیاد است، پوشیده شده است. آخرین پیچ کمی نزدیک اسپایر پایین آمده و در داخل دارای چند لبه سفید، ناف باز است و اندازه آن 7-12×12-20 میلی­متر می­باشد (شکل 1-5). این‌گونه در تمام ایستگاه‌های ارومیه جمع‌آوری شد.

Helix (Helix) lucorum (Linnaeus, 1758) : اندازه صدف 49×47 میلی‌متر، ضخیم، کروی فشرده و راست­گرد است. با 5/4 الی 5 پیچش تا حدودی گرد و به‌سرعت درحال افزایش است، آخرین پیچش پهن است. اولین پیچش با استریای مارپیچی متمایز، خط‌دار شده است. پس‌زمینه سفیدرنگ به‌عنوان یک گروه محیطی پنهان توسط نوارهای قهوه‌ای تیره متقاطع نامنظم دیده می­شود، باندهای قسمت بالایی باریک، با دومین و سومین باند اغلب تشکیل یک کمربند گسترده را می­دهند، همچنین باندهای 4 و5 به هم متصل می­شوند. گذرگاه روشنتر در فواصل نامنظم، باندها را پوشش می­دهند، آپرچر نسبتاً کوچک، بیضی‌شکل، حاشیه فوقانی به‌شدت بریده است. نوارها در دیوار دیده می­شود، لبه‌های صاف، کند، پایه تا حدودی گسترش، دیوار دهانی دارای منحنی ضعیف و در داخل قهوه‌ای تیره و در گوشه بالای دیوار، کلوملای مایل به قهوه‌ای دارای انحناست (شکل 1-3). این‌گونه در ایستگاههای ۵،۶ و ۹ یافت نشد.

Assyriellaceratomma(Pfeiffer, 1856) : اندازه آن ۲۴-۳۲ ×۱۳-۱۶ میلی­متر است. صدف دیسکی شکل و بزرگ و به رنگ سفید، مات، سخت با پنج پیچش است. ناف ناواضح بوده و دریچه صدف با لبه کلفت، برگشته و بیضوی است. بلندی صدف بیش از 20 میلی‌متر بوده و درز عمیق است (شکل 1-8). گونه مذکور در ایستگاههای ۴، ۶ و ۹ یافت نشد.

خانواده  Lauriidae

Lauria cylandrica (Dacosta, 1880) : اندازه صدف 1.8× 3.5 است و استوانه‌ای- بیضی، قسمت فوقانی گرد است. صدف صاف، براق، شفاف و به رنگ زرد می‌باشد. پنج الی شش پیچ برجسته داشته و انتهای آن اندکی به سمت آپرچر بلند شده است. آپرچر گرد زاویه‌دار، تا حدودی مایل است. لبه‌های آپرچر تیز و لبه‌ی سفید، ضخیم و گسترده‌ای دارد. یک یا دو دندان در آپرچر وجود دارد. در قدام، کولوملا با انتهای فوقانی لبه خارجی آپرچر به کالوس کوتاه متصل است. کولوملا بسیار نازک بوده و به‌صورت ضعیف توسعه‌یافته است و اغلب وجود ندارد. ناف باز و باریک است. حلزونها کوچک و تیره با اطراف و پاهای روشن­تر بوده و شاخک­های بالا، کوتاه و شاخک­های پایین بسیار کوتاه است. حلزون با صدفی در بالا و تقریباً در موقعیتی مستقیم می­خزد (شکل 1-1). این‌گونه در ایستگاههای ۵، ۶ و ۹ یافت نشد.

خانواده Enidae

Jaminia isseliana (Issel, 1865) : اندازه  صدف  5/3×8

بوده و استوانه‌ای مخروطی، قسمت فوقانی مخروطی کند که ارتفاع آن کمتر از3/1ارتفاع صدف می‌باشد. دارای هفت تا هشت پیچش کمی متورم که انتهای سه پیچش از آنها تقریباً در عرض باهم برابرند. پیچش انتهایی دارای یک نوار سفید در پشت (لب و دندان ممکن است درآن مشاهده گردد) و کمی به سمت آپرچر بلند شده است. آپرچر بیضی کوتاه و تقریباً عمودی است. نقاط مقطع آن دور از هم هستند و توسط کالوس نازک و شفاف به هم متصل شده که به‌ندرت، دارای برجستگی کوچک در سمت راست‌گوشه‌ی بالا می‌باشد. لبه‌های آپرچر سفید و ضخیم است. چهار دندان بزرگ و تقریباً برابر وجود دارد. صفحه دهانی جداری در برخی بافاصله از کالوس واقع‌شده است و عمودی می‌باشد. صفحه کلوملا افقی است. دو صفحه دهانی مورب به سمت بالا هدایت می‌شود (شکل 1-2). این‌گونه در ایستگاههای ۲، ۳، ۷، ۶ و ۹ یافت نشد.

Zebrina hohenackeri (Pfeiffer, 1774) : اندازه صدف 20×9 میلی­متر به سمت بالا و مخروطی، مخروطی-بیضی است. صدف سخت بوده و دیواره‌اش سخت با خطوط درشت و نامنظم و گاهی اوقات با چین پوشیده شده است. معمولاً تک‌رنگ، سفید، اما ممکن است گاهی اوقات راه‌راه عرضی قهوه‌ای داشته باشد. صدف دارای 8 الی 5/8 پیچ با تورم ملایم، که چهار پیچ ابتدایی به‌تدریج افزایش‌یافته درحالی‌که پیچ‌های باقی‌مانده اندازه‌شان به‌سرعت در حال افزایش است. یک‌پنجم پیچ‌های جنینی ابتدایی صاف و خاکستری هستند درحالی‌که پیچ‌های انتهایی به سمت پایین ضعیف می‌شوند. سوچر نسبتاً عمیق است. آپرچر کوتاه بیضی و تقریباً عمودی است. لبه خارجی آپرچر ساده، تیز و کمی خمیده است و حاوی لبه ضخیم قهوه‌ای است. لبه کلوملا عمودی یا کمی مورب است. زمانی که پایه آن از لبه عبور می­کند تشکیل زاویه می­دهد و شکاف ناف را تقریباً پوشش می­دهد. کالوس وجود ندارد (شکل1-9). این‌گونه در ایستگاههای ۵، ۶ و ۹ یافت نشد.

خانوادهSuccineidae

Succinea putris (Linne, 1788) : اندازه صدف بین 17×8 میلی‌متر، تخم‌مرغی شکل، با ۳ الی ۴ پیچ، با اسپایر بلند و آپرچر بیضی‌شکل است. صفحه فرعی پایه تقریباً مربع است. دندان مرکزی رادولا چهارگوش و سه لتی، دندان جانبی نیز چهارگوش هستند، اما درهرصورت دندان دوپایه یا تریکوسپید و دندان حاشیه ازلحاظ شکل متغیر می‌باشد. مجرای هرمافرودیک با بافت همبند نازک حاوی رنگدانه سیاه‌وسفید پوشیده شده است. طول دو مجرای منی نابرابر است. طول پنیس حدود دو برابر طول واژن است. یک غلاف تناسلی به‌خوبی توسعه‌یافته است و با رنگ­دانه به همراه گرانول‌های سیاه‌وسفید پیگمنته شده است (شکل2-6). این‌گونه در ایستگاههای ۲، ۵، ۶، ۷ و۹ یافت نشد.

اطلاعات مربوط به تنوع حلزونهای باغات و مزارع در مطالعه انجام‌شده در ارومیه در سال­های 1394 تا 1395 در (جدول ۱) آورده شده است. همچنین اطلاعات مربوط به فراوانی و توزیع جغرافیایی گونه‌های شناسایی‌شده حلزونهای خاک­زی در مناطق مختلف شهرستان ارومیه در جدول ۲ آورده شده است. براساس مجموع حلزونهای جمع‌آوری شده در ایستگاه­های تعیین‌شده، میزان فراوانی گونه‌های مختلف از مجموع تعداد ۹۱۵ حلزون جمع‌آوری  شده، محاسبه گردید که طبق آن ازنظر میزان پراکنش گونه‌های شناسایی‌شده به شرح زیر شناسایی گردیدند:

Helicella derbentina(71/43٪)، Helicella krynickii(27/32%)،Euomphalia pisiformis (47/11 %)،Helix lucorum(55/6%)،Lauria cylandrica(82/3٪)، Assyriella ceratomma(27/3٪)،  Zebrina hohenackeri(18/2٪)،Succinea putris(09/1٪)،Jaminia isseliana(54/0٪).

طبق نمودار۱ بیش­ترین میزان فراوانی مربوط به هلیسلا دربنتینا بوده که به‌عنوان میزبان واسط دیکروسلیوم از اهمیت خاصی برخوردار است.

 

جدول ۱- تنوع حلزونهای باغات و مزارع در مطالعه انجام‌شده در ارومیه در سال­های  1394 تا 1395

گونه

جنس

خانواده

4

3

Helicidae

1

1

Succineidae

2

2

Enidae

1

1

Lauriidae

1

1

Hygromiidae

9

8

کل

طبق اطلاعات کسب‌شده از درصد پراکندگی فصلی حلزونهای خاک­زی (نمودار ۲) بیش­ترین میزان فراوانی در فصل بهار و به متعاقب آن اوایل تا اواسط فصل پاییز بوده و در تابستان به علت کاهش میزان بارندگی و خشکی هوا جمعیت حلزونها رو به کاهش بوده و در زمستان حلزونی مشاهده نگردید.

 

نمودار۱- درصد فراوانی گونه‌های حلزون خاکزی شهرستان ارومیه

 

 

نمودار۲- درصد پراکندگی فصلی گونه‌های حلزون خاکزی شهرستان ارومیه

 

جدول ۲- فراوانی و توزیع جغرافیایی گونه‌های شناسایی‌شده حلزونهای خاک­زی در مناطق مختلف شهرستان ارومیه

ایستگاه ۹

ایستگاه ۸

ایستگاه ۷

ایستگاه ۶

ایستگاه ۵

ایستگاه ۴

ایستگاه ۳

ایستگاه ۲

ایستگاه ۱

گونه ها

+

+

-

+

+

+

-

ـ

+

Euomphalia pisiformis

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Helicella krynickii

+

+

+

+

+

+

+

+

+

Helicella derbentina

-

+

+

-

-

+

+

+

+

Helix (Helix) lucorum

-

+

+

-

-

+

+

+

+

Lauria cylandrica

-

+

ـ

-

-

+

ـ

-

+

Jaminia isseliana

-

+

+

-

-

+

+

+

+

Zebrinahohenackeri

-

+

-

-

-

+

+

-

+

Succinea putris

-

+

+

-

+

-

+

+

+

Assyriellaceratomma

3

9

6

3

4

8

6

9

6

جمع

                

1-1- گونه Lauria (Lauria) cylindricai (Dacosta, 1880)          2-1- گونهJaminia isseliana (Issel, 1865)

     

           1-3- گونه Helix (Helix) lucorum (Linnaeus, 1758)             1-4- گونه Euomphalia pisiformis

     

5-1- گونه Helicella derbentina (Krynicki, 1836)       6-1- گونه Succinea putris (Linnaeus, 1758)

      

1-7 گونه (Krynicki, 1833)      Helicella krynickii    1-8- گونه(Pfeiffer, 1856) Assyriella ceratomma

 

9-1- گونه Zebrina hohenackeri (Pfeiffer, 1774)

شکل۲- نمونه­های شناسایی‌شده حلزونهای خاک­زی شهرستان ارومیه

 

بحث و نتیجه‌گیری

بیماری­های قابل ‌انتقال از طریق حلزون بخش مهمی را از بین بیماری­های انگلی انسان تشکیل می­دهند. باتوجه به اینکه مطالعات اندکی در زمینۀ فون حلزونهای خاک­زی در ایران وجود دارد (13). لذا مطالعه حاضر برای اولین بار در شهرستان ارومیه صورت گرفته است که نه گونه حلزون در این منطقه مورد شناسایی قرارگرفت. مطالعه حاضر نشان داد که گونه­هایی نظیر Helicella krynickii،Helicella derbentina  و Euomphalia pisiformis نسبت به سایر حلزونها از فراوانی بیشتری برخوردار بودند. تنوع حلزونها در طی زمان مشخص در زیستگاه­های خاص، برحسب عوامل فیزیکی، بیوشیمیایی و زیست‌شناختی محیط آن‌ها تغییر می­کند (12). نتایج حاصله از بررسی حلزونهای خاک­زی شهرستان ارومیه نشان داد که به دلیل وجود شرایط زیستی مناسب و تنوع گیاهی، تنوع گونه‌ای وجود دارد.

در تحقیق منصوریان، ۳۲ گونه حلزون در استان گلستان و مازندران گزارش گردید که دو گونه Helicella krynickiiوEuomphalia pisiformisبامطالعه حاضر مشترک بودند (۲) و همچنین در بررسی دیگری ۱۶ گونه، در استان مازندران شناسایی و تعیین نام شده‌اند (۴). در مطالعه مشابه دیگری در استان آذربایجان­غربی ۱۸ گونه مورد شناسایی قرارگرفت که با گونه‌های گزارش‌شده در این مطالعه مشترک بودند (۵). در مطالعه حلزون های شهرهای شمال، مرکز و جنوب ایران هشت گونه حلزون شناسایی شد که گونه های Helicella krynickii ،
Helicella derbentinaوJaminia isselianaبا تحقیق حاضر مشابهت داشتند (11).

طبق مطالعه حاضر بیشترین فراوانی مربوط به حلزونها به‌خصوص حلزون­های میزبان واسط دیکروسلیوم در فصول بهار و اوایل پاییز بوده است ولی در مطالعه دیگر در مورد میزان فراوانی حلزون­های آبزی در نیجریه انجام‌شده فراوانی برخی حلزونها ازجمله Indoplanorbis exutusدر فصول تابستان و پاییز بیشتر از بهار بوده است (15). این در حالی است که در برخی مطالعات نشان داده‌شده است که حداکثر تولیدمثل حلزون­های آب شیرین در فصول بارانی اتفاق میفتد (17،16و18)

مطالعه حاضر نشان داد که تنوع حلزونهای خاکزی نسبت به سایر مطالعات صورت گرفته در شمال کشور کمتر بوده که علت آن می­تواند کاهش میزان رطوبت در منطقه مورد مطالعه در مقایسه با نواحی شمال کشور باشد.

جنس‌های زبرینا و هلیسلا که در مطالعه حاضر در منطقه وجود دارند باتوجه به اهمیت این حلزونها بعنوان میزبان واسط انگل دیکروسلیوم دندریتیکوم و وجود جمعیت دامی بالا در منطقه در گسترش آلودگی به دیکروسلیوم دندریتیکوم اهمیت دارند. لذا باید مطالعات جامع‌تری در خصوص اکولوژی حلزونها و اپیدمیولوژی ترماتودها صورت بگیرد.

سپاسگزاری

این تحقیق با استفاده از اعتبارات پژوهشکده زیست‌فناوری دانشگاه ارومیه انجام‌شده است.

۱- سالنامه آماری کشور، 1386، مرکز آمار ایران معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی ریاست جمهوری، نشریه شماره 8، 874 صفحه.
2- منصوریان، ا.، 1384. شناسایی حلزونهای خاکزی استان گلستان و مازندران، مجله دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران، 60:1 ، صفحات ۳۱-۳۶.
3- میرزائی، ع.، 1351. نرم‌تنان مضر کشاورزی ایران، نشریه موسسه تحقیقات آفات و بیماریهای گیاهی، چاپخانه وزارت اطلاعات، تهران-اوین، 68 صفحه.
4- یاسینی، آ.، 1355. بررسی پاره‌ای از شکم پایان هوازی کثیرالانتشار استانهای مازندران گیلان- آذربایجان غربی و شرقی، محیط‌شناسی شماره ۶، مرکز هماهنگی مطالعات زیست دانشگاه تهران، صفحه ۱۲۹- ۱۴۷.
 
5- Ahmadi, E., 2014. Snails of orchards and farms in West Azerbaijan Province, Iran, Iranian Journal of Animal Biosystematics (IJAB), 10(2), PP: 195-203.
6- Barker G.M., 2002. Molluscs as crop pests. CABI Publishing, 468 p.
7- Burch, J. B., and Van Devender, A. S., 1980. Identification of eastern North American land snails. Society for experimental and descriptive malacology, 50 p.
8- Barkia, H., Barkia, A., Yacoubi, R., Guamri, Y. E., Tahiri, M., and Kharrim, K. E., 2014. Distribution of Fresh-Water Mollusks of the Gharb Area (Morocco), Environments, 1(1), PP: 4-13.
9- Cameron, R., and Riley, G., 2008. Land snails in the British Isles. FSC Publications, 234 p.
10- Cameron, R., and Redfern, M., 2009. British land snails: Mollusca, Gastropoda: keys and notes for the identification of the species. Linnean Society of London by Academic Press, 64 p.
11- lssel, A., 1865. Cataloge dei Moulluschi raccolti daUa missione lta.l iana persia agguntavi la Decrizion delle spezie nueve o poco note, Mem Roy. AcadSci. Torino 2, 23, PP: 411- 426.
12- Kariuki, H. C., Clennon, J. A., Brady, M. S., Kitron, U., Sturrock, R. F., Ouma, J. H., Ndzovu, S. T. M., Mungal, P., Hoffman, O., Hamburger, J., Pellegrini, C., Muchiri, E. M., and King, C. H., 2004. Distribution patterns and cercarial shedding of Bulinus nasutus and other snails in Msambweni area, Coast province, Kenya. The American Journal of Tropical Medicine and Hygiene, 40, PP: 449-456.
13- Mansorian, A., 1992. Fauna of freshwater snails of Iran. Doctoral dissertation, Tehran University, Iran, 113 p.
14- Mowlavi, G. h., Mansoorian, A., and Pourshoja, R., 2009. Identification of freshwater snails in canesugar fields in the northern part of Khuzestan Province from a public health perspective. JSchool of Public Health Institute and Public Health Research. (In persian). 7, PP: 69-76.
15- Oloyede, O. O., Otarigho, B., and Morenikeji, O., 2016. Diversity, distribution and abundance of freshwater snails in Eleyele dam, Ibadan, south-west Nigeri, Zoology and Ecology, 27, PP: 35-43
16- Pointier, J. P., Theron, A., and Borel, G., 1993. Ecology of the introduced snail Melanoides tuberculate (Gastropoda : Thiaridae) in relation to Biomphalariaglabrata in the marshy forest zone of guadeloupe, french west indies, Journal of Molluscan Studies, 59, PP: 421–428.
17- Yapi, Y., Mouchet, P., Nanhde, H., and Genat, A., 1993. Variation des densités de Indoplanorbis exustus, Journal of Malacology, 4, PP: 12–34.
18- Yapi, Y., N’goran, K. E., Salia, D., Cunin, P., and Bellec, C., 1994. Population dynamics of Indoplanorbis exustus (Deshayes, 1834) (Gastropoda: Planorbidae), an exotic freshwater snail recently discovered at Yamoussoukro (Ivory Coast), Journal of Molluscan Studies, 60, PP: 83–95.
دوره 32، شماره 1
فروردین 1398
صفحه 29-37
  • تاریخ دریافت: 23 مهر 1396
  • تاریخ بازنگری: 02 آذر 1396
  • تاریخ پذیرش: 08 اردیبهشت 1397