بررسی مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه (Hyaena hyaena) در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه گیلان

2 دانشگاه ملایر

چکیده

تکه‌تکه شدن زیستگاه فرایند پویایی است که موجب تغییر الگوی زیستگاه در سیمای سرزمین، کاهش تنوع زیستی و افزایش درون آمیزی می­شود. منزوی شدن جمعیت­های کوچک به‌عنوان یک تهدید جدی در حفاظت از جانوران به‌ویژه گوشتخواران محسوب می­شوند. در این راستا، مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه به‌عنوان یک ابزار مهم در شناسایی نحوه توزیع و پراکنش گونه­ها و عوامل تأثیرگذار بر آن محسوب می­شود. کفتار راه‌راه، یکی از کم شناخته‌شده‌ترین گوشت‌خواران بزرگ جثه ایران است که نقش مهمی در جریان انرژی در اکوسیستم بازی می­کند. هدف مطالعه حاضر، بررسی مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه، با استفاده از مدل­های مکسنت و شبکه­عصبی در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک است. به این منظور از 45 نقطه حضور، 30 نقطه عدم حضور گونه و 24 نقطه حضور لانه و 16 نقطه عدم­حضور لانه که به‌عنوان یک نمایه اصلی حضور گونه هست و یازده متغیر محیطی استفاده شد. اعتبارسنجی مدل­ها با استفاده از رویکرد آماری (Receiver Operating Characteristic curve) ROC انجام گرفت. نتایج نشان داد اگرچه هر دو مدل در پیش‌بینی مناطق مطلوب زیستگاهی و لانه ­گزینی گونه، موفق عمل کرده‌اند ولی با توجه به مقدار Area Under the ROC Curve حاصل از روش مکسنت برای مطلوبیت زیستگاه (78/0AUC=) و نواحی لانه ­گزینی (76/0AUC=) و مقدار ROC، حاصل از روش شبکه­ عصبی برای نواحی مطلوب زیستگاهی (69/0AUC=) و نواحی لانه ­گزینی (65/0AUC=)، نتایج حاصل از روش مکسنت دارای قدرت ارزیابی و پیش‌بینی بالاتر از مدل شبکه ­عصبی مصنوعی هست و به واقعیت نزدیک­‌تر است. بررسی­ها نشان داد، متغیر­های تیپ پوشش گیاهی، فاصله از چشمه و تیپ خاک براساس نتایج حاصل از حساسیت سنجی جک نایف در مدل مکسنت و متغیر­های جهت، مدل رقومی ارتفاع و فاصله تا قنات به ترتیب رتبه نفوذ در شبکه عصبی، به‌عنوان تأثیرگذارترین متغیر­ها بر مدلسازی مطلوبیت زیستگاه گونه در نظرگرفته شدند. براساس نتایج حاصل از مدل مکسنت و شبکه­ عصبی، مهم‌ترین متغیر مؤثر در لانه­ گزینی کفتار در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک، کاربری اراضی منطقه به‌ویژه مرتعداری می­باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The habitat suitability study of hyaena hyaena in the Haftadgholeh protected area

نویسندگان [English]

  • sahar rezaei 1
  • saeed naderi 1
  • peyman karami 2

1 university of guilan

2 university of malayer

چکیده [English]

Habitat fragmentation is a dynamic process that changes the pattern of habitats in the landscape, decreases biodiversity and increases inbreeding. Isolation of small populations consider as a serious threat to the protection of animals, particularly in carnivorous animals. In this regard, habitat suitability modeling is an important tool to identify distribution and dispersion of species and effective factors on them. The striped hyaena (Hyaena hyaena) is one of the least known bulky carnivores of Iran. It has played an important roles for energy flow in ecosystems. The aims of present study are investigation of habitat suitability of striped hyaena using MaxEnt and neural network models in Haftad Gholeh, Arak protected area. For this purpose, presence, absence and presence of denning regions of species and absence of denning which were used as a main factor and 11 effective variable. Models are validated using ROC (Receiver Operating Characteristic curve) statistical approaches. The results illustrate although both models succeed in prediction suitable habitat area and the selection of den of striped hyaena but according to the ROC in MaxEnt model the amount of AUC for suitable habitat and denning regions has obtained AUC=0.78 and AUC=0.76, respectively. As well as that, in ANN model the amount of AUC for suitable habitat and denning regions has been obtained AUC=0.69 and AUC=0.65, respectively. So results of current study showed the power of evaluate and prediction of MaxEnt model is higher than ANN model and it is near to the fact.

کلیدواژه‌ها [English]

  • denning
  • survey of the habitat suitability
  • MaxEnt model
  • ANN model

بررسی مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه (Hyaena hyaena) در منطقه

حفاظت‌شده هفتاد قله اراک

سحر رضائی1*، سعید نادری2 و پیمان کرمی3

1صومعه سرا، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی، زیستگاه و تنوع زیستی

2 صومعه سرا، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط‌زیست

3 ملایر، دانشگاه ملایر، دانشکده منابع طبیعی، ارزیابی محیط‌زیست

تاریخ دریافت: 2/10/95                تاریخ پذیرش: 10/2/96

چکیده

تکه‌تکه شدن زیستگاه فرایند پویایی است که موجب تغییر الگوی زیستگاه در سیمای سرزمین، کاهش تنوع زیستی و افزایش درون آمیزی می­شود. منزوی شدن جمعیت­های کوچک به‌عنوان یک تهدید جدی در حفاظت از جانوران به‌ویژه گوشتخواران محسوب می­شوند. در این راستا، مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه به‌عنوان یک ابزار مهم در شناسایی نحوه توزیع و پراکنش گونه­ها و عوامل تأثیرگذار بر آن محسوب می­شود. کفتار راه‌راه، یکی از کم شناخته‌شده‌ترین گوشت‌خواران بزرگ جثه ایران است که نقش مهمی در جریان انرژی در اکوسیستم بازی می­کند. هدف مطالعه حاضر، بررسی مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه، با استفاده از مدل­های مکسنت و شبکه­عصبی در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک است. به این منظور از 45 نقطه حضور، 30 نقطه عدم حضور گونه و 24 نقطه حضور لانه و 16 نقطه عدم­حضور لانه که به‌عنوان یک نمایه اصلی حضور گونه هست و یازده متغیر محیطی استفاده شد. اعتبارسنجی مدل­ها با استفاده از رویکرد آماری (Receiver Operating Characteristic curve) ROC انجام گرفت. نتایج نشان داد اگرچه هر دو مدل در پیش‌بینی مناطق مطلوب زیستگاهی و لانه­گزینی گونه، موفق عمل کرده‌اند ولی با توجه به مقدار Area Under the ROC Curve حاصل از روش مکسنت برای مطلوبیت زیستگاه (78/0AUC=) و نواحی لانه­گزینی (76/0AUC=) و مقدار ROC، حاصل از روش شبکه­عصبی برای نواحی مطلوب زیستگاهی (69/0AUC=) و نواحی لانه­گزینی (65/0AUC=)، نتایج حاصل از روش مکسنت دارای قدرت ارزیابی و پیش‌بینی بالاتر از مدل شبکه­عصبی مصنوعی هست و به واقعیت نزدیک­‌تر است. بررسی­ها نشان داد، متغیر­های تیپ پوشش گیاهی، فاصله از چشمه و تیپ خاک براساس نتایج حاصل از حساسیت سنجی جک نایف در مدل مکسنت و متغیر­های جهت، مدل رقومی ارتفاع و فاصله تا قنات به ترتیب رتبه نفوذ در شبکه عصبی، به‌عنوان تأثیرگذارترین متغیر­ها بر مدلسازی مطلوبیت زیستگاه گونه در نظرگرفته شدند. براساس نتایج حاصل از مدل مکسنت و شبکه­عصبی، مهم‌ترین متغیر مؤثر در لانه­گزینی کفتار در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک، کاربری اراضی منطقه به‌ویژه مرتعداری می­باشد.

واژه­های کلیدی: مطالعه تناسب زیستگاهی، لانه­گزینی، مدل شبکه­عصبی مصنوعی (ANN)، مدل MaxEnt

* نویسنده مسئول، تلفن: 09197080883، پست الکترونیکی:sahar.rezaei2@yahoo.com

مقدمه

 

درک صحیح ارتباط بین توزیع حیوانات و زیستگاه آن­ها می­تواند نقش مهمی در حفاظت و مدیریت گونه­های در معرض تهدید داشته باشد (1 و 34). مدیریت موفق حیات‌وحش بستگی به سطح اطلاعات ما درباره وضعیت حیوان ازنظر فراوانی، روند رشد جمعیت (صعودی و نزولی) و توزیع گونه­ها دارد (5). پیش‌بینی توزیع و نقاط حضور گونه­ها به‌عنوان یک عامل کلیدی در مدیریت و حفاظت از حیات‌وحش به کار می­رود، فنون مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه متغیر­های محیط زیستی احتمالی مؤثر بر مطلوبیت زیستگاه گونه را شناسایی و مطلوبیت هربخش از سرزمین را برای گونه معرفی می­کنند (6 و 12). به عبارتی، با استفاده از داده­های پراکنش گونه و متغیر­های محیط زیستی مؤثر بر آن، زیستگاه مناسب را برای گونه پیش‌بینی می­کنند (23). مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه به مدیران و تصمیم گیران کمک می­کند تا با کمترین زمان و هزینه بتوانند عوامل تهدیدکننده گونه و بهترین شرایط زیستگاهی حضور گونه را شناسایی کنند (7 و 17). این مدل­ها به دودسته مدل­های مبتنی بر حضور و عدم­حضور گونه تقسیم می­شوند (8 و 7). درگذشته بیشتر ارزیابی کیفی مدنظر بود ولی امروزه ارزیابی کمی مدنظر است، زیرا می­توان اثر فعالیت­های انسانی و تغییرات یک زیستگاه را بررسی کرد (15). ارزیابی کمی، کمی­سازی روابط بین متغیر­های اکولوژیکی به‌عنوان یکی از اولویت­های اکولوژی کاربردی، در شناخت اثر فعالیت­های بشر و بررسی تغییرات زیستگاه مطرح‌شده است) 37).

کفتار راه‌راه Hyaena hyaena نشان داد، از آفریقا (به‌جز بخش­های جنوبی)، خاورمیانه به‌ویژه شبه‌جزیره عربستان، قفقاز، ترکیه، عراق و ایران پراکنش دارد (30 و 40). این‌گونه ازنظر بوم‌شناختی در پاک‌سازی تالاب­ها در بوم سامانه­های گرمسیری و بازگردانی ترکیبات معدنی از مواد آلی مرده نقش بسیار مهمی دارد (48 و 21). براساس پژوهش­ها مکان­های دفع زباله پیرامون سکونتگاه­های انسانی، منطقه توزیع کفتار راه‌راه را تحت تأثیر قرار می­دهد (24). ابی سعید و همکاران (2007) و لیکی و همکاران (1999) کفتار را عمدتاً یک‌گونه شب فعال، فرصت‌طلب و همه‌چیزخوار معرفی کردند (5 و 32). رفتار لاشه­خواری این‌گونه به توزیع گسترده و بقای آن در مناطق مختلف کمک می­کند. به‌ویژه، زیستگاه­هایی که به‌شدت توسط انسان تغییریافته‌اند. به عبارتی، نزدیک به سکونتگاه­های انسانی مشاهده می­شوند (14،13،19 و 22). در برخی پژوهش­ها زمین­های تپه‌ماهوری، پرشیب و صخره‌ای به‌عنوان زیستگاه مطلوب کفتار راه‌راه گزارش‌شده‌اند (13، 48 و52).

مطالعه کارکاز و همکاران (2004) در ترکیه نشان داد، کفتار هیچ‌گونه ارجحیت زیستگاهی و ارتفاعی ندارد و در تمام بوم سامانه­ها مشاهده می­شود (40). بررسی­های ارتفاعی نشان داد، بیشترین حضور گونه در قفقاز، ترکمنستان، تاجیکستان و ازبکستان در متوسط ارتفاع 2100 متری، در ایران، هند و پاکستان به ترتیب در حدود 2250، 2500 و 3300 متری از سطح دریا گزارش‌شده است (31 و 43). علاوه بر این، مطالعه آکای و همکاران (2011) و کاسپارک و همکاران، (2004) در ترکیه به ترتیب نشان داد زیستگاه مطلوب گونه در متوسط ارتفاع 445 و 400 متری قراردارد (30 و 11).

اندازه گستره خانگی برای نر و ماده در پارک ملی Serengeti کشور Seronera به ترتیب 77-44 کیلومترمربع ثبت‌شده است (35). علت اصلی بزرگ‌تر بودن گستره خانگی نر­ها حفظ محدوده غذایی کافی و بیشینه نمودن محدوده جفت‌گیری است (52). از عوامل کاهش این‌گونه می­توان به تصادف­های جاده‌ای، مصرف مواد سمی، ناکارآمد بودن مقدار لاشه­ها، تغییر کاربری سرزمین و باور­های اشتباه جوامع انسانی درزمینه استفاده­های داروئی از بخش­ها و اعضای بدن کفتار راه‌راه، اشاره کرد (31،5 و 11).

تاکنون بررسی­های متعددی در مورد کفتار به انجام رسیده است که می­توان به رایجر  (1979a)، کارکاز و همکاران (2004) در ترکیه، واگنر (2006)، کرمی و همکاران (1387، 1385) در پارک­ملی خجیر،سینگ  و همکاران (2010) در دو منطقه اسرانا(Esrana) و کومب هالگاره (Kumbhalgarh) در شمال­غربی هند، آکای و همکاران (2011) در شرق ترکیه و آلام و همکاران (2014) در پارک­ملی جیر (Gir) و Sanctuary در استان گچرات (Gujarat) هند اشاره نمود (13،11،48،53،40 و 4).

هدف مطالعه حاضر، بررسی مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه، در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک با استفاده از روش آنتروپی بیشینه (MaxEnt) و شبکه عصبی مصنوعی (ANN)، تجزیه‌وتحلیل عملکرد نسبی و مقایسه موفقیت پیش‌بینی دو مدل می­باشد. از علل اصلی انتخاب گونه کفتار در منطقه هفتاد قله می­توان به نقش اکولوژیکی گونه در منطقه به‌منظور پاکسازی منطقه از لاشه­های وحوش مانند قوچ و میش و کل بز، فعالیت­های انسانی مانند تخریب زیستگاه طبیعی گونه به‌منظور ساخت‌وساز افزایش شهرسازی و همچنین شکار گونه درنهایت باتوجه به اینکه گونه کفتار یک‌گونه درخطر انقراض است مطالعه این‌گونه امر ضروری است.

مواد و روش­ها

منطقه موردمطالعه: منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله با گستره­ای در حدود 97437 هکتار در استان مرکزی، در 25 کیلومتری شرق اراک قرارگرفته است (شکل 1). ازنظر زیستگاهی، منطقه هفتاد قله دربرگیرنده پیکره‌ای کوهستانی است که در گستره‌ای از تپه‌ماهور­ها و دشت­ها قرارگرفته است. اقلیم منطقه نیمه‌خشک سرد و متوسط بارندگی سالانه آن 250 میلی­متر و درجه حرارت آن 22 تا 45 درجه سانتی­گراد است. ازنظر منابع آبی همواره با کمبود مواجه است و کلیه آبراهه­ها فصلی هستند و هیچ آبی از حوضه­های پیرامونی به آن وارد نمی­شود. در این منطقه 205 گونه از گیاهان نهان‌دانه متعلق به 41 تیره شناسایی‌شده است (4). بیش­ترین تنوع گیاهی منطقه را به ترتیب تیره­های کاسنی، نعناع، شب بو، گندمیان، چتریان، پروانه آسا، میخک، گاوزبان، لاله، میمون و آلاله به خود اختصاص داده­اند (29). از مهمترین حیات‌وحش منطقه می‌توان به گرگ، پلنگ،  کفتار، رودک، گربه وحشی، کل بز، قوچ و میش و آهو اشاره نمود (2 و 4).

 

 

 

 

شکل 1- تصویر منطقه موردمطالعه

 

از جمله از گونه­های شاخص پرنده منطقه می­توان به انواع عقاب، کرکس، سارگپه و گنجشک‌سانان اشاره کرد. گوشت‌خواران منطقه شامل گرگ، پلنگ، روباه، شغال، کفتار، رودک، گربه وحشی و از علفخواران شاخص، می­توان به‌کل بز، قوچ و میش، گراز و آهو اشاره نمود (2 و 4).

مدل آنتروپی بیشینه: مدل آنتروپی بیشینه (Maxent) جزء روش­هایی است که براساس داده­های حضور به مدلسازی توزیع گونه­ها می­پردازد. مطلوبیت هرسلول در زیستگاه به‌صورت تابعی از متغیر­های اقلیمی بیان می­شود (36). در این الگوریتم، حداقل تعداد نقاط حضور گونه بستگی به عوامل متعددی نظیر یکنواختی محدوده موردمطالعه ازنظر میزان شیب، ارتفاع، میزان تخصصی بودن گونه و میزان دقت موردنیاز در پژوهش دارد (8). مدل آنتروپی بیشینه، ازجمله روش­‌هایی است که در هنگام در اختیارداشتن تعداد نقاط حضور به نسبت اندک (کمتر از 10 نقطه با تأکید بر آنالیز جک نایف) از توان پیش‌بینی بالایی برخوردار است (26 و 36). به‌عبارت‌دیگر، لازم نیست تا داده‌­های کاملی از نقاط حضور وجود داشته باشد، بلکه دسترسی به تعدادی از نقاط حضورگونه که زیستگاه‌­های اصلی گونه را پوشش می­دهد، می­تواند منجر به نتایج قابل قبولی شود (36). مدل مکسنت ازنظر سنجش کارایی براساس میزان AUC، در مقایسه با دیگر روش­‌های مدل‌سازی مبتنی بر داده‌­های صرفاً حضور در جایگاه خوبی قراردارد (37).

محدودیت اصلی داده­های فقط حضور آن است که خطای انتخاب گونه، تأثیر بسیار شدیدتری بر روی این مدل­ها نسبت به مدل­های حضور/ عدم حضور دارند (36). در سال­های اخیر این روش نسبت به سایر روش­های حضور و حضور/ عدم حضور به‌ویژه برای دسته داده­های کوچک نتایج بهتری را کسب کرده است (38 و 47). بنابراین، از مدل آنتروپی بیشینه در مدلسازی مناطق لانه گزینی و مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله استفاده شد.

مدل شبکه عصبی مصنوعی: مدل شبکه عصبی مصنوعی، به‌عنوان قدرتمندترین پردازشگر غیرخطی و یک مکانیسم محاسباتی است که جمع‌آوری اطلاعات، محاسبه آن‌­ها و ارائه‌ی مجموعه‌ی اطلاعات جدید را بر عهده دارد (18 و 3). مدل حاضر با استفاده از یک رویکرد یادگیری ماشینی، برای تعیین کمیت و رفتار پیچیده مدل­ها، الگو­ها، شناسایی سیستم­های پویا و تهیه نقشه توابع غیرخطی مورداستفاده قرار می­گیرد. این عمل از طریق طراحی یک کنترل‌گر شبکه عصبی مصنوعی، که بر پایه مدل سیستم پویا است صورت می­گیرد (35). شبکه عصبی مصنوعی از توزیع آماری داده‌ها، مستقل است و به متغیر­های آماری خاصی نیاز ندارد. الگوریتم­های شبکه عصبی مصنوعی وزن سلول لایه­های ورودی، سلول لایه­های خروجی و سلول لایه­های پنهان را بااستفاده از الگوریتم­های آموزشی که مورد استفاده‌ترین آن­ها BP (BACK PROPAGATION) است، محاسبه می­کنند (20).

ثبت نقاط حضور گونه و متغیر­های مؤثر در مطلوبیت زیستگاه:داده­های حضور گونه در بازه یک‌ساله با استفاده از روش­های زیر گردآوری شدند، پرس‌وجو از بومیان محلی منطقه به‌ویژه چوپانان، بهره­گیری از اطلاعات محیط بانان اداره کل حفاظت محیط­زیست استان مرکزی (برگرفته از دفتر ثبت وقایع روزانه، واحد معاونت طبیعی)، گزارش­های ثبت‌شده از حملات کفتار به دام­های اهلی و انسان توسط اداره کل و گزارش­های مردمی و استفاده از نمایه­های غیر­مستقیم در هنگام بازدید­های میدانی، بوده است. ازآنجایی‌که نمایه­های مستقیم وقت­گیر و هزینه­بر هستند برای گونه­های شب فعال مانند کفتار کاربرد ندارند (46 و 51). لذا، از نمایه­های غیرمستقیم همچون مدفوع (مدفوع این‌گونه بیضی‌شکل و به علت حضور کلسیم بالا سفیدرنگ است)، ردپا و مو (52) و لانه (45 و 27) استفاده شد. همچنین، بعد از اطمینان از نبود کفتار در منطقه، موقعیت جغرافیایی آن بخش به‌وسیله سیستم موقعیت‌یاب جغرافیایی (etrex 20GPS)Global Position System ثبت شد. به‌منظور جلوگیری از تکرار نقاط ثبت‌شده حاصل از نمایه­های گونه، از روش پاک کردن نمایه­های به‌جامانده استفاده شد. درنهایت 45 نقطه به‌عنوان حضور گونه کفتار، 30 نقطه عدم حضور گونه، 24 نقطه حضور لانه و 16 نقطه عدم حضور لانه ثبت گردید. شکل 2 لانه کفتار راه‌راه را در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله نشان می­دهد.

 

 

شکل2- لانه کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک

 

در این پژوهش به‌منظور تهیه نقشه نواحی مطلوب زیستگاهی و لانه گزینی کفتار راه‌راه با استفاده از مدل مکسنت، از بین کل نقاط حضور ثبت‌شده، 25 درصد برای آزمون Test data و 75 درصد برای یادگیری Training data مدل استفاده شد. نقاط پس‌زمینه Background (حضور کاذب) به‌صورت تصادفی از تمام منطقه موردمطالعه، انتخاب شد. مدل به تعداد 10 بار اجرا و 1000 تکرار انتخاب گردید و نقشه میانگین پیش‌بینی، به‌عنوان نقشه نهایی خروجی ارائه گردید. از الگوریتم Crossvalidate که به‌عنوان پیش‌فرض مدل مکسنت است، برای تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاه استفاده شد. ازآنجایی‌که، قوانین خاصی در تهیه حد آستانه نوع خروجی مکسنت وجود ندارد و این عمل به نوع داده­های استفاده‌شده بستگی دارد (54). برای سهوت در تحلیل از فرمت Logistic که بین دو بازه صفر و یک، نقشه مطلوبیت را تهیه می­کند، استفاده شد. علاوه براین، به‌منظور بررسی اهمیت تک‌تک متغیر­ها آزمون جک نایف مورداستفاده قرارگرفت. همچنین از تحلیل منحنی ویژه عامل دریافت‌ کننده (Roc) و مساحت زیر منحنی (Auc) برای ارزیابی کیفیت کلی استفاده شد.

در مدل شبکه عصبی مصنوعی، به نقاط حضور ارزش یک و به نقاط عدم حضور ارزش دو اختصاص داده شد. درنهایت، از یازده متغیر به‌عنوان متغیر­های تأثیرگذار استفاده شد. متغیر­های مورداستفاده در این تحلیل براساس پژوهش­های انجام‌شده (48،13 و11) شامل شیب، جهت، ارتفاع، فاصله از چشمه، فاصله از قنات، فاصله از روستا، مورفولوژی منطقه، کاربری سرزمین منطقه، تیپ پوشش گیاهی، فاصله از جاده‌های خاکی داخل منطقه و نقشه خاک منطقه است. همبستگی بین متغیر­های مورداستفاده در تحلیل، با استفاده از دستور PCA در نرم‌افزار ادریسی محاسبه شد. ازآنجایی‌که بین هیچ‌کدام از متغیر­ها همبستگی بالایی (7/0) وجود نداشت (49)، بنابراین هیچ‌یک از متغیر­ها از تحلیل­های بعدی حذف نشدند. با استفاده از تحلیل حساسیت­سنجی در خود مدل، متغیر­های تأثیرگذار با توجه به اولویت آن­ها تعیین شدند.

در این مدل مراحل زیر برای دست­یابی به خروجی موردنظر که تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاه کفتار است طی شد.

ایجاد شبکه: منظور از ایجاد شبکه واردکردن لایه­های ورودی (متغیر­های تأثیرگذار) و به دست آوردن خروجی (نقشه نهایی نواحی مطلوب زیستگاهی و لانه­گزینی کفتار راه‌راه توسط مدل) است.

آموزش شبکه: در این مرحله شبکه با بخشی از داده­ها برای یافتن کمترین خطا (RMS) Rooted Mean Squared مورد آزمون قرار می­گیرد (49). برای آموزش شبکه، یک‌لایه یک و دو از مجموع نقاط عدم­حضور و حضور موجود در منطقه موردمطالعه تهیه شد تا شبکه بتواند به‌طور تصادفی از تعدادی از این نقاط برای آموزش و از تعدادی دیگر برای آزمودن استفاده کند.

اعتبار سنجی شبکه: استفاده از داده­های مرحله آموزش برای قضاوت درباره شبکه ممکن نیست و به انجام این مرحله نیاز دارد. برای اعتبارسنجی می­بایست از داده­هایی که قبلاً در مدل وارد نشده است، استفاده کرد. این مرحله بااستفاده از تابع (ROC) در نرم‌افزار ادریسی انجام شد.

اعتبار سنجی مدل­ها: به‌منظور ارزیابی نتایج حاصل از مدل­ها، از تحلیل منحنی ویژگی عامل دریافت‌کننده (ROC) Receiver Operating Characteristic curve و مساحت زیرمنحنی (AUC) Area Under the ROC Curve استفاده می­شود. در مدل مکسنت اعتبارسنجی با استفاده از آماره ROC انجام شد. به‌منظور اعتبارسنجی نقشه خروجی شبکه عصبی از آماره ROC در نرم‌افزار ادریسی استفاده شد.

نتایج

1- نقشه مطلوبیت زیستگاه و نواحی لانه گزینی با استفاده از مدل آنتروپی بیشینه: شکل 3 نواحی مطلوب زیستگاه و نواحی مطلوب لانه­گزینی کفتار راه‌راه را با استفاده از مدل آنتروپی بیشینه در منطقه موردمطالعه نشان می­دهد. نتایج بررسی حاضر نشان داد، کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله، بیشتر اراضی مرتعی متراکم با پوشش گیاهی (Artemisia aucheri, Astragallus spp, Stipa barbata)، نواحی مرتفع، نواحی با تیپ ژئومورفولوژی صخره‌ای و کوه­ها را به‌عنوان زیستگاه مطلوب و منطقه مناسب لانه­گزینی ترجیح می­دهد.

 

 

 

شکل 3- (الف) مدل‌سازی مطلوبیت زیستگاه با استفاده از روش آنتروپی بیشینه و (ب) مدل‌سازی نواحی مطلوب لانه گزینی با استفاده از روش آنتروپی بیشینه

 

نقشه احتمال پراکنش گونه توسط مدل مکسنت با استفاده از اعمال حد آستانه 10 درصد، به نقشه بولین مطلوبیت زیستگاه و نقشه بولین نواحی لانه­گزینی تبدیل شد.

2- بررسی همپوشانی نواحی مطلوب زیستگاه و نواحی لانه­گزینی: به‌منظور بررسی هم­پوشی نواحی مطلوب زیستگاه و نواحی لانه گزینی، ابتدا نقشه بولین نواحی لانه گزینی و نواحی مطلوب زیستگاه باهم ترکیب‌شده‌اند (شکل 4). سپس برروی نقشه نهایی که حاصل هم­پوشی دو نقشه بولین می­باشد، هر مکانی که مقدار عددی 2 داشت حاکی از آن است که آن منطقه یک محدوده مطلوب هم ازنظر لانه­گزینی و هم ازنظر مطلوبیت زیستگاه برای کفتار راه‌راه می­باشد. نتایج نشان داد مدل در پیش‌بینی مناطق لانه­گزینی گونه و بررسی مطلوبیت زیستگاه گونه، موفق عمل کرده است، هر دو مدل دارای تفاوت معناداری با مدل تصادفی می­باشند و مناطق لانه­گزینی شرایط تخصصی‌تری را نسبت به مناطق مطلوب زیستگاه دارند. براساس نتایج حاصل از مساحت، وسعت زیستگاه مطلوب در منطقه 95/25852 هکتار (53/26 درصد)، وسعت مناطق مناسب جهت لانه­گزینی 72/19944 هکتار (46/20 درصد)، وسعت هم­پوشی یافته بین مطلوبیت زیستگاه و نواحی لانه­گزینی 22/16754 هکتار (19/17 درصد) محاسبه شد. مساحتی معادل 23/12289 هکتار (61/12 درصد) از زیستگاه مطلوب گونه در منطقه، برای لانه­گزینی توسط گونه، مطلوب تشخیص داده نشده است.

 

 

شکل 4- هم­پوشی زیستگاه مطلوب و نواحی لانه گزینی


3- نقشه مطلوبیت زیستگاه و نواحی لانه گزینی با استفاده از مدل شبکه عصبی: مدل شبکه عصبی مصنوعی با استفاده از تابعsigmoid  به تعداد 10000 بار تکرار صورت گرفت. درنهایت مقدار RMS واسنجی Testing RMS و RMS آموزش Training RMS برای مطلوبیت زیستگاه و نواحی لانه گزینی محاسبه شد (جدول 1).

 

جدول 1- مقدار RMS واسنجی و RMS آموزش برای مطلوبیت زیستگاه و نواحی لانه گزینی

مقادیر RMS

مطلوبیت زیستگاه

نواحی لانه­گزینی

RMS واسنجی

4429/0

1378/0

RMS آموزش

4447/0

1483/0

شکل 5 میزان خطای RMS را در دو مرحله آموزش و واسنجی بعد از 10000 تکرار نشان می­دهد. هرچه فاصله دو خط قرمز و سبز از هم کمتر باشد یا به عبارتی بر هم منطبق باشند، نشان‌دهنده تناسب بهتر مدل است. درنهایت نقشه مطلوبیت زیستگاه و پیش‌بینی توزیع لانه کفتار راه‌راه با توجه به‌درستی آزمون واسنجی توسط مدل شبکه عصبی مصنوعی تهیه شد (شکل 6).

 

 

شکل 5- نمودار خطای مربوط به مرحله آزمون و واسنجی نواحی لانه گزینی (الف) و مطلوبیت زیستگاه (ب)

 

شکل 6- (الف) مدل‌سازی مطلوبیت زیستگاه با استفاده از روش MLP و (ب) نواحی لانه گزینی با استفاده از MLP


4-اعتبارسنجی مدل مکسنت و شبکه عصبی مصنوعی: اعتبار سنجی مدل مکسنت: شکل 7 اعتبارسنجی مدل مکسنت را برای مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه و نواحی لانه­گزینی بعد از 10 بار تکرار نشان می­دهد. مقدار AUC محاسبه‌شده برای مطلوبیت زیستگاه (78/0AUC=) و برای

نواحی لانه­گزینی(76/0AUC=) محاسبه شد.

اعتبارسنجی مدل شبکه عصبی:دراین بررسی مقادیر زیر سطح نمودار برای نقشه پیش‌بینی‌شده برای نواحی مطلوب زیستگاهی، (69/0AUC=) و برای نواحی لانه­گزینی، (67/0AUC=) محاسبه گردید. با توجه به مقدار AUC محاسبه‌شده، مدل مکسنت مقدار بالاتری را نسبت به مدل شبکه عصبی نشان می­دهد. نتایج نشان داد که مدل مکسنت دارای قدرت پیش‌بینی بالاتر و ارجحیت و دقت بالاتر نسبت به مدل شبکه عصبی مصنوعی می­باشد.

 

 

شکل 7- (الف) منحنی ROC و مقدار AUCمدل مکسنت برای مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه و(ب) نواحی لانه گزینی کفتار راه‌راه


5-حساسیت­سنجی مدل مکسنت و شبکه عصبی مصنوعی: حساسیت­سنجی مدل مکسنت:بااستفاده از روش جک نایف، میزان حساسیت و تأثیر متغیر­ها در انتخاب زیستگاه مطلوب گونه و نواحی مطلوب لانه گزینی مشخص شد. شکل 8 نشان می­دهد متغیر­های تیپ پوشش گیاهی، فاصله از چشمه و تیپ خاک، بیشترین تأثیر را برانتخاب نواحی مطلوب زیستگاه کفتار راه‌راه و متغیر­های کاربری سرزمین (مرتع‌داری)، تیپ‌­های مورفولوژیکی منطقه و شیب، بیشترین تأثیر را بر انتخاب نواحی لانه گزینی کفتار راه‌راه با استفاده از مدل مکسنت داشته‌اند.

 

 

شکل 8- اهمیت نسبی متغیرها در مطلوبیت زیستگاه (لف) و نواحی لانه­گزینی (ب) براساس تحلیل جک نایف


منحنی پاسخ: منحنی پاسخ به‌عنوان یکی از خروجی­های مدل مکسنت محسوب می­شود که پاسخ گونه را نسبت به متغیر­های محیطی نشان می­دهد. شکل 9 منحنی پاسخ نواحی مطلوب زیستگاهی، و شکل 10 منحنی پاسخ نواحی مطلوب لانه­گزینی کفتار راه‌راه را نشان می­دهد. (تیپ پوشش گیاهی: 4=Artemisia aucheri ، 7= Astragallus spp، 15=Stipa barbata. ژئومورفولوژی:4=صخره و کوه. تیپ خاک: 1= خاک شنی کم‌عمق، بدون تکامل، سنگلاخی و لیتوسل یا ریگوسل و واریزه‌ای. جهت:4، جنوب شرق، 6=جنوب غرب، 9=شمال).

 

 

شکل 9- منحنی پاسخ نواحی مطلوب زیستگاه کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک

 

شکل 10- منحنی پاسخ نواحی مطلوب لانه گزینی کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک

 


حساسیت­سنجی مدل شبکه عصبی مصنوعی:هرکدام از متغیر­های موجود در تحلیل که مقدار R square کل را نسبت به دیگر متغیر­ها به میزان بیشتر کاهش دهد، دارای اهمیت بیشتری در مدل شبکه عصبی مصنوعی خواهد بود. براین اساس، مهم­ترین متغیر­های مؤثر در مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه گونه به ترتیب رتبه نفوذ (Influence order) شامل، جهت، مدل رقومی ارتفاع، فاصله تا قنات، فاصله از جاده­های خاکی، فاصله تا چشمه، فاصله از روستا، ژئومورفولوژی، کاربری سرزمین، شیب، نقشه خاک و تیپ پوشش گیاهی می‌باشد (شکل 11 الف) . همچنین، مهم‌ترین متغیر­های مؤثر در مدلسازی لانه­گزینی گونه در منطقه به ترتیب، شامل کاربری سرزمین منطقه (مرتعداری)، فاصله تا قنات، تیپ پوشش گیاهی، فاصله از چشمه، نقشه خاک، فاصله از جاده­های خاکی، ژئومورفولوژی، جهت، مدل رقومی ارتفاع، فاصله از روستا و شیب است (شکل 11 ب).

 

 

شکل 11- حساسیت سنجی متغیر­های ورودی  به ترتیب رتبه نفوذ برای مطلوبیت زیستگاه (الف) و نواحی لانه گزینی (ب) براساس مدل شبکه عصبی مصنوعی


بحث

پیش‌بینی توزیع گونه­ها مشکل است و این عمل تنها به نوع مدل به‌کاررفته بستگی دارد. ویژگی­های اکولوژیکی گونه­ها به‌عنوان یک فاکتور مهم در تعیین دقت مدل­های به‌کاررفته، مورداستفاده قرار می­گیرد. آگاهی از عملکرد و کارایی مدل­ها به‌عنوان یک مسئله حیاتی می­تواند، در انتخاب نوع مدل مناسب در تهیه نقشه توزیع گونه­ها، کاربرد داشته باشد. نتایج بررسی­های مختلف نشان داده است که، روش­های مبتنی بر حضور می­توانند در کاهش سهم فاکتور­های غیرمتعادل non-equilibrium factors در پیش‌بینی مدل­ها، بسیار مؤثر باشند (16). برای نمونه اگر هدف تنها حفاظت از گونه­های نادر و یا گونه­های درخطر انقراض یا مناطق با تنوع زیستی بالا باشد، فقط مدل­های حضور به‌عنوان یک روش مناسب محسوب می­شوند (55). اما ازآنجایی‌که داده‌های مربوط به حضور گونه مناطق عدم حضور را شامل نمی­شوند در برآورد آشیان بوم­شناختی واقعی گونه مناسب نیستند و تنها در برآورد آشیان بنیادی مؤثر هستند (55).

مطالعات مختلفی در رابطه با مقایسه عملکرد مدل­های مبتنی بر حضور/عدم حضور گونه صورت گرفته است که در اکثریت آن­ها مدل­های مبتنی برحضور بر سایر مدل­ها ترجیح داده‌شده است که هم‌راستا بامطالعه حاضر است (50،39 و 34). اگرچه تعدادی از مطالعات دیدگاه­های متفاوتی داشتند که دال بر ارجحیت بیشتر مدل­های حضور و فقدان نسبت به مدل­های فقط حضور می­باشد (16)

اگرچه مدل مکسنت و شبکه عصبی، در پیش‌بینی مناطق مطلوب زیستگاهی و لانه­گزینی گونه، موفق عمل کرده‌اند، ولی با توجه به مقدار ROC، نتایج حاصل از روش مکسنت دارای قدرت ارزیابی و پیش‌بینی بالاتر از مدل شبکه عصبی مصنوعی می­باشد و به واقعیت نزدیک­‌تر است. لذا با توجه به اینکه دسترسی دقیق به نقاط عدم حضور گونه بسیار مشکل و دشوار است پیشنهاد می­شود از مدل­های مبتنی برحضور و شبه عدم حضور به‌منظور مدلسازی مطلوبیت زیستگاه گونه­ها استفاده شود. با توجه به نتایج حاصل از حساسیت سنجی، نمودار جک نایف در مدل مکسنت، مهم­ترین متغیر­های مؤثر بر مطلوبیت زیستگاه کفتار راه‌راه در منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله اراک تیپ پوشش گیاهی، فاصله از چشمه، تیپ خاک و شیب می­باشد. مهم­ترین متغیر­های مؤثر بر لانه­گزینی کفتار راه‌راه، کاربری سرزمین (مرتع‌داری)، ارتفاع، شیب و تیپ‌­های ژئومورفولوژی بوده است. زیرا مناطق با پوشش گیاهی متراکم و منابع آبی غنی نیاز امنیتی و غذایی گونه را رفع می­کنند. لذا دور از انتظار نیست کفتار مناطقی با چنین مشخصاتی را ترجیح دهد. در ضمن، مدل در پیش‌بینی مناطق لانه­گزینی گونه و بررسی مطلوبیت زیستگاه گونه، موفق عمل کرده است، هر دو مدل دارای تفاوت معناداری با مدل تصادفی می­باشند و مناطق لانه­گزینی شرایط تخصصی‌تری را نسبت به مناطق مطلوب زیستگاه دارند. زیرا لانه­ها تنها مامن امن موجود به‌ویژه در فصل زادآوری و جفت‌گیری محسوب می­شود. بنابراین، انتظار می­رود شرایط تخصصی­تر داشته باشند. همچنین گستره مناطق دارای هم­پوشی بین نواحی مطلوب زیستگاهی و نواحی لانه­گزینی 22/16754 هکتار (19/17 درصد)، محاسبه شد. باتوجه به این‌که لانه بخشی از زیستگاه مطلوب گونه محسوب می­شود و گونه بیشتر نیاز­های امنیتی خود را در آنجا رفع می­کند بنابراین، درصد هم­پوشی حاصل‌شده دور از انتظار نیست.

با توجه به نتایج حاصل از مدل مکسنت، کفتار بیشتر سرزمین­های مرتعی متراکم با پوشش گیاهی (Artemisia aucheri, Astragallus spp, Stipa barbata) را به‌عنوان زیستگاه مطلوب و منطقه مناسب لانه­گزینی ترجیح می­دهد. در بازدید­های میدانی مشخص شد سرزمین­های مرتعی به علت حضور کمتر انسان و ایجاد یک محیط امن برای کفتار، جزء مطلوب‌ترین زیستگاه و مهم­ترین نواحی لانه­گزینی گونه در منطقه هفتاد قله محسوب می­شوند. همچنین سینگ و همکاران (2010) در دو منطقه اسرانا و کومب هالگاره در شمال­غربی هند نتیجه‌گیری کردند که این‌گونه بیشتر مراتع خشک و گونه­های گیاهی (Alhagi pseudalhagi, Artemisia fragrans, Amygdallus fenzliana, Salsoladendroides, stipa capillata) را ترجیح می­دهد (48). کروک (1976) اعلام کرد کفتار، نواحی بیابانی با پوشش گیاهی پراکنده و گندمیان و گونه­های درختی مانند (Acacia spp, conimiphera trorhae, Balanites aegjptiaca, Sclerocarya birrea) را ترجیح می­دهد (35). در مطالعه‌ای دیگر، کرمی و همکاران (1385) در پارک ملی خجیر به این نتیجه رسیدند که این‌گونه بیشتر نواحی بوته‌ای و جنگل­های تنک و بیشه‌زارها را به‌عنوان زیستگاه مطلوب ترجیح می­دهد (5).

علاوه براین، نواحی مرتفع با تیپ ژئومورفولوژی صخره‌ای، کوه­ها و نواحی پرشیب به‌عنوان نواحی مناسب لانه­گزینی و زیستگاه مناسب گونه محسوب می­شوند که باتوجه به وجود غار­ها در ارتفاعات، سنگ‌آهک که اهمیت بالایی در تشکیل غار­ها دارند و همچنین عدم حضور انسان، کشاورزی و چرای دام به‌عنوان پناهگاه امن برای پراکنش گونه محسوب می­شوند. بررسی­های دیگر نشان داده این‌گونه در ارتفاع ترجیحی متوسط2250 متری در ایران (28 و 33)، 3300 متری در پاکستان (44)،2500 متری در هند (9)، 2100 متری در ترکمنستان و تاجیکستان و ازبکستان (25 و 43) زندگی می­کند. از طرفی با نتایج بررسی­های کاسپارک و همکاران (2004) و آکای و همکاران (2011) در شرق کشور ترکیه منطقه (هاتای) که گونه مناطق کم­ارتفاع را ترجیح می­دهد، همخوانی ندارد (11 و 30). به عبارتی، نتایج یافته­های آکای و همکاران (2011) متوسط ارتفاع حضور نهایی گونه را 445 متر و لانه را 59/407 متر اعلام کردند. دلیل اصلی اختلاف ارتفاع حضور گونه و ارتفاع منطقه لانه مشاهده‌شده در منطقه هاتای، نسبت به منطقه هفتاد قله اراک این است که متوسط ارتفاع منطقه هاتای 265 متر بوده است و بیشترین پوشش گیاهی مشاهده‌شده دراین ارتفاع، کشاورزی به‌ویژه باغ­های زیتون می­باشد که گونه برای رفع نیاز­های غذایی در این ارتفاع مشاهده می­شود. درحالی‌که در منطقه هفتاد قله با توجه به کمترین (1569 متر از سطح دریا) و بیشترین مقدار ارتفاع (2951 متر از سطح دریا)، متوسط ارتفاع منطقه 1996 متر از سطح دریا است که به نسبت منطقه هاتای بیشتر می­باشد (11).

طبق نتایج حاصل از منحنی پاسخ کفتار تمایل به لانه­گزینی دور از نواحی سکونتگاهی و فعالیت­های انسانی دارد زیرا مداخله انسانی مانند آزار و اذیت آن­ها، مسموم کردن، شکار به علت حمله به دام­ها و باغ­ها آثار منفی بر امنیت کفتار دارد.. این موضوع با نتایج آکای و همکاران (2011)، واگنر (2006)، کروک (1976) و کرمی و همکاران (1385) در پارک­ملی خجیر مطابقت دارد (5،11،52 و 35). طبق بررسی­های صورت گرفته توسط هوفر و میلز در سال 1998 (31) و همچنین ارزیابی مقدماتی بر روی پستانداران بزرگ ایران توسط موسوی (2010) نتیجه‌گیری شده است که تصادف‌های جاده­ای یکی از مهم­ترین علل مرگ‌ومیر گوشت‌خواران محسوب می­شوند (33). طبق بازدید­های میدانی صورت گرفته در منطقه هفتاد قله، با افزایش فاصله از جاده تا فاصله 500 متری، بر مطلوبیت زیستگاه افزوده می­شود که دلیل آن، عبور جاده­ها از کنار زیستگاه مطلوب گونه می­باشد و مطلوب‌ترین لانه کفتار در فاصله زیاد (916 متری) از جاده است، که با نتایج کرمی و همکاران (1385) در پارک­ملی خجیر،که مطلوب‌ترین زیستگاه این‌گونه را در فاصله بیش از 900 متری از جاده برآورد نمودند، همخوانی دارد (5).

با توجه به نتایج حاصل از دو مدل مکسنت و شبکه عصبی وسعت اندکی از منطقه به‌عنوان بخش مطلوب زیستگاهی و لانه معرفی‌شده است لذا با توجه به این‌که کفتار یک‌گونه ارزشمند و تهدید شده است لذا پیشنهاد می­شود برای حفاظت بیشتر مرز مناطق حفاظت‌شده و منطقه امن بازنگری گردد. همچنین گستره خانگی گونه و قلمرو آن در منطقه به‌طور دقیق مشخص گردد تا درنهایت بتوان بهترین استراتژی مدیریتی را به‌منظور حفظ گونه اتخاذ نمود.

تشکر و قدردانی

بدین‌وسیله از راهنمایی­ها و دیدگاه­های ارزشمند جناب آقای علی خسروان مسئول منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله و آقای مجتبی فتاحی محیط بان منطقه و سایر افرادی که در انجام این پژوهش ما را یاری کرده‌اند، صمیمانه سپاسگزاری می­شود.

1-      انصاری، ا.، 1395، مقایسه مدل مطلوبیت زیستگاه گوسفند وحشی (Ovis orientalis) با استفاده از روش انفا (ENFA) و مکسنت (MAXENT) در استان مرکزی، فصلنامه محیط‌زیست جانوری، دوره 8، شماره 2، صفحات 9-16.
2-      سلیمانی، س.، 1392، چشم‌انداز مناطق تحت مدیریت محیط‌زیست استان مرکزی، انتشارات مهر کتیبه. صفحات 1-93.
3-      سعیدی، س.، و ماهینی، ع.، 1393. مدلسازی ارزش‌های زیبایی‌شناختی سرزمین با استفاده از شبکه عصبی مصنوعی (مطالعه موردی حوضه آبخیز زیارت، گرگان، گلستان). ویژه‌نامه پژوهش‌های محیط‌زیست، شماره 1. دوره 1. صفحات 3-10.
4-      عشقی ملایری، ب.، 1378. شناسنامه منطقه حفاظت‌شده هفتاد قله. انتشارات سازمان حفاظت محیط زیست استان مرکزی. صفحات 1-120.
5-      کرمی، م.، ریاضی، ب.، و کلانی، ن.، 1385. ارزیابی زیستگاه کفتار راه‌راه ایرانی (Hyaena hyaena hyaena) در پارک ملی خجیر و ارایه مدل مطلوبیت به کمک روش HEP، علوم محیطی، دوره 3، شماره 11، صفحات 77-86
6-      کرمی، م.، ریاضی، ب.، وکلانی، ن.، 1387. بررسی پراکنش فصلی کفتار راه‌راه ایرانی (Hyaena hyaena hyaena) در پارک ملی خجیر، علوم و تکنولوژی محیط‌زیست، دوره 10، شماره 2، صفحات 100-105.
7-      مصطفوی، س. م.، علی­زاده ا.، کابلی، م.، کرمی، م.، گلجانی، ر.، و محمدی، س.، 1389. تهیه نقشه مطلوبیت زیستگاه‌های بهاره و تابستانه گونه پازن (Capra aegagrus) در پارک ملی لار، علوم و فنون منابع طبیعی، دوره 5، شماره 2، صفحات 111-121.
8-      مشهدی احمدی، ا. ع.، شمس اسفندآباد، ب.، و گشتاسب میگونی، ح.، 1393. مدلسازی مسیر­های گدار گوسفند وحشی البرز مرکزی با استفاده از آنالیز کمترین هزینه مسیر در استان تهران (O.o.arakali and O.o.vigneli)، دوره 1، شماره 3، صفحات 41-58
 
9-      Anonymous., 1936. The wild animals of the Indian empire and the problem of their preservation. Part iv, j Bombay Nat. Hist. soc.Report number, 37, PP: 216-219.
10- Abi-Said, M. R., and Abi-Said, D. M., 2007. Distribution of the Striped Hyaena (Hyaena hyaena syriaca Matius, 1882) (Carnivora: Hyaenidae) in urban and rural areas of Lebanon. Zoology in the Middle East, 42(1), PP: 3-14.
11- Akay, A. E., Inac, S., and Yildirim, I. C., 2011. Monitoring the local distribution of striped hyenas (Hyaena hyaena L.) in the Eastern Mediterranean Region of Turkey (Hatay) by using GIS and remote sensing technologies. Environmental monitoring and assessment, 181(1-4), PP: 445-455.
12-   Ahmed, F. M., Takona, N. Y., Yousif, R. A., and Salih, R. M., 2012. Some behavioral traits of striped hyena under captive conditions. Journal of Life Sciences Biomed, 2(5), PP: 196-199.
13-   Alam, M. S., Khan, J. A., Kushwaha, S. P., Agrawal, R., Pathak, B. J., and Kumar, S., 2014. Assessment of suitable habitat of near threatened Striped Hyena (Hyaena hyaena Linnaeus, 1758) using remote sensing and geographic information system. Asian Journal of Geoinformatics, 14(2). PP: 1-15.
14-   Beckmann, J. P., and Berger, J., 2003. Rapid ecological and behavioural changes in carnivores: the responses of black bears (Ursus americanus) to altered food. Journal of Zoology, 261(2), PP: 207-212.
15-   Bartoszewicz, M., Okarma, H., Zalewski, A., and Szczesna, J., 2008. Ecology of the raccoon (Procyon lotor) from western Poland. In Annales Zoologici Fennici  Finnish Zoological and Botanical Publishing, Vol. 45, No. 4, PP: 291-298.
16-   Brotons, L., Thuiller, W., Araújo, M. B., and Hirzel, A. H., 2004. Presence‐absence versus presence‐only modelling methods for predicting bird habitat suitability. Ecography, 27(4), PP: 437-448.
17-   ‎ Carpenter, G., Gillison, A. N., and Winter, J., 1993. DOMAIN: a flexible modelling procedure for mapping potential distributions of plants and animals. Biodiversity andConservation, 2(6), PP: 667-680.
18-   Codina, J., Aguado, J. C., and Fuertes, J. M., 1994. Neural network identification of non linear systems using state space techniques. In Proc. IMACS Int. Symp. Signal Process, Robot, Neural Netw, PP: 1-5.
19-   Crooks, K. R., 2002. Relative sensitivities of mammalian carnivores to habitat fragmentation, Conservation Biology, 16(2), PP: 488-502
20-   Caniani, D., Pascale, S., Sdao, F., and Sole, A., 2008. Neural networks and landslide susceptibility: a case study of the urban area of Potenza. Natural Hazards, 45(1), PP: 55-72.
21-   Frembgen, J. W., 1998. The magicality of the hyena: Beliefs and practices in West and South Asia. Asian folklore studies, PP: 331-344.
22-   Fedriani, J. M., Fuller, T. K., and Sauvajot, R. M., 2001. Does availability of anthropogenic food enhance densities of omnivorous mammals? An example with coyotes in southern California. Ecography, 24(3), PP: 325-331.
23-   Guisan, A., and Zimmermann, N. E., 2000. Predictive habitat distribution models in ecology, Ecological modelling, 135(2), PP: 147-186.
24-   Horwitz, L. K., and Smith, P., 1988. The effects of striped hyaena activity on human remains. Journal of Archaeological Science, 15(5), PP: 471-481.
25-   Heptner, V. G., Nasimovic, A. A., and Bannikov, A. G., 1966. Wisent, Bison bonasus Linnaeus, 1758.[In: Die Säugetiere der Sowjetunion. Band I. Paarhufer und Umpaarhufer. VG Heptner and NP Naumov, eds, VEB Gustav Fischer Verlag, Jena. Report number: PP: 488-522.
26-   Hoffman, J. D., Narumalani, S., Mishra, D. R., Merani, P., and Wilson, R. G., 2008. Predicting potential occurrence and spread of invasive plant species along the North Platte River, Nebraska. Invasive Plant Science and Management, 1(4), PP: 359-367.
27-   Ilani, G., 1975, Hyaenas in Israel. Land Nat, PP: 10-18.
28-   John, O. B. C. S., Lovett, B., Euan-Smith, C. B., and Blanford, W. T., 1876. Eastern Persia: An Account of the Journeys of the Persian Boundary Commission, Macmillan and Company. Report number, Vol: 1, PP: 1870-72.
29-   Kushwaha, S. P. S., 2002. Geoinformatics for wildlife habitat characterization. Map India.
30-   Kasparek, M., Kasparek, A., Gözcelioğlu, B., Çolak, E., and Yiğit, N., 2004. On the status and distribution of the Striped Hyaena, Hyaena hyaena, in Turkey. Zoology in the Middle East, 33(1), PP: 93-108.
31-   Kruuk, H., 1976. Feeding and social behaviour of the striped hyaena (Hyaena vulgaris Desmarest). African Journal of Ecology, 14(2), PP: 91-111.
32-   Leakey, L. N., Milledge, S. A. H., Leakey, S. M., Edung, J., Haynes, P., Kiptoo, D. K., and McGeorge, A., 1999. Diet of striped hyaena in northern Kenya. African Journal of Ecology, 37(3), PP: 314-326.
33-   Mousavi, M. (2010, September). Cause of mortality in large mammals inside Iran network of reserves. In Poster presented at: Proceedings of 16th National and 4th International Conference of Biology (pp. 14-16).
34-   Lecis, R., and Norris, K., 2004. Habitat correlates of distribution and local population decline of the endemic Sardinian newt Euproctus platycephalus. Biological conservation, 115(2), PP: 303-317.
35-   Mills, M. G. L., and Hofer, H., 1998. Hyaenas: status survey and action plan. IUCN/SSC Hyaena Specialist Group. IUCN, Gland and Cambridge, PP: 39-79.
36-   Manel, S., Dias, J. M., Buckton, S. T., and Ormerod, S. J., 1999. Alternative methods for predicting species distribution: an illustration with Himalayan river birds, Journal of Applied Ecology, 36(5), PP: 734-747
37-   P Anderson, R., Dudík, M., Ferrier, S., Guisan, A., J Hijmans, R., Huettmann, F., and E Zimmermann, N., 2006. Novel methods improve prediction of species’ distributions from occurrence data. Ecography, 29(2), PP: 129-151.
38-   Pearson, R. G., Thuiller, W., Araújo, M. B., Martinez‐Meyer, E., Brotons, L., McClean, C., Lees, D. C., 2006. Model‐based uncertainty in species range prediction. Journal of Biogeography, 33(10), PP: 1704-1711.
39-    Padalia, H., Srivastava, V., and Kushwaha, S. P. S., 2014. Modeling potential invasion range of alien invasive species, Hyptis suaveolens (L.) Poit. in India: Comparison of MaxEnt and GARP. Ecological Informatics, 22, PP: 36-43.
40-   Qarqaz, M. A., Abu Baker, M. A., and Amr, Z. S., 2004. Status and ecology of the Striped Hyaena, Hyaena hyaena, in Jordan. Zoology in the Middle East, 33(1), PP: 87-92.
41-    Roberts, T. J., 1977. The mammals of Pakistan. London: E. Benn. Pp:18-27
42-    Rieger, I., 1979a. Breeding the Striped hyaena, International Zoo Yearbook, 19(1), PP: 193-198.
43-    Rieger, I. 1979b. A Review of the Biology of Striped Hyaenas, Hyaena Hyaena (Linné, 1758).
44-    Lay, D. M., 1967. A Study of the Mammals of Iran: Resulting from the Street Expedition of Field Museum of Natural History, Report number, Vol: 54, PP: 1962-63.
45-    Skinner, J. D., Davis, S., and Ilani, G., 1980. Bone collecting by striped hyaenas, Hyaena hyaena, in Israel.
46-    Sadlier, L. M., Webbon, C. C., Baker, P. J., and Harris, S., 2004. Methods of monitoring red foxes Vulpes vulpes and badgers Meles meles, are field signs the answer? Mammal Review, 34(1‐2), PP: 75-98.
47-    Sérgio, C., Figueira, R., Draper, D., Menezes, R., and Sousa, A. J., 2007. Modelling bryophyte distribution based on ecological information for extent of occurrence assessment. Biological Conservation, 135(3), PP: 341-351.
48-    Singh, P., Gopalaswamy, A. M., and Karanth, K. U., 2010. Factors influencing densities of striped hyenas (Hyaena hyaena) in arid regions of India. Journal of Mammalogy, 91(5), PP: 1152-1159.
49-    Trisurat, Y., Bhumpakphan, N., Reed, D. H., and Kanchanasaka, B., 2012. Using species distribution modeling to set management priorities for mammals in northern Thailand. Journal for Nature Conservation, 20(5), PP: 264-273.
50-   Townsend Peterson, A., Papeş, M., & Eaton, M. (2007). Transferability and model evaluation in ecological niche modeling: a comparison of GARP and Maxent. Ecography30(4), 550-560.
51-    Wilson, G. J., Delahay, R. J., De Leeuw, A. N. S., Spyvee, P. D., & Handoll, D. (2003). Quantification of badger (Meles meles) sett activity as a method of predicting badger numbers. Journal of Zoology259(1), 49-56..
52-    Webbon, C. C., Baker, P. J., and Harris, S., 2004. Faecal density counts for monitoring changes in red fox numbers in rural Britain, Journal of Applied Ecology, 41(4), PP: 768-779.
53-    Wagner, A. P., 2006. Behavioral ecology of the striped hyena (Hyaena hyaena).pp: 15-25
54-    Young, N., Carter, L. and Evangelista, P., 2011. A MaxEnt model v3. 3.3 e tutorial (ArcGIS v10). Fort Collins, Colorado. Pp: 262-282.
55-   Zaniewski, A. E., Lehmann, A., and Overton, J. M., 2002. Predicting species spatial distributions using presence-only data: a case study of native New Zealand ferns. Ecological modelling, 157(2), PP: 261-280.
دوره 31، شماره 2
شهریور 1397
صفحه 162-177
  • تاریخ دریافت: 02 دی 1395
  • تاریخ بازنگری: 21 فروردین 1396
  • تاریخ پذیرش: 10 اردیبهشت 1396