مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

اثر زمان مهاجرت تولید مثلی روی برخی خصوصیات زیست شناختی تخمک و تخم ماهی سفید Rtilus frisii kutum kamenskii 1901

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست

2718

چکیده

این تحقیق به منظور تعیین برخی از خصوصیات زیست شناختی تخمک (قطر، سطح، حجم و نسبت سطح به حجم) و تخم (قطر، سطح، حجم، نسبت سطح به حجم، فضای زرده و نسبت فضای زرده به دور زرده) و مطالعه اثر زمان مهاجرت تولید مثلی بر این فاکتورها در 90 عدد از جمعیت مولدین ماهی سفید مادهRtilus frisii kutum در سه تیمار زمانی ابتدا، وسط و انتهای زمان مهاجرت در رودخانه تجن شهرستان ساری صورت پذیرفت. قطر تخمک و نسبت سطح به حجم آن به ترتیب دارای دامنه ای برابر 25/2-92/1 میلیمتر و mm-1 07/3-66/2 و در تخم­های بارور شده (هیدراته شده) 87/2 -41/2 میلیمتر و mm-1 48/2-16/2 بود که به لحاظ آماری تفاوت معنی­داری (05/0> (P بین قطر تخمک و تخم و نسبت سطح به حجم آنها در دوره های اول و دوم مهاجرت مولدین وجود داشت. همچنین حداکثر و حداقل قطر تخمک و تخم به ترتیب در دوره اول و سوم و حداکثر و حداقل نسبت سطح به حجم به ترتیب در دوره­ی سوم و اول مشاهده شد که از نظر آماری اختلاف معنی­داری (05/0>P) داشتند. نسبت فضای زرده به دور زرده تخم در مولدین ماهی سفید 13/0 ± 79/0 بود و نشان می­دهد که تقریباً نیمی از فضای تخم در ماهی سفید را فضای زرده به خود اختصاص می­دهد که می­تواند دلیل تخم­ریزی ماهی سفید در آبهای با درجه حرارت میانه (20-15 درجه سانتی­گراد) باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effect of reproductive migration time on some biological character of eggs in mahsfid (Rtilus frisii kutum kamenskii 1901)

نویسندگان [English]

  • mahdi abdolahi
  • mohammadreza imanpour

چکیده [English]

This survey was done to determine some biological characteristics of eggs (including diameter, surface, volume, and surface to volume ratio) and hydrated eggs (including diameter, surface, volume, surface to volume ratio, yolk sphere, and perivitelline space and yolk sphere to perivitelline space ratio). 90 migratory population of Mahisefid, Rutilus frisii kutum were studied at 3 treatments (initial, middle, and the end of broodstock migratory time) in the Tajan river. Amplitude of egg diameter and its surface to volume ratio calculated 1.92-2.25 mm and  2.66-3.07 mm-1, respectively and for hydrated egg calculated 2.41-2.78 mm and 2.16-2.48 mm-1 , respectively which was significant (P < 0.05) at broodstock migration time and for egg and hydrated egg was minimum at end of migratory time and maximum at initial of broodstock migratory time. But it was invers for surface to volume ratio. Yolk sphere to perivitelline space ratio was 0.79 ± 0.13. It show that the yolk sphere is near to the half of the egg sphere and it can be the reason of Mahisefid  breeding in water with median temperatures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rutilus frisii kutum
  • biological characteristics
  • Migration time
  • Caspian Sea

اثر زمان مهاجرت تولید مثلی روی برخی خصوصیات زیست شناختی تخمک و تخم ماهی سفید Rtilus frisii kutum kamenskii 1901 

مهدی عبدالهی و محمد رضا ایمانپور* 

گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست 

تاریخ دریافت: 1/10/88               تاریخ پذیرش: 11/3/90 

چکیده 

این تحقیق به منظور تعیین برخی از خصوصیات زیست شناختی تخمک (قطر، سطح، حجم و نسبت سطح به حجم) و تخم (قطر، سطح، حجم، نسبت سطح به حجم، فضای زرده و نسبت فضای زرده به دور زرده) و مطالعه اثر زمان مهاجرت تولید مثلی بر این فاکتورها در 90 عدد از جمعیت مولدین ماهی سفید مادهRtilus frisii kutum در سه تیمار زمانی ابتدا، وسط و انتهای زمان مهاجرت در رودخانه تجن شهرستان ساری صورت پذیرفت. قطر تخمک و نسبت سطح به حجم آن به ترتیب دارای دامنه ای برابر 25/2-92/1 میلیمتر و mm-1 07/3-66/2 و در تخم­های بارور شده (هیدراته شده) 87/2 -41/2 میلیمتر و mm-1 48/2-16/2 بود که به لحاظ آماری تفاوت معنی­داری (05/0> (P بین قطر تخمک و تخم و نسبت سطح به حجم آنها در دوره های اول و دوم مهاجرت مولدین وجود داشت. همچنین حداکثر و حداقل قطر تخمک و تخم به ترتیب در دوره اول و سوم و حداکثر و حداقل نسبت سطح به حجم به ترتیب در دوره­ی سوم و اول مشاهده شد که از نظر آماری اختلاف معنی­داری (05/0>P) داشتند. نسبت فضای زرده به دور زرده تخم در مولدین ماهی سفید 13/0 ± 79/0 بود و نشان می­دهد که تقریباً نیمی از فضای تخم در ماهی سفید را فضای زرده به خود اختصاص می­دهد که می­تواند دلیل تخم­ریزی ماهی سفید در آبهای با درجه حرارت میانه (20-15 درجه سانتی­گراد) باشد. 

واژه­های کلیدی: ماهی­سفید، خصوصیات زیست شناختی تخمک وتخم، زمان مهاجرت، مولد

* نویسنده مسئول، تلفن: 09111787902 ، پست الکترونیکی: mrimanpoor@yahoo.com

مقدمه 

 

ماهی سفید با نام علمی Rutilus frisii kuttum از جمله ماهیان مهاجر رود کوچ بوده که بخش عمده زندگی خود را در آب شور دریا گذرانده و در فصل بهار (نیمه اسفند ماه لغایت پایان اردیبهشت ماه) هر سال جهت تخم ریزی و تولیدمثل به آب شیرین رودخانه مهاجرت می­کند (2).  

ماهی سفید در بین ماهیان استخوانی یکی از بهترین و با ارزش­ترین ماهیان در نزد ایرانیان به شمار می­رود. از زمانهای دور صید و مصرف آن در بین ساحل نشینان مورد علاقه شدید بوده است. درباره­ی ارزش غذایی ماهی سفید باید گفت که از منابع مهم پروتئین مورد نیاز انسانها محسوب می­شوند و از نظر اسیدهای آمینه­ی لازم غنی بوده و به عنوان پروتئین مرغوب به حساب می­آید (3).

با توجه به کاهش ذخایر این ماخی از دهه 50 میلادی به علت تخریب مناطق تخم ریزی آنها، تکثیر مصنوعی و رها سازی بچه ماهیان از اهداف اصلی بازسازی ذخایر این گونه در دریای خزر محسوب می گردد (1).

اطلاعات موجود مبنی بر آن است که اختلاف جغرافیایی در اندازه تخم ماهیان ناچیز است اما کاهش فصلی در اندازه تخم در ماهیان دریایی به خوبی شناسایی گردیده است (6). بعنوان مثال در ماهی هرینگ نشان داده شده است که اندازه تخم در ماهیانی که در گروههای مختلف تخم­ریزی می­کنند، می­تواند با مرحله سیکل تولید­مثلی هم بستگی داشته باشد. اما اطلاعات کافی در مورد تغییرات فصلی در اندازه تخم در ماهیان آب شیرین در دسترس نمی­باشد (6). در مجموع می­توان گفت، تفاوت در ابعاد تخم دریک گونه در ارتباط با فصل تخم­ریزی (9 و18). اندازه ماهی (7،10،11 و 13). محافظت نژادی (18). هماوری مطلق (21) و عوامل محیطی (6) می باشد. همچنین الگوهای درون جمعیتی، تغییر در اندازه­ی تخم در میان رده های ماهیان منعکس کننده فرایند­های سازشی و اثرات خصوصیات مادری بر اندازه تخم ماهیان می باشد (14).

انکوباسیون تخم­هایی با کیفیت نامناسب پرورش­دهندگان را با دو مشکل از دست دادن تعداد زیادی تخم در مرحله­ی چشم زدگی و نیز تلاش اضافی جهت حذف تخم­های مرده روبرو می­نماید (20). کیفیت تخم ماهیان بوسیله چندین عامل تعیین می­گردد که به طور متناوب طی فصل تولید مثل تغییر می­کند (5). از جمله عوامل موثر بر کیفیت تخم می توان به سن مولدین، فاکتور وضعیت ماهی، زمان چرخه تخم ریزی، فرایند فوق رسیدگی، عوامل ژنتیکی و خصوصیات ذاتی تخم اشاره نمود (14). کیفیت تخم تحت عنوان پتانسیل تخم در تولید لاروهای با قدرت بقا مناسب تعریف می­گردد و از آنجایی که قطر تخم می­تواند روی بقا، اندازه لاروی همچنین فعالیت­های تغذیه­ای، مقاومت در مقابل گرسنگی و پرهیز از شکاررچیان اثرگذار باشد، پس تخم­هایی با اندازه بزرگتر در یک گونه دارای کیفیت مناسب تری هستند (19). اما اطلاعات اندکی پیرامون ارتباط خصوصیات مادری نظیرسن و اندازه آنها با اندازه تخم وجود دارد (18) به طوری که امکان برقراری ارتباط فیلوژنی صحیح بین ماهیان از این نظر ممکن نیست، زیرا در اکثر مطالعات، تنها قطر تخم مورد بررسی قرارمی­گیرد و اندازه­گیری سایرخصوصیات زیست شناختی تخم نادیده گرفته می شود (9).

نسبت سطح به حجم تخم مستقیماً روی نرخ متابولیک جنین و انتشار گازها از جمله اکسیژن تاثیر می­گذارد که در ماهیان مختلف این نسبت متفاوت است (4، 9 و10). با افزایش قطرتخم، اندازه لاروها افزایش می یابد اما در مواردی دیده شده، مولدینی که دارای قطرتخم بزرگتری هستند لاروهای کوچکی دارند که می­تواند به دلیل کوچک بودن فضای زرده و به تبع آن بزرگ بودن فضای دور زرده باشد. اندازه تخم بطور مثبتی با وزن زرده و محتوای آمینواسیدهای آزاد که یک منبع مهم انرژی طی جنین زایی هستند همبستگی دارد. زرده بزرگتر برای مدت طولانی تری از گرسنگی لارو تا زمان نخستین تغذیه آنها جلوگیری خواهد کرد و زمان مرگ و میر ناشی از گرسنگی را تا 50 درصد افزایش می دهد (12). تخم مجموعه­ای ازفضای زرده و دور زرده می­باشد که اندازه لاروی ارتباط مستقیم با فضای زرده دارد و با افزایش فضای زرده لارو بزرگتری ایجاد می­شود، بنابراین توصیه می­شود که علاوه بر قطر تخم، فضای زرده، فضای دور زرده و نسبت فضای زرده به دور زرده نیز محاسبه گردد (9 و16).

باتوجه به موارد ذکرشده این بررسی روی ماهی سفید با اهداف ذیل صورت پذیرفت:

1. تعیین قطر، سطح، حجم و نسبت سطح به حجم در تخمک ماهی سفید.

2. تعیین قطر، سطح، حجم، نسبت سطح به حجم، فضای زرده، فضای دور زرده و نسبت فضای زرده به دور زرده در تخم آب جذب کرده (هیدراته شده) ماهی سفید.

3. اثر زمان مهاجرت تولید مثلی ماهی سفید روی تخمک و تخم.

4. تعیین جایگاه فیلوژنی ماهی سفید در میان سایر گونه­ها.

مواد و روشها 

از اسفند 1388 تا خرداد 1389، تعداد 90 عدد مولد 4 ساله ماهی سفید با میانگین طول 16/4 ± 52/50 سانتیمتر و وزن 73/331 ±40/1078 گرم، یکسان از نظر طول و وزن (مولدین همگی 4 ساله بودند) در مصب رودخانه تجن بوسیله تورهای صیادی با چشمه­های 20 تا 30 میلیمتری طی سه مرحله زمانی صید شدند و به سه گروه (تیمار) تقسیم شدند. تیمار زمانی 1 مربوط به ابتدای دوره­ی تخم ریزی ماهی سفید از اسفند تا فروردین ماه، تیمار زمانی 2 مربوط به وسط دوره تخم ریزی ماهی سفید از فروردین تا اردیبهشت ماه و تیمار زمانی 3 مربوط به انتهای دوره تخمریزی از اردیبهشت تا خرداد می­باشند.

10 تخمک از هر ماهی قبل و بعد از جذب آب و اختیار گردید و بالوپ مجهزبه میکرومترچشمی (با دقت 100 میکرومتر)،  قطر تخمک و تخم و زرده آنها سنجش گردید و به منظور محاسبه نسبت سطح به حجم از فرمول­های زیر استفاده شد (9 و 10).

(1)          3πr3/4V =         (2)           2πr4S =

S و V به ترتیب سطح و حجم تخم و r شعاع تخم می باشد.

با استفاده از فرمول های فوق الذکر یعنی 1 و 2 به ترتیب سطح و فضای زرده محاسبه گردید. جهت محاسبه نسبت فضای زرده به دور زرده ابتدا با استفاده از فرمول زیر فضای دور زرده محاسبه شد:

(3)               Ps = V - Ys

Ps فضای دورزرده، V حجم تخم و Ys فضای زرده می باشد.

سپس از تقسیم فضای زرده به فضای دور زرده این نسبت محاسبه گردید (9). پس از محاسبه خصوصیات زیست شناختی تخم در ماهی سفید، به منظور بررسی ارتباط فیلوژنی تخم در این گونه با گونه­های دیگر با تکیه بر مطالعات Bonislawska و همکاران (2001) (9) مقایسه صورت پذیرفت.

 

 

جدول 1- مقادیر (میانگین ،انحراف معیار) برخی خصوصیات تخمک وتخم ماهی سفید در رودخانه تجن

فاکتور

قطر(میلیمتر)

 

سطح(میلیمترمربع)

 

حجم(میلیمترکعب)

 

سطح به  حجم

فضای زرده به دورزرده

 

کل

زرده

کل

زرده

کل

زرده

 

تخم

تخمک

a10/0 ± 18/2

---

a45/1 ± 98/14

---

a79/0 ± 47/5

---

a13/0 ± 75/2

---

تخم جذب آب کرده

b13/0 ± 69/2

08/0 ± 04/2

b35/2 ± 80/22

12/1 ± 14/13

b60/1 ± 27/10

57/0 ± 49/4

b11/0 ± 23/2

13/0 ± 79/0
                       

حروف انگلیسی متفاوت درسطرهای عمودی بیانگر اختلاف معنی دار در سطح 05/0 می باشد

 

 

جهت مقایسه قطر تخمک و تخم، نسبت سطح به حجم تخمک و تخم و نسبت فضای زرده به دور زرده تخم در تخم در زمانهای مهاجرت تولید مثلی از طرح کاملاً تصادفی در قالب آزمون دانکن و آنالیز واریانس یک طرفه استفاده شد همچنین برای مقایسه پارامترهای زیست شناختی و تخم از آزمون-T استفاده شد.

نتایج

ارقام مربوط به میانگین و انحراف معیار برخی خصوصیات زیست شناختی 900 تخمک و 900 تخم آب جذب کرده (هیدراته) ماهی سفید در جدول های 1 و 2 خلاصه شده است. در تمامی موارد به جز نسبت سطح به حجم، پارامترهای بیان شده در مورد تخم بیشتر از تخمک بود و دارای اختلاف معنی داری (05/0>  (Pبا یکدیگر بودند.

 

 

جدول 2- تجزیه واریانس قطر تخمک وتخم (میلیمتر)، نسبت سطح  به حجم تخمک و تخم و نسبت فضای زرده به دور زرده تخم درزمان های مهاجرت تولید مثلی ماهی سفید

فاکتور

منابع تغییر

درجه آزادی

مجموع مربعات

میانگین مربعات

محاسبه شده

سطح معنی داری

 

تیمار

2

328/0

164/0

971/35

00/0

قطر تخمک

تکرار

45

205/0

004/0

-

-

 

کل

47

533/0

-

-

-

 

تیمار

2

296/0

184/0

047/11

00/0

قطرتخم

تکرار

45

602/0

013/0

-

-

 

کل

47

898/0

-

-

-

 

تیمار

2

563/0

28/0

789/4

00/0

نسبت سطح

تکرار

45

310/0

027/0

-

-

به حجم

کل

47

873/0

-

-

-

تخمک

تیمار

2

211/0

105/0

789/4

00/0

نسبت سطح

تکرار

45

396/0

009/0

-

-

به حجم تخم

کل

47

607/0

-

-

-

 

تیمار

2

172/0

086/0

079/6

005/0

نسبت فضای زرده

تکرار

45

635/0

014/0

-

-

به دورزرده

کل

47

806/0

-

-

-

جدول 3-  مقایسه میانگین های قطر تخمک و تخم  (میلیمتر)، نسبت سطح به حجم تخمک و تخم و نسبت فضای زرده به دور زرده تخم در زمانهای مهاجرت تولید مثلی ماهی سفید

منابع تغییر                                           تیمار  1                               تیمار 2                           تیمار  3

قطرتخمک                                          a 07/0±23/2                       ab 05/0±05/2                      b 05/0± 05/2

قطرتخم                                             a 12/0±73/2                       ab07/0±58/2                       b 62/0 ±51/2          

نسبت سطح به حجم تخمک                     a 08/0±69/2                      ab07/0±92/2                        b07/0±96/2  

نسبت سطح به حجم تخم                        a10/0±19/2                        ab06/0±31/2                        b05/0± 38/2

نسبت فضای زرده به دور زرده                    a10/0±76/0                      ab16/0±91/0                        b07/0± 83/0

     حروف انگلیسی متفاوت در سطرهای عمودی بیانگراختلاف معنی داردرسطح 05/0 می باشد

 

قطر تخمک ماهی سفید در تحقیق حاضردر دامنه 25/2 -92/1 سانتی متر بود که با مطالعات دیگر محققین همخوانی داشت (10 و 11).

تجزیه واریانس (جدول 2) و مقایسه میانگین­های (جدول 3) قطرتخمک و تخم (میلیمتر)، نسبت سطح به حجم تخمک و تخم و نسبت فضای زرده به دور زرده تخم در تیمارهای زمانی مختلف بیان کننده اختلاف معنی­دار (0.05>  (Pبین پارامترهای بیان شده در زمان­های مختلف صید ماهی سفید می­تواند باشد به گونه­ای که بیشترین قطر تخمک و تخم (میلیمتر) در تیمار زمانی 1 ونسبت سطح به حجم تخمک، تخم و فضای زرده به دورزرده در تیمار زمانی 2 و 3 به دست آمد. اما بین پارامترهای بیان شده بین تیمارهای زمانی 2 و 3 اختلاف معنی داری مشاهده نشد.

حداقل قطر تخمک (میلیمتر)، تخم (میلیمتر) و فضای زرده به دور زرده تخم در تیمار زمانی2 و 3 و نسبت سطح به حجم تخمک و تخم در تیمار زمانی 1 اندازه­گیری و محاسبه گردید. با توجه به جدول 3 مشخص گردید که با افزایش قطر تخم، ماهی سفید نسبت سطح به حجم در آنها کاهش یافت. ماهیان سفید مورد بررسی دارای میانگین قطر تخم (میلیمتر) و زرده 13/0± 69/2 و 08/0±04/2 بودند و با افزایش قطر تخم و قطر زرده، نسبت سطح به حجم درآنها کاهش یافت. با افزایش قطر تخم در ماهیان، میزان سطح و حجم افزایش یافت ولی میزان سطح افزایش یافته بیشتر از حجم بود که در نتیجه با افزایش قطر تخم نسبت سطح به حجم محاسبه شده پایین­تر بود.

بحث

جایگاه  فیلوژنی تخم ماهی سفید از نظر نسبت فضای زرده به دور زرده (شکل 1) و نسبت سطح به حجم تخم با قطر تخم (ملیمتر) بیانگر آن است که تقریباً نیمی از فضای تخم ماهی سفید را فضای زرده به خود اختصاص می­دهد و در مقایسه با برخی از گونه­های نشان داده شده در (شکل1) که برگرفته از سایر تحقیقات صورت پذیرفته است (9). ماهی سفید از نظر فضای زرده بعد از قزل آلا، ماهی سه خاره، اردک ماهی و قبل از سوف، لاوارت و سفید ماهی قرار دارد. در ماهی سفید در مقایسه با ماهی سان بس، قطر فضای زرده از 04/2 میلیمتر به 86/0 میلیمتر کاهش یافته که در نتیجه نسبت فضای زرده به دور زرده از 79/0 به 26/0 می­رسد یعنی با وجود آنکه قطر فضای زرده در ماهی سفید، تنها 37/2 بزرگتر از ماهی سان بس است نسبت فضای زرده به دور زرده درآن به مقدار، 03/3 بزرگتر است (شکل های 1 و 2)(9)،

 

 

 

شکل1- مقایسه نسبت سطح به حجم تخم با قطر تخم (میلیمتر، الف) و قطر زرده (میلیمتر، ب) در برخی گونه های ماهیان و گونه سفید مورد بررسی ( بونیسلاوکا و همکاران، 2001 (در مورد گونه های دیگر)

 

 

شکل2- نسبت های فضای زرده به دور زرده تخم در برخی گونه های ماهیان و ماهیان سفید مورد بررسی (بونیسلاوکا و همکاران، 2001 (در مورد گونه های دیگر)

 

در ماهی سفید با افزایش قطر تخم، نسبت سطح به حجم کاهش یافته است (جدول 3). ماهیان سفید مورد بررسی دارای میانگین قطر تخم 10/0± 69/2 میلیمتر و زرده 08/0± 04/2 میلیمتربودند. با افزایش قطر تخم در ماهیان میزان سطح وحجم افزایش یافت ولی میزان حجم افزایش یافته بیشتر ازسطح بود که در نتیجه با افزایش قطر تخم نسبت سطح به حجم کاهش یافته است (9 و 10). ماهی قزل آلا با میانگین قطر تخم 01/5 میلیمتر در مقایسه با ماهی سان بس با میانگین قطر تخم 25/1 میلیمتر، دارای حجم تخم 12/71 در مقابل 03/1 میلیمتر مکعب می­باشد که اختلاف 69 بار بوده، در صورتی که بین قطر تخم تنها 4 بار اختلاف وجود داشته است. در نتیجه نسبت سطح به حجم در تخم ماهی قزل آلا، 2/1 و در سان بس، 8/4 می باشد (9) که این نسبت در ماهی سفید 4/2 محاسبه گردید. اما نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که نسبت ساختارهای حیاتی تخم به چه میزانی است. جنین زایی مستقیماً روی نرخ متابولیکی موثر است و نسبت سطح به حجم تخم در محیط پیرامونی روی دوره تکاملی جنین تاثیر گذار است (4 و 10) و با توجه به آنکه نسبت سطح به حجم پایین در ماهیان بهمراه نسبت فضای زرده به دور زرده بالا توقع اکسیژنی را به دلیل نرخ متابولیکی بیشتر افزایش می یابد (9) و اکسیژن بر اثر پدیده انتشار به ساختارهای حیاتی تخم می­رسد، می­توان به دلیل تخم ریزی قزل آلا درآبهای سرد، ماهی سفید در آبهای با درجه حرارت میانه (20-15 درجه سانتی گراد) و سان بس در آبهای گرم (30-24 درجه سانتی گراد) پی برد (اشکال و جداول 1 و 2)، زیرا چنانچه قزل آلا و ماهی سفید در آبهای گرم تخم­ریزی نمایند، به دلایل ذکر شده از نظر اکسیژنی دچار مشکل خواهند شد و تخم­ها تلف می­شوند (به دلیل نرخ متابولیک بالا و اکسیژن پایین در محیط گرم) (15). بنابراین در روند تکامل، گونه­های ماهیان چنین تکامل یافته­اند که در محیطی با اکسیژن کافی تخم­ریزی نمایند تا مراحل تکامل جنینی به خوبی صورت پذیرد (9 و 10).

نکته قابل توجه اختلاف معنی­دار (0.05> (P بین قطر تخمک در تیمار زمانی اول یعنی اسفندماه با قطر تخمک در تیمارهای زمانی دوم و سوم یعنی فروردین و اردیبهشت ماه می­باشد، به عبارت دیگر با نزدیک شدن به انتهای فصل تکثیر از اندازه تخمک کاسته می­شود (16). در ماهی سفید همگام با افزایش قطر تخم، برقطر فضای زرده افزوده می شود. این بدان معناست که لاروهای حاصله از تخم­هایی با فضای زرده بالا، از جهتی با توجه به دارا بودن ذخایر بالاتر مواد مغذی، توان تکاملی و مقابله با شرایط سخت به استثناء کمبود اکسیژن بالاتری نسبت به ماهیان با فضای زرده پایین­تر خود دارا هستند، ولی به همان نسبت با خطر کمبود اکسیژن مواجه هستند (8 و 16) چرا که به تبع افزایش قطر زرده و به تبع آن قطر تخم، در زمانی که نیاز جنین به اکسیژن افزایش پیدا می­کند، به دلیل افزایش فضای زرده، از نسبت سطح به حجم تخم که معیاری جهت تعیین میزان اکسیژن رسانی به جنین است، کاسته می­شود که این امر می­تواند سبب کندی نقل و انتقال اکسیژن به درون تخم گردد (9). اما همان گونه که ذکر شد در روند تکامل گونه های ماهیان چنین تکامل یافته­اند که در محیطی با اکسیژن کافی تخم­ریزی نمایند تا مراحل تکامل جنینی به خوبی صورت پذیرد (9 و10)، بنابراین چنین به نظر می­رسد که دلیل این کاهش اندازه تخمک با نزدیکتر شدن به انتهای فصل تکثیر (تیمار زمانی 2 و 3 نسبت به تیمار زمانی 1) افزایش درجه حرارت باشد (4). یعنی ماهیان سفید دارای قطر تخمک بیشتر به گونه­ای تکامل یافته­اند که برای بر طرف شدن مشکل کمبود اکسیژن ناشی از کاهش نسبت سطح به حجم تخم خود اقدام به مهاجرت و تخم­ریزی در درجات حرارتی پایین­تر می­کنند.

نکته­ی دیگری که باید به آن توجه نمود آن است که لاروهای حاصله از تخم­های بزرگتر دارای کیسه زرده بزرگتر، طول بیشتر و حجم عضلانی بالاتری نسبت به لاروهای بوجود آمده از تخم­های کوچک­تر هستند. در این لاروها بیشتر حجم زرده در مقایسه با لاروهای تولید شده از تخم­های کوچک­تر، صرف گسترش و تکامل قدرت بلع غذا می­شود، لذا در مراحل اولیه رشد لاروی شاهد نرخ رشد بالاتری در آنها خواهیم بود (8). بنابراین تخم حاصل از مولدین ماهی سفید که اقدام به مهاجرت در ابتدای فصل تکثیر (تیمار زمانی 1) می­کنند نسبت به تخم حاصل از مولدین در میانه و انتهای دوره (تیمار زمانی 2 و 3) دارای پتانسیل بالاتر تخم در تولید لارو با قدرت بقای مناسب می­باشد که این نکته می تواند در به گزینی مولدین ماهی سفید مورد توجه قرار گیرد.

 تقدیر و تشکر

بدینوسیله از زحمات ریاست، معاونت و پرسنل زحمتکش مرکز تکثیر و پرورش ماهیان استخوانی و خاویاری شهید رجایی ساری و صیدگاه رودخانه تجن شهرستان ساری تشکر و قدردانی می نماییم.

  1. 1. پاتیمار، ر.، 1384. ساختار سنی ماهی سفید مهاجر به رودخانه تنکابن، پایان نامه کارشناسی ارشد گرگان.

    2. رضوی صیاد، ب.، 1374. بررسی اثرات هیدرولوژیک، شرایط اکولوژیک رودخانه خشکرود بر مهاجرت ماهی سفید، پایان نامه کارشناسی ارشد شیلات ایران.

    3. وثوقی، غ.، و مستجیر، ب.، 1371. ماهیان آب شیرین. انتشارات دانشگاه تهران.

     

    1.  Aratake , H ., and Nakazono, A ., 2006, Seasonal change of egg size and number in the anemone fish, Amphiprion clarkii, at two different localities in the temperate Kyushu, Japan . Science Bulletin of the Faculty of Agriculture, Kyushu University.61, PP: 83-91.
    2. Aristizabal, E., Suarez, J., Vega, A., and Bargas, R., 2009, Egg and larval quality assessment in the Argentinean red porgy (Pagrus pagrus). Journal of aquaculture 287. PP:329-334.
    3. Bagenal, T. B., 1971, The interrelation of the size of fish eggs,the date of spawning and the production cycle, J, Fish Biol, 3, PP: 207-219.
    4. Barlet, R., Bieniarz, K., and Epler, P.,1999, The relationship between egg size, and the size and of  Danube salmon Hucho hucho, Arch, Ryb, Pol. 7, PP: 221-226.
    5. Baynes, S. M., and Howell, B. R., 1996, The influence of egg size and incubation temperature on the condition of Solea solea (L.) larvae at hatching and first feeding. Journal of Experimental Marine Biology & Ecology. 199, Issue 1, PP: 59-77.
    6. Bonislawska, M., Formickik, K., Korezelecka-Orkisz, A., and Winncki, A., 2001,  Fish egg size variability: Biological significance, Electronic Journal of Polish Agricultural Universities, Fisheries 4, PP:1-10.

    10. Bonislawska, M., Formicki, K., and Winnicki, A., 2000, Size of eggs and duration of embryogenesis in fish. Acta Ichthyol. Piscat. 30, PP: 61-71.

    11. Bonislawska, M., Korzelecka, A., and Winnicki, A., 1999, Morpho-mechanical aspects of the embryonic development of  Sun bleak Leucaspius delineatus. Folia Univ. Agric. Stein. 192, Piscaria 25, PP:13-23.

    12. Carr, J. P., and Kaufman, L.,  2008, Estimating the importance of maternal age, size, and spawning experience to recruitment of Atlantic cod (Gadus morhua). Aquaculture. 142, PP:477 -487.

    13. Dlaboga, D., Barlet, R., Bieniarz, K., and  Epler, P., 1998, Relation between egg size and body size and age of females in brook trout Salvelinus fontinalis. Arch. Ryb. Pol. 6, PP:27-35.

    14. Einum,S., and Flemin, A., 2002,  Does within population variation in fish egg size reflect maternal influences on optimal values?Chicago journals,The American Naturalist. Vol. 160, PP: 756-765.

    15. Holcomb, M., Cloud, J. G., Woolsey, J., and Ingermann, R. L., 2004, Oxygen consumption in unfertilized salmonid eggs: an indicator of egg quality? Comparative Biochemistry and   Physiology, Part A 138 (2004), PP: 349– 354.

    16. kennedy, J., Geffen, A. J., and Nash, R. D. M., 2007, Maternal influences on egg and larval characteristics of plaice (Pleuronectes platessa L.). Journal of Sea Research.

    17. Kjorsvik, E., Hoehne-retina, K., and Retina, K. I., 2003, Egg and larval quality criteria as predative measures for juenile production in turbot (Scophthalmus maximus L.).Aquaculture. 227, PP: 9-20.

    18. Marteinsdottir, G., and Steinarsson, A., 1998, Maternal influence on the size and viability of Iceland cod Gadus morhua eggs and larvae. J. Fish Biol. 52, PP:1241-1258.

    19. Papdaki, M., Papadopoulou, M., Siggelaki, I., and Mylonas, C. C., 2008, Egg and sperm production and quality of sharpsnout sea bream(Diplodus puntazzo) in captivity. Aquaculture. 276, PP: 187-197.

    20. Sierezko, A., Wojtczak, M., Dietrich, G. J., Kuzminski, H., and Dobosz, z., 2009, A lack of consistent relationship between distribution of lipid droplets and egg quality in hatchery-raised rainbow trout( Oncorhynchus mykiss). Aquaculture.

    21. Thorpe, J. E., Miles, M. S., and Keay, D., S., 1984, Developmental rate, fecundity and egg size in Atlantic salmon Salmo salar. Aquaculture 43, P: 289.

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 27، شماره 1 - شماره پیاپی 1
خرداد 1393
صفحه 80-88
  • تاریخ دریافت: 01 دی 1388
  • تاریخ بازنگری: 10 اردیبهشت 1390
  • تاریخ پذیرش: 11 خرداد 1390