نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری سد وشمگیر گرگان
2 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست
3 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
4 اداره کل شیلات یزد
5 موسسه ملی اقیانوس شناسی نوشهر
چکیده
تحقیق حاضر بمنظور بررسی شیوع انگلهای کرمی بادکشدار و لولهای دستگاه گوارش، پوست و خون در 36 مولد خاویاری (31 قره برون، 4 شیپ و1 فیل ماهی) صید شده از ناحیه 4 شیلات بخش جنوب شرق دریای خزر در مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی انجام گرفت. در این پژوهش، از گروه انگلهای ترماتود، گونه Skrjabinopsolus semiarmatus و از گروه انگلهای نماتود، گونه Cucullanus sphaerocephalus از مولدین خاویاری جداسازی شد. پس از بررسی و تجزیه و تحلیل آماری بر روی دادهها مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگلهای مذکور با جنسیت مولدین خاویاری معنیدار نبوده (P>0.05) و دو جنس از لحاظ آلودگی به این دو نوع انگل یکسان میباشند. همچنین مشخص شد، که یک رابطه قابل توجه بین درصد آلودگی به C.sphaerocephalus و S.semiarmatus و وزن ماهیان با سطح اطمینان 95 درصد وجود داشته در حالی که هیچگونه تفاوت معنیداری میان دستجات مختلف طولی در ماهیان مورد مطالعه مشاهده نشد (P>0.05). 11/36 درصد از ماهیان فاقد انگل بوده و 88/88 درصد آنها به کمتر از 10 عدد انگل آلوده بودند. در میان نمونههای مورد مطالعه، انگل C.sphaerocephalus بیشترین درصد شیوع و غالبیت را نشان داد (بترتیب 61 و 72/0). نتایج بررسی100 عدد اسلاید تهیه شده از خون آبششها، قلب و رگ باله دمی و بررسیهای پوستی هیچ گونه انگلی را در این 36 مولد خاویاری نشان نداد. همچنین مشخص گردید که انگلهای کرمی موجود در دستگاه گوارش مولدین در این ناحیه مشابه انگلهای گزارش شده در مولدین سواحل جنوب غربی دریای خزر بوده اما تنوع گونهای انگلها در منطقه مورد مطالعه کمتر میباشد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Prevalence of helminth and nematode parasites in digestive tract, skin surface and blood of Sturgeon broodstocks from southeast of the Caspian Sea
نویسندگان [English]
چکیده [English]
Present study was established to identify the ocurance of helminth and nematode parasites in digestive tract, skin and blood of 36 specimens of Sturgeon broodstocks (31 samples of Acipenser persicus, 4 samples of A. nudiventris and 1 sample of Huso huso) caught from the 4th fishery ground in southeast of the Caspian Sea at Sturgeon cultivation and breeding centre of Shahid Marjani. It was observed that trematode Skrjabinopsolus semiarmatus and nematode Cucullanus sphaerocephalus were isolated in Sturgeon broodstocks. Statistical analysis of data showed no significant relatinship between the occurance of parasitic worms and sex of the fish, so prevalence of these parasites in digestive tracts of both sexes were similar. Also, a remarkable relationship was found between the occurance of C. sphaerocephalus and S. semiarmatus with the weight of the fish (P0.05). No parasite was identified in % 36.11 of fish samples and %88.88 of them had less than 10 worms. In studied fish samples, C.sphaerocephalus indicated the highest rate of incidence and dominance (%61 and 0.72, respectively). Neither gills nor skin and caudal peduncle vein showed any helminthes in 100 prepared slides. It was also found that the internal parasites of Sturgeon broodstocks in the southeast of the Caspian Sea are the same as those isolated in the southwest but the diversity of parasites were fewer in the former.
کلیدواژهها [English]
شیوع انگلهای کرمی باکشدار و لولهای دستگاه گوارش، پوست و خون مولدین خاویاری در جنوب شرق دریای خزر
عباسعلی آقایی مقدم1*، سارا حق پرست2، جمیله پازوکی3، مولوک پورامینی4 و کاظم درویش بسطامی5
1 گرگان، مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری سد وشمگیر
2 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده شیلات و محیط زیست
3 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
4 یزد، اداره کل شیلات یزد
5 تهران، موسسه ملی اقیانوس شناسی نوشهر
تاریخ دریافت: 8/9/89 تاریخ پذیرش: 22/1/91
چکیده
تحقیق حاضر بمنظور بررسی شیوع انگلهای کرمی بادکشدار و لولهای دستگاه گوارش، پوست و خون در 36 مولد خاویاری (31 قره برون، 4 شیپ و1 فیل ماهی) صید شده از ناحیه 4 شیلات بخش جنوب شرق دریای خزر در مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی انجام گرفت. در این پژوهش، از گروه انگلهای ترماتود، گونه Skrjabinopsolus semiarmatus و از گروه انگلهای نماتود، گونه Cucullanus sphaerocephalus از مولدین خاویاری جداسازی شد. پس از بررسی و تجزیه و تحلیل آماری بر روی دادهها مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگلهای مذکور با جنسیت مولدین خاویاری معنیدار نبوده (P>0.05) و دو جنس از لحاظ آلودگی به این دو نوع انگل یکسان میباشند. همچنین مشخص شد، که یک رابطه قابل توجه بین درصد آلودگی به C.sphaerocephalus و S.semiarmatus و وزن ماهیان با سطح اطمینان 95 درصد وجود داشته در حالی که هیچگونه تفاوت معنیداری میان دستجات مختلف طولی در ماهیان مورد مطالعه مشاهده نشد (P>0.05). 11/36 درصد از ماهیان فاقد انگل بوده و 88/88 درصد آنها به کمتر از 10 عدد انگل آلوده بودند. در میان نمونههای مورد مطالعه، انگل C.sphaerocephalus بیشترین درصد شیوع و غالبیت را نشان داد (بترتیب 61 و 72/0). نتایج بررسی100 عدد اسلاید تهیه شده از خون آبششها، قلب و رگ باله دمی و بررسیهای پوستی هیچ گونه انگلی را در این 36 مولد خاویاری نشان نداد. همچنین مشخص گردید که انگلهای کرمی موجود در دستگاه گوارش مولدین در این ناحیه مشابه انگلهای گزارش شده در مولدین سواحل جنوب غربی دریای خزر بوده اما تنوع گونهای انگلها در منطقه مورد مطالعه کمتر میباشد.
واژه های کلیدی: دریایخزر، گلستان، مولد خاویاری، انگل کرمی
* نویسنده مسئول، تلفن: 09113555297 ، پست الکترونیکی: aghaei_fishery@yahoo.com
مقدمه
امروزه حفظ و نگهداری از گونههای کمیاب و در حال انقراض که در لیست قرمز قرار میگیرند، بسیار ضروری است که از جمله آنها میتوان به آبزیانی نظیر ماهیان خاویاری اشاره کرد. ماهیان خاویاری دریای خزر از جمله مهمترین گونههای این دریا بوده که به جهت تولید گوشت و خاویار از لحاظ اقتصادی ارزش بالایی داشته ولیکن امروزه مسائلی نظیر آلودگیهای صنعتی و شهری و صید بیرویه، نسل این ماهیان را در معرض خطر انقراض قرار داده است (11). سازمان شیلات ایران با همکاری مراکز تکثیر و پرورش در راستای افزایش ذخایر آنها گامهای موثری برداشته است. مطالعات پیوسته و همهجانبه در خصوص عوامل بیماریزا و آلوده کننده از جمله در زمینه شناخت انگلها، نحوه راهیابی و انتقال آنها، درجه آلودهکنندگی و میزان خطری که برای این ماهیان ایجاد میکنند، کمک شایانی در حفظ بقای آنها مینماید.
ماهی قرهبرون (Acipenser persicus Borodine, 1897) فراوانترین گونه خاویاری دریای خزر بوده که بیشترین میزان استحصال خاویار را به خود اختصاص داده است. ماهی شیپ (Acipenser nudiventris Lovetzky, 1828) نیز یکی از مهمترین گونههای این خانواده بوده و یکی از وجوه مشخصه این ماهی با سایر ماهیان خاویاری در یکپارچه بودن و عدم پارگی در لب پائین آن میباشد (14). یکی دیگر از با ارزشترین گونههای این خانواده فیل ماهی با نام علمی (Huso huso Linnaeus, 1758) که بهترین و مرغوب ترین خاویار جهان را به خود اختصاص میدهد.
در میان گونههای ماهیان خاویاری، بیشترین مطالعات بر روی فون انگلی ماهیان خاویاری کشور روسیه از جمله شیپ، چالباش و فیل ماهی در دریاهای آزوف، سیاه و آرال صورت گرفته است (15، 18، 31، 25، 23). موراوک (1994) 36 گونه انگلی را در گونه چالباش شناسایی کرده که از میان آنها، انگلهای کرمی بزرگترین گروه را تشکیل میدادند (23). شولمان (1954) سه گونه انگل کرمی شامل Skrjabinopsolus semiarmatus، Cucullanus sphaerocephalus و Eubothrium acipenserium را از ماهیان بالغ شیپ در دریا جدا کرد (31).
در ایران بررسیهای متعددی بر روی انگلهای ماهیان خاویاری (6، 3)، فیل ماهی و تاس ماهی (12)، ازون برون، قرهبرون، چالباش، شیپ و فیل ماهی (4) در قالب پایاننامه و پروژههای تحقیقاتی انجام شده است. کسب اطلاع از درجه آلودگی و فون انگلی در ماهیان خاویاری بطور پیوسته و گاهاً سالانه میتواند در زمینه وضعیت بهداشت، سلامت و چگونگی تغییر در رژیم غذایی این ماهیان همگام با تغییر در وضعیت اکولوژیک و گستره نیچهای غذایی دریای خزر موثر باشد.
هدف از انجام این تحقیق تعیین تنوع گونهای انگلها و درصد شیوع، شاخص غالبیت و شدت آلودگی در دستگاه گوارش، پوست و خون مولدین قرهبرون، فیل ماهی و شیپ در سواحل جنوب شرقی و تعیین رابطه آنها با جنس و اندازه ماهی و اثر آن بر روی رشد در مقایسه با نتایج حاصل از تحقیقات سالهای گذشته بود.
مواد و روشها
این تحقیق در مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی واقع در 23 کیلومتری امتداد جاده آق قلا-گنبد، بین روستای اوچ تپه و چین سیبلی در استان گلستان انجام گردید. مولدین خاویاری از صیدگاه ناحیه 4 شیلاتی بخش جنوب شرقی دریای خزر، جهت تکثیر بهاره در سال 1386 صید شده بودند. روش جمعآوری نمونههای مولد، براساس روش نمونهگیری اتفاقی صورت گرفت. بدینمنظور، ابتدا مشخصات بیومتریک مولدین ثبت و سپس از روشهای معمول انگلشناسی جهت شناسایی و جداسازی انگلهای کرمی دستگاه گوارش، پوست و خون استفاده شد (26،23، 5، 34).
جداسازی نمونههای انگل گوارشی: به منظور جداسازی نمونههای انگلی، از قیچی و کاردک جراحی، تیغ اسکالپل، ظروف جمعآوری نمونهها، فرمالین 4% جهت فیکس کردن، ذرهبین و لوپ آزمایشگاهی استفاده شد. جهت جداسازی انگلها از دستگاه گوارش، ابتدا از ابتداییترین بخش روده (معده عضلانی) تا انتهای روده (مخرج) برش داده و نمونههای انگل جداسازی و در ظروف حاوی فرمالین 4% جمعآوری شدند. تاریخ نمونهبرداری و شماره هر نمونه بر روی ظروف ثبت و نمونهها جهت شناسایی به آزمایشگاه منتقل گردیدند (24). رنگآمیزی نمونههای انگل با استفاده از رنگ کارمن اسید، سالیسیلات دومتیل و محلولهای الکلی با درصدهای (35 ،50،70 و96) صورت گرفت. جهت شفاف سازی نمونههای انگلی از گلیسیرین استفاده شد. اطلاعات حاصله شامل نام و مقدار انگلهای بدست آمده از هر گونه در جداولی ثبت وسپس از نمونهها عکس تهیه شد (13).
بررسی انگلهای پوستی: جهت بررسی حضور کیستهای پوستی ماکروسکوپیک از ذره بین چراغدار استفاده شد.
بررسی انگلهای خونی: در بررسی انگلهای خونی، گسترش خونی در 3 نوبت از آبشش، قلب وساقه دمی با استفاده از سرنگ 2 میلی لیتری، لام و محلول لاکتوفنول کاتن بلو تهیه شد.
آنالیز دادهها: جهت دستهبندی و پردازش دادهها از نرمافزار Excell وSpss 15 استفاده شد. درصد شیوع، میانگین شدت و درصد غالیبت انگلها با استفاده از فرمولهای زیر محاسبه گردید (32). سپس پارامترهای مذکور بر حسب جنسهای نر و ماده، طول و وزن ماهیان مشخص شده و بدلیل کم بودن تعداد فراوانی ماهیان آلوده (n<3) از آزمونFisher,s Exact Test (P<0.05) بمنظور مقایسه نتایج استفاده شد. جهت بررسی تاثیر انگل بر روی رشد ماهی، فرمول ضریب همبستگی پیرسون با محاسبه رابطه بین تعداد انگل با ضریب چاقی هر ماهی بکار برده شد.
تعداد انگل شمرده شده در نمونههایی که حاوی انگل خاص بودند |
= میانگین شدت |
تعداد کل دستگاه گوارش که انگل خاص در آن بود |
تعداد کل انگل خاص دیده شده |
= دومینانس |
تعداد کل انگلهای شمرده شده |
100× |
تعداد نمونههای واجد انگل خاص |
= درصد شیوع |
کل معده ها |
تعداد کل انگل خاص |
= میانگین فراوانی |
تعداد کل ماهیان مورد بررسی |
نتایج
آمارهای توصیفی (میانگین، حداقل و حداکثر) وزن و طول مولدین خاویاری در جدول 1 نشان داده شده است.
در مطالعه حاضر 24 قطعه از مولدین آلوده به انگل بوده که 22 قطعه آن مربوط به گونه قرهبرون میباشند. 2 گونه انگلی از دستگاه گوارش مولدین قرهبرون و فیل ماهی، به نامهای (Ivanov, 1934 Skrjabinopsolus semiarmatus) از رده کرمهای چند میزبانه بادکشدار
(Digenea Rudolphi,1808) و (Rud, 1809 Cucullanus sphaerocephalus) از نماتودها (Nematoda Rudolphi, 1808) جداسازی گردید (عکسهای 4 و1،2،3).
در مطالعه خونی، با بررسی100 لام گسترش خونی هیچ گونه انگل در خون مولدین قرهبرون، شیپ و فیل ماهی شناسایی نگردید. در جستجو بر روی پوست مولدین قرهبرون، شیپ و فیل ماهی، هیچ گونه آلودگی کیستی مشاهده نشد.
جدول1- اطلاعات بیومتری مولدین ماهیان خاویاری در مرکز تکثیر، پرورش و بازسازی ذخایر شهید مرجانی
|
تعداد |
وزن (kg) |
طول (cm) |
||||
حداکثر |
حداقل |
میانگین |
حداکثر |
حداقل |
میانگین |
||
قره برون |
31 |
42 |
19 |
04/27 |
182 |
122 |
93/152 |
شیپ |
4 |
48 |
5/29 |
37/36 |
178 |
148 |
5/161 |
فیل ماهی |
1 |
85 |
- |
- |
225 |
- |
- |
جدول 2- درصد شیوع، غالبیت، میانگین شدت آلودگی و دامنه شدت و تعداد نمونههای انگلهای گوارش در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر در مرکز شهید مرجانی
|
درصد شیوع |
دومینانس |
میانگین شدت |
دامنه شدت |
میانگین فراوانی |
تعداد در فیل ماهی |
تعداد در شیپ |
تعداد در قره برون |
Cucullanus sphaerocephalus |
61 |
72/0 |
09/5 |
12-0 |
11/3 |
8 |
0 |
104 |
Skrjabinopsolus semiarmatus |
38 |
27/0 |
3 |
8-0 |
17/1 |
2 |
0 |
40 |
جدول3 - درصد آلودگی به نوع و تعداد انگلهای کرمی دستگاه گوارش در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر در مرکز شهید مرجانی
درصد نمونههایی که فاقد انگل بودند |
11/36 % |
درصد نمونههایی که تنها به یک نوع انگل آلوده بودند |
77/27 % |
درصد نمونههایی که به 2 نوع انگل آلوده بودند |
11/36 % |
درصد نمونههایی که تعداد انگلهای آنها کمتر از10 عدد بود |
88/88 % |
درصد نمونههایی که تعداد انگلها در آنها 10-20 عدد بود |
11/11 % |
جدول 4- میانگین، حداقل و حداکثر فراوانی آلودگی به انگلها در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی
|
Cucullanus sphaerocephalus |
Skrjabinopsolus semiarmatus |
||
جنسیت ماهی |
جنسیت ماهی |
|||
|
نر ( 7=N) |
ماده (29=N) |
نر (7=N) |
ماده (29=N) |
حداکثر انگل |
0 |
0 |
0 |
0 |
حداقل انگل |
8 |
12 |
3 |
8 |
میانگین |
85/1 |
41/3 |
42/1 |
1/1 |
انحراف معیار |
79/2 |
1/4 |
13/1 |
2 |
جدول 5- درصد شیوع، میانگین شدت آلودگی و دامنه آن در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر بر اساس نام انگل و طول ماهی در مرکز شهید مرجانی
گونه انگل
دستجات طولی |
Cucullanus sphaerocephalus |
Skrjabinopsolus semiarmatus |
||||
درصد شیوع |
میانگین شدت |
محدوده تعداد |
درصد شیوع |
میانگین شدت
|
محدوده تعداد |
|
دسته 1 (7= N) 141-121 |
85 |
5/1 |
3-0 |
71 |
8/1 |
3-0 |
دسته 2 (17= N) 161-141 |
52 |
3/5 |
11-0 |
41 |
14/4 |
8-0 |
دسته 3 (11= N) >161 |
54 |
83/7 |
12-0 |
9 |
2 |
2-0 |
جدول 6- درصد شیوع، میانگین شدت آلودگی و دامنه در مولدین خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس نام انگل و وزن ماهی در مرکز شهید مرجانی
گونه انگل
دستجات وزنی |
Cucullanus sphaerocephalus |
Skrjabinopsolus semiarmatus |
||||
درصد شیوع |
میانگین شدت |
محدوده تعداد |
درصد شیوع |
میانگین شدت
|
محدوده تعداد |
|
دسته 1 (8= N) 25-18 |
75 |
33/2 |
4-0 |
62 |
3 |
5-0 |
دسته 2 (19= N) 32-25 |
78 |
26/5 |
12-0 |
42 |
12/3 |
8-0 |
دسته 3 (8= N) >32 |
12 |
83/1 |
11-0 |
0 |
0 |
0 |
نمودار 1- درصد شیوع انگلها در ماهیان مولد خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی
نمودار 2- میانگین شدت آلودگی به انگلها در ماهیان مولد خاویاری صید شده از سواحل جنوب شرقی دریای خزر براساس جنسیت ماهی در مرکز شهید مرجانی
عکس 1 - Cucullanus sphaerocephalus (ناحیه دهان) از مولدین قرهبرون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری بدون رنگآمیزی
در فیل ماهی، 8 نمونه C. sphaerocephalus و 2 نمونه S. semiarmatus از دستگاه گوارش جدا سازی شد. در تشریح دستگاه گوارش 4 نمونه مولد شیپ، هیچ نمونه انگلی شناسایی نگردید (جدول 2).
از تعداد 144 انگل جدا شده از دستگاه گوارش مولدین قرهبرون، بیشترین درصد شیوع، غالبیت، میانگین و دامنه شدت متعلق به C. sphaerocephalus بود (جدول 2).
عکس 2 - Cucullanus sphaerocephalus (ناحیه قدامی شامل دهان و مری) از مولدین قرهبرون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری بدون رنگآمیزی
عکس 3- Skrjabinopsolus semiarmatus (ناحیه قدامی شامل بادکشهای دهانی و شکمی) از مولدین قرهبرون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری با رنگآمیزی کارمن اسید
عکس 4 - Skrjabinopsolus semiarmatus ناحیه میانی شامل روده و تشکیلات تناسلی) از مولدین قره برون و فیل ماهی دریای خزر با میکروسکوپ نوری با رنگآمیزی کارمن اسید
از میان 36 مولد خاویاری مورد بررسی، بطور تقریبی 32 عدد از آنها به کمتر از 10 انگل آلوده بوده و در دستگاه گوارش 13 عدد از آنها هیچ گونه انگل بادکشدار و لوله ای یافت نشد (جدول 3).
توزیع فراوانی، میانگین، حداکثر و حداقل میزان آلودگی به انگلها در مولدین به تفکیک جنسیت ماهی در جدول 4 نشان داده شده است.
درصد شیوع و میانگین شدت آلودگی به هریک از انگلهای خاص در مولدین نر و ماده مشخص گردید (نمودارهای 1 و2). تجزیه و تحلیل آماری نتایج جدول 5 نشان میدهد که بین آلودگی به انگلهای C. sphaerocephalus و S. semiarmatus با جنسیت مولدین خاویاری در سطح 5% ارتباط معنیداری وجود نداشت (P>0.05).
جدولهای 5 و 6 شدت آلودگی و درصد شیوع هر یک از انگلها را به ترتیب در دستجات طولی و وزنی نشان میدهد.
با بررسی آماری جدول 6 مشاهده شد که آلودگی به انگل S. semiarmatus با طول مولدین در سطح 5% ارتباط معنیدار داشته (, P<0.05 2df= ,٭202/7FET= )؛ در حالیکه بین آلودگی به انگل C. sphaerocephalus با طول مولدین در سطح 5% رابطه معنیداری وجود نداشت (, P<0.052df= ,ns326/2FET=). به گونهای که آلودگی به انگل S. semiarmatus در دسته وزنی 1 بطور معنیداری بالاتر از سایر دستجات وزنی میباشد (جدول 5). همچنین طی بررسی آماری جدول 6 مشخص شد که ارتباط بین آلودگی به انگلهای C. sphaerocephalus و S. semiarmatus با وزن مولدین در سطح 5% معنیدار بود (به ترتیب , P<0.052df= ,٭563/10FET= و,P<0.05 2df= ,٭395/7 FET= ). با توجه به نتایج حاصله در جدول مذکور میتوان بیان کرد که آلودگی به انگلهای C. sphaerocephalus و S. semiarmatusدر دستجات وزنی 1 و 2 بطور معنیدار بیشتر از دسته دیگر میباشد. بنا به بررسیهای آماری در این مطالعه، افزایش اندازه (ضریب چاقی) در مولدین خاویاری ارتباطی با فراوانی انگلهای S. semiarmatusو C. sphaerocephalus نداشت.
بحث
تاکنون مطالعات بسیاری در زمینه معرفی انگلهای ماهیان خاویاری انجام گردیده که از جمله کاملترین آنها میتوان به تحقیقات صورت گرفته بر روی ماهیان خاویاری در حوزه خزر و آزوف اشاره کرد (18،33،15،27). در طی این تحقیقات از سال 1971 لغایت 2003، 53 جنس انگل از 18000 نمونه ماهیان خاویاری معرفی شد که حدود 19% آنها از نماتودها بودند (22). در کشور ما مطالعات بیشماری در این زمینه بر روی گونههای قرهبرون، چالباش، شیپ، فیل و ازونبرون انجام گردیده که در قدیمیترین آنها 11 گونه انگل کرمی معرفی گردیده است (12). تحقیقات انگلشناسی بر روی ماهیان خاویاری در ایران بدلیل دستیابی نسبتا مشکل به ماهیان خاویاری، ارزش بالای آنها و تعداد کم گونههای مورد بررسی مشکل است؛ ولیکن گزارشات مختلفی بطور سالانه انتشار یافته که کمک شایانی در پیوستگی اطلاعات نموده است. شیوع انگلی در گونههای مختلف ماهیان خاویاری متفاوت بوده و این امر حتی در سواحل جنوب شرقی و غربی دریای خزر نیز متغیر میباشد، بطوریکه با توجه به شوری بیشتر آب در نواحی جنوب شرقی و در نتیجه کاهش میزبانهای حدواسط انگلها، آلودگی به انگلها خصوصاً از نظر تنوع گونهای کمتر از سواحل جنوب غربی میباشد (9). لازم به ذکر است که در ناحیه شمالی دریای خزر، آلودگی به انگلها در ماهیان خاویاری به لحاظ پایین بودن درجه شوری آب در آن نواحی، بیشتر از سواحل جنوبی است و ماهیان خاویاری به انگلهای مربوط به آب شیرین نیز آلوده میشوند (23).
در این تحقیق گونه اصلی مورد مطالعه قرهبرون بوده و دو گونه انگل C. sphaerocephalus با شیوع 61% و S. semiarmatus با شیوع 38% شناسایی گردید. در گزارشی در سال 1381، چهار گونه انگل در دستگاه گوارش مولدین قرهبرون شناسایی شد که در این میان C. sphaerocephalus با شیوع 26/84 بیشترین وS.semiarmatus با شیوع 04/74 % در درجه دوم قرار گرفت (2). از آنجایی که ماهی قرهبرون تا مدتهای طولانی بعنوان زیرگونهای از ماهی چالباش محسوب میشد (16، 29)، نمیتوان استفاده کاملی از تحقیقات محققین روسی داشت. در تحقیقاتی که طی سالهای 76 الی 78 بر روی 524 عدد از ماهیان خاویاری سواحل جنوب غربی صورت گرفت، از 206 عدد مولد قرهبرون، 9گونه انگل کرمی شکل شامل C.sphaerocephalus،S. semiarmatus، Corynosoma strumosum، Eubothrium acipenserium،Leptorhynchaides plagicephalus و Anisakis sp جداسازی شد (24). ستاری (1378) دو گونه انگلEustrongylides excisus و Anisakis spرا از مولدین تاس ماهی ایرانی جدا کرد (7). آلودگی به انگل .excisus E ،Anisakis sp و C. strumosumدر قرهبرون بسیار کمتر از سایر ماهیان خاویاری بوده است (8) که این امر احتمالا بدلیل کم بودن سهم میزبانهای واسط مهرهدار (ماهیان کفزیخوار مثل گاوماهیان) میباشد (23). در تحقیق حاضر هیچ گونه انگلی از چهار نمونه مولد شیپ جداسازی نگردید، ولیکن در مطالعه صورت گرفته در سال 1381، تعداد پنج گونه انگل از مولدین شیپ جداسازی و شناسایی شد که از آن میان C. sphaerocephalus بیشترین میزان شیوع (75%) را داشت (8). در بررسی حاضر، دو گونه C. sphaerocephalus و S. semiarmatus در تنها نمونه فیل ماهی مشاهده شد و این درحالی است که مخیر در سال 1352 در چهار قطعه فیل ماهی، چهار گونه انگل را شناسایی کردند (12). بالا بودن میزان آلودگی به این دو انگل احتمالاً به رژیم غذایی این ماهی و غالبیت سهم کرمهای پرتار (پلیکیتها) که میزبان حدواسط C.sphaerocephalus (21) و کرمهای کم تار (الیگوکیتها) که میزبان حدواسط S.semiarmatus (12) هستند، مربوط میشود.
در زمینه مطالعات انگلی بر روی چالباش و ازونبرون نیز گزارشاتی در دست است که جهت مقایسه و نتیجه گیری بین گونههای مختلف بسیار ارزشمند میباشد. در گزارشی در سال 1381 از دستگاه گوارش ماهیان ازونبرون سواحل شرقی خزر، هفت گونه انگل جداسازی شد که از نظر درصد شیوع S.semiarmatus بیشترین میزان (37/30 %) و C.sphaerocephalus (63/9 %) در درجه سوم قرار داشت (1). در تحقیقات مشابهی در سال 78 از ماهیان ازونبرون، 9 گونه انگل معرفی که S.semiarmatus بیشترین شیوع (1/43%) و C.sphaerocephalus با 26/17% در درجه سوم شیوع قرار داشت (7). ستاری و همکاران (1381) نیز شش گونه انگل کرمی را در مولدین چالباش شناسایی کردند که از آن میان C. sphaerocephalus با 11/61 % بیشترین درصد شیوع را داشت (8).
گزارشات مختلف در سالهای متفاوت بیانگر شدت و دومینانس متفاوت گونههای انگلی مختلف در گونههای متفاوت ماهیان خاویاری میباشد، بطوریکه میتوان یک نوع کاهش در تنوع گونههای انگلی را از سال 1352 تا1381 در ماهیان خاویاری مشاهده کرد. در یک جمع بندی میتوان گفت که مولدین قرهبرون در مقایسه با سایر گونهها از آلودگی انگلی کمتری برخوردار هستند. با توجه به ارتباط میان شدت انگل در ماهیان با عادات غذایی آنها، میتوان گفت که انتخابی عمل نکردن قرهبرون در هنگام تغذیه در آلودگی انگلی آنها موثر است (21،4). همچنین وضعیت آلودگی به انگل در ماهیان خاویاری انعکاسی از عوامل انگلی و میزبانهای حدواسط آنهاست و شیوع آلودگی معمولا در انگلهایی نظیر C.sphaerocephalus که نیاز به میزبان حد واسط پرتار دارند، از دریا آغاز میگردد (10). لذا با توجه به موارد گفته شده، میتوان منطقه زیست و پراکنش ماهیان و خط سیر مهاجرت آنها را در آلودگی آنها دخیل دانست.
در این تحقیق از قلب و ساقه دمی کلیه ماهیان مورد بررسی نمونه خون تهیه گردید که با بررسی 100 نمونه گسترش هیچ گونه آلودگی انگلی در خون مشاهده نگردید. در تحقیقاتی که در سواحل جنوبی غربی خزر (گیلان) بر روی ماهیان قرهبرون انجام گرفته است، 2 نمونه انگلی خونی Cryptobia acipenseris وHaemogregarnia acipenseris جداسازی و گزارش شده است (35). در بررسیهای پوستی در مطالعه حاضر نیز مورد خاصی مشاهده نگردید. در این رابطه، حاجی مرادلو در سال (1380) یک نمونه انگل Cystopsis acipenseris از پوست یک ازونبرون بالغ جداسازی کرد (4). تاکنون گزارشاتی از حضور این انگل بصورت کیست در پوست ماهیان نورس ازونبرون و تاس ماهی نورس یکساله در سواحل جنوب غربی دریای خزر و تاسماهیان سفید جوان (Acipenser transmontanus) در رودخانه کلمبیا ارائه شده است (17، 25، 20).
در بررسی اثر انگل بر میزان رشد ماهیان، مشخص شد که هیچگونه همبستگی بین تعداد انگل و ضریب چاقی وجود ندارد. در این خصوص، بیان شده است که همگام با مسنتر شدن ماهی، افزایش وزن ماهی نسبت به افزایش طول آن بیشتر است و درصد فراوانی و شدت آلودگی با افزایش سن ماهی بیشتر میشود (به لحاظ طولانیتر بودن زمان مواجهه با انگل و تغییرات مربوط به رژیم غذایی). لذا در محاسبات مربوط به تاثیر انگل بر روی رشد، این تاثیرات تحت الشعاع افزایش ناهماهنگ وزن و طول ماهی (بعبارت دیگر چاقتر شدن) واقع میشود و این بدین معنا نیست که انگل روی رشد ماهی تاثیر ندارد. با این وجود، برای تعیین دقیق میزان تاثیر انگل بر روی رشد ماهی، میبایستی از روشهای تجربی در شرایط آزمایشگاهی (in vitro) استفاده نمود (9).
سپاسگزاری
بدین وسیله از ریاست و پرسنل محترم مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی و دکتر رسول قربانی از دانشکده شیلات و دکتر عظیم محسنی از دانشکده علوم در دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان که در بخش تجزیه و تحلیل آماری این تحقیق ما را یاری نمودند، سپاسگزاری مینماییم.
15. Bauer, O. N., Pugachev, O. N., and Voronin, V. N., 2002. Study of parasites and disease of sturgeon in Russia. A review. Journal of Applied Ichthyology, 18 (4-6), 420-429.
16. Berg, L. S., 1948. Ryby presnykh vod I sopredel''nykh stran. Izdatel''stvo Akademii Nauk SSSR, Moskva-Leningrad. PP:1-3.
17. Chitwood, M. B., and Mclntosh, A., 1950. An American host record for the Russian sturgeon nematode, Cystoopsis acipenseri Wagner, 1868. Journal of Parasitology 36(6, section 2) 29.
18. Dogiel, V. A., and Bykhovskiy, B. E., 1939. Parasity ryb Kaspiiskogo morya. Trudy po kompleksnomu izucheniyu Kaspiiskogo morya 7. Izd. Akad. Nauk SSSR, Moskva-Leningrad, 172-173, (in Russian).
19. Dubinin, V. B., 1952. Parazitofauna molodi osetrovikh ryb Nizhnei Volgi. Uchen. Zapiski Leningradsk, Gos. Univ., 141, seryia Biologich. Nauk, 28:238-251, (in Russian).
20. George, T., and McCabe, J. A., 1993. Prevalence of the Parasite Cystoopsis acipenseri (Nematoda) in Juvenile White Sturgeons in the Lower Columbia River, Journal of Aqualic Animal Health, 5:313-316
21. Holcik, J., 1989. The freshwater fishes of Europe. AULU-Verlag Wiesbaden. VOL. 1, Part II, 294-367.
22. Kazarnikova, A. V., and Shestakovskaya, A. V., 2005. The investigation of some aspects of sturgeon parasits fauna from the AZOV and caspian basin. 5th International symposium on sturgeon. Iran, 2005. PP: 172-175.
23. Moravec, F., 1994. Parasitic Nematodes of fresh water fishs of Europe, Kluwer Academic Publication, PP:172- 173, 195- 198, 337- 380, 390- 399.
24. Mokhayer, B., 2005. Disease and parasites of sturgeon in I.R of Iran. 5th International symposium on sturgeon, Ramsar, Iran. PP: 197-198.
25. Nechaeva, N. L., 1964. Parazitofauna molodi osetrovykh ryb KaspiiskoD Kurinskogo rajona. Trudy VNIRO, 54: 223-238, (In Russian).
26. Pavlovsky, E. N., 1964. Key to the parasites of freshwater fishes of the USSR. Translation from Russion by palestine program for scientific translation, Jeuresalem.
27. Raikova, E. V., 1984. Polipodioz ikry osetrovikh. In: the freshwater fishes of Europe. Holcik, J., 1989. Vol. 1, Part 2. AULA-Verlag Weisebaden Publication.
28. Rajab-pour, M. R., Malek, M., and Khoshbavar-Rostami, H. A., 2005. Ecology of helminth parasites of Acipenser stellatus and Acipenser persicus (Chondrostei: Acipenseridae), 5th International symposium on sturgeon, Ramsar, Iran. P:141.
29. Sattari, M., 2000. Incidences of internal parasitic worms in Acipenser persicus caught in the sowthwest Caspian Sea region. PhD thesis of Veterinary, College of Veterinary Sciences. Tehran University, P: 280.
30. Sattari, M., and mokhayer, B., 2005. Occurance and intensity of some parasitic worms in five sturgeon species (chondrostei: Acipenseridae) from the southwest of caspian sea, Department of fisheries, faculty of Natural Resources, the university of Guilan, sowmeh- sara, Extented Abstracts of 5 th international symposium on sturgeon, Ramsar, 9-13 May , Iran – 2005 PP: 224-225-226
31. Shulman, S. S., 1954. Obzor fauny parasitov osetrovikh ryb SSSR. Trudy Leningradskogo obshchestva estetstvoispttatelei; 72: 190-254, (in Russian).
32. Schmidt, G. D., and Roberts, L. S., 1989. Fundation of parasitology. Fourth edition. Times Mirror/ Mosby College Publishing, P: 750.
33. Skrjabina, E. S., 1974. Helminths of acipenserid fishes, in parasitic nematodes of freshwater fishes of europe, moravec, F. 1994. Kluwer Academic Publishers, P: 473.
34. Stoskopf, M. K., 1993. Fish medicine, W. B., Saunders, Philadelphia, USA. PP:52-67.
Williams, J. S., Gibson, D. L., and Sadeghian, A. 1980. Some Helminth parasites of Iranian freshwater fishes. J. Nat. Hist, 14: 685-699.