نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی کارشناسی ارشد
2 دانشگاه شهرکرد - هیات علمی
3 هیات علمی دانشگاه شهرکرد
چکیده
در این مطالعه اثر بهبود بخشی عصاره اتانولی بره موم عسل بر زخم جراحی ماهی کوی به عنوان یک ماده طبیعی رزینی دارای خواص زیستی متعدد ارزیابی شد. سه ماهی از هر یک از 4 تانک جداگانه از کل 36 ماهی سازگار شده به صورت تصادفی انتخاب و بعد از زخم زدن و بخیه، مورد درمان با تیمارهای مختلف قرار گرفتند. روی زخمهای ایجاد شده در بدن ماهیان در گروههای آزمایشی به مدت ده روز سه تیمار دارویی با عصاره های 1% و2% بره موم و نیز پماد بهبود زخم فنوتوئین سدیم و نیز با وازلین تنها برای گروه شاهد، به کارگرفته شدند. تحلیل نتایج با استفاده از آمار توصیفی انجام شد. در میان گروهها موثرترین تیمار از علائم بهبود زخم از بره موم 2% بروز نمود، هر چند عصاره 1% بره موم و پماد فنوتوئین سدیم نیز از نظر علائم (ترمیم پوست، خونریزی داخلی، ادم ، التهابات، ضایعات نکروتیک و چسبندگی بافتها) نتایج بهبود را نشان دادند. ماهیان گروه شاهد در زخمهایشان علائم باقی ماندهای از عفونت و صدمات پوستی را علاوه بر چسبندگی بافتها به همراه داشتند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The Comparision of Therapeutic Effect of Propolis Extract and Phenytoin on the Wound of Koi Fish Cyprinus carpio haematopterus
نویسنده [English]
2 University of Shahr e Kord- Professor Asist.
چکیده [English]
This study aimed to assess the healing effect of ethanolic extract of Propolis as a natural resinous substance, possessing various biological properties, on the surgically experimental ulcer of Koi fish. Thirty-six Koi fish were randomly divided into 4 equal experimental groups for initial adaptation. Then three limited surgically cut wounded fish from the every group were cured under desired experimental cares, as three treatment groups (two doses of 10 and 20 mg/gr of the Propolis Ethanolic Extract (EEP) and Phenitoean Sodium %1) and one control (only Vaseline). The experimental doses of EEP and Phenitoean were respectively used as the Vaseline base made and the standard commercial Phenitoean Soudium ointments, one time a day for 10 days, as well Vaseline treatment (for the control group). The data were analyzed, using descriptive statistics methods. The results showed that dose of 2% of EEP were the most effective in the treatment of experimental surgically wounds. The signs of the wound were more healed in the 2% group, however the external and internal health effects were observed for the other dose of EEP (%1) and the standard Phenitoean (with criterion of cured skins quality signs, internal haemoragies, observed edema, inflammation and tissue adhesions) after 10 days. The control group wounds had retained the most signs of infection and skin damages, as well the internal viscose.
کلیدواژهها [English]
مقایسه اثر التیام بخش عصاره بره موم (Propolis) و پماد فنی توئین سدیم بر زخم ماهی کوی (Cyprinus carpio haematopterus)
افسانه احمدیان1،مهرداد فتح اللهی1*، امین نعمت اللهی3، امین بیغم صادق2 و مهران عربی3
1 شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، گروه شیلات
2 شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، دانشکده دامپزشکی
3 شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، گروه زیستشناسی
تاریخ دریافت: 19/7/94 تاریخ پذیرش: 31/5/95
چکیده
در این مطالعه اثر بهبود بخشی عصاره اتانولی بره موم عسل بر زخم جراحی ماهی کوی بهعنوان یک ماده طبیعی رزینی دارای خواص زیستی متعدد ارزیابی شد. سه ماهی از هریک از 4 تانک جداگانه از کل 36 ماهی سازگار شده بهصورت تصادفی انتخاب و بعد از زخم زدن و بخیه، مورد درمان با تیمارهای مختلف قرارگرفتند. روی زخمهای ایجاد شده در بدن ماهیان در گروههای آزمایشی به مدت ده روز سه تیمار دارویی با عصارههای 1% و2% بره موم و نیز پماد بهبود زخم فنوتوئین سدیم و نیز با وازلین تنها برای گروه شاهد، به کارگرفته شدند. تحلیل نتایج با استفاده از آمار توصیفی انجام شد. در میان گروهها موثرترین تیمار از علائم بهبود زخم از بره موم 2% بروز نمود، هرچند عصاره 1% بره موم و پماد فنوتوئین سدیم نیز ازنظر علائم (ترمیم پوست، خونریزی داخلی، ادم، التهابات، ضایعات نکروتیک و چسبندگی بافتها) نتایج بهبود را نشان دادند. ماهیان گروه شاهد در زخمهایشان علائم باقیماندهای از عفونت و صدمات پوستی را علاوه بر چسبندگی بافتها به همراه داشتند.
واژههای کلیدی: بهبود زخم، عصاره بره موم، ماهی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09112420214، پست الکترونیکی: mehrdad.fatollahi@nres.sku.ac.ir
مقدمه
اصطلاح زخم بعنوان تخریب ساختار بافتی و مهمتر از آن تخریب عمل یک بافت تعریف میشود (13). روند ترمیم این صدمات بافتی و زخمها در سه مرحله به انجام میرسد، تکثیر فیبروبلاستها، ساخت عروق و نیز تکثیر و مهاجرت بافت پوششی به محل اولیه که دو مرحله اول درواقع تشکیل بافت جوانهای است و انقباض ناشی از زخم نیز بواسطه عمل این بافت روی میدهد. در مرحله آخر تشکیل جوانهی گوشتی جدید (new granulation tissue)، حضور سلولهای فیبروبلاست با هستهی دوکی متورم و بزرگ در کنار عروق تازه تشکیلشده، نمایان میشود. در کنار این عروق، وجود و کیفیت غشای پایه متخلخل به همراه میزان ادم موجود و حضور گلبولهای قرمز جزء مشخصات برجسته این بافت است. بتدریج بافت جوانهی گوشتی جدید جایگزین بافت جوانه گوشتی کهنه (old granulation tissue) میشود و غشای پایهی عروق کامل شده و هستهی آندوتلیوم عروق، سنگفرشی ساده میشود، به همین دلیل نشت عروقی کمتر شده و به دنبال آن ادم نیز کاهش مییابد (34). برای بهبود زخم و سرعت بخشیدن به روند آن از چند دارو استفاده میشود که دی فنیل هیدانتوئین از مرسومترین داروهای بهبود زخم است. دی فنیل هیدانتوئین در حال حاضر بانام فنی توئین سدیم در بازار موجود است. فنیتوئین در بسیاری از سیستمهای فیزیولوزیکی اثرات مهمی اعمال میکند. این دارو انتقال یونهای سدیم، پتاسیم و کلسیم، پتانسیل غشاء و غلظت اسیدهای آمینه و ناقلهای عصبی نور اپینفرین و استیلکولین و گابا GABA را تغییر میدهد. مکانیسم احتمالی اثرات این دارو بر پوست، ممانعت از فعالیت غیرطبیعی آنزیم کلاژناز شده است (5).
شناخت دامنه فواید زنبورعسل علاوه بر تولید خوراکی بینظیر مانند عسل که از اعصاری کهن موردتوجه بوده است در حال حاضر حتی در مواد فعال مؤثر دارویی در نیش خود زنبور هم (1و 2) همچنان موردپژوهش و توجه است. بره موم از دیگر محصولات غیر از عسل در زنبورداری است که در طب سنتی برای بهبود زخم کاربرد داشته و بهعلاوه اثری شناختهشده برای میکروبکشی دارد. بره موم یک نام کلی برای یک نوع ماده رزینی است که توسط زنبورها از گیاهان مختلف جمعآوری میشود. بره موم بواسطه خواص میکروبکشی آن در کشورهای مختلف نیز کاربرد وسیعی در بهداشت و درمان برخی از بیماریها داشته و امروزه به اشکال مختلف ازجمله صابون، کپسول، پماد، خمیردندان در بسیاری از کشورها استفاده می شود (12). مایکوباکتریومها، گونههای کورینه باکتریوم، رودوکوکوس، کلبسیلا، تریپانوومها و باکتریهای دهانی از ارگانیسمهای حساس دیگر به بره موم در مطالعات شناخته شدهاند (16و 1). در این تحقیق برای اولین بار اثر استفادهی این داروی سنتی بر بهبود زخم ماهیان در آب در یک محیط آزمایشی بر روی ماهی پرعمر کوی
Cyprinus carpio haematopterus مورد تحقیق قرارگرفت تا امکان استفاده آن برای بهبود زخم ماهیان باارزش دیگر در کارگاههای تکثیر و پرورش مورد ارزیابی و پیشنهاد قرارگیرد.
تعداد 36 قطعه ماهی کوی
(Cyprinus carpio haematopterus) با میانگین وزن 27/35 گرم پس از خریداری از کارگاههای پرورش ماهی در کاشان در کیسههای نایلونی با هوادهی مناسب به آزمایشگاه شیلات دانشگاه شهرکرد انتقال و به مدت 5 روز در دمای 29-25 درجه سانتیگراد نگهداری شدند تا با شرایط جدید تطبیق یابند. در این مدت از کل آزمایش ماهیها تغذیه نشدند. در کل دوره نیز کیفیت آب ازنظر اشباعیت اکسیژن، دمای آب و بهویژه پیاچ محیط مورد پایش و قبل از شروع زخم زدن و در میانه دوره دو بار ازنظر فاکتورهای کیفی نظیر سختی آّب، میزان O2،NO2، NH3،pH مورد بررسی قرارگرفت. برای این منظور از کیتهای مخصوص (Easy and Tetra test, Gramany) استفاده شد. ماهیان کوی تهیه شده با جیره پایه مورد استفاده از شرکت فرادانه ایران (شهرکرد - ایران) بانام غذای تخصصی ماهیان زینتی طلایی
(Carassius auratus auratus) یک ماه کامل تغذیه شدند و سه روز قبل از شروع آزمایش (زخم زدن و بخیه کردن) برای خالی نگهداشتن روده ماهیان، همچنین در طول دوره ده روزه اول درمان غذادهی متوقف شد. کل آزمایش نگهداری و بهبود زخم حدود هشت هفته به طول انجامید.
ماهیان کوی در قالب یک طرح تصادفی در چهار گروه و از هرگروه در نهایت 3 ماهی جراحیشده در هریک از تانکها قرارگرفتند. اثر سه تیمار دارویی توصیفشده و یک گروه شاهد بر روی زخمها مورد بررسی و روند بهبود زخم آنها نیز مورد مشاهده قرار گرفت. در گروه A، درمان با وازلین بدون عصاره بره موم (شاهد)، در گروه B درمان با دوز اول 10 میلیگرم بر گرم پماد حاوی بره موم و پایه وازلین (1% بره موم)، در گروه C درمان با دوز دوم 20 میلیگرم بر گرم (2% بره موم) پماد حاوی بره موم و پایه وازلین و در گروه D، درمان با پماد داروخانهای بهبود زخم حاوی فنیتوئین سدیم یک درصد صورت گرفت. درمان با پمادهای تهیه شده هرروز یکبار (حدود ساعت 11 تا 12) روی گروهها انجام شد بطوریکه که با پنبه استریل ابتدا محل زخم خشک و سپس با یک سواپ پماد عصاره بره موم در پایه وازلین یا پماد فنوتوئین سدیم و یا وازلین تنها بر زخم مالیده میشد تا این پماد کاملاً سطح زخم را پوشش دهد. این درمان به مدت 10 روز، روزی یکبار بدون انجام بیهوشی بر روی ماهیان ادامه داده شد.
شکل 1- ایجاد زخم جراحی آزمایشی و بخیه ماهیان کوی
1- التهاب و ادم 2- میزان بافت جوانهای 3- بلوغ فیبروبلاست ها 4- میزان رسوب کلاژن و هماهنگی آنها 5- بازسازی اپیتلیوم 6- میزان تشکیل عروق جدید یا رگ سازی یا آنژیوژنز.
شکل 2- زخم ترمیمشده با تیمارهای مختلف.
از ردیفهای بالا به پایین شاهد وازلین، عصاره بره موم 1%، عصاره بره موم 2% و پماد فنی توئین سدیم 1 درصد. ستون سمت چپ وضعیت زخمها در پنجمین روز درمان و ستون سمت راست در دهمین روز درمان را نشان میدهد
شکل 3 - سهولت جدا شدن پوست از بافتهای احشایی زیرین (نبود چسبندگی)
از بالا به پایین نبود چسبندگی (عصاره بره موم 1 و2 درصد)، وجود چسبندگی (تیمار وازلین شاهد) و چسبندگی کم (فنوتوئین سدیم).
بررسیها و مشاهده مستقیم وضعیت ترمیم محل زخمها نشان داد که میزان چسبندگی پوست در محل برش در سطح داخلی اندام احشایی ماهیان در گروه شاهد کاملاً مشهود است. در نمونههای تیمار شده با پماد فنی توئین نیز علیرغم بهبود و ترمیم بهتر زخم آثار چسبندگی در زیر محل زخم وجود داشته است که نسبت به نمونههای بدون چسبندگی گروه تیمار شده با عصاره بره موم 20 و 10 میلیگرم بر گرم حالتهای مطلوبی نداشتهاند (شکل 3).
فعالیت لیزوزیمی سرم خون: نتایج حاصل از اندازهگیری فعالیت لیزوزیمی در سرم خون ماهیان تیمارهای مختلف در جدول 2 نشان داده شده است. با توجه به نتایج بدست آمده، بیشترین فعالیت لیزوزیمی (قطر مناطق رشدنیافته) مربوط به تیمار شماره سه (حاوی 20 میلیگرم عصاره بره موم) با میانگین 30/0±96/8 میلیمتر است. این تیمار نسبت به سایر تیمارها افزایش در میزان فعالیت لیزوزیمی نشان میدهد. میزان این شاخص در تیمارهای دیگر با
تیمار شماره سه تفاوت معنیداری را در نتایج نشان نداد.
جدول 1 - بررسی برخی پارامترها بافتی در تیمارهای مختلف
شاخص |
تیمار |
|||
وازلین |
عصاره بره موم 1% |
عصاره بره موم 2% |
پماد فنیتوئین سدیم |
|
التهاب |
4 |
0 |
0 |
1 |
شکلگیری اپیدرم |
0 |
3 |
4 |
2 |
چسبندگی |
4 |
0 |
0 |
0 |
0 : عدموجود 1 : کم 2 : متوسط 3 : زیاد 4 : خیلیزیاد
جدول 1- میانگین و خطای استاندارد فعالیت لیزوزیمی در تیمارهای مختلف
تیمار |
فعالیت لیزوزویمی (mm)±SE |
شاهد |
62/0± 02/8 |
عصاره بره موم 1% |
66/0± 11/8 |
عصاره بره موم 2% |
30/0±96/8 |
فنی توئین سدیم 1% |
34/0±30/8 |
P>0.05, NS |
بحث
نعمت اللهی و همکاران (2010) نشان دادند که کاربرد الگوهای مختلف از بخیه در زخم ماهی طلایی موجب تغییر در کیفیت روند و کاهش مدت بهبود زخم میگردد. این محققین نشان دادند که کاربرد بخیه ساب کوتیکولار با کمترین میزان التهاب موجب تسریع در روند ترمیم زخم و بهتر شدن شکل ظاهری زخمها میگردد (28). بر پایه مطالعات انجام شده علاوه بر نوع بخیه، تماس بعدی موضع با محیط و مواد مثلاً مواد بهکاررفته بر روی زخم در ترمیم موضع آسیبدیده تأثیرگذار است.
مصرف موضعی آنتیسپتیکها میتواند منجر به تأخیر روند اپیتلیالی شده و مصرف آنتیبیوتیکهای موضعی نیز که بهمنظور کاهش عفونت زخم مورداستفاده قرار میگیرند میتوانند باعث درماتیتهای تماسی گردند. همچنین تابش لیزر برلکوسیتها از یکسو موجب افزایش فاگوسیتها و از سوی دیگر افزایش ترشح مدیاتورها خواهد شد (9).
شکل 4 - التهاب بافتی ناشی از زخمهای ترمیمشده
در بررسی میکروسکوپی تشکیل اپیتلیوم ضعیف، ادم شدید، نکروز وسیعتر بافت عضلانی و زیر جلدی، نفوذ شدید سلولهای التهابی همراه با خونریزی در منطقه و عدم سازمانیابی صحیح بافت اپیدرمی در تیمار شاهد (درمان با وازلین)، تشکیل اپیتلیوم، ادم خفیف، وجود سلولهای التهابی و نکروز بافت عضلانی در حد متوسط همراه با بافت اپیدرمی با سازمانیافتگی اول به در تیمار فنی توئین سدیم، تشکیل اپیتلیوم، ادم خفیف و سازمان یافتن بافت اپیدرمی با سلولهای التهابی و کمتر شدن بافت تخریبشده در تیمار بره موم 1 درصد و نیز تشکیل اپیتلیوم، سازمان یافتن بافت اپیدرمی با حداقل سلولهای التهابی و کمترین بقایا از بافت تخریبشده و تشکیل کلاژنهای لایهای در اسلاید مشاهده می شود.
در مطالعهای که توسط شاهسونی و همکاران در سال 1388 صورت پذیرفت تأثیر مثبت حمام و تماس درازمدت ماده شیمیایی سولفات روی با دوز 23 قسمت در میلیون با زخمها در آب محل نگهداری ماهی نیز به دلیل ایجاد اثرات انقباضی سولفات روی بر روی پوست باعث شد تا محل جراحت سریع منقبضشده و درنتیجه حدود تماس جراحت با محیط غیر استریل کمتر شود که این واکنش پوستی در ترمیم جراحت یک فرایند مثبت محسوب میگردد. از طرفی اثر ضدعفونی سولفات روی موجب کاهش فعالیت میکروارگانیسمهای فرصتطلب در محل جراحت میشود که این عمل میتواند درروند بهبود سریعتر جراحت کمک نماید (5 و6).
استفاده از مواد بیولوژیک خالصشده برای تأثیر بر بهبود زخمها نیز توصیهشده است (19). در مطالعهی که توسط هریکریشنان و همکاران در سال 2010 صورت گرفت کاربرد همزمان سه عصاره گیاهی در محل زخمهای ایجادشده در پوست ماهی طلایی توسط تزریق میکروب آئروموناس، موجب کاهش میزان مرگومیر و بهبودی سریعتر و بهتر زخمهای ایجادشده در پوست این ماهیان شد (18). در مطالعه حیدری و همکاران (1393) کاربرد عصاره بدن کرم خاکی بر روی زخم، در درمان و ترمیم زخمهای ماهی کاراس مؤثر بود و مواد عصاره از آن با ورود به خون و فعالسازی دستگاههای آنتیاکسیدانتی بدن موجب کاهش میزان پراکسیداسیون لیپیدهای غشایی موسوم به LPO (Membrane lipid peroxidation) در سرم خون ماهیان شدند. در مطالعهای که توسط پییز و همکاران (2011) صورت پذیرفت روش لیزر دیود برای درمان ضایعات پوستی در ماهی کوی بهویژه در موارد درمان ناموفق با استفاده از داروهای ضدعفونیکننده و آنتیبیوتیکها توصیهشده است (29). در تحقیق جاری نیز نشانههای مشاهده شده مستقیم از آثار بهبود زخم تأثیر بهتر بره موم نسبت به پماد معمول ضد زخم موجود در داروخانهها را بر روی بهبود زخم ماهی کوی تأیید مینماید و بهکارگیری بره موم بهخوبی میتواند بهعنوان یک ماده مؤثر بر زخم عمل نماید.
با کشف خواص ضد میکروبی، آنتیاکسیدان، ضد توموری و خاصیت التیام زخم، بره موم موردتوجه زیادی در پزشکی و دامپزشکی قرارگرفته است و گزارشهای زیادی از ترکیبات سازنده و خصوصیات ضد میکروبی بره موم وجود دارد (11 و24). استارزیک و همکاران (1977) اثر کشندگی عصاره الکلی بره موم را بر تریکوموناسواژینالیس مشاهده کرده و همچنین نشان دادند عصاره مذکور پس از 24 ساعت قادر است توکسوپلاسما را از بین ببرد (32). سوچی (1978) تأثیر درمانی و بازدارندگی رشد بره موم یا پروپولیس را در درمان تریکوموناسواژینالیس و موستونن و همکاران (2001) نقش بره موم در کشتن آماستیگوتهای لیشمانیا دونوانی را از طریق آزاد شدن اسیدنیتریک و فاکتور نکروز دهنده تومور از ماکروفازها در شرایط In vitro تأیید مینمایند (27و 33).
در این مطالعه با توجه به برشهای تهیه شده از مقاطع زخمهای مورد تیمار داروها مشخص شد که غلظت 20 میلیگرم بره موم موجب کوتاهسازی روند التهاب و افزایش تکثیر سلول اپیدرم در مقایسه با گروههای دیگر تیماری شده است. اثر تحریکی بره موم در تکثیر و بازسازی اپیدرم مشهود بوده و منجر به کاهش سطح زخمها و افزایش درصد ترمیم در محل زخم گردیده است که در مدت مشابه با ماهیان دیگر نوع بهبود و محو آثار بخیه در ماهیان این گروه این مساله را تأیید مینماید. با توجه به دادهها و نتایج بهدستآمده استنباط چنین است که بره موم در غلظتهای به کار گرفتهشده تقریباً در بسیاری از روندها و مکانیسمهای مربوط به ترمیم زخم واردشده و با اثرات تحریکی خود موجب تسریع روند ترمیم در آسیبهای بافتی ماهیانی شده است که بر آنان زخمهای مذکور ایجاد شد.
اثر مناسب بره موم بر زخمهای انسانی نیز در گزارش لطفی و همکارانش (2006) در مورد درمان زخم پای دیابتی با استفاده از عسل، بره موم و یک گیاه آفریقایی Myrrhو نیز خادم حقیقیان و همکاران (1390) در خصوص درمان همین زخم با بره موم حرارت دیده در داخل روغنزیتون و روغن حیوانی بیانشده است (4 و23).
در تحقیقات سونگ و چنگ به افزایش تعداد ماکروفاژهای زخم، در زخم درمان شده با فنی توئین سدیم اشارهشده است (31) و طبق مطالعات سالچیان و مداق (1989) نیز مصرف موضعی فنی توئین سدیم موجب افزایش قدرت کششپذیری زخم، افزایش عروق جدید، افزایش سنتز کلاژن و افزایش فیلتراسیون فیبروپلاستها میگردد (25). بدین ترتیب مقایسهی بین گروههای تحت درمان با عصاره بره موم و فنی توئین سدیم و التیام بخشی بهتر زخم در گروههای درمان شده با عصاره بره موم این احتمال را تقویت کرده است که مکانیسمهای طرحشده برای عملکرد فنی توئین در سرعت بخشیدن به التیام زخم، از سوی مواد موجود در عصارهی بره موم باقدرت بیشتر و اثرگذاری بالاتر و نیز با سازوکاری بهتر عمل کرده است.
اثر عصارههای گیاهی به دلیل تحریک ایمنی غیراختصاصی میزبان با تأثیر بر ایمنی سلولی یا ایمنی همورال میتواند بر جانوران اثر بهبود بخش و درمانی داشته باشد. تاکنون مطالعات فراوانی در خصوص ارتقای ایمنی در ماهیان بهواسطه استفاده از ترکیبات مختلف محرک ایمنی انجامشده است که در این میان استفاده از مشتقات بهدستآمده از گیاهان یا عصارههای طبیعی بهواسطه اثر مناسب همراه با نداشتن آثار جانبی بهکرات توصیهشده است (7، 8 و 17). اگرچه لیزوزیم تنها یکی از فاکتورهای قابلبررسی جهت ارزیابی وضعیت سلامت آبزیان در جهت ایمنی ذاتی محسوب میشود اما در سالهای اخیر میزان لیزوزیم موجود در خون و بافت نیز فاکتوری مناسب جهت ارزیابی توانایی ماهیان در بروز پاسخهای ایمنی ذاتی نسبت به عوامل استرسزا محسوب شده و در ماهیان بسیار فعالتر از مهرهداران عالیتر است (20). لیزوزیم قادر به شکستن باندهای گلیکوسیدیک موجود در لایه پپتیدوگلیکان موجود در دیواره سلولی باکتریها بوده و درنتیجه منجر به مرگ پروتوپلاست میگردد. بهعبارتیدیگر پلیمرهای کمپلکس اسیدهای آمینه و قندهای موجود در دیواره سلولی را هیدرولیز مینماید (14). برخی از باکتریها قادرند بهطور مستقیم بهوسیله لیزوزیم لیز شوند، اما در بسیاری موارد غشای سلولی باکتریها ابتدا موردحمله کمپلمان واقعشده تا لیزوزیم اثرات بعدی خود را القا نماید (15 و 26). بررسیها نشان میدهد که افزایش میزان لیزوزیم عموماً درنتیجه افزایش تعداد سلولهای بیگانهخوار است (30) که میتواند در کمک به موجود برای مقابله با هجوم عوامل بیماریزا و خصوصاً عفونتها بسیار مؤثر باشد. در مطالعه ولیپور و همکاران (1391) تجویز خوراکی بره موم عسل نیز به میزان 5/0 درصد فعالیت لیزوزیم سرم خون ماهی کپور معمولی را در روزهای 0، 20، 40 و 60 ام آزمایش بهطور معنیداری افزایش داد (10).
در آزمایش حاضر میزان لیزوزیم سرم خون ماهیان در انتهای دوره مورد بررسی قرارگرفت ولی تفاوت معناداری در فعالیت لیزوزیمی بین تیمارهای مختلف مشاهده نشد، بااینوجود یکروند صعودی از فعالیت لیزوزیمی با بکار بردن بیشتر میزان دوز بره موم در نتایج مشاهده میشود. بهاینترتیب ترکیبات بره موم بکار گرفتهشده در مدت آزمایش با دوزهای موضعی فعلی، اثر بسیار فزایندهای بر القای تولید فاگوسیتهای ترشحکننده لیزوزیم در ماهی کوی نداشت و مقدار لیزوزیم سنتز شده در بدن افزایش معناداری پیدا نکرد، ولی با توجه به بروز یکروند ملایم افزایشی، استنباط چنین است که در صورت افزایش دوز و یا طولانیتر شدن مدت تیمار در زخمهای شدیدتر این اختلاف میتواند بهتر نمایان گردد و نتایجی مانند تحقیق ذکرشده در فوق در خصوص تأثیر مثبت ترکیبات بره موم خوراکی بر لیزوزیم خون ماهی کپور معمولی، بدلیل ورود مقدار بیشتر مواد مؤثر بره موم و در یک مدت طولانی به بدن ماهی بدست آید. آزمایش این فرض که اثر تحریکی بره موم بهعنوان تحریککننده سیستم ایمنی (ترشح لیزوزیم) در ماهیان با تجویز خوراکی آن از استعمال مستقیم یا حتی حمام دارویی آن اثر بیشتری خواهد داشت مطمئنا به بررسیهای بیشتری نیاز دارد.
تشکر و قدردانی
از جناب آقای دکتر ایرج کریمی دانشیار گروه پاتوبیولوژی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهرکرد که در تهیه اسلایدهای بافت و نیز تفسیر عکسها نویسندگان این مقاله را یاری نمودند کمال تشکر را داریم. از جناب آقای مهندس محمد میرسلیمانی که در تهیه بره موم خالص از زنبورستان برای تحقیق زحمت زیادی را متقبل شدند بسیار سپاسگزاریم.
10. ولیپور، س.، مصباح، م.، جواهری بابلی، م.، و علیشاهی، م.، 1392. تأثیر تجویز خوراکی عصاره بره موم زنبورعسل بر پاسخهای ایمنی ماهی کپور معمولی(Cyprinus carpio)، مجله شیلات دانشگاه آزاد اسلامی واحد آزادشهر، سال هفتم، شماره 4، صفحات 26-17.
11. Amro, M., 1994. Composition of the anti herpes simplex virus activities of propolis and 3-Methy1-buthy1-2- eny1 caffeeate, Journal of Natural Products. 57, PP: 644-647.
12. Bankova, V., Christov, R., and Kujumgiev, A., 1995. Chemical composition and antibacterial activity of Brazilian propolis. Zeitschrift Fuer Naturforschung. 50, PP: 167-172.
13. Diegelmann Rober, F., and Evans Melissa, C., 2004. Wound healing: an overview of acute, fibrotic and delayed healing. Frontiers in Bioscience. 9, PP: 283-289.
14. Fast, M.D., Sims, D.E., Burka, G.F., Mustafa, A., and Ross, N.W., 2002. Skin morphology and humeral non-specific defense parameters of mucus and plasma in rainbow trout, Coho and Atlantic salmon. Comp. Biochem. Physiol. 132 (A), PP: 645-657.
15. Fevolden, S., Roed, K.H., and Fjalested, K.T., 2002. Selection response of cortisol and lysozyme in rainbow trout and correlation to growth. Aquaculture. 205, PP: 61-75.
16. Gulati, R., Gulati, BR., and Sihag, R.C., 1996. Antibacterial activity of propolis and honey against Staphylococcus aureus and E.coli. Journal Industrial Bee, 3, PP: 128-130.
17. Guojun, Y., Galina, J., Timea, R., Pao, X.U., Xie, J., and Zsigmond, J., 2006. Effect of two Chinese herbs (Astragalus radix and Scutellaria radix) on non-specific immune response of tilapia, Oreochromis niloticus. Aquaculture, 253, PP: 39-47.
18. Harikrishnan, R., Balasundaram, C., Moon, Y., Kim, M., Kim, J., Dharaneedharan, S., and Heo, M., 2010. Phytotherapy of ulceratidermatitis induced by Aeromonas hydrophila infection in goldfish. Acata veterinarica, 58(1), PP: 29-37.
19. Islert, H., Bauen, A., and Hubler, M., 1991. Morphometric assessment of wound healing in rats treated with a pritein-free hemodylisis. J Burns. 17, PP: 99-103.
20. Kim, D.H., and Austin, B., 2006. Innate immune responses in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss, Walbaum) induced by probiotics. Fish Shellfish Immunology. 21(5), PP: 513–524.
21. Li-Chang, L.U., and Yue-Wen, C.H., 2005. Antibacterial activity of propolis against Staphylococcus aureus. Journal of Food Microbiology. 102, PP: 213-220.
22. Lie, O., Evansen, O., Sorensen, A., and Froysadal, E., 1389. Study of lysozyme activity in some fish species. Disease of aquatic organisms, 6, PP: 1-5.
23. Lotfy, M., Badra, G., Burham, W., and Alenzi, F.Q., 2006. Combined use of honeybee propolis and myrrh in healing a deep infected wound in a patient with diabetes mellitus. Br. J. Biomedicine Sciences. 63(4), PP: 171-173.
24. Meyer, W., 1956. Propolis bees and their activities. Bee World. 1983, 37(2), PP: 25-36.
25. Modaggh, S., and Salchian, S., 1989. Use of phenytoin in healing war and non-war wounds. J Dermatol, 28(3), PP: 347-350.
26. Moyner, K., Roed, K.H., Sevatdal, S., and Heum, M., 1993. Changes in non-specific immune parameters in Atlantic salmon, Salmo salar L. induced by a Aeromonas salmoncida infection. Fish shellfish Immunol, 3, PP: 253- 265.
27. Mustonen, A.M., Nieminen, P., Hyvarinen, H., and Asikainen, J., 2001. Killing of Amastigotes of Leishmania donovani and release of nitric oxid and tumor necrosis factor a in macrophages in-vitro. Zeitschrift Nature Forschunge, 56, PP: 437-43.
28. Nematollahi, A., Bigham, A.S., Karimi, I., and Abbasi, F., 2010. Reaction of goldfish to the resuture patterns following full thickness skin incisions. Veterinary Science, 89, PP: 451-454.
29. Pees, M., Schmidt, V., and Pees, K., 2011. Pilot study on the use of diode laser therapy for treatment of dermatitis in koi carp (Cyprinus carpio). Tierarztl Prax Ausg K Kleintiere Heimtiere, 39(2), PP: 89-96.
30. Sahoo, P.K., Kumari, J., and Mishra, K., 2005. Non-specific immune responses in juveniles of Indian major corporative .Applied Ichthyology, 21, PP: 151-163.
31. Song, S., and Cheng, T., 1997. The effect of Systemic and Local irradiation on wound macrophages and the repair promoting action of phenytoin sodium. Chung HuaI Hsuch Tsa chi. 77, PP: 54-57.
32. Starzyk, J., Scheller, S., Szaflarski, J., Moskwa, M., and Stojko, A., 1977. Biological properties and clinical application of propolis. II. Studies on the antiprotozoan activity of ethanol extract of propolis. Arzneimittelforschung, 27, PP: 119-89.
33. Suchy, H., 1978. Efficiency of propolis in the treatment of Trichomonasvaginalis in vitro and in vivo. The International Symposium on Apitherapy. Porotoroz, Yugoslavia, 1978. 52-56
34. Swaim, S.F., 1997. Wound healing In Small Animal wound Management. William & Wilkins, PP:145-160.