مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

برخی خصوصیات زیستی گاوماهی سرگنده، igorlap Neogobius در جنوب شرقی دریای خزر، محدوده استان گلستان

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ارمنستان، ایروان، آکادمی دولتی ایروان، گروه بیوسیستماتیک جانوری، بیولوژی ماهیان دریا

2 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی

3 دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گروه شیلات

چکیده

در این تحقیق 403 نمونه گاوماهی سرگنده، igorlap Neogobius  (105 ماهی ماده و 298 ماهی نر)، در فصل­های پاییز، بهار و زمستان سال 89-1388، از 3 ایستگاه بندرترکمن، میانکاله و گمیشان از تور پره صید ماهیان استخوانی جمع­آوری گردید. نتایج نشان داد که ماهیان جمع­آوری شده در دامنه +2- +0 ساله بودند. در بررسی نسبت جنسی نر به ماده مشاهده شد که در تمام سنین این نسبت به نفع نرها بود. بیشترین فراوانی متعلق به گروه سنی +0 ساله بود. بزرگ­ترین ماهی ماده طولی معادل 271  میلی­متر با وزن 7/280 گرم و ماهی نر طولی معادل 326 میلی­­متر و وزن 2/254 گرم داشتند. ضریب چاقی در سنین و نیز فصول مختلف متفاوت بود. بهرحال، صفات نسبی مانند ارتفاع بدن، عرض بدن، طول سر، عرض سر، ارتفاع سر، طول ساقه دمی، ارتفاع ساقه دمی و فاصله بین دو چشم در گاوماهیان سرگنده در ماهیان بندرترکمن نسبت به دو منطقه دیگر از میزان بالاتری برخوردارند. ولی تجزیه و تحلیل چند متغیره تفکیکی، پراکندگی پایینی را در جداسازی سه منطقه صید نشان داد. بنظر می­رسد، ماهیان جمع­آوری از سه منطقه، متعلق به یک جمعیت باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Some biological characteristics of Neogobius igorlap in south east of Caspian Sea, Golestan Province

نویسندگان [English]

  • masoomeh pirmohamaddi 1
  • asghar abdoli 2
  • rasool ghorbani 3

چکیده [English]

In this study, 403 specimens gobiidae, Neogobius igorlap (105 females, and 298 males) were collected from 3 stations, Torkman Port, Miankale Peninsula and Gomishan from beach seine in fall, spring and winter, 2010. Results showed that collected samples had 0+-2+ years old. Sex ratio dominance was by males in different ages. The highest frequency was observed in 0+ years. The biggest female fish, had total length, 271 mm and body weight, 280.7gr and in male, 326 mm and 254.2gr. Condition factor was different in age’s groups and different seasons. However, relative characteristics; body height and width; head length, width and height; peduncle length and height, and distance between eyes were larger in Torkman station than other stations, but discriminant analysis (DA) determined low variance in distinguishing 3 groups. It seems, specimens are along to one population.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Caspian Sea
  • Golestan Province
  • biological characteristics
  • Neogobius igorlap

برخی خصوصیات زیستی گاوماهی سرگنده، igorlap Neogobius در جنوب شرقی دریای خزر، محدوده استان گلستان

معصومه پیرمحمدی1*، اصغر عبدلی2 و رسول قربانی3

1 ارمنستان، ایروان، آکادمی دولتی ایروان، گروه بیوسیستماتیک جانوری، بیولوژی ماهیان دریا

2 تهران، دانشگاه شهید بهشتی، دانشکده علوم زیستی

3 گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، گروه شیلات

تاریخ دریافت: 18/4/90               تاریخ پذیرش: 12/5/91 

چکیده

در این تحقیق 403 نمونه گاوماهی سرگنده، igorlap Neogobius  (105 ماهی ماده و 298 ماهی نر)، در فصل­های پاییز، بهار و زمستان سال 89-1388، از 3 ایستگاه بندرترکمن، میانکاله و گمیشان از تور پره صید ماهیان استخوانی جمع­آوری گردید. نتایج نشان داد که ماهیان جمع­آوری شده در دامنه +2- +0 ساله بودند. در بررسی نسبت جنسی نر به ماده مشاهده شد که در تمام سنین این نسبت به نفع نرها بود. بیشترین فراوانی متعلق به گروه سنی +0 ساله بود. بزرگ­ترین ماهی ماده طولی معادل 271  میلی­متر با وزن 7/280 گرم و ماهی نر طولی معادل 326 میلی­­متر و وزن 2/254 گرم داشتند. ضریب چاقی در سنین و نیز فصول مختلف متفاوت بود. بهرحال، صفات نسبی مانند ارتفاع بدن، عرض بدن، طول سر، عرض سر، ارتفاع سر، طول ساقه دمی، ارتفاع ساقه دمی و فاصله بین دو چشم در گاوماهیان سرگنده در ماهیان بندرترکمن نسبت به دو منطقه دیگر از میزان بالاتری برخوردارند. ولی تجزیه و تحلیل چند متغیره تفکیکی، پراکندگی پایینی را در جداسازی سه منطقه صید نشان داد. بنظر می­رسد، ماهیان جمع­آوری از سه منطقه، متعلق به یک جمعیت باشند.

واژه های کلیدی: گاوماهی سرگنده، خصوصیات زیستی، دریای خزر، استان گلستان

* نویسنده مسئول، تلفن: 33383039-017، پست الکترونیکی:  Pirmohammadi55@yahoo.com

مقدمه

 

در دریای خزر 154 گونه و زیرگونه ماهی مختلف مشخص شده که بر اساس تحقیقات کازانچف (1981)، 123 گونه شناسائی نموده­اند (9). 100 گونه و زیر گونه از 17 خانواده، در دریا و دلتاهای رودخانه‌ها زندگی می‌کنند (14). گاوماهیان (Gobiidae) از راسته سوف ماهی­شکلان بوده که بعد از کپورماهیان، بزرگ­ترین خانواده را در بین ماهیان استخوانی به خود اختصاص داده­اند. این ماهیان ساکن هر دو منطقه کم شور و بسیار شور دریا می‌باشند. خانواده گاوماهیان، 26 گونه از 37 گونه بومی شده دریای خزر و بقیه مقیم رودخانه می‌باشند (13).

اولین بار در سال 1937 ذخایر گاو ماهیان در خزر شمالی مورد ارزیابی قرار گرفت که حدود 19 گونه و زیر گونه گاو ماهی زیست می­کنند و بیشتر آن ها از جنس Neogobius می­باشند (7). بیشتر گونه‌ها در خزر میانی و جنوبی، به طور عمده، در اعماق کمتر از 50 متر ساکن شده‌اند. آن‌ها مناطق ساحلی دریا با بستر شنی، سنگی و صخره‌ای را ترجیح می‌دهند و از مناطق سیلتی دوری می‌کنند (13). از نظر پراکنش، گاوماهیان به ماهیان ساحلی، نزدیک ساحلی عمق­زی و فرا عمق­زی تقسیم­بندی می شوند (5). گاوماهیان دریای خزر خود ارزش غذائی نداشته، ولی غذای مهم ماهیان با ارزش شیلاتی از قبیل ماهیان خاویاری، آزادماهیان، شگ­ماهیان و سوف­ماهیان محسوب می­شود. گاوماهیان نسبت به شرایط مختلف آب و هوایی مقاوم می­باشند و دارای اندازه­های کوچکی هستند (4). بزرگترین طول گزارش شده این ماهی­ها حدود 50 سانتی­متر بوده، اما بطور کلی این ماهیان کمتر از 30 سانتی­متر هستند. بیشتر گاوماهیان دارای باله شکمی دیسک ­مانند و دو عدد باله پشتی می­باشند. فلس این ماهیان سیکلوئید یا کتنوئیدی می­باشند. میزان پراکنش گاوماهیان در مناطق مختلف دریای خزر تحت تاثیر عوامل غیرزیستی و زیستی نسبت به یکدیگر اختلاف دارند. گاوماهیان به طور کلی 2 تا 3 بار تخم­ریزی می­کنند (1). این ماهیان ساکن بستر بوده و تحرک کمی دارد و تشکیل فرم‌های تجمعی نمی‌دهند، هر چند مکان‌های تغذیه و تولید‌مثل آن‌ها نزدیک به یکدیگر است. در سال‌های مختلف ذخایر گاو ماهی‌ها در خزر شمالی بین 16000-7000 تن بود و طیف غذایی آن شبیه به دیگر ماهی‌های بنتوزخوار است (15).

گاوماهی سرگنده، kessleri Neogobius اولین بار توسط Kessleri (1874) از دریای خزر معرفی شد. در بررسی خصوصیات زیستی گاوماهی، اولین باله پشتی دارای 5 تا 6 شعاع غیرمنشعب و دومین باله پشتی دارای 1 شعاع سخت و 16 تا 18 شعاع منشعب می­باشد (9).

گاوماهیان از نظر اقتصادی ارزش نداشته ولی خود منبع تغذیه ماهیان از قبیل ماهیان سوف، شگ ماهیان- تاس ماهیان به شمار می آید. هدف از این مطالعه، استفاده از خصوصیات مرفولوژیک به عنوان قدم اول در تحلیل تفکیک جمعیت گاوماهی دریای خزر در مناطق مختلف صیادی و درک برخی خصوصیات زیستی آن می­باشد.

مواد و روشها

در این تحقیق، 403 نمونه گاوماهی از سواحل شرقی دریای خزر از 3 ایستگاه بندر ترکمن، میانکاله، گمیشان و از بهمن ماه 1388 تا دی ماه 1389 از تور پره­های ماهیان استخوانی (تعاونی­های صید پره) جمع­آوری گردید. موقعیت جغرافیایی ایستگاه­ها در شکل 1 نشان داده شده است.   

 

 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی ایستگاه­ها در سواحل جنوب شرقی دریای خزر (محدوده استان گلستان

 

شکل 2- فراوانی نسبی گاوماهیان سنین مختلف در ایستگاه­ها در استان گلستان

 

 

نمونه­ها در فرمالین 10 درصد تثبیت و جهت بررسی به آزمایشگاه منتقل گردید. در آزمایشگاه، نمونه­ها با استفاده از کلیدهای موجود شناسایی و تعیین گونه گردیدند. پارامترهای تشخیصی مورد بررسی شامل طول کل بدن، عرض بدن، طول سر، عرض سر، ارتفاع سر، طول ساقه دمی، ارتفاع ساقه دمی و فاصله بین دو چشم توسط کولیس و وزن کل بدن توسط ترازوی دیجیتالی به تفکیک ایستگاه­ها و فصل صید انجام گرفت. برای بررسی مقایسه صفات زیستی، برای کاهش اثر رشد آلومتریک صفات از نسبت صفات به طول کل بدن استفاده گردید. برای تعیین سن نمونه­ها از اتولیت استفاده شد. اتولیت پس از سائیده ­شدن با سنباده، در زیر بینوکولار تعیین سن گردید. ضریب چاقی با استفاده از فرمول فولتون محاسبه گردید (10).

K=W/L3×105

K = ضریب چاقی، W  = وزن بدن ماهی(گرم)، L = طول کل (میلی­متر)

برای مقایسه صفات بین نر و ماده در سنین مختلف و نیز مقایسه بین مناطق مختلف از آنالیز واریانس یک­طرفه و آزمون دانکن، برای مقایسه نسبت به نر و ماده از آزمون ناپارامتری کای دو در سطح معنی دار 5 درصد و برای تفکیک ماهیان مناطق مختلف از آزمون Discriminant Analysis با استفاده از برنامه 17 SPSS انجام گرفت.

جدول 1- فراوانی گاوماهیان سرگنده نر و ماده در سنین مختلف در ایستگاه­ها در استان گلستان

فصل

سن

ماده

نر

نسبت نر به ماده

P

 

0

20

100

5

**0

پاییز

1

25

47

2

**004/0

 

2

1

10

10

**007/0

 

0

23

59

6/2

**0

زمستان

1

9

30

3/3

**001/0

 

2

3

4

5/1

ns6/0

 

0

15

29

7/1

ns08/0

بهار

1

8

15

5/2

*049/0

 

2

1

4

4

ns18/0

نتایج

گاوماهیان جمع آوری شده در نواحی صید استان گلستان، غالباً از خانواده Gobiidae و از جنس Neoogobius و گونه igorlap بودند. لازم به ذکر است که گاوماهی سرگنده سابقاً به عنوان، kessleri Neogobius خوانده می­شد.

نمونه­های گاوماهی سرگنده مربوط به دو جنس نر و ماده در محدوده سنی +2-+0 ساله قرار داشتند (شکل 2)، بجز در منطقه بندرترکمن که فراوانی نسبی ماهیان ماده یکساله بیش از صفر ساله بود؛ در بقیه مناطق نمونه­برداری در هر دو جنس، فراوانی نسبی ماهیان صفرساله بیشترین فراوانی­ها و ماهیان 2 ساله فراوانی بسیار پایین داشتند. در سواحل بندر ترکمن و گمیشان، جمعیت ماهیان نر 2 ساله نسبت به ماهیان ماده با فراوانی بیشتر و در میانکاله ماهیان ماده از فراوانی بیشتری برخوردار بودند (جدول 1).

در بررسی نسبت جنسی نر به ماده مشاهده شد که در تمام فصول و نیز تمام سنین این نسبت به نفع نرها بود. در پاییز این نسبت جنسی در تمام سنین صفر تا دو ساله معنی­دار بود. در زمستان در سنین صفر و یکساله این نسبت معنی دار و در بهار تنها در ماهیان یکساله معنی­دار بود (جدول 1).

 

جدول 2-  میانگین طول و وزن گاوماهیان سرگنده نر و ماده در مناطق مختلف نمونه برداری در استان گلستان

ایستگاه

 

ماده

 

نر

 

سن (تعداد)

طول

 (میلی­متر)

وزن

 (گرم)

 

طول

 (میلی­متر)

وزن

 (گرم)

بندر ترکمن

+1 (58)

5/44 ± 8/240

4/53 ± 8/226

 

1/28 ± 1/273

5/35 ± 6/253

 

+2 (11)

300

1/295

 

32 ± 7/271

5/31 ± 261

میانکاله

+1 (38)

2/36 ± 238

9/46 ± 2/212

 

6/37 ± 1/259

8/36 ± 8/239

 

+2 (8)

7/41 ± 5/229

8/21 ± 7/212

 

1/34 ± 3/268

1/32 ± 2/263

گمیشان

+1 (38)

1/37 ± 245

2/43 ± 2/220

 

8/19 ± 5/275

3/20 ± 256

 

+2 (6)

285

3/274

 

4/19 ± 267

8/25 ± 245

 

در تمام مناطق نمونه­برداری، ماهیان یکساله جنس نر دارای میانگین طول کل و وزن بالاتری نسبت به ماهیان ماده بودند. در حالیکه ماهیان ماده دو ساله بندر ترکمن و و گمیشان دارای طول و وزن بیشتر نسبت به نرها و در میانکاله، نرها نسبت به ماده­ها دارای میانگین طول و وزن بالاتری بودند (جدول 2).  

بزرگترین ماهی نر صیده شده در منطقه بندرترکمن، طولی معادل 312 میلی متر با وزن 2/301 گرم و بزرگترین ماهی ماده طولی معادل 301 میلی متر با وزن 25/301 گرم، در میانکاله، ماهی نر طولی معادل 311 میلی­متر و وزن 1/300 گرم و ماهی ماده 298 میلی­متر و وزن 3/281 گرم و در گمیشان، ماهی نر طولی معادل 316 میلی­متر و وزن 1/301 گرم و ماهی ماده طولی معادل 287 میلی­متر و وزنی معادل 5/278 گرم داشتند.

در پاییز، در بندرترکمن، ماهیان ماده و نر یکساله دارای ضریب چاقی بالاتر از ماهیان دو ساله داشتند. در ماهیان یک ساله، ضریب چاقی ماهیان ماده بالاتر از نر و در ماهیان دو ساله، ماهیان نر و ماده دارای ضریب چاقی مشابهی بودند. در میانکاله و گمیشان، ماهیان ماده یکساله دارای ضریب چاقی بالاتر از نر بودند. در گمیشان، ماهیان دوساله نسبت به یکساله دارای ضریب چاقی بالاتر بودند.

در زمستان در بندرترکمن و گمیشان، ماهیان ماده دارای ضریب چاقی بالاتر از ماهیان نر داشتند. در میانکاله برعکس ماده ماهیان یکساله دارای ضریب چاقی پایین تر از نرها داشتند. ماهیان نر یکساله بندرترکمن و میانکاله و ماهیان ماده یکساله میانکاله دارای ضریب چاقی بالاتر از ماهیان دوساله داشتند، ولی ماهیان نر دوساله گمیشان نسبت به ماهیان یکساله دارای ضریب چاقی بالاتر بودند.  

در بهار، ماهیان ماده یکساله بندرترکمن و گمیشان ماده نسبت به نر دارای ضریب چاقی بالاتر بودند. ماهیان ماده گمیشان دارای ضریب بالاتر از یکساله ها بودند. در نرها، ماهیان یکساله بندرترکمن دارای ضریب چاقی کمتر از دوساله و در میانکاله، ماهیان یکساله دارای ضریب چاقی بالاتر از دوساله ها بودند.

در بندرترکمن، ماهیان ماده یکساله در پاییز دارای بالاترین ضریب چاقی و در نرها در زمستان و در ماهیان دوساله در ماهیان نر در بهار نسبت به دیگر فصول برخوردار بودند.

در میانکاله، در ماهیان ماده یکساله در پاییز و در نرها در زمستان و در ماده های دوساله در بهار و در ماهیان نر در پاییز دارای بالاترین ضریب چاقی نسبت به دیگر فصول برخوردار بودند.

 

جدول 3- میانگین طول و وزن و ضریب چاقی گاوماهیان سرگنده نر و ماده در سنین و ایستگاه­ها در استان گلستان

 

ایستگاه

 

ماده

ضریب چاقی

نر

ضریب چاقی

 

 

سن (فراوانی)

طول

 (میلی­متر)

وزن

 (گرم)

 

طول

 (میلی­متر)

وزن

 (گرم)

 

 

بندر ترکمن

+1 (30)

38 ± 1/264

9/48 ± 3/252

369115/1

9/32 ± 8/271

1/37 ± 5/248

237594/1

 

 

+2 (4)

0 ± 300

 0 ± 1/295

092963/1

8/31 ± 5/289

9/38 ± 8/267

103735/1

پاییز

میانکاله

+1 (15)

6/33±2/222

5/35±4/202

844923/1

1/32±3/269

8/35±1/255

306175/1

 

 

+2 (1)

-----

----

-----

19±5/271

2/13±6/254

272181/1

 

گمیشان

+1 (16)

2/45±5/247

8/53±9/233

542782/1

4/33±9/271

1/28±258

283489/1

 

 

+2 (1)

0+236

0±201

529185/1

0±231

0±2/243

973020/1

 

بندر ترکمن

+1 (11)

7/49±8/217

63±6/197

912552/1

7/17±5/263

7/11±7/256

403085/1

 

 

+2 (2)

-------

-------

-----

2/4±296

6/7±7/281

086205/1

زمستان

میانکاله

+1 (8)

9/34±229

5/42±193

607129/1

54±5/255

1/39±7/206

800689/1

 

 

+2 (2)

0±259

0±1/228

312883/1

0±276

0±1.246

24188/1

 

گمیشان

+1 (13)

36±5/258

8/41±1/234

355251/1

7/22±5/272

5/22±1/251

24093/1

 

 

+2 (4)

-----

-----

------

4/19±267

8/25±9/244

286634/1

 

بندر ترکمن

+1 (17)

3/41±3/258

39±5/252

46517/1

3/11±1/285

3/41±8/262

134054/1

 

 

+2 (5)

-----

------

------

8/32±2/252

7/37±3/249

554129/1

بهار

میانکاله

+1 (15)

----

-----

------

6/32±8/256

3/36±6/232

373487/1

 

 

+2 (3)

0±200

0±3/197

466250/2

1/9±5/291

5/20±7/258

044433/1

 

گمیشان

+1 (9)

9/40±2/238

3/48±2/213

577473/1

17±8/78

3/17±6/261

207145/1

 

 

+2 (1)

0±285

0±3/274

184926/1

-----

------

------

 

 

در گمیشان، در ماهیان ماده یکساله در بهار و در ماهیان نر در پاییز و در ماهیان دو ساله در ماهیان ماده و نر در پاییز بالاترین ضریب چاقی را نسبت به دیگر فصول برخوردار بودند (جدول 3).

در بررسی صفات تشخیصی گاوماهیان در دو جنس و مناطق مختلف نمونه برداری مشاهده گردید که گاوماهیان بندرترکمن دارای ارتفاع بدن، عرض بدن، طول ساقه دمی، طول سر، ارتفاع سر، عرض سر، فاصله بین دو چشم بالاتر نسبت به دیگر مناطق نمونه­برداری داشتند.

ماهیان نر بندر ترکمن دارای بیشترین و ماهیان ماده گمیشان دارای کمترین ارتفاع بدن بودند که این اختلاف معنی­دار بود. ماهیان ماده بندرترکمن دارای بیشترین و ماده گمیشان دارای کمترین عرض بدن، طول ساقه دمی، طول سر و عرض سر بودند و این اختلاف معنی­دار بود. در بندر ترکمن، ماهیان نر نسبت به ماده دارای ارتفاع بدن، ارتفاع سر و عرض سر بالاتر از ماده داشتند و در بقیه صفات در ماهیان ماده بالاتر بود. در میانکاله و گمیشان، ماهیان نر در تمام صفات نسبت به ماهیان ماده، بیشتر بود (جدول 4).

در تجزیه و تحلیل چند متغیره با استفاده آنالیز تفکیکی (Discriminant Analysis) مشاهده شد که ماهیان جمع­آوری شده از سه منطقه از پراکندگی زیادی برخوردار نبودند (شکل 3).

 

شکل 3- تجزیه و تحلیل تفکیکی گاوماهیان جمع­آوری شده از سه ایستگاه در سواحل استان گلستان

 

جدول 4- میانگین صفات مرفومتریک (نسبت به طول کل) در ایستگاه­ها، استان گلستان

صفات کلیدی گاوماهیان

بندر ترکمن

 

میانکاله

 

گمیشان

 

نر

ماده

 

نر

ماده

 

نر

ماده

ارتفاع بدن

a04/0±22/0

ab03/0±216/0

 

abc04/0±206/0

bc02/0±197/0

 

bc03/0±198/0

c015/0±191/0

عرض بدن

ab04/0±21/0

a04/0±22/0

 

abc04/0±207/0

bc03/0±19/0

 

abc03/0±20/0

c02/0±185/0

طول ساقه دمی

ab03/0±17/0

a02/0±17/0

 

abc02/0±166/0

bc02/0±157/0

 

abc02/0±167/0

c01/0±153/0

ارتفاع ساقه دمی

a02/0±09/0

a01/0±09/0

 

ab01/0±08/0

b01/0±077/0

 

ab015/0±08/0

b008/0±078/0

طول سر

ab05/0±281/0

a04/0±283/0

 

abc04/0±27/0

bc03/0±25/0

 

abc04/0±26/0

c02/0±24/0

ارتفاع سر

a04/0±19/0

ab02/0±185/0

 

ab03/0±175/0

b02/0±166/0

 

ab02/0±170/0

b02/0±164/0

عرض سر

a04/0±22/0

a03/0±218/0

 

a03/0±215/0

b02/0±191/0

 

ab03/0±198/0

b02/0±191/0

فاصله دو چشم

ab008/0±037/0

a008/0±039/0

 

abc009/0±036/0

bc006/0±033/0

 

abc006/0±034/0

c006/0±031/0

 


در بررسی پیش­بینی مناطق ماهیان مشاهده گردید که در منطقه میانکاله، تنها حدود 3/73 درصد، در بندرترکمن، تنها 3/48 درصد و در گمیشان 9/57 درصد پیش­بینی شد. به عبارت دیگر، تنها 6/59 درصد ماهیان گروه­بندی شده مناطق نمونه­برداری بطور صحیح طبقه­بندی شده­اند (جدول 5). در این تحقیق، آلفای کرونباخ برابر با 96/0 بود

 

 

جدول 5- پیش­بینی منطقه ماهیان جمع­آوری شده از مناطق ساحلی استان گلستان

کل

گمیشان

بندر ترکمن

میانکاله

 

منطقه نمونه­برداری

135

12

24

99

میانکاله

 

147

49

71

27

بندر ترکمن

تعداد

121

70

25

26

گمیشان

 

100

9/8

8/17

3/73

میانکاله

 

100

3/33

3/48

4/18

بندر ترکمن

درصد

100

9/57

7/20

5/21

گمیشان

 

 


بحث

در این تحقیق، نام گاوماهی N.kessleri اخیراً به N.igorlap تغییر یافته است. در خلیج گرگان، 4 گونه از گاوماهیان از جنسNeogobius و BenthophilusشاملB.stellatus،N.flaviatilis ،N.kessleri ،  N.melanostomus شناسایی شد (10). در سواحل شرقی میانکاله، 5 گونه از این ماهیان شاملN.bathybius ،N.kessleri،N.fLuviatilis، B.leobergius,K.caucasicus شناسایی و معرفی شد (8). در سواحل شرقی میانکاله، 74/75 درصد ماهیان نر سن +0 و 77/23 درصد سن +1 داشتند. سن +2 فقط در دو مورد مشاهده شد. درحالی­که در ماهیان ماده 81/23 درصد سن +0 و 19/76 درصد سن +1 داشتند و هیچ ماهی ماده­ای با سن +2 مشاهده نشد (8). در حالی که در این تحقیق در هر دو جنس، حدود 5 تا6 درصد نمونه­های صید شده، 2 ساله بودند.

بزرگترین ماهی نر صید شده گونه مورد نظر در میانکاله، 326  میلی­متر طول و 2/254 گرم وزن داشت و کوچکترین ماهی نر صید شده طولی برابر با 157 میلی­متر و وزنی معادل 3/68 گرم داشت.  بزرگترین ماهی ماده صیدشده 271 میلی­متر طول و7/280 گرم داشت و کوچکترین ماهی صید شده طولی برابر با 147 میلی­متر و وزنی معادل 3/49 گرم داشت. با توجه به بررسی­های آماری اختلاف میانگین طول کل بین جنس گاوماهی سرگنده نر و ماده معنی دار بوده و جنس نر طویل­تر از جنس ماده می­باشد (8). در این تحقیق نیز، ماهیان نر از اندازه­های بزرگتر نسبت به ماده­ها برخوردارند. بزرگترین نر نسبت به گزارش قلیچی (1377) دارای اندازه کوچکتر ولی در جنس ماده بزرگتر مشاهده گردید. در تحقیق قلیچی (1377) و این تحقیق، ماهیان جنس نر نسبت به ماده از اندازه­های بالاتری برخوردار بودند. در جنس ماده گاوماهی سرگنده رشد همگون (ایزومتریک) دارد، درحالی­که در جنس نر رشد ناهمگون و آلومتریک است (8). حداکثر طول و وزن این ماهی به ترتیب 200 میلی­متر و 59 گرم داشت (2).

میانگین طول کل و وزن گاوماهیان سرگنده ماده بترتیب59/19±64/202 میلی­مترو 44/43±48/146 و میانگین طول کل و وزن ماهیان نر صید شده نیز بترتیب 05/19+09/210 میلی­متر و 22/41±03/153 گرم بوده است (8). میانگین طولی افراد نر معادل 159میلی­متر و میانگین طولی افراد ماده معادل 145 میلی­متر بوده است که اختلاف قابل توجهی با میانگین­های طولی افراد نر و ماده در سال 1376 دارد (2). میانگین طولی این ماهی در دریای سیاه 120 تا 180 میلی­متر و در قسمت شمالی خزر 100 تا 140 میلی­متر بوده است (12). طول ماهیان صیدشده در منطقه شمالی دریا در محدوده 86 تا 135 میلی­متر و در گزارش دیگری در محدوده 35 تا 132 میلی­متر و وزن 4/0 تا 59 گرم ذکر شده است. بعلاوه نمونه های صید شده در مناطق دیگر دریا دارای طول بین 90 تا 200 میلی­متر و بطور متوسط 150 میلی­متر بوده است (9).

نتیجه­گیری نهایی

بطور کلی بررسی­ها نشان داد که طول و وزن ماهیان نر نسبت به ماده بیشتر می­باشد که نشان­دهنده سرعت رشد متفاوت دو جنس می­باشد. در بررسی چند متغیره تجزیه و تحلیل تفکیکی، ماهیان صید شده از مناطق مختلف از پراکندگی بالایی برخوردار نبودند؛ بنظر می­رسد که گاوماهیان موجود در جنوب شرقی دریای خزر متعلق به یک جمعیت است. با توجه به کاهش صید کلمه به­ عنوان یکی از ماهیان اصلی مورد تغذیه ماهیان خاویاری، گاوماهیان از ماهیانی هستند که می­توانند جایگزین خوبی در تغذیه ماهیان خاویاری باشند. بنابراین لزوم بدست آوردن اطلاعات زیستی، اندازه، رشد و دیگر پارامترهای این ماهی ضروری بنظر می­رسد.

  1. اصلان پرویز، ح. 1370. گاو ماهیان دریای خزر. ماهنامه آبزیان. ص 30 تا 38.
  2. پیری. ح. 1380. بررسی برخی اختصاصات زیستی گاوماهی خزری در سواحل جنوبی دریای خزر (آب­های سواحل گیلان). ص. 159 تا 169.
  3. پیری. ح، کیوان، ا و پیری، م. 1380. شناسائی گونه های گاوماهیان سواحل جنوبی دریای خزر (آب­های سواحل گیلان). اولین سمینار ملی ماهیان استخوان دریای خزر. بندرانزلی.
  4. رحمانی، ح. 1377. بررسی برخی از خصوصیات بیولوژیکی و اکولوژیکی گاوماهیانN.fluviatilis, N.melanostomus در نهرها در سو پارک ملی گلستان (پایان نامه کارشناسی). ص 18 تا 25.
  5. رحیم­اف، د. ب. 1994. گاوماهیان دریای خزر، مرکز تحقیقات شیلات استان مازندران، ترجمه: امانی، ق.، و افرایی، م.ع. 1379.
  6. سرپناه. ع. 1378. مطالعه ساختار جمعتی، پراکنش و بعضی از شاخص های تغذیه‌ای و ویژگی­های تولید مثل گاوماهی خزری، Neogobius caspius در آب­های جنوب غربی دریای خزر (سواحل استان گیلان). پایان نامه دکتری. دانشکده شیلات و محیط زیست. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان. ص 6 تا 15
  7. عبدلی، ا. 1378. ماهیان آب­های داخلی ایران. موزه حیات وحش و طبیعت ایران، تهران. ص 370 تا375.
  8. قلیچی، ا. 1377. بررسی سن، رشد، تغذیه و تولید مثل گاو ماهیان در سواحل شرقی دریای خزر. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه گرگان. ص 13 تا 26.
  9. کازانچف. ا. 1981. ماهیان دریای خزر و حوضه آبریز ‌آن. ترجمه: ابوالقاسم شریعتی. 1371. ناشر وزارت فرهنگی و ارشاد اسلامی، شرکت سهامی شیلات ایران. ص 168 تا 171.
  10. کیمرام، ف. 1373. شناسائی و بررسی بیولوژیک گاوماهیان خلیج گرگان، پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی. ص.77. 
    1. Bagenal, T. 1967. A short review of Fish Fecundity. In the biological basis of Fresh water Fish production. Ed. Gerking. Blackwell scientific, Oxford.
    2. Berg, L. S, 1949. Fresh water Fishes of U.S.S.R and adjacent countries. Vol.2. Trady Institute Academy, Nach. U.S.S.R. Translated to English in 1964. 96p.
    3. Kostianoy, A. G., and Kosarev, A. N. 2006. The The Caspian Sea Environment. DOI 10.1007/698_5_001, Springer-Verlag Berlin Heidelberg
    4. Kuzmicheva, V.I., Kurashova, E.K., Kortunova, T.A., Tinenkova, D.Kh., Epshtejn, B.M., Abdullaeva, N.M., Vladimirskaya, E.V., Badalov, F.G., and Mamaev, M.M. 1985. In: Yablonskaya EA(ed)Caspian Sea. Fauna and biological productivity. Nauka, Moscow, p 86 (in Russian).
    5. Rahimov, D.B., Stepanova, T.G. 1989. In: Belyaeva VN, Vlasenko AD, Ivanov VP (eds) Caspian Sea. Ichthyofauna and commercial fish resources. Nauka, Moscow, p 190 (in Russian).

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 27، شماره 1 - شماره پیاپی 1
خرداد 1393
صفحه 12-21
  • تاریخ دریافت: 18 تیر 1390
  • تاریخ بازنگری: 10 تیر 1391
  • تاریخ پذیرش: 12 مرداد 1391