اثر عصاره هیدروالکلی یونجه زرد (Melilotus officinalis) بر شاخص­های لیپیدی خون در موش‌های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ تحت استرس مزمن

مدینه مردانی نیا¹، مهران عربی¹ و سعید ولی پور چهارده چریک^2*

¹ ایران، شهرکرد، دانشگاه شهرکرد، دانشکده علوم پایه، گروه زیست شناسی

² ایران، ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه، گروه زیست شناسی

تاریخ دریافت: 24/02/1402          تاریخ پذیرش: 11/06/1402

چکیده

مطالعه حاضر ­بمنظور بررسی اثرات سودمند عصاره هیدروالکلی گیاه یونجه زرد بر شاخص­های لیپیدی خون در موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ تحت استرس مزمن، طراحی و اجرا گردید. در مطالعه حاضر از40 سر موش­ بزرگ آزمایشگاهی نر نژاد ویستار استفاده شد که به گروه­های کنترل (دست نخورده)، شاهد (دریافت استرس مزمن و سالین نرمال) و3 گروه تیمار (دریافت کننده استرس مزمن و درمان شده با دوزهای 25، 50 و 100(mg/Kg) ازعصاره یونجه زرد) تقسیم­بندی شدند. برای ایجاد استرس مزمن بی‌حرکتی، حیوانات روزانه در دستگاه مقیدکننده بمدت 2 ساعت، برای 21 روز قرارگرفتند. عصاره گیاهی30 دقیقه قبل از القای استرس مزمن، روزانه برای 21 روز بصورت درون صفاقی به حیوانات تزریق گردید. در انتها و پس از بیهوشی عمیق و خونگیری از قلب حیوانات، نمونه­های سرم خون جهت ارزیابی شاخص­های لیپیدی، مورد استفاده قرار گرفتند. درگروه شاهد در مقایسه با کنترل، تری­گلیسرید (001/0P<)، کلسترول تام(05/0P<) و VLDL (05/0P<) افزایش معنی­دار داشتند. درگروه­های تجربی در مقایسه با گروه شاهد، دوز 100 از عصاره یونجه زرد، سبب کاهش معنی‌دار در میزان تری­گلیسرید (001/0P<)، LDL (05/0P<) و VLDL (01/0P<) و افزایش در HDL (01/0P<) شد. دوز 50 از عصاره موجب کاهش معنی‌دار در میزان کلسترول تام (001/0P<)، تری­گلیسرید (001/0P<) و LDL (001/0P<) گردید. همچنین دوز 25 از عصاره موجب کاهش معنی‌دار در میزان کلسترول تام (01/0P<)، تری­گلیسرید (001/0P<) و LDL (01/0P<) شد. بنابراین عصاره یونجه زرد می­تواند سبب بهبود شاخص­های لیپیدی خون در حیوانات تحت استرس‌های مزمن گردد.

واژه­های کلیدی: استرس مزمن، شاخص­های لیپیدی خون، مدل حیوانی، یونجه زرد

* نویسنده مسئول، تلفن: 09166913247  ، پست الکترونیکی: Sa.valipour@iau.ac.ir

مقدمه

استرس می­تواند هر اتفاق تهدیدکننده‌ای باشد که پاسخ‌های رفتاری و فیزیولوژیک در افراد ایجاد می­کند (20). به دلیل شیوع استرس در بین سنین مختلف و به شکل­های گوناگون که بنظر غیرقابل اجتناب است، بیماری قرن معرفی می­شود (23). استرس با ایجاد رادیکال‌های آزاد، به اسیدهای چرب اشباع در غشای سلولی آسیب زده و پراکسیداسیون لیپیدها را سبب می­شود که در ایجاد بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، آترواسکلروزیس، سرطان و همچنین افزایش روند پیری بسیار موثر است. در حالت طبیعی سیستم آنتی‌اکسیدانی، بدن را از آسیب رادیکال‌های آزاد حفظ می‌کند (9). در سراسر دنیا عوارض ناشی از افزایش چربی خون به یکی از نگرانی­های عمده جوامع بشری تبدیل شده است (24). میلیون­ها نفر در سراسر دنیا از عوارض ناشی از افزایش چربی خون از جمله بیماری دیابت رنج می‌برند. ازاین‌رو باتوجه ‌به هزینه‌های بالای درمان و عوارض جانبی ناشی از مصرف داروهای سنتتیک و یا محدودیت مصرف این داروها در برخی از بیماران، استفاده از روش‌های درمانی نوین و مؤثر و با عوارض جانبی کم‌تر، کاملاً احساس می­شود. این موضوع توجه پژوهشگران زیادی را به استفاده از گیاهان دارویی معطوف کرده است (14).  

از گذشته، گیاهان دارویی برای اهداف پزشکی ­بطور گسترده مورد استفاده قرار می­گرفتند و امروزه استفاده از آنها همچنان مورد توجه است. برآوردها نشان داده­اند که در حدود 25 درصد از داروهای تجاری، مستخرج از گیاهانی است که در طب سنتی مورد استفاده قرار می­گیرند (14). یکی از این گیاهان، یونجه زرد با نام علمی Melilotus officinalis متعلق به خانواده نخودیان (Leguminosae) می­باشد. سرشاخه گلدار این گیاه به عنوان آرام کننده، ادرارآور و رفع ناراحتی­های عادی سینه استفاده می­شود. مصرف دم کرده آن بمنظور رفع تحریکات عصبی، بی­خوابی کودکان و میگرن، رواج دارد. در طب سنتی اکثر کشورهای باستان مانند مصر از دم­نوش آن بعنوان ضدالتهاب یا ضدانگل یا بصورت ضماد در درمان مفاصل ملتهب و التیام زخم استفاده می­شد (4). در این گیاه ترکیبات شیمیایی کومارین، آلکالوئید، ترپنوئید، گلیکوزید، فنل، فلاونوئید و اسیدهای چرب است که در بخش­های هوایی و زیرزمینی گیاه یافت می­شود (22). مطالعات نشان داده­اند که بیشترین عملکرد دارویی این گونه به مواد موثره تانن، کومارین، فنل، فلاونویید، ملیلوتین و پلی­فنل­های گیاه مربوط می­شود که دارای خواص آنتی­اکسیدانی، ضدالتهابی و ضد باکتریایی می­باشند و در مهار رادیکال­های آزاد عملکرد بهینه­ای از خود نشان داده­اند (13). ماده اصلی تشکیل‌دهنده یونجه زرد در ماده خشک شامل مشتقات اسید سینامیک/کومارین است. مقدار کومارین در این ماده گیاهی بین (3/0 تا 9/0 درصد) است (8). باتوجه ‌به اینکه اثرات گیاه یونجه زرد بر روی شاخص­های لیپیدهای خون در شرایط استرس مزمن گزارش نشده است، لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر عصاره هیدروالکلی گیاه یونجه زرد بر شاخص­های لیپیدی سرم در موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ تحت استرس مزمن، طراحی و اجرا گردید.

مواد و روشها

گیاه یونجه زرد (شبدر شیرین زرد یا نیلوفر عسلی) با نام علمی M. officinalis از منطقه سبزکوه استان چهارمحال‌و بختیاری جمع‌آوری و مورد تأیید بیوسیستماتیکی قرارگرفت. نمونه‌ها پس از انتقال به آزمایشگاه در شرایط سایه و دمای اتاق خشک و پودر گردیدند و عصاره­گیری با استفاده از اتانول 70 درصد انجام شد. پس از عصاره­گیری، ماده صاف‌شده تغلیظ گردید. سپس عصاره حاصل در یک ظرف شیشه­ای مسطح ریخته شد و در بن ماری 40 درجه سانتی‌گراد به ‌طور کامل خشک شد. عصاره خشک شده تا زمان استفاده برای تهیه غلظت‌های موردنیاز، در دمای 20- درجه سانتی‌گراد نگهداری گردید (2). در این مطالعه تجربی که براساس مجوز به شماره IR.SKU.REC.1400.068 مورخه 19/11/1400 کمیته اخلاق در پژوهش دانشگاه شهرکرد انجام شد، از موش‌های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ نژاد ویستار تهیه شده از مرکز تکثیر و پرورش حیوانات آزمایشگاهی دانشکده دامپزشکی دانشگاه شهید چمران اهواز در محدوده وزنی 300-250 گرم بعنوان مدل حیوانی استفاده شد. حیوانات در شرایط استاندارد 2±22 درجه سانتی­گراد و چرخه 12 ساعت روشنائی (19-7) و 12 ساعت تاریکی، در قفس‌های پلاستیکی با بستر پوشالی در اتاق حیوانات آزمایشگاهی گروه زیست‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی ایذه با دسترسی آزاد به آب و غذا نگهداری شدند. موش­ها به‌ طور تصادفی به 5 گروه ۸ تایی (8n=) بصورت زیر تقسیم‌بندی شدند:

گروه 1: کنترل (دست‌نخورده): بدون دریافت هرگونه دارو و یا استرس. گروه 2: شاهد: حلال عصاره (نرمال سالین) را نیم ساعت قبل از القای استرس، بمدت 3 هفته دریافت نمودند. گروه­های درمان 3، 4 و 5 که دوزهای مختلف از عصاره یونجه زرد را دریافت کردند که براساس مقادیر استفاده شده در دیگر تحقیقات (25) و برای تعیین مؤثرترین مقدار، ابتدا دوز 100 میلی­گرم بر کیلوگرم و سپس براساس نتایج حاصل از این تجویز بترتیب دوزهای 50 و 25 (میلی­گرم بر کیلوگرم وزن بدن) نیم ساعت قبل از القای استرس، بمدت 3 هفته دریافت نمودند.

بمنظور القای استرس به روش استاندارد بی‌حرکتی، از مقید کننده حرکت (Restrainer) تهیه شده از شرکت برج صنعت با جنس ماکرولون شفاف، استفاده شد که در آن موش­های بزرگ آزمایشگاهی، فاقد توانایی حرکت بودند. حیوانات مورد آزمایش روزانه از ساعت 10 صبح بمدت 2 ساعت در درون مقید کننده قرار داده شدند. این روند بی­حرکتی حیوانات بمدت 3 هفته ادامه داشت (15). در پایان آزمایش‌ها، جهت ارزیابی شاخص­های لیپیدی خون، حیوانات با تزریق درون صفاقی کتامین/ زایلزین بصورت عمیق بیهوش شدند و با شکافتن قفسه سینه، خون‌گیری از قلب انجام شد. نمونه­های خون بمدت یک ساعت در محیط آزمایشگاه جهت عمل لخته شدن نگهداری و سپس به کمک سانتریفیوژ، سرم از خون ﺟﺪﺍ گردید و جهت سنجش تغییرات سطح شاخص­های لیپیدی، مورد استفاده قرار گرفت. ارزیابی شاخص­های لیپیدی خون با استفاده از کیت­های سنجش بیوشیمیایی شرکت delta-dp شماره H917-S با دستگاه Chemistry Analyser ساخت شرکت زیمنس و بروش نورسنجی (آنزیمی برای اندازه­گیری فتومتریک) به انجام رسید.

داده­های حاصل از این پژوهش با استفاده از نرم‌افزار SPSS (ویرایش21) تحلیل شدند. با توجه به اینکه نتایج بدست آمده کمی بود، توسط آزمونKolmogorov-Smirnov  توزیع نرمال داده­ها تأیید گردید (05/0P>). داده­ها توسط آنالیز واریانس یکطرفه (One-way ANOVA) و آزمون تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) تحلیل شدند. همچنین نتایج بدست آمده بهمراه محاسبات آماری مربوطه بصورت خطای معیار میانگین±میانگین  (Mean ± SEM)گزارش شدند. در تمام موارد اختلاف بین گروه­ها با 05/0P< معنی­دار در نظر گرفته شد.

نتایج

نمودار 1 میزان تری­گلیسرید خون در گروه کنترل، گروه شاهد و گروه­های مختلف موش­های بزرگ آزمایشگاهی در روز 21 پس از شروع درمان را نشان می­دهد که در آن استرس مزمن سبب افزایش معنی­دار در میزان تری­گلیسرید سرم در گروه شاهد نسبت به گروه کنترل شده است (001/0P<***) و تجویز دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد در گروه­های درمان، سبب کاهش معنی­دار در میزان تری­گلیسرید خون نسبت به گروه شاهد گردید (001/0P<###). البته درگروه­های درمان شده با دوزهای 50 و 100 میلی­گرم برکیلوگرم عصاره یونجه زرد، کاهش معنی­دار در میزان تری­گلیسرید خون نسبت به گروه کنترل نیز دیده شد (01/0P<**).

نمودار 2 میزان کلسترول تام خون را در گروه کنترل، گروه شاهد و گروه­های مختلف موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ در روز 21 پس از شروع درمان نشان می­دهد. در اثر استرس مزمن، گروه شاهد در میزان کلسترول تام خون، نسبت به گروه کنترل افزایش معنی­دار را نشان داد (05/0*P<). در گروه­های درمان شده با دوزهای 50 و 25 میلی­گرم برکیلوگرم عصاره یونجه زرد، کاهش معنی­دار در میزان کلسترول تام خون نسبت به گروه شاهد (به­ترتیب001/0###P< و 01/0##P<) دیده ­شد. البته کلسترول تام در این دو گروه کاهش معنی­دار نسبت به گروه کنترل نیز داشتند (01/0P<**).

نمودار 3 میزان HDL خون را در گروه کنترل، گروه شاهد و گروه­های مختلف موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ در روز 21 پس از شروع درمان نشان می­دهد. در گروه شاهد در اثر استرس مزمن، میزان HDL خون نسبت به گروه کنترل افزایش نشان داد که البته این افزایش معنی­دار نبود. گروه دریافت کننده دوز 100 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد، افزایش معنی­دار در میزان HDL خون نسبت به گروه کنترل (001/0P<***) و گروه شاهد (01/0P<##) را نشان داد. گروه دریافت کننده دوز 50 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد نیز افزایش معنی­دار در میزان HDL خون نسبت به گروه کنترل را نشان داده است (01/0P<**).

نمودار 4 میزان LDL خون را در گروه کنترل، گروه شاهد و گروه­های مختلف موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ در روز 21 پس از شروع درمان نشان می­دهد. در اثر استرس مزمن، گروه شاهد (دریافت‌کننده استرس بی­حرکتی درمان نشده) در میزان LDL خون نسبت به گروه کنترل تفاوت معنی­دار را نشان نمی­دهد. گروه­های دریافت‌کننده دوزهای 50 و 25 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد، کاهش معنی­دار در میزان LDL خون نسبت به گروه کنترل را نشان می­دهند (001/0P<*** و05/0*P<). گروه­های القا شده با استرس مزمن دریافت‌کننده دوز100، 50 و 25 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد، کاهش معنی­دار در میزان LDL خون نسبت به گروه شاهد را نشان دادند (05/0P<#، 001/0P<### و 01/0##P<).

نمودار 5 میزان VLDL خون را در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های مختلف موش­های بزرگ آزمایشگاهی نر بالغ در روز 21 پس از شروع درمان نشان می­دهد. با القا استرس مزمن، گروه شاهد در میزان VLDL خون نسبت به گروه کنترل افزایش معنی­دار را نشان داد (05/0P<*). گروه دریافت‌کننده دوز 100 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد، کاهش معنی­دار در میزان VLDL خون نسبت به گروه شاهد را نشان داد (01/0P<##). این درحالی است که دوز 25 میلی­گرم بر کیلوگرم از عصاره یونجه زرد سبب افزایش معنی­دار در مقدار VLDL در موش­های بزرگ آزمایشگاهی تحت استرس مزمن نسبت به گروه کنترل شده است (01/0P<**).

نمودار1- مقایسه میزان تری­گلیسرید خون در پایان هفته سوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های دریافت کننده استرس بی­حرکتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد (* و#: به ترتیب بیان­گر اختلاف معنی­دار با گروه کنترل و گروه شاهد). جهت تحلیل داده­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین­ها از تست تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) استفاده شد.

نمودار2- مقایسه میزان کلسترول تام خون در پایان هفته سوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های دریافت کننده استرس بی­حرکتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد (* و #: به ترتیب بیان­گر اختلاف معنی­دار با گروه کنترل و گروه شاهد). جهت تحلیل داده­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین­ها از تست تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) استفاده شد.

نمودار3- مقایسه میزان HDL خون در پایان هفته سوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های دریافت کننده استرس بی­حرکتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد (* و #: به ترتیب بیان­گر اختلاف معنی­دار با گروه کنترل و گروه شاهد). جهت تحلیل داده­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین­ها از تست تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) استفاده شد.

نمودار4- مقایسه میزان LDL خون در پایان هفته سوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های دریافت کننده استرس بی­حرکتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد (* و # : به ترتیب بیان­گر اختلاف معنی­دار با گروه کنترل و گروه شاهد). جهت تحلیل داده­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین­ها از تست تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) استفاده شد.

نمودار5- مقایسه میزان VLDL خون در پایان هفته سوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های کنترل، شاهد و گروه­های دریافت کننده استرس بی­حرکتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد (* و #: به ترتیب بیان­گر اختلاف معنی­دار با گروه کنترل و گروه شاهد). جهت تحلیل داده­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه (One-way ANOVA) و برای مقایسه میانگین­ها از تست تعقیبی حداقل تفاوت معنی­دار (LSD) استفاده شد.

بحث و نتیجه‌گیری

در مطالعه حاضر اثر استرس مزمن بی­حرکتی بر شاخص­های لیپیدی خون ارزیابی شد که نتایج نشان دادند استرس مزمن بی­حرکتی، موجب بروز مجموعه­ای از تغییرات در شاخص­های لیپیدی خون (هیپرلیپیدمی) در موش­های بزرگ آزمایشگاهی می­گردد. میزان تری­گلیسرید، کلسترول تام و VLDL خون در گروه شاهد نسبت به گروه کنترل افزایش معنی­دار داشت که در راستای یافته­های دیگر محققان می­باشد (18). همچنین نتایج نشان دادند که تجویز دوزهای مختلف عصاره یونجه زرد بصورت درون صفاقی، در حیوانات تحت استرس مزمن بی­حرکتی سبب کاهش معنی­دار در شاخص­های لیپیدی و بهبود سطح سرمی برخی از آنها می­شود.

مطالعات انجام شده نشان داده­اند یونجه زرد حاوی مواد موثره متعددی است که عبارتنداز ملیلوتین، کومـارین، تری­ترپن و فلاونوئید که بیشترین مواد موثره اسانس آن کومارین می­باشد (16) و مشخص شده است که کومارین­های موجود در عصاره­های گیاهی با مهار تولید کلسترول در کبد و مهار آنزیم­های دخیل در متابولیسم چربی­ها و نیز به واسطه افزایش ترشح انسولین و کاهش رهایش اسیدهای چرب آزاد به خون در مهار هیپرلیپیدمی دخالت می­کنند (19). همچنین ترکیبات فنلی موجود در عصاره گیاهی، قادر به کاهش محتوی لیپیدهای پلاسمایی به جز HDL هستند. این ترکیبات با افزایش رسپتورهای LDL در غشای هپاتوسیت موجب افزایش انتقال آن از خون به درون کبد می­شوند (12). ترکیبات فلاونوییدی گیاهان با اثر آنتی­هیپرلیپیدمی خود موجب کاهش میزان کلسترول، تری­گلیسرید و LDL در خون می­شوند (3). در طی استرس، کاتکول آمین­ها با تحریک لیپولیز و افزایش جریان ورود اسیدهای چرب به کبد، باعث افزایش ترشح تری­گلیسریدها از کبد به خون می­شوند (10). براساس نتایج حاصل از دوزهای استفاده شده در مطالعه حاضر، میزان اثرگذاری دوز 50 میلی­گرم بر کیلوگرم از عصاره یونجه زرد بر میزان شاخص های لیپیدی خون نسبت به اثر سایر دوزها در شرایط استرس مزمن، بیشتر می­باشد. هرچند در مورد VLDL تأثیر دوز 100 از عصاره، موثرتر از دوزهای دیگر است.

بررسی­ها نشان داده­اند کـه قرارگــرفتن در معــرض استرس برای طولانی مدت، تولید رادیکال­های آزاد را القاء می­کند که منجر به تغییر و تبدیل­های زیان­آور در غشاها، پروتئین­هـا و آنـزیم­هـا می­شود (7). همچنین استرس از طریق اختلال در سرعت سنتز و رهاسازی کلسترول، میزان آن را در سرم خون افزایش می­دهد. نتایج برخی آزمایشات تجربی نشان داده است که کاتکول­آمین­ها با فعال کردن لیپولیز در بافت چربی و افزایش جریان ورود اسیدهای چرب به کبد، باعث افزایش سنتز و ترشح تری­گلیسیریدها می­شوند. استرس همچنین باعث اختلال در عملکرد آنزیم­های کبدی می­گردد (10). در مقابل، مطالعات نشان داده­اند مکانیسم اثر ترکیبات آنتی­اکسیدانی در کاهش لیپیدها و لیپوپروتئین­ها از طریق مهار بیوسنتز کلسترول و افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی و همچنین افزایش فعالیت لیپوپروتئین لیپاز است. بنابراین غلظت کلسترول که بخشی از لیپوپروتئین­ها است کاهش و متعاقب آن سنتز لیپوپروتئین کاهش می­یابد (4).

همچنین تحقیقات انجام شده نشان داده­اند عصاره گیاهان دارویی حاوی فلاونوئیدها، از طریق تأثیر برگیرنده  LDLباعث افزایش تعداد این گیرنده­ها در سطح سلول­های کبدی می­شوند. گیرنده  LDL با شناسایی آپوپروتئین موجود، به آن متصل شده و LDL به داخل هپاتوسیت­ها کشیده می­شود و از جریان خون خارج می­گردد. گزارش شده است که ترکیبات فلاونوئیدی و اسیدهای فنلی، گیرنده­های  LDLرا در سلول­های هپاتوسیت کبد افزایش می­دهند (1).

از دیگر مکانیسم­های احتمالی  اثر  کاهش­دهنده  لیپیدی

فلاونوئیدها، کاهش فعالیت آنزیم استیل کلسترول آسیل ترانسفراز سلول­های کبدی، کاهش فعالیت آنزیم هیدروکسی متیل گلوتاتیون ردوکتاز و افزایش تعداد گیرنده­های کبدی کوآنزیم A بیان شده است (6و17). اگرچه برخی مطالعات نشان داده­اند مصرف مقادیر زیاد برخی سبزیجات احتمالاً به دلیل داشتن عوامل ضد تغذیه­ای مانند تانن­ها و آلکالوئیدها ممکن است سبب صدمات کبدی شوند (11و21) و با تأثیر بر فعالیت کبد، اثرات متناقضی بر شاخص­های لیپیدی داشته باشند. این می­تواند دلیلی بر افزایش میزان کلسترول تام در گروه تیمار شده با دوز 100 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره یونجه زرد باشد. بطور کلی می­توان گفت دوز 50 میلی­گرم برکیلوگرم عصاره یونجه زرد، نسبت بقیه دوزهای بکار رفته در این مدل استرس، با توجه به مقدار آن و میزان اثرگذاری برروی میزان شاخص­های لیپیدی خون، موثر­تر می­باشد و تحقیقات بیشتر درخصوص مکانیسم عمل این گیاه و اثرات آن بر شاخص­های لیپیدی خون در افراد تحت استرس مزمن ضروری بنظر می­رسد. بر اساس یافته­های پژوهش حاضر می­توان اظهار نمود که عصاره یونجه زرد با دارا بودن ترکیبات زیست فعال متعدد باعث بهبود و تنظیم میزان شاخص­های لیپیدی خون حیوانات تحت استرس بی­حرکتی می­شود. این اثر احتمالا از طریق تنظیم فعالیت­­های آنزیمی و ژنی مرتبط با این شاخص­ها صورت گرفته است. بنابر­این استفاده از عصاره یونجه زرد می­تواند در  تأمین سلامت سیستم قلبی-عروقی در شرایط استرس­ مفید و موثر واقع گردد.

سپاسگزاری

این مقاله بخشی ازنتایج حاصل از پایان نامه کارشناسی­ارشد رشته فیزیولوژی جانوری می­باشد و هزینه انجام آن توسط دانشگاه شهرکرد تأمین گردید و از معاونت پژوهش و فن آوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه که شرایط مناسب برای انجام این کار پژوهشی را فراهم نمودند قدردانی به عمل می­آید.