مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

بررسی مورفولوژیکی و هیستومورفومتری روده کوچک در جوجه شترمرغ (‌ Struthio camelus)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه فرهنگیان، تهران

2 دانشیار آناتومی و جنین شناسی، گروه علوم پایه، دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه.

چکیده

خلاصه

شتر مرغ ( Struthio Camelu) پرنده‌ای است که به دلیل داشتن خصوصیاتی هم چون مقاومت زیاد در برابر شرایط اقلیمی متفاوت، ویژگی‌های تغذیه‌ای و کیفیت منحصر بفرد فرآورده‌های آن، سبب شده تا تولیدکنندگان به فکر پرورش و تکثیر شترمرغ در سطح انبوه و به شکل صنعتی باشند. از این رو محققان نیز برای ارتقای بیشتر صنعت پرورش این پرنده و افزایش بهره‌وری تولید، تحقیقات زیادی را درباره دستگاه‌های مختلف شتر مرغ انجام داده‌اند امّا تا بحال در زمینه دستگاه گوارشی بخصوص ساختار روده کوچک مطالعه‌ای انجام نشده است. بنابراین در این تحقیق بر آن شدیم که به بررسی مورفولوژیکی و هیستومورفومتری روده کوچک در جوجه‌های شترمرغها بپردازیم. برای انجام این مطالعه از جوجه شترمرغ‌های 5 ، 15 و 30 روزه، و از هرکدام 6 نمونه استفاده گردید. همه جوجه‌ها در یک اتاق گرم با کفپوش پلاستیکی تخته‌دار و با یک جیره اولیه تغذیه شدند که مطابق با استانداردهای پرورش شترمرغ بود. جوجه‌های هر دوره سنی در پایان بیهوش و روده کوچک جهت مطالعه مورفولوژیکی و هیستومورفومتری استخراج و داده‌های حاصل از تحقیق با استفاده از نرم افزار spss و آزمون ANOVA مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که وزن و طول روده کوچک، ارتفاع و عرض کرک، عمق و عرض کریپت، تعداد سلول‌های جامی شکل، ضخامت لایه‌های عضلانی و سروزی در هر سه دوره مورد مطالعه، افزایش یافته و در روز 30 این افزایش معنی‌دار است. بنابراین پیشنهاد می‌شود جهت پرورش بهتر جوجه شتر مرغ‌ها تا روز 30 از نظر تغذیه‌ای باید مورد توجه ویژه قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Morphological and histomorphometric study of small intestine in ostrich chicks (Struthio camelus)

نویسندگان [English]

  • ghodrat ebadimanas 1
  • Gholam reza Najafi 2

1 Assistant Professor, Department of Biology, Faculty of Basic Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran

2 Associate professor of Anatomy and Embryolgy, Department of Basic Science, Faculty of Veterinary Medicine, Urmia University

چکیده [English]

Abstract

Today, ostriches are bred industrially due to their different characteristics and the unique quality of their products. Many studies have been done to increase the productivity of this bird, but no studies have been done on the morphology and tissue of the small intestine. Therefore, the aim of this study was to investigate the morphology and histomorphometry of the small intestine in ostrich chicks. For this study, ostrich chicks of 5, 15 and 30 days, and 6 samples each were used. All the chicks were fed in a warm room with a plastic plank floor and an initial ration, which met ostrich breeding standards. At the end of each age, chickens were anesthetized and small intestine was extracted for morphological and histomorphometric study. The data were evaluated using SPSS software and ANOVA test. The results showed that the weight and length of the small intestine, height and width of villi and crypt, number of goblet cells per in square millimeter, muscle layer and thickness of serous layer in the all three periods increased, but this increase was significant only on 30 day. Therefore, we conclude that the development of the small intestine in ostrich chicks occurs in the first month of life and for their better breeding, special attention should be paid to nutrition during this period.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Small intestine
  • Histomorphometric
  • Morphological
  • Ostrich

بررسی مورفولوژیکی و هیستومورفومتری روده کوچک در جوجه شترمرغ

 (Struthio camelus)

قدرت عبادی مناس1* و غلامرضا نجفی2

1 ایران، تهران، دانشگاه فرهنگیان، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی

2 ایران، ارومیه، دانشگاه ارومیه، دانشکده دامپزشکی، آناتومی و جنین شناسی، گروه علوم پایه

تاریخ دریافت: 05/09/1400          تاریخ پذیرش: 23/04/1401

چکیده

امروزه شتر مرغ را  به دلیل داشتن خصوصیات متفاوت و کیفیت منحصر بفرد فرآورده‌های آن  به شکل صنعتی پرورش می دهند و برای ارتقاء و افزایش بهره‌وری تولید این پرنده ، مطالعات زیادی را انجام داده‌اند امّا در زمینه ساختار بافتی روده کوچک مطالعه‌ای انجام نشده است. بنابراین هدف این مطالعه بررسی مورفولوژیکی و هیستومورفومتری روده کوچک در جوجه‌های شترمرغ  بود. در این مطالعه از جوجه شترمرغ‌های 5 ، 15 و 30 روزه، و از هرکدام 6  نمونه  استفاده گردید. همه جوجه‌ها در یک اتاق گرم با کفپوش پلاستیکی تخته‌دار و با یک جیره اولیه تغذیه شدند که مطابق با استانداردهای پرورش شترمرغ بود. جوجه‌های هر دوره سنی در پایان  بیهوش و روده کوچک جهت مطالعه مورفولوژیکی و هیستومورفومتری استخراج و داده‌های حاصل از تحقیق با استفاده از نرم افزار spss و آزمون ANOVA  مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج حاصل نشان داد که وزن و طول روده کوچک، ارتفاع و عرض کرکها ، عمق و عرض کریپتها ، تعداد سلول‌های جامی شکل در هر میلی‌مترمربع ، ضخامت لایه‌های عضلانی و سروزی در هر سه دوره مورد مطالعه  افزایش یافته بود و در روز 30 این افزایش معنی‌دار ( 05/0≥p) است. بنابراین نتیجه می گیریم رشد و تکوین روده کوچک در جوجه شتر مرغ‌  طی ماه ا ول زندگی اتفاق می افتد و جهت پرورش بهتر آنها،  باید در این مدت از نظر تغذیه‌ای مورد توجه ویژه قرار گیرد.

واژه های کلیدی: روده کوچک، هیستومورفومتری، مورفولوژیکی، شتر مرغ

* نویسنده مسئول، تلفن:09141460871 ، پست الکترونیکی: ebadimanas@gmail.com

مقدمه

 

شتر مرغ پرنده‌ای است که قادر به پرواز نبوده و روی زمین حرکت می‌کند و به گروه Ratitae تعلق دارد. شتر مرغ از خانواده Struthionidae ، رده Struthio  و از گونه Struthio camelus می‌باشد(14). پرورش شترمرغ یک صنعت رو به رشد در سراسر جهان است. آمارهای اخیر نشان می‌دهد که سالانه حدود 550000 شترمرغ در سراسر جهان جهت کشتار تولید می‌شود (7). دانشمندان دنیا در حال مطالعه و یافتن شیوه‌های استفاده بهینه از دام‌ها و افزایش کیفی و کمی محصولات آنها می‌باشند. از حدود صدها سال پیش پرورش شترمرغ با هدف بهره‌گیری از فرآورده‌های آن و به دلیل ویژگی‌های خاص این پرنده، به ویژه در قاره آفریقا به طور قابل توجهی مطرح بوده است. خصوصیاتی همچون مقاومت زیاد در برابر شرایط اقلیمی متفاوت، ویژگی‌های تغذیه‌ای و کیفیت منحصربفرد فرآورده‌های آن مثل گوشت، چرم و پر سبب شد تا از ابتدای دهه حاضر استقبال شایانی از سوی تولیدکنندگان در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه جهت پرورش و تکثیـر شتـرمرغ در سطح انبوه و به شکل صنعتی به وجود

آید (12).

در صنعت پرورش شترمرغ به علت هزینه‌های بالای پرورش و به خصوص جهت تولید جوجه شترمرغ‌ها (حتی یک روزه) پرورش دهندگان هزینه بالایی متحمل می‌شوند. بنابراین جهت نگهداری و درمان از این جوجه‌ها باید مراقبت‌های دقیق و علمی انجام گیرد. جوجه شترمرغ‌ها به علت حساسیت بالای خود در اولین ماه بعد از خروج از تخم نیازمند مراقبت ویژه هستند چون در این مرحله از زندگی، دستگاه گوارشی جوجه شتر مرغ به خصوص در روده کوچک، که کیسه زرده به این قسمت متصل بوده و با غذای حاوی باکتری‌های زیاد (به علت نوع تغذیه جوجه شترمرغ‌ها از مدفوع والدین در این سنین) در ارتباط است (5).

مطالعات روی دستگاه گوارشی حیوانات مختلف بخصوص روده کوچک نشان داده که اندازه روده کوچک و فعالیت های گوارشی آن در طول دوره جنینی تغییر پیدا می کند( 3،16،19،9،25). روده کوچک جوجه شترمرغ نیز در طی تکوین جهت آماده شدن برای پذیرش غذایی معمولی از نظر آناتومی و بافتی  دچار تغییراتی می شود که تا به حال در این زمینه مطالعاتی انجام نگرفته است. بنابراین هدف تحقیق حاضر مطالعه روند نرمال  هیستوژنز و هیستومورفومتری روده کوچک در جوجه شترمرغ بود.

مواد و روشها

برای انجام این مطالعه از جوجه شترمرغ های 5 ، 15 و 30 روزه  و از هرکدام 6 نمونه استفاده گردید. همه جوجه‌ها در یک اتاق گرم با کفپوش پلاستیکی تخته‌دار نگهداری شدند و با یک جیره اولیه تغذیه شدند که مطابق با مشخصات پایگاه داده‌های خوراک شترمرغ بود (6). آب و خوراک به صورت آزاد ارائه شد. تمام مراحل توسط کمیته مراقبت و رفاه حیوانات موسسه دانشگاه ارومیه (240/509/201/50) تایید شده است. در پایان هر دوره جوجه شترمرغ‌ها با استفاده از کتامین 20 درصد بیهوش شدند و بعد از انجام کالبدشکافی، مطالعات آناتومیکی از موقعیت و اندازه قسمت‌های مختلف روده کوچک با استفاده از نخ و خط‌کش انجام شد، سپس جهت مطالعات هیستومورفومتری از قسمت‌های مختلف روده کوچک ( دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم ) نمونه‌برداری انجام شد و نمونه با دقت و بدون له شدگی جدا شده و برای فیکس شدن در محلول فرمالین 10 درصد نمکی با ید قرار گرفت پس از 72 ساعت و جهت اطمینان از ثبوت بافت‌ها دوباره به همراه مشخصات، درون سبدهای مخصوصی به مدت 48 ساعت در داخل فرمالین 10 درصد نمکی تازه تهیه شده قرار گرفتند. جهت جلوگیری از چروکیدگی بافت می‌توان آب موجود در بافت را توسط الکل اتیلیک یا اتانول خارج نمود که برای این منطور از غلظت‌های صعودی 60، 70، 80، 95 درجه و دو ظرف الکل مطلق استفاده شدکه در هر ظرف نمونه‎ها به مدت 2 ساعت قرار داده شدند. یک مرحله واسطه در بین دو مرحله آب‌گیری و آغشتگی لازم است زیرا الکل استفاده شده برای آب‌گیری قابلیت اختلاط با پارافین مذاب را دارا نیست. بنابراین بافت آب‌گیری شده را قبل از عمل آغشتگی باید در محلول قرار داد که قابلیت اختلاط با الکل و پارافین را داشته باشد و همچنین دارای خاصیت زدودن کدورت و افزایش شفافیت را داشته باشد و برای این منظور نمونه‌ها داخل روغن صدر به مدت چهار ساعت قرار گرفتند. بعد نمونه‌ها به مدت یک ساعت در داخل گزیلول قرار گرفتند. سپس گزیلول را از نمونه‌ها گرفته و آغشتگی بافت توسط پارافین صورت گرفت. پس از انجام عمل شفاف کردن، بافت وارد آخرین مرحله از پاساژ یعنی آغشته شدن آن با پارافین شدند و برای این عمل از پارافین سخت با درجه ذوب 56 تا 58 درجه استفاده شد. بدین ترتیب که نمونه‌ها در دو ظرف پارافین و در هر کدام به مدت دو ساعت قرار داده شدند. بعداز مرحله آغشتگی بلافاصله نمونه‌ها در پارافین قالب‌گیری شدند. بدین صورت که ابتدا قالب‌های به روی یک صفحه آلومینیومی صاف که هم سطح یک صفحه آلومینیومی و هم سطح داخلی قالب توسط گلیسیرین پوشانده شده قرار داده شدند. سپس نمونه‌ها را از سطحی که برای برش منظور شده بود در داخل قالب‌ها قرار داده و قالب را توسط پارافین مذاب که حدوداً حداکثر دو درجه بیشتر از حداکثر درجه ذوب پارافین بود پر کرده و بعد از این که پارافین سطحی آغشته ساخته و بعد قالب‌ها را در آبی که درجه حرارت آن 10 درجه بالاتر است برای سرد کردن قرار داده و سپس نمونه‌های داخل پارافین را از قالب‌ها را درآورده و سطحی از نمونه‌ها که در تماس با صفحه آلومینیومی بود توسط یک لایه نازک پارافین پوشانده شد. پس از طی مراحل پاساژ بافتی و تهیه قالب‌های پارافینی، برش‌های 5 الی 7 میکرومتری تهیه شده و نمونه‌های بافتی روی لام‌ها قرار گرفته و پس از خشک شدن لام‌ها، توسط H&E و PAS رنگ آمیزی شده و طول و عرض کرک‌ها، عمق غدد یا کریپت‌ها، ضخامت لایه‌های عضلانی و سرزی با استفاده از عدسی مدرج اندازه‌گیری شد. همچنین تعداد سلول‌ها ی قابلت در هر میلی متر مربع از کرک‌ها و کریپت‌ها به دست آمد. در نهایت تمامی داده‌ها با استفاده از نرم افزار SPSS و آزمون ANOVA ( 05/0≥p) مورد ارزیابی قرار گرفتند.

نتایج

یافته‌های حاصل از تحقیق نشان داد وزن و طول دئودنوم ، ژژنوم و ایلئوم از روز 5 تا روز 30 بطور معنی‌داری ( 05/0≥p) افزایش یافته است. بیشترین مقدار افزایش وزن و طول در ژژنوم از روز 15 تا 30 بوده است و کمترین مقدار افزایش وزن و طول در دئودنوم است ( جدول 1).

 

 

جدول 1- میانگین وزن و طول قسمت‌های مختلف روده باریک در جوجه شترمرغ‌های 5، 15 و 30 روزه (SD±M)

وزن روده کوچک (گرم)

طول‌روده کوچک (میلی متر)

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

سن

76/0 ± 11a

32/0 ± 42a

01/0 ± 19a

5/13±123a

7/39±545a

8/44±164a

5

09/0 ± 28b

07/0 ± 154b

05/0 ± 35b

5/11±162b

95±1025b

8/25±298b

15

21/0 ± 55c

18/0 ± 246c

c24/0 ± 61

22/2±245c

52/0±1501c

2/18±411c

30

      در هرستون حروف متفاوت نشان دهنده تفاوت معنی‌دار ( 05/0≥p) بین گروه های مختلف است.

 

 

ارتفاع و عرض کرک‌ها: یافته‌های حاصل از پژوهش نشان داد در قسمت دئودنوم روده کوچک به ترتیب با افزایش سن میانگین ارتفاع و عرض کرک‌ها  افزایش یافته  است. در روز 30 در قسمت دئودنوم عرض کرک‌ها و در روز 15 ارتفاع کرک‌ها افزایش معنی‌داری( 05/0≥p) دارند. در قسمت ژژنوم با توجه به داده‌ها در جدول ذکر شده میانگین طول و عرض کرک‌ها در طی افزایش سن افزایش یافته است. در قسمت ژژنوم و ایلئوم با توجه به داده‌های جدول فوق در ارتفاع و عرض کرک‌ها در طی افزایش سن از 5 تا 15 روزگی تغییرات چندان و معنی‌داری ( 05/0≤p) قابل مشاهده نمی‌باشد ولی از روز 15 تا 30،  افزیش ارتفاع کرک‌ها معنی دار ( 05/0≥p) بوده  ولی عرض کرک در ژژنوم کاهش یافته در قسمت ایلئوم افزایش یافته ولی معنی‌دار نیست( جدول 2 و شکل 1).

عمق و عرض کریپت‌ها: با توجه به نتایج حاصل از پژوهش،  عمق کریپت‌ها در هر سه قسمت دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم با افزایش سن افزایش یافته که این افزایش تا روز 30  در دئودنوم معنی‌دار نیست، اما در ژژنوم و ایلئوم در روزهای 15 و 30 معنی‌دار ( 05/0≥p) است. همچنین نتایج جدول 3 نشان می‌دهد که عرض کریپت‌ها در هر سه قسمت دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم با افزایش سن افزایش می‌یابد که این افزایش در قسمت دئودنوم فقط در روز 30 و در قسمت‌های ژژنوم و ایلئوم در روزهای 15 و 30 معنی‌دار ( 05/0≥p) است( جدول 3 ، شکل 1).

 

جدول2ـ میانگین طول و عرض کرک‌ها در روده کوچک برحسب میکرومتر در جوجه شتر مرغ‌های 5، 15 و 30 روزه ( SD ±M)

عرض‌کرک (میکرو متر)

ارتفاع کرک(میکرومتر)

 

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

سن

5/6± 04/64a

3/34±01/70a

2/18±03/94a

5/12±524a

65±483a

5/42±395a

5

3/47±3/102a

5/24±2/120a

3/25±112a

3/15±480a

6/85±540a

2/74±625b

15

2/26+±02/143a

2/13±23/115a

2/42±02/131c

3/14±960a

1/45±1080b

4/64±1250b

30
                 

حروف متفاوت در هر ستون معنی دار بودن ( 05/0≥p) را نشان می دهد.

 

 

جدول3ـ میانگین عمق و عرض کریپت‌ها در روده کوچک جوجه شترمرغ‎های 5، 15 و 30 روزه ( M±SD )

عرض‌کریپت (میکرومتر)

عمق کریپت (میکرومتر)

 

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

سن

20/3± 6/8a

10/5±3/4a

06/± 6/5 a

23/0±27a

10/65 ±12a

25/14±14a

5

02/0± 17b

2/7 ± 14b

82/7 ± 12a

02/42±65b

09/11±55b

01/7±45a

15

31/0 ±32c

14/0 ±28c

22/0±25 b

05/26 ±162c

02/12±133c

03/4±96a

30

حروف متفاوت در هر ستون معنی‌دار بودن ( 05/0≥p) را نشان می‌دهد.

 

سلول‌های جامی شکل: ننایج حاصل تحقیق نشان داد تعداد سلول‌های جامی کریپت‌ها و کرک‌ها در قسمت‌های مختلف روده کوچک در یک زمان متفاوت است. در روز 5 تعداد سلول‌های جامی کرک در ژژنوم بیشترین و در دئودنوم کمترین است. در روز 15 تعداد سلول‌های جامی در ایلئوم بیشتر است و در روز 30 دئودنوم بیشتر از قسمت های دیگر روده کوچک می‌باشد. در روزهای 15 و 30 افزایش تعداد سلول های جامی کرک ها و کریپت در ژژنوم نسبت به روز5  معنی دار نیست ولی در دئودنوم و ایلئوم نسبت به روز  5 معنی دار است( جدول4 ، شکل 1).

 

 

جدول 4- میانگین تعداد سلول‌های جامی روده کوچک در جوجه شترمرغ‌های 5، 15 و 30 روزه (SD±M)

سلول‌جامی شکل‌کریپت (میلی متر مربع)

سلول‌جامی شکل کرک(میلی‌مترمربع )

 

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

سن

98/12±04/35a

4/65±28a

53/2±24a

82/61±912a

32/22±945a

85/31±644a

5

94/78±162b

89/54 ±140a

32/25±01/623b

35/63±1322b

95/22±1120a

04/0±871b

15

25/3±174b

33/74±01/164a

62/14±04/845b

35/63±1395b

95/22±1311a

04/0±1462b

30

حروف متفاوت در هر ستون معنی دار بودن ( 05/0≥p) را نشان می دهد.

 

لایه عضلانی و لایه سروز: یافته‌های حاصل از تحقیق نشان داد که ضخامت لایه عضلانی و ضخامت لایه سروزی افزایش یافته است. در قسمت دئودنوم در روزهای 5 تا 15 سرعت رشد لایه عضلای اختلاف معنی‌دار نیست ولی در روزهای 30 افزایش معنی‌دار( 05/0≥p) است. در سایر قسمت ها نسبت سرعت افزایش در روزهای 15 و 30 در مقایسه با دئودنوم دارای آهنگ کمتری می‌باشد. در روزهای 5، 15 و 30 در هر سه قسمت روده کوچک لایه سروزی دارای روند افزایشی است ولی معنی‌دار نیست ( جدول 5 ، شکل 1).

 

 

جدول 5 - میانگین ضخامت لایه عضلانی و ضخامت لایه سروز در روده کوچک جوجه شترمرغ های 5، 15 و 30 روزه ( M±SD ).

ضخامت لایه سروزی (میکرو متر)

ضخامت‌لایه عضلانی (میکرو متر)

 

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

ایلئوم

ژژنوم

دئودنوم

سن

28/0 ± 13/0a

52/0 ± 14/0a

01/0 ± 12/0a

02/0±27/0a

11/0±38/0a

20/0 ± 30/0a

5

41/0 ± 22/0a

31/0 ± 16/0a

20/0 ± 15/0a

06/ ± 38/0a

02/0 ±41/0a

11/0 ± 40/0a

15

13/0 ± 25/0a

22/0 ± 26/0a

40/0 ± 22/0a

43/0  7/0±a

01/0±46/0a

32/0 ± 56/0b

30
                 

تفاوت بودن حروف الفبای در هر ستون جدول نشان دهنده معنی دار بودن ( 05/0≥p) است.

شکل 1- برش عرضی  قسمت‌های مختلف روده کوچک جوجه شتر مرغ در رنگ آمیزی  PAS H&E  A:ـ دئودنوم، B ـ ژژنوم ، C ـ ایلئوم، SEـ بافت سروزی، SL ـ بافت ماهیچه‌ای طولی ،SC ـ بافت ماهیچه‌ای حلقوی، CY ـ کریپت ، GCـ سلول‌های جامی شکل، VLـ کرک (درشت نمایی400 ×)

 

بحث و نتیجه گیری

دستگاه گوارش از جمله ارگا‌ن‌های مهمی است که در رشد و نمو جوجه شتر مرغ حائز اهمیت است. دستگاه گوارشی شتر مرغ مشابه دستگاه گوارش پرندگان گیاه‌خوار می‌باشد و از مری، پیش معده، سنگدان، روده کوچک، سکوم، کولون و کلواک تشکیل شده است(15).  تا به حال مطالعات زیادی درباره ساختار لوله گوارشی شترمرغ  انجام گرفته است (22,4) ولی ساختار روده کوچک در جوجه شتر مرغ از نظر مورفولوژی و بافتی بررسی نشده است. بنابراین در  پژوهش حاضر با هدف بررسی دقیق روند تکوین ساختارهای بافتی  قسمت‌های مختلف روده کوچک در جنین شترمرغ انجام شده است.

نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر  نشان داد که وزن و  طول روده‌های کوچک در جوجه شترمرغ‌های مورد مطالعه با افزایش سن افزایش یافته و رابطه مشخصی بین هر سه قسمت روده کوچک وجود دارد. با افزایش سن طول روده کوچک از 1 تا 30 روز افزایش می‌یابد و کل بدن هم در طی این روزها افزایش می‌یابد. اوج این افزایش در ژژنوم  و در روز 30 قابل مشاهده بود. با توجه به این که سرعت تقسیمات سلول‌های جنینی  در مراحل اولیه تولد با شدت بیشتری ادامه دارد و حاصل آن افزایش کل توده بدن بخصوص در وزن و طول لوله گوارشی است.  در این راستا   Diamonad و همکاران (1992) ،   Konarzewski و همکاران  ( 1989)  همچنین رحیمی رتکی و همکاران (1394) در پژوهشی بیان نموده‌اند که میزان رشد کل بدن با توزیع بافت در کل بدن از جمله توزیع در دستگاه گوارش مشخص می‌شود(2،18،17).

یافته‌های حاصل از تحقیق مشخص کرد که ارتفاع  و عرض کرک‌ها با افزایش سن از روز 1 تا 30 افزایش می‌یابد این افزایش در قسمت‌های مختلف روده کوچک از روز 15 به بعد معنی‌دار  است و بیشترین مقدار در روز 30 قابل مشاهده است. این افزایش در کرک‌ها باعث افزایش در سطح منطقه‌ای در دسترس برای جذب غذا می‌شود. این نتایج همسو با یافته‌های Wang and Peng (2008)  نشان می­دهد با افزایش سن در جوجه‌های شترمرغ افریقایی طول و عرض روده متناسب با رشد روده افزایش می‌یابد(24).

یافته‌های حاصل از این مطالعه مشخص کرد عمق کریپت‌ها در هر سه قسمت دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم با افزایش سن افزایش یافته است که این افزایش تا روز 30  در دئودنوم معنی‌دار نیست اما در ژژنوم و ایلئوم در روزهای 15 و 30 معنی‌دار است. این نتایج مشخص می‌کند که در جوجه شترمرغ تغییرات متفاوت میان دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم از نظر عمق کریپت وجود دارد. این نتایج  نشان دهنده آن است که  زمان شروع  و سرعت رشد دئودنوم در سنین پایین زودتر و بیشتر از سایر قسمت‌های روده بوده و ساختارش را تکمیل می‌کند ولی زمان شروع و سرعت رشد در قسمت‌های ژژنوم و ایلئوم دیرتر وکمتر بوده و دیرتر ساختار بافتی اش را تکمیل می‌کند.   این نتایج در راستای گزارش Wang  وهمکاران  (2008) است. براساس یافته‌های Wang  در شترمرغ‌های 90 روزه و بزرگتر عمق کریپت‌ها در دئودنوم و ژژنوم با افزایش سن افزایش می‌یابد(24). همچنین نتایج پژوهش آشکار کرد که عرض کریپت‌ها در هر سه قسمت دئودنوم، ژژنوم و ایلئوم با افزایش سن افزایش یافته است که این افزایش در قسمت دئودنوم فقط در روز 30 و در قسمت‌های ژژنوم و ایلئوم در روزهای 15 و 30 معنی‌دار است. با توجه به این که در طول این مدت ساختار بافت‌های مختلف روده درحال رشد و تکوین هستند منطقی است که رشد کریپت‌ها نیز همراه با آنها رشد کرده و تکوین یابد. این نتایج در جهت نتایج Peng  و wang  (2008)  است که گزارش کرده ارتفاع و عرض پرز و ضخامت عضله در روده کوچک با سن پرندگان همبستگی مثبت دارد(24).

یافته‌های پژوهش نشان داد تعداد سلول‌های جامی شکل در قسمت‌های مختلف روده کوچک در یک زمان متفاوت است. در همه قسمت‌های روده کوچک تعداد سلول‌های جامی موجود در هر میلی متر مربع از کریپت  و کرک در روزهای 5، 15 و 30 افزایش یافته است، ولی این افزایش در روز 30 در دئودنوم و ایلئوم  معنی‌دار ( 05/0≥p) است. این یافته‌ها مشابه یافته‌ها در سایر طیور نمی‌باشد در سایر طیور مثل جوجه مرغ مورد مطالعه این افزایش فقط در دئودنوم قابل مشاهده است(23،15،11).  این نتایج مطابق با نتایج  uni و همکاران (2003) ، smirnov  و همکاران (2006) و geyra  و همکاران (2001) است( 21،23، 13).  دلیل آن بالا بودن ضریب رشد بافت‌های روده کوچک طی  روزهای اولیه زندگی است. با توجه به این که یکی از ترکیبات موجود در موسین گلیکوپروتئین است و  ترکیبات گلیکو پروتئین بافت پوششی روده را  در برابر باکتری‌ها محافظت می‌کند(20 ،10). بنابراین، عملکردهای محافظتی روده کوچک در این دوره به تدریج افزایش می‌یابد و مدیریت خوراک در طیور پرورش‌یافته باید بین صفر تا 30 روز افزایش یابد تا خطر ابتلا به بیماری روده کاهش یابد. بنابراین با تغییر در جمعیت سلول‌ها و اسیدیته و اسیدسولفوریک سلول‌های جامی ممکن است بتوان جوجه‌هایی با حفاظت بالا در برابر عفونت‌های روده ای ارائه بدهیم (1، 8).

نتایج تحقیق نشان داد در دوازدهه ضخامت لایه عضلانی طی روزهای 5، 15 و 30 افزایش یافته ولی این افزایش  فقط در روز 30 معنی‌دار است. همچنین در همه بخش‌های روده کوچک در هر سه دوره مورد بررسی ضخامت لایه سروزی دارای روند افزایشی می‌باشد ولی معنی‌دار نیست( 05/0≤p).

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که تعداد سلول‌های جامی شکل در قسمت‌های مختلف روده کوچک افزایش یافته گرچه در قسمت‌های مختلف و با توجه به نیازهای مختلف هر قسمت در زمان‌های گوناگون متفاوت است. بنابراین در طی این زمان قدرت دفاعی روده کوچک به تدریج افزایش یافته و مدیریت در پرورش  جوجه شتر مرغ باید بر این اساس تقویت شوند تا از بیماری‌های روده‌ای در این سن جلوگیری شود.

سپاسگزاری

پژوهشگران برخود لازم می‌دانند از زحمات و همکاری‌های کارشناس محترم آزمایشگاه بافت و جنین شناسی دانشکده دامپزشکی دانشگاه ارومیه نهایت تشکر و قدردانی داشته باشند.

  • 1- رحیمی رتکی،  م ؛ دستار،  ب؛ محسنی،  ص؛ خمیری، م. (1394). تأثیر محدودیت غذایی بر وزن بدن، میزان لیپیدها و نیتریک اکساید سرم خون در جوجه های گوشتی. مجله پژوهشهای جانوری, 28(1)؛ 44-2810551doi:

    2- قاسمی، ح. (1394). تاثیر جیره غذایی بر غلظت برخی متابولیتها، آنزیم ها و الکترولیتهای خون جوجه شترمرغها در دو سن متفاوت. مجله پژوهشهای جانوری, 28(1)، 85-2810996 doi:

     

    • Adeola O, King DE (2006). Developmental changes in morphometry of the small intestine and jejunal sucrase activity during the first nine weeks of postnatal growth in pigs. J Anim Sci, 84(1):112-8. doi: 10.2527/2006.841112x. PMID: 16361497.
    • Alaei Novin A, Rasouli B, Abedi M (2020). Histomorphological study of large intestine development at different ages of african ostrich chickens (struthio camelus). Journal of Comparative Pathobiology, 17(1): 3011-3020.
    • Amado Marina, Xavier Diego, Boere Vanner, Torres-Pereira Carla, Mcmanus Concepta, Bernal Francisco (2011). Behaviour of captive Ostrich chicks from 10 days to 5 months of age. Revista Brasileira de Zootecnia, 40: 1613-1618. https://doi.org/ 10.1590/S1516-35982011000700029.
    • Brand TS (2000). Elsenburg Ostrich Feed Databases. Elsenburg Agricultural Research Centre, Elsenburg, South Africa.
    • Brand TS, Nel K and van Schalkwyk SJ (2000). Effect of dietary energy and protein level on the production of growing ostriches. S. Afr. J. Anim. Sci, 80: 15 – 16.
    • Brown DC, C V Maxwell, G F  Erf, M E  Davis, S  Singh, ZB Johnson (2006). The influence of different management systems and age on intestinal morphology, immune cell numbers and mucin production from goblet cells in post-weaning pigs. Vet. Immunol. Immunopathol, 111:187–198.
    • Fan MZ, Adeola O, Asem EK, King D(2002). Postnatal ontogeny of kinetics of porcine jejunal brush border membrane-bound alkaline phosphatase, aminopeptidase N and sucrase activities. Comparative Biochemistry and physiology. Part A, Molecular & Integrative Physiology, 132(3):599-607. DOI: 10.1016/s1095-6433(02)00102-2. PMID: 12044769.
    • Fontaine N, JC Meslin, C Lory, C Andrieux (1996). Intestinal mucin distribution in the germ-free rat and in heteroxenic rat harbouring a human bacterial flora: Effect on inulin in the diet. Br J Nutr, 75:882–892.
    • Forder RE, Howarth GS, Tivey DR, Hughes RJ(2007). Bacterial modulation of small intestinal goblet cells and mucin composition during early posthatch development of poultry. Poult Sci,86(11):2396-403. doi: 10.3382/ps.2007-00222. PMID: 17954591.
    • Brassó Lili D, Vanessza Szabó, István Komlósi, Tünde Pusztahelyi, and Zsófia Várszegi(2021). Preliminary Study of Slaughter Value and Meat Characteristics of 18 Months Ostrich Reared in Hungary.  Agriculture,11: 9: 885. https://doi.org/10.3390/agriculture11090885.
    • Geyra A, Z  Uni, D Sklan (2001). The effect of fasting at different ages on growth and tissue dynamics in the small intestine of the young chick. Br J  Nutr, 86:53–61.
    • Hoyo del J, Elliot A, Sargatal J (1992). Handbook of the Birds of the World. Lynx Edicions, Barcelona, Spai.
    • Iji PA, Va der Walt  JG, Brand TS, Boomker EA, Booyse D (2003). Development of the digestive tract in the ostrich (Struthio camelus) Arch. Tierernahr, 57 : 217-228.
    • King DE, Asem EK, Adeola O(2000). Ontogenetic development of intestinal digestive functions in White Pekin ducks, J Nutr, 130(1):57-62. doi: 10.1093/jn/130.1.57. PMID: 10613767.
    • Konarzewski M, Kozlowski K, Ziolko M (1989). Optimal allocation of energy to growth of alimentary tract in birds Funct. Ecol, 3: 589-596.
    • Obst BS , JM Diamond (1992). Ontogenesis of intestinal nutrient transport in domestic chickens (Gallus gallus) and its relation to growth. Auk, 109:451–464.
    • Olukosi O A, Cowieson AJ, Adeola O(2007a). Age-related influence of a cocktail of xylanase, amylase, and protease or phytase individually or in combination in broilers. Poult. Sci, 86:77–86.
    • Robertson AM, DP Wright (1997). Bacterial glycosulfatases and sulfomucin degradation. Can J  Gastroenterol, 11:361– 366.
    • Smirnov A, E Tako, P R Ferket, Z Uni (2006). Mucin gene expression and mucin content in the chicken intestinal goblet cells are affected by in ovo feeding of carbohydrates. Poult. Sci,673-685.
    • Umar Zaima ,  Qureshi AS , Rehmat Shahid ,  Deeba F (2021). Histological and histomorphometric study of the cranial digestive tract of ostriches (Struthio camelus) with advancing age. Veterinární Medicína, 66: 10.17221/120/2020-VETMED.
    • Uni Z, Smirnov A, Sklan D (2003). Pre- and posthatch development of goblet cells in the broiler small intestine: Effect of delayed access to feed. Poult. Sci, 82:320–327.
    • Wang JX, Peng KM(2008). Developmental morphology of the small intestine of African ostrich chicks. Poult. Sci, 87:2629–2635.
    • Wang L, Li J, Chen YM, Duan XL(2003). Morphological change in rat jejunal mucosal epithelia and cell proliferation and apoptosis in different months. Acta Zool. Sin, 49:91–97. (in Chinese.
مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 35، شماره 4
دی 1401
صفحه 342-357
  • تاریخ دریافت: 05 آذر 1400
  • تاریخ بازنگری: 31 اردیبهشت 1401
  • تاریخ پذیرش: 12 تیر 1401