بررسی میزان رشد و تولید ماهی آمور(Ctenopharyngodon idella) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) در سیستم‌های پرورشی تک گونه‌ای و توام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی تکثیر و پرورش آبزیان/دانشگاه علوم کشاورزی ومنابع طبیعی گرگان

2 دانشگاه ارومیه، گروه شیلات

3 کارشناس ارشد شیلات دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی

4 دانش آموخته کارشناسی شیلات دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده منابع طبیعی

5 دانش آموخته کارشناس ارشد شیلات دانشگاه صنعتی اصفهان

6 هیئت علمی گروه شیلات دانشگاه صنعتی اصفهان

چکیده

در این تحقیق دو سیستم پرورش تک گونه‌ای و توام دو گونه‌ی آمور (Ctenopharyngodon idella) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) مقایسه و اثرات این دو سیستم روی میزان رشد ویژه، تولید کل و میزان بازماندگی بررسی گردید. آزمایش شامل سه تیمار که حاوی 20 قطعه ماهی آمور در سیستم تک گونه‌ای (تانک شماره 1)، 20 قطعه ماهی کپور معمولی در سیستم تک گونه‌ای (تانک شماره 2) و 10 قطعه آمور و 10 قطعه کپور به صورت توام (تانک شماره 3) می‌باشد. آب خروجی تانک‌ها پس از تصفیه از طریق فیلتر شنی از طریق پمپ دوباره وارد تانک آزمایشی می‌شد. دوره آزمایش 84 روز بود و در پایان شاخص-های رشد، تولید و بازماندگی اندازه‌گیری گردیدند. متوسط وزن کل آمور در دو سیستم تک گونه‌ای و توام به ترتیب 08/25 و 79/18 گرم و برای کپور معمولی 08/46 و 5/37 گرم بود و نتایج حاصل از آزمون آماری t نشان داد که تفاوت معنی‌داری بین دو سیستم پرورشی تک گونه‌ای و توام برای هر دو گونه وجود ندارد (05/0

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

The Growth and Production of Grass Carp (Ctenopharyngodon idella) and Common Carp (Cyprinus carpio) in mono and poly culture System

نویسندگان [English]

  • mahmoud Azimi rad 2
  • elham Haghighi 3
  • Mahdiyeh Ebrahimi 4
  • zahra ghasab shiran 5

2 Urmia University

3 University of Guilan

4 University of Isfahan

5 University of Isfahan

چکیده [English]

In this study mono and poly culture systems for two species of Grass Carp (Ctenopharyngodon idella) and Common Carp (Cyprinus carpio) were compared and the effects of the culture system on the specific growth rate, total production and survival rate studied.Three treatments were considered in this trial which are as follows: Grass Carp in a single species culture system (n=20) (Tank No. 1), Common Carp in a single species culture system (n=20) and poly culture of Common Carp (n=10) and Grass Carp (n=10). Culture tanks were individually equipted with a closed circulating water system . The avarage final weight of the Grass Carp in mono and poly culture system were 25.08 and 18.79 and for Common Carp 46.08 and 37.5 mg, respectively; and there were no significant differences between the two culture systems (P<0.05). The specific growth rate and total production of two species of Grass Carp and Common Carp in mono culture system were greater amounts than the poly culture system, but there were no significant differences between the two culture systems (P<0.05).The results showed that for two species of Common Carp and Grass Carp higher growth and production of mono culture system, but this difference was not significant compared to the poly culture system.

کلیدواژه‌ها [English]

  • grass carp
  • Common carp
  • Polyculture
  • Monoculture
  • Closed circulated System

بررسی میزان رشد و تولید ماهی آمور (Ctenopharyngodon idella) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) در سیستم­های پرورشی مونو کالچر و پلی کالچر

حدیث منصوری طایی1*، محمود عظیمی راد2،  الهام حقیقی3، مهدیه ابراهیمی4، زهرا قصاب شیران4 و نصراله محبوبی صوفیانی4

1 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گروه شیلات

2 ارومیه، دانشگاه ارومیه، گروه شیلات

3 رشت، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات

4 اصفهان، دانشگاه صنعتی اصفهان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات

تاریخ دریافت: 22/5/94                تاریخ پذیرش: 26/4/95 

چکیده

در این تحقیق دو سیستم پرورش مونوکالچر (monoculture)(تک‌گونه‌ای) و پلی­کالچر (polyculture) (توأم) دو گونه آمور (Ctenopharyngodon idella) و کپور معمولی (Cyprinus carpio) مقایسه و اثرات این دو سیستم روی میزان رشد ویژه، تولید کل و میزان بازماندگی بررسی گردید. آزمایش شامل سه تیمار که حاوی 20 قطعه ماهی آمور در سیستم تک‌گونه‌ای (تانک شماره 1)، 20 قطعه ماهی کپور معمولی در سیستم تک‌گونه‌ای (تانک شماره 2) و 10 قطعه آمور و 10 قطعه کپور به‌صورت توأم (تانک شماره 3) می­باشد. آب خروجی تانک­ها پس از تصفیه از طریق فیلتر شنی از طریق پمپ دوباره وارد تانک آزمایشی می­شد. دوره آزمایش 84 روز بود و در پایان پارامترهای رشد، تولید و بازماندگی اندازه­گیری گردیدند. متوسط وزن کل آمور در دو سیستم تک‌گونه‌ای و توأم به ترتیب 08/25 و 79/18 گرم و برای کپور معمولی 08/46 و 5/37 گرم بود و نتایج حاصل از آزمون آماری  T-testنشان داد که تفاوت معنی­داری بین دو سیستم پرورشی تک‌گونه‌ای و توأم برای هر دو گونه وجود ندارد (05/0

واژه­های کلیدی: ماهی آمور (Ctenopharyngodon idella)، ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio)، پرورش توأم، پرورش تک‌گونه‌ای، سیستم گردش بسته آب.

* نویسنده مسئول، تلفن: 06633431323 پست الکترونیکی: mansoutitaee@gmail.com

مقدمه

 

با توجه به این‌که جمعیت جهان به‌طور دائم در حال افزایش می‌باشد، بدون شک منابع غذایی فعلی جهان پاسخگوی نیازها نمی­باشد و بایستی به فکر منابع غذایی جدید و بویژه منابع پروتئینی جدیدی بود (1). از طرفی تقاضا برای مصرف ماهی از حد منابع موجود فراتر رفته است و صنعت صید و صیادی به حداکثر ظرفیت خود رسیده و پاسخگوی تقاضای جمعیت رو به افزایش جهانی نمی‌باشد. بنابراین تنها راه افزایش تولیدات شیلاتی و توسعه پایدار صنعت تکثیر و پرورش آبزیان می‌باشد (20). بالغ‌بر نیمی از مزارع پرورش ماهی در دنیا به پرورش انواع مختلفی از کپور ماهیان، به‌خصوص کپورهای چینی به روش توأم اختصاص دارد. در خصوص اهمیت جهانی کپورماهیان پرورشی به این نکته بایستی اشاره شود که حدود 40 درصد تولید سالیانه جهانی ماهیان آب شیرین به این گونه­ها اختصاص دارد (3). پرورش توأم یا چندگونه­ای، از معمول­ترین روش برای پرورش انواع کپور ماهیان می­باشد. درگذشته در سیستم پرورش توأم از 8-5 گونه ماهی برای پرورش استفاده می­شد ولی این سیستم کارایی بالایی نداشته و امروزه پرورش‌دهندگان ماهیان گرمابی از تعداد گونه­ کم­تری برای پرورش توأم استفاده می­کنند (20). این روش برای پرورش گونه­هایی با رفتارهای تغذیه­ای متفاوت استفاده می­شود و تناسب ماهیان طوری انتخاب می­گردد تا رشد سریع گونه­های موجود دیده شود. هدف اصلی این روش بر این اساس است که گونه­هایی که رفتار تغذیه­ای متفاوت دارند در یک استخر پرورش‌یافته و به آنها اجازه داده می­شود تا از غذای طبیعی تولیدشده در استخر بدون هیچ‌گونه خسارت به دیگری استفاده بهینه نمایند (11، 25)، علاوه بر این در پرورش چندگونه‌ای، ماهیان اثرات متقابل مثبت تغذیه­ای نیز بر روی یکدیگر می­گذارند (5، 8). سیستم پرورش توأم یکی از سیستم­هایی است که ازنظر پرورش‌دهندگان با استقبال روبرو شده است، زیرا تا حد ممکن از غذاهای تولیدشده در کف استخر استفاده می­کند. ولی با افزایش تراکم ماهی در واحد سطح دیگر این سیستم کارآیی خود را از دست می­دهد. این نظریه که گونه­های متفاوت، ازنظر بوم‌شناختی با یکدیگر رقابت نمی­کنند، تنها در مواردی صحیح است که تراکم جمعیت در حدی معین بوده و همچنین میزان غذا فراوان باشد. با افزایش تراکم جمعیت درنهایت رقابت بین‌گونه‌ای افزایش‌یافته و روند تولید ماهی کاهش می­یابد (4). گزارشات متعددی درزمینه مزایای پرورش توأم کپور ماهیان در استخرهای خاکی در مقایسه با پرورش تک‌گونه‌ای این آبزیان وجود دارد (2، 7، 17، 22، 24). این در حالی است که در پرورش تک‌گونه‌ای کپور ماهیان تنها یک‌گونه ماهی مانند کپور معمولی مورد پرورش قرار می‌گیرد و کمتر از این روش برای کپور ماهیان استفاده می‌شود زیرا هزینه تولید بالا بوده و در تراکم پایین مقرون‌به‌صرفه نیست. بااین‌وجود در پرورش تک‌گونه‌ای مزایای زیر مشاهده می­گردد که عبارتند از: کاهش اندازه بازاری ماهی کپور از یک کیلوگرم به 400 تا 700 گرم که باعث افزایش تراکم استخر می­شود و همچنین در یک دوره رشد کوتاه­تر می­توان محصول بیشتری تولید کرد و قیمت تولید نیز کاهش می­یابد. علاوه بر این در روش پرورش تک‌گونه‌ای اندازه استخرها محدودتر می­شود. هرچند ساختن استخرهای کوچک­تر گران­تر تمام می­شود اما امکان استفاده از روش­های متراکم با کارایی بیشتر را فراهم می­کند. علاوه بر این می­توان از روش­های ماشینی کردن استفاده کرد و همچنین تغذیه دستی، جمع­آوری محصول و کنترل بیماری راحت­تر صورت می­گیرد. علاوه براین ماهی تازه به‌جای اینکه در یک‌فصل کوتاه در اختیار مصرف‌کننده باشد، به‌طور مداوم در تمام طول سال به بازار عرضه می­شود (4). ماهی کپور معمولی گونه­ای همه‌چیزخوار و لجن­خوار است و از منابع غذایی مختلف با منشأ گیاهی و جانوری تغذیه می­کند. این در حالی است که ماهی آمور عمدتاً از گیاهان عالی (ماکروفیت­ها) و جلبک­ها ریسه­ای آبزی تغذیه می­کند. در سیستم پرورش توأم این دو گونه ماهی آمور می­تواند از گیاهان عالی تغذیه نماید و ماهی کپور معمولی از مواد پوسیده و آلی تولیدشده در کف استخر که عمدتاً ناشی از فضولات ماهی آمور و همچنین از غذاهای مکمل نیز استفاده می­نماید (6، 10). این دو گونه از خانواده کپورماهیان ازنظر تغذیه­ای با یکدیگر متفاوت هستند و با توجه به اینکه دارای شرایط محیطی (مانند دمای آب، اکسیژن محلول و...) یکسانی ازنظر پرورش هستند، بنابراین می­توان آن­ها را در سیستم توأم نیز پرورش داد. با توجه به این‌که دو گونه ماهی آمور و کپور معمولی را می­توان هم به‌صورت تک‌گونه‌ای و هم به‌صورت توأم پرورش داد و با در نظرگرفتن مزایا و معایب دو سیستم پرورش تک‌گونه‌ای و توأم کپورماهیان در این تحقیق سعی شده مقایسه­ای بین دو روش پرورش تک‌گونه‌ای و توأم دو گونه ماهی آمور و کپور معمولی صورت گیرد و اثرات این دو سیستم پرورش روی میزان رشد ویژه، تولید کل و میزان بازماندگی دو گونه موردبررسی قرار گیرد.

مواد و روشها

الگوی انجام آزمایش: برای انجام این پژوهش تعداد 30 قطعه بچه ماهی انگشت قد سه‌ماهه آمور و 30 قطعه بچه ماهی انگشت قد سه‌ماهه کپور با وزن20–10 گرم از مرکز تکثیر و پرورش ماهی اصفهان (کرسگان) در کیلومتر 10 جاده اصفهان– ذوب‌آهن خریداری و به مزرعه علمی-پژهشی دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان منتقل گردید. قبل از شروع آزمایش ماهی­ها به مدت هفت روز در دو تانک به حجم 200 لیتری به‌منظور سازگاری با شرایط سیستم پرورشی نگهداری و بعد از سپری شدن این دوره، ماهیان را در 3 تانک مجزا که هرکدام 120 لیتر گنجایش داشت و محتوی 100 لیتر آب بود قرار داده شدند، که به ترتیب تانک شماره یک حاوی 20 قطعه آمور، تانک شماره دو حاوی 20 قطعه کپور معمولی، تانک شماره سه حاوی 10 عدد ماهی کپور معمولی و 10 عدد آمور بود. آب خروجی هرکدام از تانک­های پرورشی وارد فیلتر شنی می­شد و پس از تصفیه از طریق پمپ آب وارد لوله­های انتقال‌دهنده آب‌شده و دوباره وارد تانک می­گردید. ماهی­های کپور معمولی موجود در تانک 2 و 3 روزانه به میزان 5 درصد وزن بدن غذای آغازین قزل‌آلا (شرکت اصفهان مکمل) با ترکیب غذایی آورده شده در جدول 1 در دو وعده 10 صبح و 3 عصر و ماهی­های آمور موجود در تانک 1 و 3 روزانه 30 درصد وزن بدن در یک وعده 8 صبح یونجه خشک غذادهی می­شدند.

 

 

جدول 1- تجزیه تقریبی ترکیب شیمیایی غذای تجاری آغازین ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان

اجزای تشکیل‌دهنده

پروتئین خام

چربی خام

خاکستر

فیبر

فسفر

رطوبت

درصد

50-48

12

11

2

1/3

10

 

 

پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب شامل: اسیدیته، میزان کل مواد محلول، اکسیژن محلول، نیترات، فسفات و هدایت الکتریکی نیز در طول مدت آزمایش به‌صورت هفتگی و درجه حرارت آب به‌صورت روزانه اندازه­گیری گردید. برای اندازه­گیری اسیدیته آب از دستگاه pH متر با مدل CIBA CORNING استفاده گردید و بر اساس روش الکترومتری با تعیین قدرت یا فعالیت یون­های هیدروژن موجود در محلول از طریق اندازه­گیری پتانسیومتری با استفاده از الکترود استاندارد هیدروژن و الکترود مرجع می­باشد. در این آزمایش فاکتور TDS توسط دستگاه هدایت سنج یا EC متر به مدل CIBA CORNING با الکترود متفاوت اندازه­گیری شده است. اساس روش اندازه­گیری هدایت الکتریکی یا میزان عبور و انتقال الکترون­ها است و با این روش می­توان به میزان کل نمک­های محلول پی برد. به‌منظور اندازه­گیری اکسیژن محلول آب نیز از روش استاندارد وینکلر استفاده گردید. میزان نیترات با کمک دستگاه Ion analyzer jenway اندازه­گیری گردید. در این روش تمام یون­های محلول در آب اختلاف‌پتانسیلی ایجاد می­کنند و با اندازه­گیری این اختلاف‌پتانسیل می­توان میزان یون را اندازه­گیری کرد که برحسب میلی ولت بیان می­شود. برای اندازه­گیری فسفات نیز از روش اسپکتوفوتومتری با دستگاه Spectophotometr مدل 6400 و سل‌هایی با سایز 1×1 استفاده گردید. به‌منظور اندازه­گیری هدایت الکتریکی از دستگاه هدایت سنج که خطایی کمتر از 1% یا 5-10 × 1 دسی زیمنس بر متر استفاده شد. همچنین درجه حرارت آب نیز با کمک دماسنج معمولی اندازه­گیری شد.

شاخص­های مورد مطالعه: به‌منظور انجام بیومتری و اندازه­گیری شاخص­های موردمطالعه از تخته زیست‌سنجی با دقت 1/0 سانتی­متر برای اندازه­گیری طول و از ترازوی دیجیتال با دقت 01/0 گرم برای سنجش وزن ماهی­ها استفاده گردید. مدت دوره آزمایش 84 روز بوده و هر دو هفته یکبار پس از بیهوشی ماهی­ها با عصاره گل میخک (50 میلی­گرم در لیتر) بیومتری­ها انجام می­شد. متوسط وزن بدن بدست آمده (GBM) باکم کردن وزن نهایی بدن از وزن اولیه محاسبه می­گردد و نشان‌دهنده میزان افزایش وزن بدن (برحسب گرم) در طول دوره آزمایش است. ضریب رشد ویژه (SGR) بیانگر میزان رشد ماهی در طول دوره آزمایش است که باکم کردن لگاریتم طبیعی وزن نهایی از وزن اولیه بر دوره آزمایش (برحسب روز) محاسبه می­گردد. شاخص وضعیت (CF) همان ضریب چاقی است که در آن وزن ماهی برحسب گرم و طول برحسب سانتی‌متر است و هر چه مقدار ضریب چاقی بزرگتر باشد، وزن نسبت به طول معین ماهی، بالاتر خواهد بود که می‌توان نتیجه گرفت ماهی چاق­تر و رشد آن بیشتر است. درصد بقا (SR) نشان‌دهنده درصد بازماندگی ماهی­ها در پایان آزمایش است که از تقسیم کردن تعداد ماهی­های باقی‌مانده در انتهای کاربر تعداد اولیه ماهی­ها بدست می­آید. تولید کل (TP) از تقسیم کردن وزن کل ماهی بر مساحت آبگیری شده تانک آزمایشی محاسبه می­گردد و نشان‌دهنده میزان ماهی تولیدشده در پایان آزمایش است (12).

متوسط وزن بدن بدست آمده (Avarage Gain of Body Mass)  

ضریب رشد ویژه (Specific Growth Rate)  

شاخص وضعیت (Condition Factor)

درصد بقا (Survival Rate)  

تولید  کل                   

Wi= وزن اولیه بدن،  Wf= وزن نهایی، T  و ΔT= طول مدت پرورش، L= طول کل بچه ماهی، Ni= تعداد ماهیان هر تانک در ابتدای آزمایش،  Nf= تعداد ماهیان هر تانک در پایان آزمایش، W= میانگین وزن کل ماهی در تانک، A= مساحت آبگیری شده تانک (12).  

تجزیه‌وتحلیل آماری: تجزیه‌وتحلیل داده­ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS (ویرایش20) و رسم نمودارها نیز در نرم‌افزار2007  Excel انجام گردید. برای بررسی وجود و یا عدم وجود اختلاف معنی­دار بین تیمارها از آزمون T-test در سطح 95 درصد (05/0P<) برای پارامترهای رشد، تولید و فاکتورهای آب استفاده شد.

نتایج 

نتایج مربوط به پارامترهای آب در طول دوره آزمایش در جدول 2 خلاصه‌شده است. میانگین درجه حرارت در سیستم 1 و سیستم 2 به ترتیب 28/3±93/20 و 47/1±91/20 درجه سانتی‌گراد بود (SD±میانگین) و در کل دوره آزمایش بین سیستم­ها تفاوت چندانی مشاهده نشد. متوسط میزان اکسیژن محلول در سیستم 1 و 2 به ترتیب 46/2±68/5 و 52/2±11/7 میلی­گرم در لیتر بود و جز در هفته سوم در بقیه هفته­ها در دو سیستم تفاوت زیادی دیده نشد. همچنین در طول دوره آزمایش اکثر فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب بین تیمارهای مختلف کم‌وبیش یکسان بوده و در محدوده مناسب ماهیان پرورشی قرار دارد (جدول 2).

 

 

جدول 2- نتایج بدست آمده برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب در طول دوره آزمایش سیستم­ها (SD± میانگین)

 

NO3 (ppm)

 

PO4 (ppm)

TDS (mg/l)

EC (dz/m)

DO (mg/l)

pH

دما (oc)

            فاکتور

تیمار

هفته

نمونه

-

02/0±03/0

51/0±170

4/0±345

20/±0/10

01/7±5/7

12/0±12

0

شاهد

-

03/0 ± 67/3

50/0± 5/164

00/1± 0/329

-

10/0 ± 7/7

20/0± 6/18

1

سیستم 1

 

47/0 ± 39/1

09/0 ± 21/4

00/0± 0/188

00/1± 0/372

55/1 ± 3/6

10/0 ± 8/7

25/0± 9/18

2

65/0 ± 78/3

35/0 ± 85/0

51/2± 5/184

54/12± 5/353

20/0 ± 8/6

05/0 ± 0/8

25/0± 2/19

3

-

38/0 ± 96/0

50/0± 5/193

50/0± 5/383

10/0 ± 2/4

00/0 ± 6/7

32/0± 7/21

4

15/0 ± 89/1

45/0 ± 00/1

51/2± 5/223

50/0± 6/442

25/0 ± 3/4

08/0 ± 3/7

04/0± 7/21

5

25/0 ± 82/1

13/0 ± 09/4

50/0± 5/220

50/0± 5/439

33/2 ± 8/4

28/0 ± 4/7

30/0± 4/21

6

16/0 ± 91/0

40/0 ± 35/3

03/10± 0/191

08/27± 0/373

15/0 ± 2/2

01/0 ± 3/7

25/0± 9/20

7

08/0 ± 91/0

69/0 ± 71/0

02/6± 0/212

55/15± 5/423

70/0 ± 9/1

05/0 ± 8/7

11/0± 5/23

8

-

35/0 ± 62/0

50/0± 5/196

03/10± 0/399

35/0 ± 5/5

06/0 ± 0/7

00/0± 9/23

9

54/0 ± 05/4

64/0 ± 04/1

01/5± 0/192

00/0± 0/397

25/0 ± 3/9

01/0 ± 9/6

11/0± 2/24

10

14/0 ± 01/6

20/0 ± 44/0

51/2± 5/188

01/2± 0/377

15/0 ± 9/5

09/0 ± 8/6

28/0± 0/23

11

10/0 ± 55/2

42/0 ± 49/0

50/0± 5/202

00/1± 0/405

65/0 ± 0/7

14/0 ± 3/7

34/0± 1/23

12

71/1±59/2

54/1±65/1

29/17±38/194

79/38±66/387

46/2±68/5

37/0±42/7

28/3±93/20

میانگین

-

89/0 ± 84/3

00/0± 0/164

00/0± 0/328

-

00/0± 8/7

13/0± 3/18

1

سیستم 2

30/0 ± 50/2

79/0 ± 03/5

01/2± 0/177

51/4± 5/352

85/0± 8/7

05/0± 7/7

09/0± 7/18

2

00/0 ± 98/5

00/0 ± 54/0

00/0± 0/173

00/0± 0/349

00/0± 6/12

00/0± 1/8

32/0± 4/20

3

-

01/0 ± 36/1

50/0± 5/189

51/2± 5/378

05/0± 0/5

00/0± 9/7

07/0± 9/19

4

25/0 ± 85/15

37/0 ± 05/1

02/7± 0/209

51/3± 5/437

78/0± 0/6

06/0± 3/7

00/0± 7/21

5

-

04/0 ± 05/4

04/13± 0/160

58/26± 5/317

07/0± 7/7

07/0± 7/7

16/0± 8/20

6

01/0 ± 57/0

22/0 ± 49/2

57/24± 5/142

65/47± 5/278

40/0± 4/4

01/0± 3/7

21/0± 1/20

7

86/0 ± 97/5

86/0 ± 38/2

01/2± 0/198

00/1± 0/397

25/0± 4/3

10/0± 9/7

32/0± 0/23

8

-

05/0 ± 05/0

02/6± 0/214

54/12± 5/427

26/1± 1/9

04/0± 1/7

32/0± 5/21

9

05/0 ± 65/20

55/0 ± 86/0

52/7± 5/198

55/14± 5/394

33/0± 5/7

03/0± 9/6

25/0± 3/22

10

25/0 ± 35/11

14/0 ± 34/0

50/1± 5/184

50/0± 5/367

11/3± 2/8

01/0± 8/6

13/0± 9/21

11

16/0 ± 91/8

18/0 ± 49/0

52/5± 5/192

04/13± 0/382

65/0± 5/6

11/0± 4/7

55/0± 3/22

12

75/6±97/8

59/1±87/1

40/21±79/183

71/45±5/367

52/2±11/7

42/0±49/7

47/1±91/20

میانگین

 

 

در پایان آزمایش از نظر میزان وزن کل به ترتیب ماهی کپور معمولی تک‌گونه‌ای، کپور توأم، آمور تک‌گونه‌ای و آمور توأم دارای بیش­ترین مقدار بودند و تفاوت معنی­داری بین تیمارها مشاهده نگردید (05/0

 

بیومتری 

 

 

نمودار1) تغییرات متوسط وزن در بین تانک­ها در طول بیومتری­ها

       
   
 
   

تیمارهای آزمایشی

 

 

 

 

 

 

 

 


تیمارهای آزمایشی

 

 نمودار 2- تولید کل در انتهای دوره برای آمور و کپور در هر دو سیستم

 

جدول 3- مقادیر برخی پارامترهای رشد در انتهای دوره آزمایش

شاخص

تیمار

متوسط وزن بدست آمده (گرم)

ضریب رشد ویژه (SGR)

درصد بقا (%)

تولید کل (مترمربع/گرم)

ماهی آمور سیستم تک‌گونه‌ای

68/10

65/0

30

8/1504

ماهی کپور معمولی سیستم تک‌گونه‌ای

71/30

31/1

45

6/4147

ماهی کپور سیستم توأم

19/22

06/1

50

0/1875

ماهی آمور سیستم توأم

41/4

31/0

50

7/939

 

 

متوسط وزن نهایی ماهی آمور در دو سیستم تک‌گونه‌ای و توأم به ترتیب 08/25 و 79/18 گرم و برای کپور 08/46 و 5/37 گرم بود و تفاوت معنی­داری بین دو سیستم مشاهده نگردید. متوسط طول کل ماهی آمور در دو سیستم تک‌گونه‌ای و توأم به ترتیب 30/13 و 90/11 سانتی­متر بود و تفاوت معنی­داری بین ماهی­های سیستم تک‌گونه‌ای و توأم مشاهده نشد اما در ماهی کپور معمولی طول کل 20/14 و 30/13 سانتی­متر به ترتیب در دو سیستم تک‌گونه‌ای و توأم بود و تفاوت معنی­داری از این نظر بین دو سیستم مشاهده شد. میزان بقا برای دو گونه کپور معمولی و آمور در سیستم توأم نسبت به تک‌گونه‌ای بالاتر بوده اما اختلاف بین دو سیستم معنی­داری نمی­باشد (05/0

بحث

پرورش نیمه متراکم و متراکم ماهیان گرمابی در کشور ایران رو به رشد است (9). افزایش میزان رشد و تولید ماهی با حداقل میزان غذای مصرفی هدف هر پرورش‌دهنده ماهیان گرمابی است. به‌کارگیری روش مناسب پرورش روی میزان رشد و تولید و بازماندگی ماهی­ها بسیار مؤثر است. این مطالعه دو سیستم پرورش تک‌گونه‌ای و توأم گونه­های آمور و کپور معمولی را موردبررسی قرارداد. نتایج این مطالعه نشان داد که جمعیت تک‌گونه‌ای در هر دو گونه کپور معمولی و آمور میانگین وزن بیش­تری در مقایسه با تیمار پرورش توأم داشت و هر دو گونه پائین­ترین وزن نهایی بدن (19/22 گرم برای کپور معمولی و 41/4 گرم برای آمور) را در تیمار توأم نشان دادند. در تیمار تک‌گونه‌ای کپور معمولی، در تمامی بیومتری­ها میزان رشد ویژه (SGR) (31/1) به‌صورت ثابت افزایش داشت ولی در تیمار توأم میزان رشد ویژه کمتر از سیستم تک‌گونه‌ای بوده و همچنین تغییرات رشد ویژه به‌صورت نامنظم مشاهده می­شد. بیش­ترین میزان رشد ویژه آمور در تیمار تک‌گونه‌ای در بیومتری آخر و کم­ترین میزان در تیمار توأم در بیومتری دوم مشاهده گردید. میزان SGR جمعیت تک‌گونه‌ای آمور (65/0) افزایش مشخصی را از بیومتری سوم تا انتهای آزمایش نشان داد، درحالی‌که جمعیت توأم روند نامنظمی از SGR را تا آخر دوره آزمایش نشان داده و مقادیر کمتری در پایان آزمایش نسبت به آمور سیستم تک‌گونه‌ای حاصل گرید. متوسط افزایش وزن روزانه در جمعیت تک‌گونه‌ای کپور معمولی به مقدار واضحی بیش­تر از جمعیت توأم می­باشد. در ماهی آمور نیز متوسط افزایش وزن روزانه در جمعیت­های تک‌گونه‌ای بیش­تر است اما این تفاوت واضح نیست.  

نتایج فاکتورهای آب (دما، pH، DO، EC، TDS، PO4 و NO3) حاکی از آن است که بین دو سیستم ازنظر پارامترهای فیزیکوشیمیایی تفاوتی وجود نداشته و تنها عامل تفاوت در دو سیستم روش پرورش به‌صورت تک‌گونه‌ای و توأم می­باشد. عدم وجود داده در رابطه با پرورش متراکم دو گونه ماهی کپور معمولی و آمور در پرورش توأم امکان مقایسه با سایر مقالات موجود در این زمینه را فراهم نساخت. بااین‌وجود، باید تأیید کرد که نتایج بدست آمده از فاکتورهای رشد و تولید جمعیت­های تک‌گونه‌ای این مطالعه بسیار بیش­تر از آن­هایی است که در جمعیت‌های توأم بدست آمده است.

در مطالعه­ مشابهی میزان SGR در کپور ماهیان با سیستم پرورش تک‌گونه‌ای نسبت به سیستم توأم آن­ها مقادیر بالاتری را نشان دادند و علت این کاهش رشد را رقابت غذایی برای دریافت غذا در کپورماهیان سیستم توأم نسبت به تیمارهای تک‌گونه‌ای بیان نمودند (21). به نظر می­رسد به دلیل این‌که کپور ماهیان در جمعیت­های تک‌گونه‌ای استرس کم­تری دریافت می­کنند و همچنین تنها غذای موردنیاز آن در تانک­ها موجود بوده و رقابت غذایی بین آن­ها وجود ندارد، لذا رشد بهتری داشته و درنتیجه در کل دوره آزمایش میزان افزایش وزن بیش­تری حاصل می­گردد. در یک مطالعه مقایسه­ای دیگر نیز پرورش ماهی کپور معمولی در دو سیستم تک‌گونه‌ای و توأم با دیگر کپور ماهیان تفاوت معنی‌داری ازلحاظ پارامترهای رشد و بقا مشاهده نگردید (16).

به‌طورکلی نتایج در انتهای آزمایش برای هر دو گونه سیستم تک‌گونه (6/4147 گرم/مترمربع برای کپور معمولی و 8/1504 گرم/مترمربع برای آمور) میزان تولید کل بیشتری نسبت به سیستم توأم (1875 گرم/مترمربع برای کپور معمولی و 7/939 گرم بر مترمربع برای آمور) گزارش گردید. به‌طور مشابهی در یک بررسی دیگر نیز ماهی تیلاپیای نیل در سیستم پرورش تک‌گونه‌ای در مقایسه با پرورش توأم با ماهی کپور تولید کل بیش­تری بدست آورد اما تفاوت بین دو سیستم پرورش محسوس نبود (23). در یک بررسی دیگر که روی میگو انجام‌شده است، نیز میزان تولید کل در پایان آزمایش در پرورش تک‌گونه‌ای نسبت به پرورش توأم با ماهی کفال بالاتر گزارش‌شده است که با نتایج مطالعه کنونی مطابقت دارد. در این بررسی بیان‌شده که پرورش توأم دارای اثرات نامطلوب بر میزان رشد و بازماندگی میگوها می­باشد و دلیل آن را استرس و رقابت برای دریافت غذا عنوان کرده­اند (14). در این آزمایش ماهی­های کپور معمولی سیستم تک‌گونه‌ای تولید کلی در حدود 3 برابر جمعیت­های توأم دارد و این نشان‌دهنده شرایط بهتر رشد در جمعیت­های تک‌گونه‌ای می­باشد. همچنین تولید کل ماهی آمور تک‌گونه‌ای نیز در حدود 5/1 برابر تولید کل ماهی آمور توأم می­باشد. می­توان نتیجه گرفت که این تولید توده­ی زنده بالا به دلیل شرایط مناسب پرورشی (غذادهی و کیفیت آب) می­باشد و ماهی­ها رقابت غذایی و استرس پایین­تری نسبت به سیستم پرورش توأم داشته و درنهایت میزان رشد و تولید بالاتری نشان داده­اند (13، 15، 18، 19).

نتیجه­گیری کلی

نتایج این مطالعه نشان داد که برای دو گونه ماهی کپور معمولی و آمور به‌کارگیری سیستم پرورش تک‌گونه‌ای به دلیل کم بودن استرس و رقابت غذایی نتایج بهتری ازنظر میزان رشد ویژه (SGR) و تولید کل نسبت به سیستم پرورش توأم دو گونه به دنبال داشت اما این اختلاف چشمگیر نمی­باشد و در صورت افزایش میزان تراکم و به‌کارگیری سیستم­های متراکم و فوق متراکم روش پرورش به‌صورت تک‌گونه‌ای توصیه می­گردد.

تقدیر و تشکر

این مطالعه پروژه تحقیقاتی انجمن علمی شیلات دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی اصفهان می­باشد که در مزرعه علمی-پژوهشی این دانشکده انجام گردید. بر خود لازم می­دانیم که مراتب سپاس خود را از جناب آقای دکتر نصرا... محبوبی صوفیانی استاد راهنمای این پروژه ابراز نماییم. از زحمات کارشناس محترم شیلات آقای مهندس ابراهیم متقی که در فراهم کردن وسایل و امکانات لازم و همچنین راهنمایی­های مناسب جهت انجام پروژه ما را یاری نمودند، قدردانی می­نماییم.

  1. 1. بشارت، ا.، و عبدالله مشائی، م.، 1379. اصول تغذیه و غذادهی در پرورش قزل‌آلا، معاونت تکثیر و پرورش آبزیان- اداره کل آموزش و ترویج، صفحه 36.

    1. دانــش خوص اصل، ع.، و شــکوریان، م.، 1372. پرورش ماهی ســیم به روش تک گونه‌ای کشــت توأم با کپور ماهیان چینی، مرکز تحقیقات شیلاتی استان گیلان، صفحه 28.
    2.  شفرد، ج.، و برومیج، ن.، 1381. پرورش متراکم ماهی (1). ترجمه دکتر مسعود ستاری و مهندس کریم معتمد، انتشارات دانشگاه گیلان، صفحه 43.
    3.  شفرد، ج.، و برومیج، ن.، 1380. پرورش متراکم ماهی (2). ترجمه دکتر مسعود ستاری، انتشارات دانشگاه گیلان، صفحه 38.
    4.  شکوریان، م.، عفت پناه، ا.، هوشمند، خ.، یزدانی، م.ع.، و توسلی، م.، 1377. پرورش ماهیان گرمابی (تکمیلی)، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان - اداره کل آموزش و ترویج، صفحه 83 .
    5. قناعت پرست، ا.، فرحجود، ب.، طلوعی، م.، هدایت، ح.، درویشی، م.، فیضعلی موسوی، ه.، مجدی نسب، ف.، و خمیرانی، ر.، 1377. پرورش ماهیان گرمابی (عمومی)، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان - اداره کل آموزش و ترویج شیلات ایران، صفحه 34.
    6. مرتضــوی زاده، س.ع.، 1377. پرورش کپور ماهیان به روش چینی و مقایســه اقتصادی آن به روش مرســوم، مرکز تحقیقات شــیلاتی اســتان خوزستان، صفحه 38.
    7. مقصودی، ب.، حق­پناه، و.، و اسکاش، م.ر.، 1377. پرورش توأم ماهی، انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان اداره کل آموزش و ترویج شیلات ایران، صفحه 53.
    8. نصراله زاده، ا.، و علاف نویریان، ح.، 1392. اثر سطوح مختلف ریشه گیاه­نی (Phragmites australis) به‌عنوان غذای مکمل بر رشد و راندمان تغذیه کپور معمولی جوان (Cyprinus carpio)، مجله زیست‌شناسی ایران، جلد 26، شماره 4، صفحات 497-490.
    9. وثوقی، غ.ح.، قمی مرزدشتی، م.ر.، و هادی پور، ب.، 1381. پرورش تجارتی ماهی، انتشارات هورخش. صفحه 50.
      1. Azad, M.A.K., Rahman, M.R., Rahman, Z.M., Kader, A.M., Haque, M.M., and Alam, J., 2004. Polyculture of carp, tilapia and pangas using low cost inputs. Asian network for scientific information. Pakistan journal of biological sciences. 7 (11), PP: 1918-1926.
      2. Beckan, S., Dogankaya, L., and Cakirogullari, G.C., 2006. Growth and Body composition of Europen catfish (Silurus glanis) fed diet containing different percentages of protein. The Israeli Journal of Aquaculture-Bamidgeh. 58 (2), PP: 137-142.
      3.  Carr, B.A., and Aldrich, D.V., 1982. Population density effects on the behaviour and feeding of young striped mullet (mugil cephalus) in 37.8 liter aquaria. Journal World Mariculture, 13, PP: 254-260.
      4. Costa, L., Xavier, J., Neves, M., Azambuja, A., Junior, W.W., and Figueiredo, M., 2013. Polyculture of  Litopenaeus vannamei shrimp and  Mugil platanus mullet in  earthen ponds. Revista Brasileira de Zootecnia. 42 (9), PP: 605-611.
      5.  Kilambi, R.V., Adams, J.C., Brown, A.V., and Wickizer, W.A., 1977. Effect of stocking density and cage size on growth, feed conversion and production of rainbow trout and channel catfish. Prog. Fish Culture. 39 (2), PP: 62-66.
      6. Lacin, E., Hisar, O., Bayir, A., and Hisar, S.A., 2007. Changes in some growth parameters of Mirror carp reared with pekin duck in a polyculture system. Journal of Fishery International. 2 (1), PP: 1-3.
      7. Mathew, P.M., 1989. Role of exotic carps in composite fish culture, p 85-89 in: M.Mohan Joseph (Ed) Exotic Aquatic Species in India, Proceeding of the workshop on Exotic Aquaculture Species in India, 25-26 Apr. 1988. Special Publication1, 132 p.
      8.  Papoutsoglou, S.E., Papaparaskeva-Papoutsoglou, E.G., and Alexis, M.N., 1987. Effect of density on growth rate and production of rainbow trout  (Salmo gairdneri, R.) over a full rearing period. Aquaculture. 66, PP: 9-17.
      9. Papoutsoglou, S.E., and Voutsinos, G.A., 1988. Influence of feeding level on growth rate of Tilapia aureus (steindachner) reared in a closed circulated system. Aquaculture Fish Manager. 19, PP: 291-298.
      10.  Rahman, M.M., 2006. Food web interactions and nutrient dynamics in polyculture ponds. Wageningen institute of animal sciences (WIAS).
      11. Saad, A.S., and Habashy, M.M., 2002. Survival and growth rates of early stages of some fish species reared with the fresh water crayfish, Procambarus clarkii (Gerard, 1852). Journal of Aquatic Biology. 6(3), PP: 180-263.
      12. Sinha, V.R.P., Nanerjee, M.K., and Kumar, D., 1973. Composite fish culture at Kalyani west Bengal. Inland Fish. Soc.India. 5, PP: 283-290.
      13. Shafiqul, H., Edwards, P., and Lirrle, D.C., 1997. Comprison of Tilapia monoculture and carp polycultre in fertilized earthen pond. Aquaculture society. 28 (3), PP: 268-274.
      14. Tripathi, S.D., 1989. Hypophthalunicthys molitrix and Ctenopharynogodon idella exotic elements in freshwater carp polyculture in India, p.21-23, in Mohan Joseph (Ed) Exotic Aquatic Species in India. 132 p.
      15. Wurts, W.A., 2000. Modified polyculture. Reviews in fisheries science. 8, PP: 148-149. 

دوره 29، شماره 4
اسفند 1395
صفحه 493-502
  • تاریخ دریافت: 22 مرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 07 اسفند 1394
  • تاریخ پذیرش: 26 تیر 1395