مطالعه تنوع ریختی جمعیت های قورباغه جنگل هیرکانی (Rana pseudodalmatina, Eiselt and Schmidtler, 1971)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه رازی، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی، کرمانشاه

2 دانشگاه اراک، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی، اراک 38156-8-8349

3 دانشگاه حکیم سبزواری، دانشکده علوم، گروه زیست شناسی، سبزوار

چکیده

گونه R. pseudodalmatina در جنگل های پست حاشیه جنوبی دریای خزر پراکنش گسترده دارد. علی رغم این محدوده‌ی پراکنش گسترده، جمعیت های این قورباغه های قهوه ای بومی به جز تعدادی محدود، از لحاظ ریخت شناسی در مطالعات مورد توجه قرار نگرفته اند. در این پژوهش با نمونه برداری گسترده از کل محدوده پراکنش قورباغه‌ی قهوه‌ای جنگل‌های هیرکانی به ارزیابی ساختار تغییرات جغرافیایی صفات در جمعیت ها پرداخته شد. بدینمنظور 53 نمونه جمع آوری و 13 صفت ریختی اندازشی مورد بررسی قرار گرفت. اهمیت آماری وجود دوریختی جنسی بین جمعیت‌های قورباغه‌ی هیرکانی به کمک آزمون آماری ANOVA با مقایسه تفاوت میانگین‌های هر صفت بین دو جنس نر و ماده و همچنین آنالیز واریانس چندمتغییره (MANOVA) با مقایسه میانگین‌های بردار صفات دو جنس مورد بررسی قرار گرفت. الگوی ارتباطات فنتیکی بین جمعیت ها به کمک آزمون های ANOVA یک طرفه، تحلیل مؤلفه اصلی (PCA)، تحلیل توابع ممیزی (DFA) و آنالیز خوشه بندی با الگوریتم UPGMA انجام شد. نتایج آزمون آماری ANOVA برای وجود دوریختی جنسی در گونه R. pseudodalmatina نشان داد که پنج صفت بین دو جنس بطور معنادار با یکدیگر تفاوت دارند. همچنین آزمون MANOVA نیز به طور معنادار وجود دوریختی جنسی را در گونه R. pseudodalmatina تأیید کرد (P≤ 0.05). مطالعات ریخت شناسی در سطح درون گونه ای نشان داد که دست کم دو جمعیت اصلی از قورباغه های جنگلی (R. pseudodalmatina) یکی در شرق دریای خزر (لوه، بهشهر و ساری) و دیگری در غرب دریای خزر (سلمان شهر، لنگرود، رشت و آستارا) پراکنش دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of the morphological variation in Hyrcanian brown frog (Rana pseudodalmatina Eiselt & Schmidtler, 1971)

نویسندگان [English]

  • Masoumeh Najibzadeh 1
  • Alireza Pesarakloo 2
  • Aamad Gharzi 1
  • Nasrullah Rastegar-Pouyani 1
  • Eskandar Rastegar-Pouyani 3

1 Department of biology, Faculty of science, Razi University, Kermanshah, Iran

2 Department of biology, Faculty of science, Arak University, Arak 38156-8-8349, Iran

3 Academic member

چکیده [English]

Rana pseudodalmatina Eiselt & Schmidtler, 1971 is a brown frog species endemic to the Hyrcanian forest. The Hyrcanian wood frog, is distributed in the southern margin of the Caspian Sea in the lowland forest. Here, we used a broad sampling of these frogs across their distribution range to assess their morphological variation and structure of populations. In order to investigation of the morphological variation in Hyrcanian wood frog, 13 morphological characters in more than 53 specimens were studied. Statistical significance for a hypothesis of sexual dimorphism of the frogs was tested using ANOVA to compare difference of means of each character between sexes and of a multivariate analysis of variances (MANOVA) to compare vectors of means of the two sexes. Patterns of phenetic relationships between local populations were investigated by one way ANOVA, Principal component analysis (PCA), discriminate function analysis (DFA) and clustering analyses with UPGMA algorithm. Results of compare mean ANOVA between sexes in R. pseudodalmatina showed statistical significances for five characters and Multivariate analysis of variances indicated difference between mean vectors of the males and females (P≤ 0.05). In the intraspecific level, based on morphometric characters, there are at least two main populations of R. pseudodalmatina in the northern Iran: an eastern group (Loveh, Behshahr, Sari) and a western group (Salmanshahr, Langarud, Rasht, Astara).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ranidae
  • Rana
  • R. pseudodalmatina
  • Morphological variation
  • Population structure

مطالعه تغییرات صفات ریختی جمعیت‌های قورباغه جنگل هیرکانی

(Rana pseudodalmatina, Eiselt and Schmidtler, 1971)

معصومه نجیب‌زاده1*، علیرضا پسرکلو2،احمد قارزی1، نصراله رستگار پویانی1 و اسکندر رستگار پویانی3

1 ایران، کرمانشاه، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، گروه زیست‌شناسی

2 ایران، اراک،دانشگاه اراک، دانشکده علوم، گروه زیست‌شناسی

3 ایران، سبزوار، دانشکده علوم، دانشگاه حکیم سبزواری، گروه زیست‌شناسی

تاریخ دریافت: 1/9/96                  تاریخ پذیرش: 21/3/97

چکیده

گونه R. pseudodalmatina در جنگل‌های پست حاشیه جنوبی دریای خزر پراکنش گسترده دارد. علی‌رغم این محدوده­ی پراکنش گسترده، جمعیت‌های این قورباغه‌های قهوه‌ای بومی به‌جز تعدادی محدود، ازلحاظ ریخت‌شناسی در مطالعات موردتوجه قرارنگرفته‌اند. در این پژوهش با نمونه‌برداری گسترده از کل محدوده پراکنش قورباغه­ی قهوه­ای جنگل­های هیرکانی به ارزیابی ساختار تغییرات جغرافیایی صفات در جمعیت‌ها پرداخته شد. بدین منظور 53 نمونه جمع‌آوری و 13 صفت ریختی موردبررسی قرارگرفت. معناداری وجود دوریختی جنسی بین جمعیت­های قورباغه­ی هیرکانی به کمک آزمون آماری ANOVA و مقایسه تفاوت میانگین­های هر صفت بین دو جنس نر و ماده و همچنین آنالیز واریانس چندمتغییره (MANOVA) با مقایسه میانگین­های بردار صفات دو جنس موردبررسی قرارگرفت. الگوی ارتباطات فنتیکی بین جمعیت‌ها به کمک آزمون‌های ANOVA یک‌طرفه، تحلیل مؤلفه اصلی (PCA)، تحلیل توابع ممیزی (DFA) و آنالیز خوشه‌بندی با الگوریتم UPGMA انجام شد. نتایج آزمون آماری ANOVA برای وجود دوریختی جنسی در گونه R. pseudodalmatina نشان داد که پنج صفت بین دو جنس بطور معنادار با یکدیگر تفاوت دارند. همچنین آزمون MANOVA نیز به‌طور معنادار وجود دوریختی جنسی را در گونه
 R. pseudodalmatina تأیید کرد (05/0P≤). مطالعات ریخت‌شناسی در سطح درون‌گونه‌ای نشان داد که دست‌کم دو جمعیت اصلی از قورباغه‌های جنگلی (R. pseudodalmatina) یکی در شرق دریای خزر (لوه، بهشهر و ساری) و دیگری در غرب دریای خزر (سلمان شهر، لنگرود، رشت و آستارا) پراکنش دارند.

واژه­های کلیدی: رانیده، Rana، قورباغه جنگل‌های هیرکانی، تغییرات ریختی، ساختار جمعیت.

* نویسنده مسئول، تلفن: 09168496299 ، پست الکترونیکی: Masoumeh.najibzadeh@gmail.com

مقدمه

 

مطالعات روی جنگل‌های هیرکانی نشان داده است که سبزینگی، پوشش و تنوع گونه­ای دراین جنگل‌ها در محدوده ارتفاعات مختلف با یکدیگر متفاوت است (14). قورباغه قهوه­ای (R. pseudodalmatina) بومی ایران بوده و در حاشیه جنوبی دریای خزر و در جنگل‌های هیرکانی پراکنش دارد و محدوده پراکنش آنها از شرق به جنگل گلستان و از غرب به بخش‌هایی از شرق اردبیل محدود می‌شود (1). طبق نتایج بدست آمده از مطالعات نجیب‌زاده و همکاران (b2017)، بهترین نواحی برای زیست قورباغه هیرکانی، جنگل‌های نواحی پست در حاشیه دریای خزر (نواحی بین محدوده شهری و کوهپایه‌های البرز) است که زیر بخشی از هات اسپات (Hotspot) تنوع زیستی قفقاز را در برگرفته است (21). به‌عبارت‌دیگر R. pseudodalmatina در جنگل‌های نواحی مرتفع و نواحی کوهستانی و همچنین محدوده‌های شهری و نواحی ساحلی مشاهده نمی­شوند. مهمترین متغیر تأثیرگذار بر توزیع فضایی قورباغه جنگل هیرکانی پوشش زمین (فاکتورهایی همچون جنگل‌های پهن‌برگ برگ‌ریز، جنگل‌های سوزنی‌برگ) و به دنبال آن ارتفاع (با تأثیر منفی) است (21). از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده‌ی قورباغه‌های جنگلی گسترش شهرنشینی، تخریب زیستگاه‌ها، آلوده کردن محیط‌زیست قورباغه‌ها، جنگل‌زدایی و توسعه کشاورزی بخصوص برنج‌کاری در محدوده‌های جنگلی را می‌توان نام برد (2).

مطالعات ریخت‌شناسی از دیرباز به‌عنوان یکی از روش‌های تعیین حدود گونه و مطالعات درون جمعیتی مورد استفاده قرار ‌گرفته است (7، 10، 12و 29).  دی رات در سال 2005 استدلال کرد که ریخت‌شناسی مقایسه­ای فقط یکی از چندین جنبه تنوع زندگی را موردبررسی قرار می‌دهد که می‌توان نام آن را تنوع ریختی گذاشت (9). او پیشنهاد کرد که استفاده از روش‌های مورفولوژیکی و نتایج بدست آمده از آنها تنها می­تواند به‌عنوان یک فرضیه در تعیین حدود گونه قرارگیرند و صحت و اعتبار این فرضیه باید با کمک روش‌های دیگر موردبررسی دقیق‌تر قرار بگیرد (9). لذا بسیاری از تاکسونومیست­ها به این نتیجه رسیدند که مقایسه ریختی به‌تنهایی نمی­تواند در تعیین حدود بسیاری از گونه‌ها کافی باشد، بااین وجود مطالعات ریختی همچنان نخستین قدم در تبین درک جایگاه تاکسونومیکی و جمعیتی گونه‌ها است (9، 27 و 28).

تغییرات درون‌گونه‌ای ریختی در مقیاس جغرافیایی در میان دوزیستان بی­دم اغلب بطور گسترده­ای در ارتباط با تغییرات در اندازه بدن است (8، 15 و 18). تغییرات ریختی به‌واسطه تغییرات جغرافیایی اغلب ممکن است در ارتباط با عوامل پیچیده و گسترده­ای باشند که فهم آنها به‌سادگی امکان‌پذیر نبوده و نیازمند واکاوی تمامی عوامل مؤثر بر آن است (17). در محدوده تاکسون­ها موانع برای دیسپرسال، جریان ژن و حتی تغییرات آب و هوایی منجر به جدایی جغرافیایی، تفاوت‌های ریختی و یا تغییرات رفتاری می‌شود. جمعیت‌های مجاور ممکن است تحت تأثیر همین عوامل از یکدیگر ایزوله یا با یکدیگر مرتبط شوند. فرایندی که منجر به ایزوله شدن شود منجر به واگرایی ژنتیکی شده و درنهایت رانش ژن و جهش در راستای انتخاب طبیعی ممکن است منجر به گونه‌زایی گردد (24) در حالی که فرایندهای مرتبط کننده منجر به دیسپرل و جریان ژن می‌شود (31).

بدین ترتیب مطالعه ساختار جمعیت‌ها و مطالعه تفاوت‌های درون‌گونه‌ای منجر به فهم تاریخ تکاملی و رفتاری گونه‌های جانوری می‌شود که می‌تواند استراتژی مناسب را برای مدیریت گونه‌ها در اختیار ما قرار دهد (13). لذا در این پژوهش به مطالعه تغییرات صفات ریختی در جمعیت‌های قورباغه جنگلی پرداخته شد.

مواد و روشها

دراین مطالعه تلاش شد که از تمام محدوده پراکندگی احتمالی این قورباغه نمونه‌برداری انجام شود. مکان­های موردنظر براساس منابع مختلف (1، 2و 21) و همچنین جستجوی زیستگاه­های جدید براساس ترجیح گونه­ای و همچنین شباهت آنها به زیستگاه­های موجود انتخاب شدند. قبل از هرگونه نمونه­برداری، مجوزهای لازم از سازمان محیط‌زیست اخذ شد. درمجموع، 53 نمونه بالغ (32 ماده، 21 نر) از 7 ایستگاه مطالعاتی جمع‌آوری گردید (جدول 1و شکل 1).

پس از نمونه­برداری، از نمونه­ها عکس تهیه و سپس 13 صفت­ریختی در همه­ی نمونه‌ها توسط کولیس دیجیتال (با دقت 01/0 میلیمتر) اندازه‌گیری شد (جدول 2). تجزیه‌وتحلیل‌های آماری  توسط  نرم‌افزار آماری SPSS 20

انجام شد.

 

جدول 1. مکان‌های جغرافیایی موردبررسی گونه Rana pseudodalmatina .

 

مکان جغرافیایی

 

مختصات

 

طول

عرض

تعداد نمونه

1 -سلمان شهر (SAL)

19/51

64/36

4

2- لوه (LO)

65/55

35/37

9

3- ساری (SAR)

60/52

33/36

8

4- بهشهر (BEH)

59/53

66/36

8

5- رشت (RA)

52/49

15/37

12

6- لنگرود (LAN)

16/50

17/37

5

7- آستارا (AS)

83/48

34/38

7

           

 

 

شکل 1. موقعیت جغرافیایی 9 جمعیت در گونه Rana pseudodalmatina. برای کد مکان‌های جغرافیایی به جدول (1) مراجعه شود.

 

 

قبل از هرگونه تجزیه‌وتحلیل آماری، نرمال بودن داده‌ها با کمک آزمون کالموگروف-اسمیرانوف (Kalmogorov-Smiranov test) مورد تأیید قرارگرفت. از آنجا که تفاوت‌های ریختی بین دو جنس می‌تواند در تجزیه‌وتحلیل و آزمون‌های آماری تأثیرگذار باشد، قبل از مطالعه تغییرات صفات جغرافیایی دوریختی بین دو جنس مورد آزمون قرار گرفت.

نتایج

در این مطالعه  53  نمونه  بالغ  (32 ماده، 21 نر)  از  گونه

R. pseudodalmatina در سرتاسر دامنه پراکنش آن در شمال ایران برای مطالعات آماری موردبررسی قرارگرفتند. نتایج تجزیه‌وتحلیل آماری دوریختی جنسی در
R. pseudodalmatina در ایران با روش تحلیل آنالیز واریانس تک متغیره (ANOVA) نشان می‌دهد که از 13 صفت موفومتریک اندازه‌گیری شده، در 5 صفت مانند طول پوزه تا کلواک (SVL)، عرض سر (HW)، طول ران(FL)، طول اولین انگشت (DP) و طول چهارمین انگشت پا (LF) ماده‌ها بزرگتر از نرها هستند و تفاوت معنی داری بین جنس‌ها از نظر این صفات دیده می‌شود (05/0P≤) (جدول 3).

همچنین نتایج آنالیز واریانس چند متغیره (MANOVA) برای جدایی میانگین­های بین جنس­های نر و ماده در R. pseudodalmatina معنادار بود (05/0P≤) و وجود دوریختی جنسی رابین جنس نر و ماده نشان داد (جدول 4).

به دلیل اثبات وجود دوریختی جنسی آنالیزهای تغییرات جغرافیایی صفات ریخت‌شناسی بر روی هردو جنس به‌صورت مجزا انجام شد.

نتایج تجزیه‌وتحلیل‌های چند متغیره (PCA) در بررسی صفات اندازه‌گیری شده برای جنس ماده نشان از آن دارد که سه مؤلفه اول بیش از 85% از واریانس‌ها را به خود اختصاص می­دهند، که از این میان مؤلفه اول به‌تنهایی 71/66% از کل واریانس­ها را به خود اختصاص داده است (جدول 7).

جدول 2- صفات مورفومتریک اندازه‌گیری شده در بررسی قورباغه‌های قفقازی (Ranapseudodalmatina) در ایران، برطبق مطالعات پلاتنر و همکاران (1994).

تعریف صفات

صفات

طول پوزه تا مخرج

SVL

عرض سر

HW

طول سر از مفصل آرواره‌ای تا نوک پوزه

HL

فاصله دو سوراخ بینی

ID

فاصلهچشمتانوکپوزه

DRO

فاصله بین سوراخ بینی تا لبه قدامی چشم

EN

طول چشم

LO

طول ران

FL

طول ساق

TL

برآمدگی داخلی کف پا

C.INT

طول اولین انگشت

DP

طول انگشت چهارم پا (فاصله بین برآمدگی داخلی تا نوک انگشت چهارم)

LF

طول پرده شنا (فاصله برآمدگی خارجی تا پرده شنا بین دو انگشت سوم و چهارم در حالت بسته)

W

 

جدول 3. جدول تجزیه‌وتحلیل توصیفی (کمترین، بیشتین، میانگین، انحراف معیار) صفات مورفومتریک و مقایسه نرها و ماده‌ها بر اساس صفات مورفومتریک توسط روش ANOVA در Rana pseudodalmatina(32 ماده، 21 نر).

Character / Sex

N

Mean± SD

Std. Error

Min- Max

F-value

P-value

SVL

Female

32

50.94±6.89

1.21

42.25-66.15

6.438

0.014

Male

21

46.21±6.21

1.35

39.24-55.89

HW

Female

32

17.46±2.11

0.37

14.11-22.55

10.036

0.003

Male

21

15.48±2.39

0.52

12.22-19.31

HL

Female

32

14.36±1.71

0.30

11.25-17.51

1.657

0.204

Male

21

13.76±1.52

0.33

10.79-15.90

ID

Female

32

4.10±0.96

0.17

3.01-5.98

0.079

0.779

Male

21

4.02±0.07

0.23

2.67-5.96

DRO

Female

32

6.96±0.67

0.12

6.04-7.96

0.024

0.878

Male

21

6.99±0.64

0.14

5.62-7.94

EN

Female

32

3.08±0.39

0.06

2.25-3.79

0.171

0.681

Male

21

3.03±0.39

0.08

2.31-3.72

LO

Female

32

6.73±0.58

0.10

5.35-7.82

0.009

0.923

Male

21

6.71±0.46

0.10

6.13-7.85

FL

Female

32

28.84±3.28

0.57

23.25-36.48

11.826

0.001

Male

21

25.63±3.37

0.73

19.98-30.48

TL

Female

32

31.93±3.82

0.67

26.01-39.72

1.700

0.198

Male

21

30.48±4.20

0.91

23.73-38.50

C.INT

Female

32

2.39±0.32

0.05

2.01-2.97

0.541

0.466

Male

21

2.32±0.30

0.06

2.00-2.98

DP

Female

32

6.70±0.52

0.09

5.57-7.78

6.562

0.013

Male

21

6.30±0.60

0.13

5.13-7.30

LF

Female

32

29.71±2.29

0.40

23.66-35.10

7.308

0.009

Male

21

27.74±3.00

0.65

22.00-34.84

W

Female

32

18.64±1.18

0.20

17.02-20.96

0.276

0.601

Male

21

18.48±0.88

0.19

16.73-20.81

 

جدول 4.آزمون تجزیه‌وتحلیل چند متغیره واریانس­ها (MANOVA) برای نرها و ماده‌ها در صفات اندازه‌گیری شده مربوط به Rana pseudodalmatina

Effect

Value

F

Hypothesis df

Error df

Sig.

Intercept

 

 

Pillai's Trace

0.99

1981.35

13.000

39.000

0.000

Wilks' Lambda

0.00

1981.35

13.000

39.000

0.000

Hotelling's Trace

660.45

1981.35

13.000

39.000

0.000

Roy's Largest Root

660.45

1981.35

13.000

39.000

0.000

SEX

Pillai's Trace

0.59

4.40

13.000

39.000

0.000

Wilks' Lambda

0.40

4.40

13.000

39.000

0.000

Hotelling's Trace

1.469

4.40

13.000

39.000

0.000

Roy's Largest Root

1.469

4.40

13.000

39.000

0.000

 

 

برای بررسی وجود یا عدم وجود تفاوت معنادار در بین صفات مورفومتری ازآنالیز واریانس یک‌طرفه (ANOVA) استفاده شد. نتایج حاصل از آنالیز واریانس 13 صفت مورفومتریک در هفت جمعیت مختلف
R. pseudodalmatina برای جنس ماده نشان می­دهد که در 10 صفات مورفومتریک تفاوت معناداری  (05/0P≤) در بین جمعیت­های مختلف این‌گونه دیده می­شود (جدول 5). اما نتایج تحلیل آنالیز واریانس برای جنس نر نشان می­دهد که از بین 13 صفت، 8 صفت دارای اختلاف معنی­دار (05/0P≤) در بین7 جمعیت است (جدول 6). همچنین در جنس ماده صفات EN، LO و W و در جنس نر متغیرهای EN، LO،C.INT ، DP و W دارای  (05/0< P) هستند و بنابراین تفاوت معناداری ازنظر این صفات در بین جمعیت­ها وجود ندارد و صفات مناسبی برای جدا کردن جمعیت­ها نیستند و درنتیجه آنها را وارد آنالیز چند متغیره نمی­کنیم.

 

جدول 5. آنالیز واریانس (ANOVA) صفات موفومتریک در جمعیت‌های مختلف جنس ماده Rana pseudodalmatina

Characters

SAL

LO

SAR

P-value

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

SVL

45.99±1.66

44.29-47.58

53.21±1.86

51.14-56.04

61.09±3.79

57.54-66.15

0.000

HW

16.27±0.89

15.55-17.28

17.66±1.03

16.84-19.44

20.58±1.20

19.64-22.55

0.000

HL

14.52±1.19

13.51-15.84

14.18±1.13

12.83-15.88

15.75±1.49

13.75-17.51

0.000

ID

3.67±0.11

3.55-3.78

3.98±0.81

3.24-5.33

5.64±0.29

5.30-5.98

0.000

DRO

6.89±0.66

6.17-7.47

7.2±0.59

6.52-7.86

7.61±0.33

7.03-7.84

0.009

EN

2.90±0.34

2.64-3.29

3.10±0.32

2.81-3.62

3.13±0.56

2.25-3.66

0.232

LO

7.04±0.93

6.01-7.82

6.57±0.41

6.03-7.09

6.70±0.32

6.30-7.06

0.063

FL

26.89±1.72

25.01-28.39

29.49±0.82

28.20-30.31

33.74±2.61

30.43-36.48

0.000

TL

29.17±3.41

26.14-32.80

33.94±0.52

33.18-34.74

37.05±2.37

33.85-39.72

0.000

C.INT

2.45±0.22

2.27-2.70

2.41±0.22

2.10-2.70

2.75±0.30

2.22-2.97

0.021

DP

6.33±0.11

6.22-6.44

6.82±0.46

6.24-7.57

6.89±0.87

5.57-7.78

0.013

LF

27.20±3.19

23.66-29.85

29.93±1.51

28.05-31.93

32.98±1.39

31.77-35.10

0.000

W

18.08±1.26

17.02-19.48

18.75±1.19

17.34-20.20

19.66±0.92

18.87-20.96

0.061

Characters

BEH

RA

LAN

P-value

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

SVL

56.31±1.87

54.61-59.32

45.42±1.19

44.10-46.69

42.35±0.09

42.25-42.44

0.000

HW

19.10±0.69

18.27-19.82

16.18±0.44

15.58-16.91

14.16±0.05

14.11-14.21

0.000

HL

15.89±0.55

15.09-16.80

14.11±1.61

11.25-15.88

11.65±0.10

11.54-11.75

0.000

ID

4.43±1.11

3.39-5.81

3.60±0.30

3.02-3.85

3.05±0.04

3.01-3.10

0.000

DRO

7.08±0.51

6.29-7.81

6.91±0.79

6.15-7.96

6.06±0.02

6.04-6.08

0.009

EN

3.32±0.39

2.83-3.79

2.95±0.35

2.40-3.39

2.67±0.15

2.52-2.82

0.232

LO

7.31±0.38

6.76-7.81

6.53±0.77

5.35-7.23

6.13±0.05

6.08-6.18

0.063

FL

30.79±1.09

29.75-32.70

27.02±1.31

25.20-28.43

23.36±0.10

23.25-23.46

0.000

TL

32.99±1.43

30.75-34.94

27.97±1.39

26.79-29.84

26.22±0.05

26.18-26.28

0.000

C.INT

2.47±0.34

2.10-2.89

2.30±0.34

2.02-2.85

2.02±0.02

2.01-2.06

0.021

DP

6.67±0.23

6.26-6.97

6.40±0.21

6.05-6.70

6.29±0.08

6.22-6.39

0.013

LF

31.24±0.83

30.40-32.28

28.48±0.31

28.05-28.91

27.73±0.00

27.65-27.81

0.000

W

19.16±1.17

17.90-20.72

18.58±1.18

17.14-19.70

17.53±0.07

17.47-17.61

0.061

Characters

AS

P-value

Mean±SD

Min-Max

SVL

43.35±0.13

43.22-43.48

0.000

HW

15.63±0.10

15.52-15.73

0.000

HL

12.38±0.08

12.31-12.48

0.000

ID

3.61±0.10

3.52-3.73

0.000

DRO

6.21±0.05

6.16-6.26

0.009

EN

3.32±0.07

3.25-3.39

0.232

LO

6.60±0.15

6.45-6.75

0.063

FL

26.55±0.11

26.43-26.65

0.000

TL

33.67±0.04

33.63-33.72

0.000

C.INT

2.09±0.04

2.05-2.13

0.021

DP

7.55±0.14

7.39-7.66

0.013

LF

27.72±0.09

27.62-27.80

0.000

W

17.46±0.10

17.36-17.57

0.061

                 

جدول 6. آنالیز واریانس (ANOVA) برای صفات موفومتریک در جمعیت‌های مختلف جنس نر Rana pseudodalmatina .

Characters

SAL

LO

SAR

P-value

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

SVL

43.80

43.80-43.80

53.26±0.52

52.77-53.82

54.41±1.40

53.08-55.89

0.000

HW

15.42

15.42-15.42

18.18±0.27

17.92-18.46

18.59±0.89

17.59-19.31

0.000

HL

14.93

14.93-14.93

15.55±0.07

15.47-15.60

15.04±0.90

14.09-15.90

0.003

ID

3.91

3.91-3.91

5.68±0.24

5.51-5.96

5.28±0.63

4.55-5.72

0.000

DRO

7.82

7.82-7.82

7.41±0.28

7.10-7.67

6.47±0.76

5.62-7.08

0.022

EN

3.35

3.35-3.35

3.21±0.39

2.78-3.56

2.97±0.70

2.31-3.72

0.629

LO

6.66

6.66-6.66

7.41±0.42

7.00-7.85

6.59±0.38

6.30-7.03

0.260

FL

27.48

27.48-27.48

29.40±1.07

28.34-30.48

29.32±0.64

28.59-29.79

0.000

TL

26.88

26.88-26.88

33.36±2.64

31.07-36.25

36.58±2.22

34.14-38.50

0.001

C.INT

2.89

2.89-2.89

2.53±0.393

2.25-2.98

2.41±0.22

2.18-2.63

0.216

DP

6.78

6.78-6.78

6.32±0.32

6.00-6.65

6.21±0.86

5.22-6.74

0.584

LF

26.33

26.33-26.33

29.46±0.71

28.65-29.95

31.99±2.50

30.11-34.84

0.002

W

17.77

17.77-17.77

19.72±0.97

18.95-20.81

18.80±0.87

17.81-19.44

0.107

Characters

BEH

RA

LAN

P-value

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

Mean±SD

Min-Max

SVL

53.73±0.15

53.62-53.84

41.51±1.26

39.24-42.70

40.61±1.27

39.71-41.51

0.000

HW

17.92±0.94

17.26-18.59

13.85±0.69

12.84-14.78

13.06±1.18

12.22-13.90

0.000

HL

15.11±0.03

15.09-15.14

12.67±1.15

10.79-13.72

12.48±1.88

11.15-13.81

0.003

ID

4.00±0.98

3.30-4.70

3.30±0.48

2.67-3.87

3.09±0.24

2.92-3.27

0.000

DRO

7.73±0.02

7.72-7.75

6.50±0.33

6.09-6.99

6.78±0.60

6.36-7.21

0.022

EN

2.92±0.32

2.69-3.15

2.95±0.35

2.62-3.49

3.46±0.12

3.37-3.55

0.629

LO

6.66±0.49

6.31-7.01

6.58±0.26

6.24-6.80

6.62±0.27

6.43-6.82

0.260

FL

28.94±0.22

28.78-29.10

22.54±1.49

19.98-24.23

22.44±2.63

20.58-24.30

0.000

TL

32.23±2.61

30.38-34.08

26.65±1.88

23.73-29.27

27.10±3.38

24.71-29.50

0.001

C.INT

2.17±0.18

2.04-2.30

2.15±0.18

2.00-2.51

2.15±0.02

2.14-2.17

0.216

DP

6.30±0.183

6.17-6.43

6.17±0.66

5.13-7.22

5.67±0.62

5.23-6.12

0.584

LF

30.85±0.55

30.46-31.25

25.64±2.30

22.00-27.41

24.82±2.22

23.25-26.40

0.002

W

18.11±1.10

17.33-18.89

18.36±0.39

17.70-18.92

17.57±1.18

16.73-18.41

0.107

Characters

AS

P-value

Mean±SD

Min-Max

SVL

41.48±1.14

40.04-42.79

0.000

HW

13.56±1.04

12.34-14.81

0.000

HL

12.79±0.61

12.25-13.60

0.003

ID

3.43±0.42

3.07-3.99

0.000

DRO

7.33±0.57

6.84-7.94

0.022

EN

2.85±0.32

2.47-3.23

0.629

LO

6.57±0.67

6.13-7.58

0.260

FL

24.18±1.97

22.04-26.17

0.000

TL

31.19±2.93

31.19±2.93

0.001

C.INT

2.40±0.40

2.40±0.40

0.216

DP

6.72±0.58

6.21-7.30

0.584

LF

26.68±0.87

25.80-27.90

0.002

W

18.31±0.64

17.69-18.90

0.107

                 

 

در مؤلفه اول صفات SVL و HW بیشترین تأثیرگذاری را دارند. مؤلفه دوم 75/11% واریانس کل داده را به خود اختصاص داده و بترتیب متغیرهای TL و DP بیشترین تأثیرگذاری را داشته و در مؤلفه سوم متغیرهای DRO و C.INT بیشترین تأثیر را دارند (جدول 7).

در بررسی صفات مورفومتریک برای جنس نر، سه مؤلفه اول 100% واریانس کل داده‌ها را به خود اختصاص داده‌اند که از این میان مؤلفه اول به‌تنهایی 41/59 % از کل واریانس­ها را به خود اختصاص داده است (جدول 8). در مؤلفه اول همانند جنس ماده صفات SVL و HW بیشترین تأثیرگذاری را دارند. مؤلفه دوم و مؤلفه سوم بترتیب 26/36، 32/4 % واریانس کل داده را به خود اختصاص داده‌اند و متغیرهای DRO و HL بیشترین تأثیرگذاری را در این مؤلفه‌ها دارند (جدول 8).

 

جدول 7. بار عاملی در 3 مؤلفه اول استخراج شده از ماتریکس همبستگی بر اساس صفات مورفومتیک در بین جمعیت‌های مختلف جنس ماده
 Rana pseudodalmatina بر اساس آنالیز PCA.

Characters

PC1

PC2

PC3

 

SVL

0.958

-0.076

-0.166

 

HW

0.969

-0.045

-0.091

 

HL

0.815

-0.328

-0.005

 

ID

0.855

-0.019

-0.074

 

DRO

0.694

-0.221

0.494

 

FL

0.943

0.074

-0.102

 

TL

0.826

0.413

-0.199

 

C.INT

0.725

-0.057

0.523

 

DP

0.323

0.903

0.197

 

LF

0.858

-0.125

-0.246

 

Eigenvalues

of Variance%

66.71

11.75

7.08

 

Cumulative

 

66.71

78.47

85.56

 

 

جدول 8. بار عاملی در 3 مؤلفه اول استخراج‌شده از ماتریکس همبستگی بر اساس صفات مورفومتیک در بین جمعیت‌های مختلف جنس نر Rana pseudodalmatina بر اساس آنالیز PCA.

Characters

 

PC1

PC2

PC3

SVL

0.999

0.015

0.032

HW

0.987

0.090

0.132

HL

0.811

0.351

-0.468

ID

0.896

0.318

0.312

DRO

-0.242

0.967

0.083

FL

0.293

-0.955

0.044

TL

LF

0.514

0.954

-0.857

0.296

-0.031

-0.040

Eigenvalues

           of Variance

59.41

36.26

4.32

 

          Cumulative%

59.41

95.67

100.00

 

 

پس از انجام آزمون تحلیل چند متغیره به روش PCA، با استفاده از روش رگرسیون خطی نمودار پراکنش یا Scatter plot به‌طور جداگانه برای افراد ماده و نر گونهR. pseudodalmatina  ترسیم شد (شکل­های 2 و 3). تأثیر مؤلفه اول و دوم در جدایی جمعیت‌های مختلف هر دو جنس نر و ماده نشان می­دهد که در برخی از جمعیت­های R. pseudodalmatina الگوی جغرافیایی معناداری مشاهده می­شود. براساس شکل­های 2 و 3 تقریباً می­توان بااستفاده از مؤلفه اول و دوم جمعیت­های لوه (LO)، ساری (SAR) و بهشهر (BEH) را از سایر جمعیت­ها جدا کرد.

بمنظور بررسی دقیق­تر و بررسی صحت گروه­بندی در بین جمعیت­های R. pseudodalmatinaدر ایران براساس آنالیزهای چند متغیره (PCA)، از آنالیز تشخیص تابع ممیزی (DFA) استفاده شد. بر اساس نتایج حاصل از مرحله قبل هفت جمعیت موردمطالعه در دو گروه طبقه­بندی شدند و آنالیزها روی این دو گروه انجام شد.

 

 

 

شکل 2. نمودار PC1 در مقابل PC2 در صفات مورفومتریک در بین جمعیت‌های مختلف جنس ماده Rana pseudodalmatina در ایران. برای کد مکان‌های جغرافیایی به جدول (1) مراجعه شود.

 

 

شکل 3. نمودار PC1 در مقابل PC2 در صفات مورفومتریک در بین جمعیت‌های مختلف جنس نر Rana pseudodalmatina در ایران. برای کد مکان‌های جغرافیایی به جدول (1) مراجعه شود.

 

در بررسی صفات اندازه‌گیری شده برای دو جنس ماده و نر، آنالیز تشخیص تابع ممیزی منجر به استخراج یک تابع معنی­دار شد که 100% از تغییرات و اختلافات بین جمعیتی را آشکار می­کند (جدول 9 و جدول 11).

 

 

جدول 9. بار عاملی در تابع استخراج‌شده از ماتریکس همبستگی بر اساس 13 صفت مورفومتیک در جمعیت‌های مختلف جنس ماده

 Rana pseudodalmatina.

Characters

 

Function

 

 

1

SVL

 

3.056

HW

 

-1.311

HL

 

-0.437

ID

 

-0.783

DRO

 

0.187

FL

 

-0.212

TL

 

0.441

C.INT

 

-0.032

DP

 

-0.085

LF

 

-0.502

Eigenvalues

           of Variance

100.0

 

          Cumulative%

100.0

 

جدول 10. اعتبار گروه­های تشکیل‌شده به کمک تحلیل ممیزی، %97 از جمعیت­های جنس ماده Rana pseudodalmatina در ایران به‌درستی گروه‌بندی شدند.

 

 

Groups

Predicted Group Membership

Total

 

 

1

2

Original

Count

1

15

0

15

2

0

17

17

%

1

100.0

.0

100.0

2

.0

100.0

100.0

a. 100.0% of original grouped cases correctly classified.

 

جدول 11. بار عاملی در تابع استخراج‌شده از ماتریکس همبستگی بر اساس صفات مورفومتیک در جمعیت‌های مختلف جنس نر

 Rana pseudodalmatina در ایران.

Characters

 

Function

 

 

1

SVL

 

-2.621

HW

 

1.554

HL

 

0.127

ID

 

-0.111

DRO

 

0.206

FL

 

0.034

TL

 

0.028

Eigenvalues

           of Variance

100.0

 

          Cumulative%

100.0

 

جدول 12. اعتبار گروه­های تشکیل‌شده به کمک تحلیل ممیزی، %100 از جمعیت­های جنس نر Rana pseudodalmatina در ایران به‌درستی گروه‌بندی شدند.

 

 

Groups

Predicted Group Membership

Total

 

 

1

2

Original

Count

1

13

0

13

2

0

8

8

%

1

100.0

.0

100.0

2

.0

100.0

100.0

a. 100.0% of original grouped cases correctly classified.

 

 

 

شکل 4. نمودار تحلیل ممیزی حاصل از تابع متمایزکننده صفات مورفومتریک در بین جمعیت‌های مختلف جنس ماده Rana pseudodalmatina در ایران.

 

تأثیر این تابع در جدایی جمعیت­های مختلف، به‌خوبی نمایانگر وجود تفاوت معنی داری در الگوی جغرافیایی در بین جمعیت­های  R. pseudodalmatinaاست. در جدول (9) و جدول (11) صفات دارای ارزش در تحلیل ممیزی بترتیب برای جنس ماده و نرارائه‌شده است. در هر دو جنس صفت SVL بیشترین تأثیر را در تابع ممیزی داشته است. همچنین جمعیت­ها با بیشترین میزان بار عاملی به میزان 97% برای جنس ماده (جدول 10، شکل 4) و 100% برای جنس نر در گروه‌های فرضی خود به‌درستی گروه‌بندی شدند (جدول 12، شکل 5).

تحلیل خوشه‌ای بمنظور ارزیابی تعیین درجه شباهت و عدم شباهت بین جمعیت­ها صورت گرفت. نتایج تحلیل خوشه­ای جمعیت‌های R. pseudodalmatina براساس روش میانگین حسابی بین گروهی غیروزنی (UPGMA) نشان می­دهد که جمعیت­های گروه 1 که شامل جمعیت­های رشت (RA)، سلمان شهر (SAL)، لنگرود (LAN) و آستارا (AS) می­شود، در یک‌فاصله یکسان به یکدیگر متصل شده و یک خوشه مشترکی را با یکدیگر تشکیل داده­اند و جدا از جمعیت­های گروه 2 که شامل جمعیت­های لوه (LO)، ساری (SAR) و بهشهر (BEH) می­شود، قرارگرفته‌اند.

 

 

شکل 5. نمودار تحلیل ممیزی حاصل از تابع متمایزکننده صفات مورفومتریک در بین جمعیت‌های مختلف جنس نر Rana pseudodalmatina در ایران.

 

در شکل (6) دندروگرام حاصل از تحلیل خوشه­ای ارائه‌شده است. درنهایت براساس نتایج مطالعه حاضر براساس صفات مورفومتریک دو گروه مجزا به لحاظ جغرافیایی در بین جمعیت­های R. pseudodalmatina مشخص شد: 1) جمعیت­های غرب دریای خزر (گروه 1)، 2) جمعیت­های شرق دریای خزر (گروه 2).

بحث

دوریختی جنسی به معنای تفاوت‌های ظاهری بین نرها و ماده‌ها است که می­تواند در صفاتی همچون رنگ، شکل، رفتار و بخصوص اندازه صفات نمود یابد (17و 26).مطالعات گذشته نشان می­دهند که غالباً در دوزیستان بی دم ماده‌ها ازنظر اندازه بزرگتر از نرها هستند (16و 20). در مطالعه‌ای که بر روی قورباغه قهوه‌ای فلاتی (Rana kukunoris) توسط فنگ و همکاران (2015) صورت گرفت بیان شد که دوریختی جنسی در این‌گونه مشاهده می­شود و ماده‌ها از نرها بزرگتر (Female biased SSD) هستند (11). همچنین در مطالعه­ی دیگری که روی Rana catesbeiana در جنوب شرق چین صورت گرفت وجود دوریختی ازنظر اندازه (SSD) در این‌گونه تأیید و بیان شد که ماده‌ها بزرگتر از نرها هستند (16). نتایج بدست آمده از یک مطالعه­ی جامع که روی 39 گونه دوزیست بی­دم صورت پذیرفته است نشان می­دهد که در 36 گونه موردمطالعه ماده‌ها بزرگتر از نرها هستند و تنها در سه گونه نرها از ماده‌ها بزرگتراند (16).علی­رغم تنوع رنگی فوق‌العاده در بین قورباغه­های آبی و شناسایی ریخت­های مختلفی از آنها (4)، پسرکلو و همکاران (1394) در مطالعه­ی دوریختی جنسی در قورباغه‌های آبی (Plesophylax) از نظر آماری هیچ گونه ارتباط معنی داری بین جنسیت و صفات مورفومتریک یافت نکردند (3). این نتیجه در مورد قورباغه‌های آبی استان لرستان قبلاً توسط نجیب‌زاده (1389) در مطالعه دوزیستان بی­دم استان لرستان تصریح شده بود (5). علاوه­براین در مطالعه­ای که توسط اوکول وا و همکاران (1997) بر روی گونه‌های P. lessonae و P. Ridibundusصورت گرفت بیان شد که دوریختی جنسی بین جمعیت­های نر و ماده P. lessonae دیده می­شود ولی هیچ‌گونه دوریختی بین نمونه­های نر و ماده P. ridibundus مشاهده نشده است (23). در مطالعه حاضر، دوریختی جنسی در 53 نمونه از گونه R. pseudodalmatinaبا اندازه‌گیری 13صفت مورفومتریک و تجزیه تحلیل آماری مستقل آنها موردتوجه قرارگرفت.

 

 

 

شکل 6. دندروگرام حاصل از تحلیل خوشه­ای صفات مورفومتریک مربوط به جمعیت‌های مختلف Rana pseudodalmatina در ایران. برای کد مکان‌های جغرافیایی به جدول (7-3) مراجعه شود.

 

نتایج آماری نشان داد که ارتباطی معنادار بین جنسیت و صفات ریختی اندازه‌گیری شده وجود دارد. بدین ترتیب، نتایج بدست آمده در این مطالعه نیز در راستای موافقت با الگوی غالب در دوزیستان بی­دم نشان می­دهد که صفات ریختی در ماده‌ها بطورمعناداری از نرها بزرگتر هستند. نتایج ریخت‌شناسی حاکی از وجود تنوع درون‌گونه‌ای بالایی در میان جمعیت‌های قورباغه هیرکانی است که الگوی جغرافیایی معناداری را در بین جمعیت‌های گونه R. pseudodalmatinaبه نمایش می­گذارند. برمبنای نتایج ریخت‌شناسی به‌دست‌آمده دراین مطالعه جمعیت‌های گونه R. pseudodalmatinaدر ده صفت از 13 صفت تاکسوتومیک موردبررسی قرارگرفته معنادار بود و نشان از تنوع درون جمعیتی قورباغه‌های جنگلی داشت. نتایج تحلیل‌های چند متغیره بر روی صفات ریخت‌شناسی به‌راحتی قادر به کشف الگوی جغرافیایی معنادار در بین جمعیت‌های قورباغه جنگلی هیرکانی شدند که کاملاً با نتایج بدست آمده از داده‌های مولکولی (22) همخوانی دارد. برمبنای نتایج آزمون‌های آماری ریخت‌شناسی جمعیت‌های قورباغه‌های جنگلی در دو گروه شرق و غرب دریای خزر قرارگرفتند. نتایج آزمون­های مؤلفه اصلی، تابع ممیزی و خوشه­ای به‌روشنی وجود دو گروه اصلی در میان جمعیت‌های قورباغه‌های گونه R. pseudodalmatina ایران را نشان می­دهند. برطبق این نتایج جمعیت‌های قورباغه جنگلی لوه (LO)، ساری (SAR) و بهشهر (BEH) از سایر جمعیت‌ها (رشت (RA)، سلمان شهر (SAL)، لنگرود (LAN) و آستارا (AS)) جدا می­شوند که دراین ‌بین صفت طول بدن (SVL) بیشترین تأثیرگذاری را دارد. بنظر می‌رسد که دریای خزر می­توانسته بر روی توزیع و تنوع ریختی و ژنتیکی جمعیت‌های قورباغه جنگلی بسیار مؤثر باشد. جنگل‌های هیرکانی در حاشیه جنوبی دریای خزر به­صورت کمانی از تالش در آذربایجان تا پارک ملی گلستان کشیده شده است (19). با نگاهی به نقشه پراکنش این جنگل‌ها می­توان فهمید که نواحی جنگلی بین دریا در سمت شمال و رشته‌کوه‌های البرز در سمت جنوب خود محصور شده است (6). به نظر می‌رسد که در طی آخرین عصر یخبندان دریای خزر بسیار بزرگتر از آن چیزی بوده که ما امروزه شاهد آن هستیم (32). یانکو هوموباک و همکاران (2010) پیشنهاد داده‌اند که سطح دریای خزر در آخرین عصر یخبندان بیش از 50 متر بالاتر از سطح کنونی بوده است (32). محتمل است که بالا آمدن آب دریا می­توانسته بر روی جنگل‌ها و جانوران نواحی پست در سمت شرق و غرب جنگل‌های هیرکانی تأثیرگذار باشد. این رویداد ممکن است به‌واسطه زیرآب رفتن جنگل‌ها در نواحی البرز مرکزی که امروز نیز فاصله کوه به دریا در این محدوده بسیار نزدیک است، روی‌داده باشد. چنین شرایطی نهایتاً منجر به ایزوله شدن زیستگاه‌های غربی و شرقی گونه R. pseudodalmatinaاز یکدیگر شده است. در ادامه به نظر می­رسد، کاهش بارندگی و بدنبال آن افزایش سطوح خشکی، تغییر کاربری و از بین بردن پوشش‌های جنگلی، گسترش کشاورزی و شهرنشینی به داخل جنگل‌ها بر روی مسیرهای حرکتی و مهاجرتی دوزیستان تأثیر گذاشته است (30). متأسفانه در طی مطالعات بر روی قورباغه قهوه‌ای جنگل‌های هیرکانی شاهد از بین رفتن زیستگاه‌های متعددی به‌واسطه برداشت تجاری چوب از جنگل و همچنین جاده سازی‌های درون جنگل بودیم. سرانجام چنین فعالیت‌هایی که منتج به از بین رفتن جنگل‌ها می­شود ممکن است منجر به ایزوله شدن هرچه بیشتر جمعیت‌ها و قطع شدن ارتباط بین آنها و از میان رفتن جریان ژنی بین جمعیت‌ها شود (30).

1. بلوچ، م.، و کمی، ح.، 1373. دوزیستان ایران، دانشگاه تهران، موسسه انتشارات و دانشگاه تهران، چاپ اول، صفحات 160-159.
2. پسرکلو، ع.، قارزی، ا.، کمی، ح.، و نجیب‌زاده، م.، 1391. مطالعه زیست‌شناسی تولیدمثل در قورباغه جنگلی در استان گلستان (مینودشت)، مجله زیست‌شناسی ایران، 25(1)، صفحات55-63.
3. پسرکلو، ع.، 1394. مطالعه کمپلکس Rana ridibundus در ایران با کمک داده‌های ریختی، مولکولی و اکولوژیکی، پایان‌نامه دکتری، گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه رازی، شماره صفحه 91.
4. پسرکلو، ع.، قارزی، ا.، کمی، ح.، و همایونی، م.، 1390. مطالعه چندریختی رنگی در قورباغه مردابی در استان گلستان، مجله زیست‌شناسی ایران،24 (3)، صفحات 446-455.
5. نجیب زاده، م.، 1389. مطالعه بیوسیستماتیکی بی دمان استان لرستان، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، گروه زیست‌شناسی، دانشکده علوم، دانشگاه فردوسی، شماره صفحه 115.
 
6. Akhani, H., Djamali, M., Ghorbanalizadeh, A., and Ramezani, E., 2010. Plant biodiversity of Hyrcanian relict forests, Iran: an overview of the flora, vegetation, palaeoecology and conservation. Pakistan Journal of Botany,Special Issue (S.I. Ali Festschrift), 42, PP: 231-258.
7. Baran, I., and Atatür, M. K., 1998. Turkish herpetofauna (amphibians and reptiles).Turkish Ministry of Environment, Ankara.
8. Castellano, S., Giacoma, C., and Dujsebayeva, T., 2000. Morphometric and advertisement call geographic variation in polyploidy green toads. Biological Journal of the Linnean Society, 70, PP: 341–360.
9. Dayrat, B., 2005. Towards integrative taxonomy. Biological Journal of the Linnean Society, 85(3), PP: 407–415. doi:10.1111/j.1095-8312.2005.00503.x.
10. Dubois, A., 1986. Diagnose pre´liminaire d’un nouveau genre de Ranoidea (amphibiens, anoures) du sud de l’Inde. Alytes, 4, PP: 113–118.
11. Feng, X., Chen, W., Junhua, H. U., and Jiang, J., 2015. Variation and Sexual Dimorphism of Body Size in the Plateau Brown Frog along an Altitudinal Gradient. Asian Herpetological Research, 6(4), PP: 291–297.
12. Gasc, J. P., Cabela, A., Crnobrnja-Isailovic, J., Dolmen, D., Grossenbacher, K., Haffner, P., Lescure, J., Martens, H., Martiinez-Rica, J. P., Maurin, H., Oliveira, M. E., Sofianidou, T. S., Veith, M., and Zuiderwijk, A., 1997. Atlas of amphibians and reptiles in Europe. Societas Europaea Herpetologica and Museum national d_Histoire naturelle. Paris, PP: 1–496.
13. Geraghty, P. T., Williamson, J. E., Macbeth, W. G., Wintner, S. P., Harry, A. V., Ovenden, J. R., and Gillings, M. R., 2013. Population Expansion and Genetic Structure in Carcharhinus brevipinna in the Southern Indo-Pacific. PLoS ONE. 8(9): e75169. doi:10.1371/journal.pone.0075169.
14. Jafari, S. M., Zarre, S., and Alavipanah, S. K., 2013. Woody Species Diversity and Forest Structure from Lowland to Montane Forest in Hyrcanian Forest Ecoregion. Journal of Mountain Science, 10(4), PP: 609–620.
15. Lee, J. C., 1993. Geographic variation in size and shape of Neotropical frogs: A precipitation gradient analysis. Occasional Papers of the Museum of Natural History, University of Kansas, 163, PP: 1–20.
16. Liao, W. B., Zeng, Y., Zhou, C. Q., and Jehle, R., 2013. Sexual size dimorphism in anurans fails to obey Rensch’s rule. Frontiers in Zoology, doi: 10.1186/1742-9994-PP: 10-10.
17. Lowe, K., and Hero, J. M., 2012. Sexual Dimorphism and Color Polymorphism in the Wallum Sedge Frog (Litoriaolongburensis). Herpetological Review, 43, PP: 236–240.
18. Mendelson, J. R., 1998. Geographic variation in Bufo valliceps (Anura: Bufonidae), a widespread toad in the United States and Middle America. Scientific Papers of the Natural History Museum. The University of Kansas,8, PP: 1–12.
19. Miller, A. G., 1994. Hyrcanian forests, Iran and Azerbaijan. In: Davis, S.D., Heywood, V.H. and Hamilton, A.C. (eds.) Centres of Plant Diversity, a Guide and Strategy for their Conservation Oxford, IUCN, 1, PP:343-344.
20. Monnet, J. M., and Cherry, M. I., 2002. Sexual size dimorphism in anurans. Proceedings of the Royal Society of London, Series B, 269, PP: 2301-2307.
21. Najibzadeh, M., Gharzi, A., Rastegar-Pouyani, N., Rastegar-Pouyani, E., and Pesarakloo, A., 2017(b). Habitat Suitability for the Habitat suitability and patterns of sex-biased migration of the Iranian long-legged wood frog, Rana pseudodalmatina (Anura: Ranidae). Biologia, 72(6), PP: 686-693.
22. Najibzadeh, M., Veith, M., Gharzi, A., Rastegar-Pouyani, N., Rastegar-Pouyani, E., Kieren, S., and Pesarakloo, A., 2017(a). Molecular phylogenetic relationships among Anatolian-Hyrcanian brown frog taxa (Ranidae: Rana). Amphibia-Reptilia, 38, PP: 339-350.
23. Okulova, N., Borkin, L. Y., Bogdanov, A. S., and Guseva, A. Y., 1997. The green grogs in Levanovo provinces. Advances in Amphibian research in the former. 2, PP: 71-97.
24. Palumbi, S. R., 1994. Genetic divergence, reproductive isolation, and marine speciation. Annual Review of Ecology and Systematics. 25: 547-572. doi: 10.1146/ annurev.es.25.110194.002555.
25. Plötner, J., Becker, C., and Plötner, K., 1994. Morphometric and DNA investigations into European water frogs (Rana kl. esculentaSynklepton?? (Anura, Ranidae)) From different population systems. Journal of zoological systematics and evolutionary research. 32, PP: 193-210.
26. Rastegar-Pouyani, N., Takesh, M., Fattahi, A., and Browne, R., 2013. Sexual size dimorphism in the yellow-spotted newt, Neurergus microspilotus Nesterov, 1916 (Caudata: Salamandridae), from Kermanshah province, western Iran. Russian Journal of Herpetology,20, PP: 51 – 55.
27. Riedel, A., Sagata, K., Suhardjono, Y. R., Tänzler, R., and Balke, M., 2013. Integrative taxonomy on the fast track – towards more sustainability in biodiversity research. Frontiers in Zoology. 10(15). doi: 10.1186/1742-9994-10-15.
28. Rissler, L. J., and Apodaca, J. J., 2007. Adding more ecology into species delimitation: ecological niche models and phylogeography help define cryptic species in the black salamander (Aneides flavipunctatus). SystematicBiology, 56, PP: 924–942.
29. Sinsch, U., and Schneider, H., 1999. Taxonomic reassessment of Middle Eastern water frogs: Morphological variation among populations considered asRana ridibunda, R. bedriagaeor, R. levantina. Journal of Zoological and Systematic Evolulation Resarch, 37, PP: 67–74.
30. Todd, B. D., Luhring, T. M., Rothermel, B. B., and Gibbons, J. W., 2009. Effects of forest removal on amphibian migrations: implications for habitat and landscape connectivity. Journal of Applied Ecology, 46, PP: 554–561.
31. Wiens, J. J., Parra-Olea, G., Garcia-Paris, M., and Wake, D. B., 2007. Phylogenetic history underlies elevational biodiversity patterns in tropical salamanders. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 274(1612), PP: 919–928. doi:10.1098/rspb.2006.0301.
32. Yanko-Hombach, V., Kroonenberg, S., and Leroy, S. A. G., 2010. Caspian-Black Sea-Mediterranean Corridors during the last 30 ka: Sea level change and human adaptive strategies proceedings of IGCP 521 and 481 INQUA 501 Third Plenary Meeting and Field Trip. Quaternary International.doi: 10.1016/ j.quaint.2010.06 .014.
دوره 32، شماره 2
شهریور 1398
صفحه 148-164
  • تاریخ دریافت: 01 آذر 1396
  • تاریخ بازنگری: 18 دی 1396
  • تاریخ پذیرش: 21 خرداد 1397