مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

مقایسه بهبود شاخص‌های رشد ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio L.) در نتیجه تجویز آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss) و ویتامین E خوراکی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد شیلات

2 عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خانم الانبیاء بهبهان

3 عضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی خاتم الانبیاء بهبهان

4 عضو هیئت علمی دانشگاه خلیج فارس

چکیده

امروزه از گیاهان دارویی به عنوان محرک ایمنی، رشد و تقویت کننده سیستم فیزیولوژیک آبزیان استفاده می شود. در این پژوهش اثر آویشن شیرازی بر رشد و سلامت ماهی کپور معمولی مورد بررسی قرار گرفته است. تعداد 144 عدد ماهی کپور به چهار گروه تقسیم بندی و به مدت 45 روز بدین صورت تیماربندی شدند: بچه ماهیان گروه اول (کنترل) با استفاده از جیره غذایی استاندارد،گروه دوم با جیره غذایی حاوی 1% پودر آویشن شیرازی، گروه سوم با جیره حاوی میزان اضافی 100 میلی گرم در کیلوگرم ویتامین E و گروه چهارم از تلفیق مکمل‌های آویشن و ویتامین E با سطح مشابه تیمارهای قبلی تغذیه شدند. شاخص‌های رشد و سلامت در تمامی گروه‌ها در روزهای 15، 30 و 45 اندازه گیری و مقایسه شدند. نتایج نشان داد که استفاده از آویشن در جیره غذایی ماهی کپور اثر منفی نداشته و در عوض شاخص احشایی، درصد وزن به دست آمده، شاخص سیری، نرخ رشد ویژه، بازده تبدیل غذایی و بازده موثر پروتئین در گروه انفرادی آویشن اختلاف معنی داری با گروه کنترل نشان داد (P<0.05). همچنین گروه آویشن در تمامی شاخص‌های مورد بررسی بهبود بیشتری نسبت به گروه ویتامین E نشان داد. در ضمن استفاده تلفیقی از آویشن شیرازی و ویتامین E نتوانست موجب رشد و بهره وری مضاعف ماهی کپور شود. به طور کلی استفاده انفرادی یک درصد آویشن شیرازی بهترین نتیجه را در این مطالعه به دنبال داشته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Comparative effect of the oral prescription of Shirazi thyme (Zataria multiflora Boiss) and vitamin E on growth indices of juvenile common carp (Cyprinus carpio L.)

نویسندگان [English]

  • Minasadat Sadeghian 1
  • Mohammad Mohiseni 2
  • Behzad Nematdust Haghi 3
  • Dara Bagheri 4

2 Faculty member, Behbahan Khatam Alanbia University of Technology

3 Faculty member, Behbahan Khatam Alanbia University of Technology

4 Faculty member, Persian Gulf University

چکیده [English]

Nowadays the herbal drugs products and their derivate are used as an immunostimulants, growth promoters and physiological booster in aquatic animals. In the current study, the comparative effects of Shirazi thyme and Vitamin E on growth and health status of common carp juveniles has been investigated. The total of 144 juveniles specimens were selected and divided into four groups and were treated during 45 days as following the first group (control) were fed based on standard diet for common carp. Second group juveniles were fed with diet containing 1 %/kg dry weight of diet Shirazi thyme, The third group were fed with excess amount of 100 milligram/Kg dry weight of diet from vitamin E and the last group were fed with combined level of Shirazi thyme and vitamin E as a same level with previous groups. Growth and health parameters were evaluated 15, 30 and 45 days since beginning of essay. There was not any negative effect of Shirazi thyme prescription on growth. There was a significant difference in indices including vicerosomatic index, weight gain (%), intestine somatic index, specific growth rate, feed conversion and protein efficiency ratio of Shirazi thyme group with control. Combined level of Shirazi thyme and vitamin E had not any synergistic effect on juvenile’s growth performance. Therefore these results confirm the positive effect of 1% Shirazi thyme on growth factors in the common carp and can be recommended for aquaculture.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Shirazi thyme
  • Common carp
  • Growth factors
  • Vitamin E

مقایسه بهبود شاخص­های رشد ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio L.) در نتیجه تجویز آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss) و ویتامین E خوراکی 

مینا سادات صادقیان1، محمد محیسنی1*، بهزاد نعمت دوست حقی1 و دارا باقری2

1 بهبهان، دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان، گروه شیلات

2 بوشهر، دانشگاه خلیج‌فارس، گروه شیلات 

تاریخ دریافت: 16/5/94                تاریخ پذیرش: 26/10/94 

چکیده

امروزه از گیاهان دارویی به‌عنوان محرک ایمنی، رشد و تقویت‌کننده سیستم فیزیولوژیک آبزیان استفاده می‌شود. در این پژوهش اثر آویشن شیرازی بر رشد و سلامت ماهی کپور معمولی موردبررسی قرارگرفته است. تعداد 144 عدد ماهی کپور به چهار گروه تقسیم‌بندی و به مدت 45 روز بدین‌صورت تیماربندی شدند، بچه ماهیان گروه اول (کنترل) با استفاده از جیره غذایی استاندارد، گروه دوم با جیره غذایی حاوی 1% پودر آویشن شیرازی، گروه سوم با جیره حاوی میزان اضافی 100 میلی‌گرم در کیلوگرم ویتامین E و گروه چهارم از تلفیق مکمل­های آویشن و ویتامین E با سطح مشابه تیمارهای قبلی تغذیه شدند. شاخص­های رشد و سلامت در تمامی گروه­ها در روزهای 15، 30 و 45 اندازه‌گیری و مقایسه شدند. نتایج نشان داد که استفاده از آویشن در جیره غذایی ماهی کپور اثر منفی نداشته و در عوض شاخص احشایی، درصد وزن به‌دست‌آمده، شاخص سیری، نرخ رشد ویژه، بازده تبدیل غذایی و بازده مؤثر پروتئین در گروه انفرادی آویشن اختلاف معنی‌داری با گروه کنترل نشان داد (0.05P<). همچنین گروه آویشن در تمامی شاخص­های مورد بررسی بهبود بیشتری نسبت به گروه ویتامین E نشان داد. در ضمن استفاده تلفیقی از آویشن شیرازی و ویتامین E نتوانست موجب رشد و بهره‌وری مضاعف ماهی کپور شود. به‌طورکلی استفاده انفرادی یک درصد آویشن شیرازی بهترین نتیجه را در این مطالعه به دنبال داشته است.

واژه های کلیدی: آویشن شیرازی، فاکتورهای رشد، کپور معمولی، ویتامین E

* نویسنده مسئول، تلفن: 52721230-061، پست الکترونیکی:  Mohiseni@ut.ac.ir

مقدمه

 

جایگزینی اسانس‌های گیاهی به‌جای نگهدارنده­های شیمیایی در جیره‌های غذایی آبزیان و دام امروزه بسیار مورد توجه قرارگرفته است. این جایگزینی باعث کاهش اثرات سوء ناشی از مصرف نگهدارنده­های شیمیایی می‍شود. تقریباً همه اسانس­ها، ادویه‌ها و گیاهان دارویی دارای تأثیرات آنتی‌اکسیدانی بوده و از رشد میکروبی و تولید سم جلوگیری می­کنند (8 ،25). استفاده از ترکیبات گیاهی در تولیدات دام، طیور و آبزیان طی سال­های اخیر رشد زیادی داشته است (3 ،31). علاوه بر آن استفاده از ترکیبات گیاهی موجب بهینه‌تر شدن تولیدات دام و آبزیان و باعث تقویت سیستم ایمنی شده و خاصیت ضد میکروبی دارند. مواد و ترکیبات موجود در گیاهان دارویی با القاء ترشح مؤثر آنزیم‌های گوارشی، زمینه را برای هضم و جذب مواد غذایی فراهم کرده و با افزایش میزان جذب نیتروژن امکان جذب هرچه بهتر پروتئین‌ها را به درون سلول سهولت می‌بخشند (12). از سوی دیگر استفاده از این ترکیبات در بهبود سلامت مصرف‌کنندگان تولیدات دام، طیور و آبزیان نیز بسیار مفید و مؤثر هستند (31). گیاهان دارویی اثرات مثبت پایداری در ساختار فیزیولوژیک موجودات مصرف‌کننده دارند و به دلیل اینکه در چرخه‌های سنتز بیوشیمیایی وارد می‌شوند دارای ترکیباتی هستند که در بسیاری از موارد اثر تقویتی (سینرژیست) باهم دارند. مطالعات متعدد نشان داده است که افزودن مواد گیاهی به غذا می‌تواند تأثیر مثبتی بر میزان رشد در آبزیان داشته باشد (11،15).

تیره نعناعیان (Lamiaceae)، یکی از بزرگترین خانواده‌های گیاهی است که گسترش جهانی دارد (30). یکی از گیاهان دارویی متعلق به این دسته که از دیرباز به شکل گسترده‌ای توسط انسان مورداستفاده قرارگرفته است، آویشن می­باشد. در کشورهای مختلف دنیا از گونه­های مختلف آویشن در صنایع دارویی، غذایی و آرایشی به‌صورت گسترده استفاده می‌شود. Zataria multiflora Boiss بانام فارسی آویشن شیرازی تنها در مناطق گرم ایران، افغانستان و پاکستان کشت و رشد می­کند (6، 18، 28 و30). از این گیاه در طب سنتی استفاده‌های زیادی می­شود. از موارد استفاده آن می‌توان به طعم دهندگی، حفظ مواد غذایی، درمان تنفسی، ضد اسپاسم، بیهوشی، ضد درد، فعالیت ضد باکتریایی و ضد قارچی اشاره کرد (18). پاراسیمن، کارواکرول، تیمول، لینالول و به ترتیب 2، 2، 25 و 61% از اسانس حاصل از نمونه خشک گیاه را تشکیل می‌دهند. تیمول و کارواکرول اجزاء اصلی ترکیبات فنلی و پاراسیمن جزء اصلی ترکیبات غیرفنلی اسانس آویشن شیرازی می­باشند (7،20). گزارش­های علمی موجود نشان می­دهند که استفاده از آویشن در جیره غذایی ماکیان می­تواند موجب بهبود عملکرد رشد و شرایط فیزیولوژیکی، افزایش فعالیت آنتی‌اکسیدانی و ضریب تبدیل غذایی شود (2، 29). هدف از انجام این پژوهش بررسی و مقایسه تأثیر آویشن شیرازی و ویتامین E خوراکی بر روی عوامل سلامت و رشد بچه ماهی کپور معمولی می­باشد.

مواد و روشها

تعداد 144 عدد ماهی کپور معمولی
(Cyprinus carpio L.) با میانگین وزنی 3 ± 34 گرم و میانگین طولی 4/0± 6/13 سانتی‌متر در آذرماه 1393 از کارگاه تکثیر و پرورش ماهی پرشیان واقع در اهواز خریداری و به کارگاه تکثیر و پرورش آبزیان دانشکده منابع طبیعی دانشگاه صنعتی خاتم‌الانبیاء بهبهان منتقل شد. ماهیان در مخزن 1000 لیتری جهت سازگاری به مدت دو هفته نگهداری شدند. طی مدت سازگاری بچه ماهیان دو نوبت در روز و به میزان 3% از وزن بدن با جیره غذایی استاندارد کپور معمولی (کارخانه نقشین کرمانشاه) غذادهی شدند (ترکیب غذایی جیره تجاری استفاده‌شده در جدول 1 ارائه ‌شده است) و در طول این مدت روزانه 20% از آب مخازن تعویض گردید. سپس ماهیان به چهار گروه (سه تکرار) تقسیم و به 12 مخزن 300 لیتری با تراکم 12 عدد در هر مخزن منتقل شدند. بچه ماهیان گروه اول (کنترل) در طول دوره آزمایشی (45 روز) با استفاده از جیره غذایی استاندارد، بچه ماهیان گروه دوم با جیره غذایی حاوی 1% پودر آویشن شیرازی (16)، بچه ماهیان گروه سوم با جیره حاوی میزان اضافی 100 میلی‌گرم در کیلوگرم ویتامین E (15،16) از وزن خشک جیره و  بچه ماهیان گروه چهارم از تلفیق مکمل­های آویشن (1% وزن خشک جیره) و ویتامین E (100 میلی‌گرم در کیلوگرم از وزن خشک جیره) جهت تغذیه استفاده شد.

جدول1- ترکیب غذایی جیره تجاری FFC کارخانه خوراک دام نقشین کرمانشاه

مواد مغذی

میزان (درصد)

پروتئین خام حداقل

32

چربی خام حداقل

5/5

کربوهیدرات

62 – 58

فیبر حداکثر

4

فسفر حداقل

2/1

میزان غذادهی در هر چهار گروه ذکر شده در طی 45 روز 3% وزن بدن در نظر گرفته شد. جهت آماده‌سازی جیره‌های غذایی آزمایشی در گروه­های دوم، سوم و چهارم از جیره غذایی استاندارد کپور تهیه‌شده از کارخانه نقشین استفاده شد. میزان موردنظر از پودر آویشن شیرازی (1%) و ویتامین E (100 میلی‌گرم در کیلوگرم از وزن خشک جیره) با خوراک آسیاب شده کپور مخلوط شد و توسط چرخ‌گوشت به پلت با قطر تقریبی 3 میلی‌متر تبدیل شد. پلت حاصله در دمای 40 درجه سانتیگراد و به مدت 24 ساعت خشک (رطوبت تقریبی 10 درصد) و سپس تا زمان استفاده در فریزر (20- درجه سانتیگراد) نگهداری شد (22).

جهت سنجش پارامترهای رشد تعداد دو قطعه ماهی از هر مخزن (6 ماهی از هر تیمار) در روزهای 15، 30 و 45 به‌صورت تصادفی گرفته‌شده و قطع نخاع شدند. هرماهی پس از وزن‌کشی و بیومتری کشته و تشریح شده و درنهایت شاخص‌های کبدی، احشایی و طحال، شاخص سیری، درصد وزن بدست آمده، نرخ رشد ویژه، ضریب تبدیل غذایی، ضریب چاقی، بازده تبدیل غذایی و بازده مؤثر پروتئین اندازه‌گیری شد (26،33).

تجزیه‌وتحلیل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزار SPSS نسخه 19 انجام شد (11). پس از بررسی نرمال بودن داده‌ها با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، تجزیه داده‌ها با استفاده از آنالیز واریانس یک‌طرفه و جهت بررسی اختلاف میانگین گرو­ه­ها از آزمون چند دامنه‌ای دانکن استفاده شد.

نتایج

نتایج حاصل از اندازه‌گیری شاخص­های رشد بچه­ماهیان کپور معمولی تغذیه‌شده با جیره‌های آزمایشی در روزهای مختلف نمونه‌برداری در جداول 2، 3 و4 ارائه‌شده است. هر چهار جیره غذایی توسط ماهیان پذیرفته‌شده و در طول دوره آزمایش نشانی از بیماری و یا تلفات در هیچ‌یک از تیمارها مشاهده نشد. نتایج نشان داد غیر از شاخص­های احشایی و سیری در روز پانزدهم در هیچیک از پارامترهای مورد بررسی اختلافی بین گروه­های آزمایشی دیده نشد (0.05P>). شاخص احشایی و سیری در تیمار ویتامین E نسبت به سایر تیمارها به شکل معنی‌داری افزایش نشان داد (جدول 2).

 

 

جدول 2- مقایسه شاخص­های رشد در بچه ماهیان کپور تغذیه شده با تیمارهای مختلف غذایی در روز پانزدهم آزمایش

شاخصهای رشد

کنترل

آویشن

ویتامین E

مکمل

F

P-value

شاخص کبدی (HSI)

29/0±68/3

36/0±1/3

35/0±13/4

4/0±26/3

75/1

19/0

شاخص احشایی (VSI)

87/0±54/14a

34/1±96/13a

29/3±03/20b

60/0±38/13a

89/2

05/0

درصد وزن به دست آمده (WG%)

19/1±11

75/2±9/8

21/0±49/13

51/0±79/11

65/1

27/0

فاکتور وضعیت (CF)

05/0±75/1

07/0±86/1

07/0±85/1

13/0±62/1

73/1

19/0

ضریب تبدیل غذایی (FCR)

27/0±78/2

45/1±22/4

03/0±22/2

11/0±55/2

43/1

30/0

نرخ رشد ویژه (SGR)

07/0±69/0

17/0±56/0

01/0±84/0

03/0±74/0

57/1

27/0

شاخص سیری   

96/0±74/6ab

86/0±21/8ab

33/0±81/8b

44/0±13/6a

17/3

04/0

شاخص طحال (SSI)

03/0±18/0

02/0±22/0

02/0±22/0

04/0±24/0

58/0

63/0

بازده تبدیل غذایی (FCE)

97/3±7/36

17/9±66/29

70/0±97/44

70/1±31/39

56/1

27/0

بازده موثر پروتئین (PER)

09/0±81/0

20/0±66/0

01/0±1/0

04/0±87/0

56/1

27/0

* حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین تیمارهاست (0.05P˂).

 

در نمونه‌برداری روز سی‌ام دوره آزمایشی افزایش در شاخص‌های احشایی، سیری، ضریب چاقی، درصد وزن بدست آمده، بازده تبدیل غذایی، نرخ رشد ویژه و بازده مؤثر پروتئین برای تیمار آویشن اختلاف معنی‌داری مشاهده شد و در مورد پارامترهای یادشده نسبت به سایر تیمارها اختلاف معنی‌داری دیده نشد (جدول 3). شاخص طحال در تیمارهای آویشن، ویتامین E و مکمل کاهش معنی‌داری را نسبت به گروه کنترل نشان دادند (0.05 P˂).

 

جدول 3-  مقایسه شاخص های رشد در بچه ماهیان کپور تغذیه شده با تیمارهای مختلف غذایی در روز سی­ام آزمایش

شاخصهای رشد

کنترل

آویشن

ویتامین E

مکمل

F

P-value

شاخص کبدی (HSI)

33/0±82/3

22/0±66/3

30/0±03/3

38/0±45/3

19/1

34/0

شاخص احشایی (VSI)

80/0±77/15

88/0±95/15

05/1±51/13

74/0±55/14

68/1

20/0

درصد وزن به دست آمده (WG%)

29/1±22/12

17/2±36/16

72/1±12

91/2±35/11

17/1

38/0

فاکتور وضعیت (CF)

1/0±93/1

05/0±2

06/0±02/2

15/0±94/1

20/0

89/0

ضریب تبدیل غذایی (FCR)

3/0±52/1

27/0±90/1

33/0±59/2

73/0±3

02/1

43/0

نرخ رشد ویژه (SGR)

08/0±77/0

12/0±1

1/0±75/0

17/0±71/0

15/1

38/0

شاخص سیری

26/0±21/8

12/1±44/8

57/0±35/7

63/0±57/7

52/0

67/0

شاخص طحال (SSI)

1/0±41/0b

03/0±15/0a

02/0±21/0a

01/0±13/0a

08/6

004/0

بازده تبدیل غذایی (FCE)

30/4±75/40

24/7±54/54

72/5±03/40

71/9±83/37

17/1

38/0

بازده موثر پروتئین (PER)

09/0±90/0a

16/0±21/1a

13/0±84a

21/0±84/0a

17/1

38/0

* حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین تیمارهاست (0.05P˂).

 

در نمونه‌برداری روز 45 پس از شروع آزمایش (جدول 4) شاخص احشایی در تیمارهای آویشن و مکمل نسبت به گروه کنترل افزایش نشان داد (0.05P˂)، اما بین سایر تیمارها اختلاف معنی‌داری مشاهده نشد. شاخص سیری برای تیمار آویشن نسبت به سایر تیمارها بالاترین مقدار بود اما تنها با گروه کنترل تفاوت معنی‌دار دیده شد. شاخص‌های نرخ رشد ویژه، بازده مؤثر پروتئین، درصد وزن بدست آمده و بازده تبدیل غذایی نیز در تیمار آویشن افزایش  قابل‌توجهی نسبت به گروه کنترل نشان داد (0.05P˂). گروه ویتامین E و مکمل در شاخصهای یادشده اختلافی را با گروه کنترل نشان ندادند.

 

 

جدول 4- مقایسه شاخص­های رشد در بچه ماهیان کپور تغذیه شده با تیمارهای مختلف غذایی در روز چهل وپنجم آزمایش

شاخصهای رشد

کنترل

آویشن

ویتامین E

مکمل

F

p-value

شاخص کبدی (HSI)

29/0±26/3

34/0±3

37/0±03/3

29/0±12/3

13/0

94/0

شاخص احشایی (VSI)

62/0±21/11a

01/1±89/13b

24/0±39/12ab

90/0±13/14b

24/3

04/0

درصد وزن به دست آمده (WG%)

42/1±69/7a

46/0±35/15b

11/1±58/10ab

3±28/9a

48/3

05/0

فاکتور وضعیت (CF)

05/0±10/2

06/0±21/2

1/0±17/2

09/0±12/2

41/0

74/0

ضریب تبدیل غذایی (FCR)

9/0±23/4

06/0±96/1

27/0±89/2

03/1±88/3

15/2

17/0

نرخ رشد ویژه (SGR)

09/0±49/0a

03/0±95/0b

07/0±67/0ab

18/0±89/0a

42/3

05/0

شاخص سیری

34/0±22/5a

86/0±82/7b

39/0±37/6ab

83/0±70/6ab

91/2

05/0

شاخص طحال (SSI)

01/0±21/0

02/0±18/0

21/0±42/0

03/0±18/0

24/1

32/0

بازده تبدیل غذایی (FCE)

75/4±65/25a

51/1±04/51b

71/3±28/35ab

02/10±94/30a

45/3

05/0

بازده موثر پروتئین (PER)

1/0±57/0a

03/0±13/1b

08/0±78/0ab

22/0±69/0a

45/3

05/0

* حروف غیرمشابه در هر ردیف نشان دهنده وجود اختلاف معنی دار بین تیمارهاست (0.05P˂).

 

 

شکل 1- مقایسه روند تغییرات شاخص­های مختلف رشد بچه ماهی کپور معمولی در هر گروه طی روزهای مختلف آزمایش. الف: شاخص احشایی، ب: شاخص کبدی، پ: شاخص طحال، ت: شاخص سیری، ث: فاکتور وضعیت، ج: درصد وزن به دست آمده، چ: نرخ رشد ویژه، ح: ضریب تبدیل غذایی، خ: بازده موثر پروتئین، د: بازده تبدیل غذایی.

(*) نشان دهنده اختلاف معنی دار در سطح 5٪،  (**) بیانگر اختلاف معنی دار در سطح 1٪ در هر گروه می باشد.

 

شکل 1 روند تغییرات مقایسه­ای شاخص­های مختلف رشد را به‌صورت درون‌گروهی در زمان­های مختلف هریک از تیمارهای مورد بررسی نشان می‌دهد. در خصوص شاخص­های کبدی (شکل 1.الف) و احشایی (شکل 1.ب) روند تقریباً یکنواختی در گروه­های مکمل و آویشن در زمان­های مورد بررسی دیده شد. در حالیکه در گروه کنترل و ویتامین E تغییرات محسوسی در زمان­های مختلف مورد بررسی به چشم می­خورد به ‌گونه‌ای در گروه ویتامین E در هر دو شاخص یادشده کاهش معنی‌دار در روزهای 30 و 45 دیده‌شده و در گروه کنترل نیز در خصوص شاخص احشایی کاهش معنی‌دار در روز 45 دیده شد. در ارتباط با شاخص سیری نیز روند مشابهی دیده شد. در گروه­های کنترل و ویتامین E کاهش معنی‌دار در روز 45 دیده‌شده در حالیکه در دو گروه مکمل و آویشن تغییر خاصی در شاخص سیری در زمان­های مختلف مورد بررسی به چشم نخورد (شکل 1.ت). در ارتباط با شاخص طحال نیز به‌استثنای روز 30 گروه کنترل در سایر گروه­ها تغییر خاصی در شاخص یادشده دیده نشد (شکل 1.پ). در خصوص درصد وزن به‌دست‌آمده اگرچه در تمامی گروههای بررسی اختلاف معنی‌داری دیده نمی‌شود، اما در این میان روند تغییر این شاخص در گروه آویشن به شکل متمایزی در روزهای 30 و 45 نسبت به‌روز 15 روند افزایشی نشان داد (شکل 1.ج). فاکتور وضعیت (ضریب چاقی) در تمامی گروه­های مورد بررسی به همراه گروه کنترل به شکل معنی‌داری تا انتهای دوره آزمایش افزایش یافت (شکل 1.ث). در مورد ضریب تبدیل غذایی بااینکه در هیچیک از گروه­های مورد بررسی تغییر معنی‌داری به لحاظ آماری دیده نمی­شود اما کاهش این شاخص در روزهای 30 و 45 به شکل متمایزی دیده شد (شکل 1.ح). شاخص­های نرخ رشد ویژه (شکل 1.چ)، بازده تبدیل غذایی (شکل 1.د) و بازده مؤثر پروتئین (شکل 1.خ) تنها در گروه آویشن روند افزایشی داشته به‌گونه‌ای که در روز سی‌ام اختلاف معنی‌داری را نسبت به‌روز 15 ارزیابی نشان داد. در سایر گروه­های دیگر اختلافی بین زمان­های مختلف مورد بررسی ملاحظه نگردید.

بحث

استفاده از گیاهان دارویی تنها باهدف مقابله با عوامل بیماری‌زا انجام نمی‌شود. امروزه از این گیاهان به‌عنوان محرک رشد و سیستم ایمنی، تقویت‌کننده توان فیزیولوژیک در مقابل عوامل استرس‌زای محیطی و همچنین پیشگیری از عفونتهای ویروسی و باکتریایی در جیره غذایی آبزیان مورد استفاده قرار می‌گیرد (26 و32). از سوی دیگر استفاده از گیاهان دارویی در جیره غذایی موجودات پرورشی از دیدگاه سلامت مصرف‌کننده نیز اهمیت شایانی دارند. نتایج حاصل از این بررسی نشان داد که استفاده از آویشن شیرازی در جیره غذایی ماهی کپور معمولی نه‌تنها اثر منفی بر رشد و سلامت ماهی نداشت بلکه موجب بهبود رشد در این ماهی گردید. شاخص­های کبد و طحال در ماهیان گروه­های دریافت‌کننده آویشن تفاوت معنی‌داری با گروه کنترل نشان نداد که درواقع این مسئله می­تواند ناشی از عدم وجود عوارض مصرف این گیاه در جیره غذایی این ماهی می­باشد. همانگونه که نتایج این بررسی نشان می­دهد در انتهای دوره آزمایشی یعنی روز 45 بچه­ماهیان دریافت‌کننده آویشن به شکل متمایزی نسبت به سایر گروه­های دیگر بهبود معنی‌داری در شاخص­های رشد و سلامت نشان می­دهند (جدول 4). همچنین روند تغییرات گروه دریافت‌کننده آویشن نیز طی روزهای مختلف ارزیابی به شکل مؤثری حاکی از تأثیر مثبت آویشن بر رشد این ماهی می‌باشد.

گزارشات مشابهی در خصوص تأثیر مثبت گیاهان دارویی بر رشد ماهیان پرورشی منتشرشده است. نتایج یک مطالعه نشان داد که استفاده از آویشن، رزماری و شنبلیله در جیره غذایی Oreochromis mossambicus باعث بهبود عملکرد رشد، مقاومت در برابر بیماری و افزایش ایمنی ماهی شد (13). همچنین در مطالعه‌ای نشان داده شد که افزودن آرد دانه زیره به رژیم غذایی سبب افزایش رشد تیلاپیا می‌شود (23). استفاده از دو گیاه Vite xnegundo و سیر (Allium sativum) به رژیم غذایی ماهیان انگشت قد روهو نیز افزایش نرخ رشد ویژه در گروه‌های تغذیه‌شده با این عصاره‌های گیاهی در مقایسه با گروه کنترل به دنبال داشته است (8 ،17). بررسی دیگری نیز بهبود رشد در ماهی باس دریایی را درنتیجه استفاده از آویشن در جیره غذایی این ماهی نشان داد (16).

بهره‌وری مناسب در آبزی‌پروری معلول ایجاد تعادل بهینه میان رشد و سلامت آبزی می‌باشد. بنابراین ارتقاء سطح سلامت آبزی به‌طور طبیعی افزایش رشد را نیز در پی خواهد داشت. به‌طورکلی گیاهان دارویی با بهبود بهره‌وری سلول­ها از چربی‌ها و اسیدهای چرب و همچنین افزایش جذب و تجمع پروتئین موجبات بهبود رشد را فراهم می‌آورند (32). گیاهان دارویی محتوی ترکیبات فعال مانند اسیدهای ارگانیک، آلکالوئیدها، پلی­ساکارید‌ها، آنتراکوئینوزها، فلاونوئیدها، گلیکوزیدها و برخی فاکتورهای فعال ایمنی می‌باشند که می‌توانند متابولیسم آبزیان را تقویت کنند و سنتز پروتئین را که منجر به تولید بیشتر مولکول‌های پروتئینی می‌شود، افزایش دهند (4،1 و18). نتایج این بررسی نیز حاکی از افزایش جذب پروتئین در ماهیان آزمایشی درنتیجه استفاده از آویشن می‌باشد. بازده مؤثر پروتئین و بازده تبدیل غذایی، درصد وزن به‌دست‌آمده به همراه نرخ رشد ویژه در گروه دریافت‌کننده آویشن به شکل معنی‌داری نسبت به گروه کنترل بیشتر بود. اگرچه در موارد یادشده اختلافی بین گروه دریافت‌کننده آویشن و ویتامین E دیده نشد، اما همانگونه که نتایج نشان داد در انتهای آزمایش اغلب موارد یادشده در گروه آویشن همواره بیشتر از گروه دریافت‌کننده ویتامین E بود (جدول 3 و شکل 1). آویشن غنی از ترکیبات فنلی با خاصیت آنتی‌اکسیدانی می‌باشد. تیمول و کارواکرول دودسته از ترکیبات مهم موجود در آویشن هستند که حدود 40 درصد از ترکیبات کل اسانس آویشن را به خود اختصاص می‌دهند. این ترکیبات به دلیل عملکرد آنتی‌اکسیدانی بسیار مؤثر خود با حذف رادیکالهای آزاد تولیدشده در سلولها از بروز صدمات سلولی به‌ویژه سلولهای کبدی جلوگیری کرده و درنتیجه با ارتقاء سلامت فیزیولوژیک کبد، سنتز و متابولیسم بدن موجود را بهبود می‌بخشند (2،34). بهبود معنی‌دار ضریب تبدیل غذایی، بازده جذب پروتئین و نرخ رشد ویژه در ماهی تیلاپیای نیل تحت تأثیر استفاده از آویشن نشان داده‌شده است (24). نشان داده‌شده که گیاهان دارویی باعث تحریک ترشح آنزیم‌های پانکراس که عوامل مهم در هضم و جذب مواد مغذی هستند می‌شوند (21). از سوی دیگر وجود ترکیباتی نظیر ساپونین (که یکی از اجزای تشکیل‌دهنده گیاه آویشن می­باشد) نیز موجب تحریک رشد ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان می‌شوند (15). علاوه بر آن ادویه‌جات می‌توانند تأثیر مطلوبی در فرایند هضم و جذب غذا داشته و به‌ویژه موجب تحریک ترشح صفرا و فعالیت آنزیم‌های پانکراس شوند (35). آویشن یکی از قدیمی‌ترین گیاهان دارویی و ادویه‌ای است. پیکر رویشی آویشن حاوی اسانس است. ازاین‌رو دارای بویی مطبوع می‌باشد (8 ،18). احتمالاً این مسئله می‌تواند دریافت غذا توسط آبزیان را به شکل مثبتی تحت تأثیر قرار دهد. نتایج مطالعه حاضر نیز به‌خوبی صحت موارد یادشده را مورد تایید قرار می‌دهند. شاخص وضعیت (ضریب چاقی)، سیری و احشایی در گروه دریافت‌کننده آویشن به شکل معنی‌داری در انتهای دوره آزمایش بیشتر از گروه کنترل بود (جدول 4). همچنین شاخص­های یادشده در گروه دریافت‌کننده آویشن در روزهای مختلف نوسان کمی را نشان می‌دهد. در حالیکه در گروه کنترل و ویتامین E تغییرات زیادی در شاخص سیری در روزهای مختلف مشاهده شد، به‌گونه‌ای که در دو گروه کنترل و ویتامین E شاخص سیری و احشایی از شروع تا پایان آزمایش به شکل معنی‌داری کاهش می‌یابد. بنابراین می‌توان گفت که استفاده از آویشن در این بررسی باعث بهبود غذاگیری در ماهی کپور شده است.

استفاده توأم از مکمل ویتامین E و آویشن نتایج مثبت چشمگیری را به دنبال نداشت. به‌بیان‌دیگر این دو ترکیب اثر تقویتی روی رشد ماهیان مورد آزمایش نشان ندادند. مطالعات نشان می‌دهند که عناصری همچون پتاسیم، منیزیم و ویتامین­هایی نظیر A، C و E به‌وفور در آویشن یافت می‌شوند (33). بنابراین با توجه به وجود مقادیر زیاد ویتامین E در گیاه آویشن به نظر می‌رسد که استفاده از مکمل ویتامین E ضرورتی نداشته و با توجه بالا بودن مقدار کلی این ویتامین در جیره غذایی ممکن است عوارض مرتبط با مصرف زیادی این ویتامین در آبزی دیده شود. البته نتایج این بررسی کاهش رشد و یا تغییر خاصی در شاخص­های سلامتی (شاخص­های طحال و کبد و احشایی) در این گروه نشان نداد، اما به‌هرحال به نظر می‌رسد استفاده انفرادی از گیاه آویشن نتایج بهتری به دنبال داشته است. نتایج یک بررسی نشان داد که استفاده از مقادیر ترکیبی ویتامین E و آویشن در جیره غذایی ماهی اوزون برون هیچ‌گونه اثر بر فاکتورهای فیزیولوژیک این ماهی نداشته است (19). در بررسی یادشده اثر تلفیق ویتامین E و آویشن بر سلامت این ماهی مثبت ارزیابی‌شده است.

به‌طورکلی نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که استفاده از یک درصد آویشن شیرازی در جیره غذایی ماهی کپور معمولی عوارض منفی به دنبال نداشته و موجب افزایش رشد و بهره‌وری بیشتر از جیره غذایی گردید. همچنین آویشن شیرازی میزان رشد و بهره‌وری ماهی را بیش از ویتامین E تحت تأثیر قرار می‌دهد و  استفاده تلفیقی از آویشن شیرازی و ویتامین E نیز نتوانست موجب رشد و بهره‌وری مضاعف ماهی کپور گردد. 

  1. اکبری، پ.، قرقانی پور، م.، و فریدونی، م.س.، 1394. اثر دانه اسپند (Peganum harmala) به‌عنوان مکمل غذایی بر برخی پارامترهای ایمنی غیراختصاصی در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncohynchus mykiss)، مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست‌شناسی ایران)، جلد 28، شماره 1، صفحات 8-1.
  2. بهنام، ب.، و اکبرلو، ج.، 1392. اثر آنتی‌اکسیدانی اسانس آویشن شیرازی و پونه کوهی روی گوشت مرغ نگهداری شده در دمای C̊4، نشریه پژوهشهای صنایع غذایی، جلد 23، شماره 4، صفحات 534 – 543.
  3. جنابی حق‌پرست، ر.، مشکینی، س.، و توکمه چی، ا.، 1392. اثرات پروبیوتیک باکتوسل و پری بیوتیک مانان اولیگوساکارید بر رشد و ایمنی در ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان، مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 68، شماره 4، صفحات 375 -382.
  4. حیدریه، ن.، و فرجی، م.، 1393. بررسی اثر عصاره اتانولیک زنجبیل بر وزن بدن و رشد تومور در سرطان پستان موش ماده BALB/C. مجله پژوهشهای جانوری (زیست‌شناسی ایران)، جلد 27، شماره 4، صفحات 497-487.
  5. خدادادی، م.، پیغان، ر.، و حمیداوی، ا.، 1391. بررسی تأثیر افزودنی پودر سیر خام Allium sativum بر روی شاخص‌های رشد ماهی کپور معمولی Cyprinus carpio. نشریه علوم درمانگاهی و دامپزشکی ایران، دوره 6، شماره 2، صفحات 26-17.
  6. شهسواری، ن.، برزگر، م.، سحری، م.، و نقدی بادی، ح.، 1387. بررسی فعالیت آنتی‌اکسیدانی اسانس گیاه آویشن شیرازی (Zataria multiflora Boiss) در روغن سویا، فصلنامه گیاهان دارویی، شماره 28، صفحات 68 – 56.
  7. فضایی، ز.، سجادی، م.، سوری نژاد، ا.، و اسعدی، ر.، 1394. افزودن ویتامین C به جیره غذایی ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان (Oncorhynchus mykiss) و بررسی شاخص‌های رشد، بقا و ترکیبات لاشه در دو تراکم مختلف پرورش، مجله تحقیقات دامپزشکی، دوره 70، شماره 1، صفحات 62 -50.
  8. ملاحی، ط.، 1389. آویشن Thymus vulgaris، جهاد کشاورزی استان هرمزگان، سال هفتم، شماره 42، صفحات 10-1.
    1. Ahmad, M.H., and Abdel-Tawwab, M., 2011. The use of caraway seed meal as a feed additive in fish diets: Growth performance, feed utilization, and whole-body composition of Nile tilapia, Oreochromis niloticus (L.) fingerlings. Aquaculture, 1, PP: 110-114.
    2. Al-Badr, N.A., 2011. Effect of thyme powder, extract and oil on carbon tetrachloride–induced liver injury. Journal of American Science. 7, PP: 221-227.
    3. Arulvasu, C., Mani, K., Chandhirasekar, D., Prabhu, D., and Sivagnanam S., 2013. Effect of dietary administration of Zingiber officinale on growth, survival and immune response of Indian major carp, Catla catla (Ham.). International Journal of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences. 5, PP: 108-115.
    4. Cristea, V., Antache, A., Grecu, I., Docan, A., Dediu, L., and Mocanu, M.C., 2012. The use of phytobiotics in aquaculture. Lucrări Ştiinţifice–Seria Zootehnie, 57, PP: 250-255.
    5. Dorojan, O.G., Placinta, S., and Petrea, S., 2014. The influence of some phytobiotics (thyme, seabuckthorn) on growth performance of stellate sturgeon (A. stellatus, Pallas, 1771) in an industrial recirculating aquaculture system. Scientific Papers Animal Science and Biotechnologies. 47, PP: 205-210.
    6. Dorojan, O.G.V., Cristea, V., Creţu, M., Dediu, L., Docan, A.I., and Coadă, M.T., 2015. The effect of thyme (Thymus vulgaris) and vitamin E on the Acipenser stellatus juvenile welfare, reared in a recirculating aquaculture. AACL Bioflux, 8(2), 8p.
    7. El-Demerdash, F.M., 2004. Antioxidant effect of vitamin E and selenium on lipid peroxidation, enzyme activities and biochemical parameters in rats exposed to aluminium. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology. 18, PP: 113-121.
    8. El-Ghousein, S.S., and Al-Beitawi, N.A., 2009. The effect of feeding of crushed thyme (Thymus valgaris L) on growth, blood constituents, gastrointestinal tract and carcass characteristics of broiler chickens. The Journal of Poultry Science. 46, PP: 100-104.
    9. Ergün, S., Yılmaz, S., and Yigit, M., 2011. Effects of thyme, rosemary and fenugreek on some hematological and immunological parameters of tilapia, Oreochromis mossambicus. Mediterranean Aquaculture. 2020, PP: 19-21.
    10. Fazeli, M.R., Amin, G., Attari, M.M.A., Ashtiani, H., Jamalifar, H., Samadi, N., 2007. Antimicrobial activities of Iranian sumac and avishan-e shirazi (Zataria multiflora) against some food-borne bacteria. Food control. 18, PP: 646-649.
    11. Frankic, T., Voljč, M., Salobir, J., and Rezar, V., 2009. Use of herbs and spices and their extracts in animal nutrition. Acta agriculturae slovenica. 94, PP: 95-102.
    12. Gandomi, H., Misaghi, A., and Basti, A.A., 2009. Effect of Zataria multiflora Boiss. Essential oil on growth and aflatoxin formation by Aspergillus flavus in culture media and cheese. Food and chemical toxicology. 47, PP: 2397-2400.
    13. Garcia, V., Catala-Gregori, P., Hernandez, F., Megias, M., and Madrid, J., 2007. Effect of formic acid and plant extracts on growth, nutrient digestibility, intestine mucosa morphology, and meat yield of broilers. The Journal of Applied Poultry Research. 16, PP: 555-562.
    14. Kaushik, S., 1995. Nutrient requirements, supply and utilization in the context of carp culture. Aquaculture. 129, PP: 225-241.
    15. Madhuri, S., Sahni, Y., and Pandey, G., 2012. Herbal feed supplements as drug and growth promoter to fishes. International Research Journal of Pharmacy, 3, PP: 30-33.
    16. Nargis, A., Khatun, M., and Talukder, D., 2011. Use of medicinal plants in the remedy of fish diseases. Bangladesh Research Publication Journal. 5, PP: 192-195.
    17. Nychas, E., and Skandamis, P., 2004. Herbs and spices and antimicrobials. In: Peter KV. Handbook of herbs and spices: Woodhead publishing. 36p.
    18. Ortuño, J., Cuesta, A., Esteban, M.A., and Meseguer, J., 2001. Effect of oral administration of high vitamin C and E dosages on the gilthead seabream (Sparus aurata L.) innate immune system. Veterinary immunology and immunopathology. 79, PP: 167-180.
    19. Platel, K., Rao, A., Saraswathi, G., and Srinivasan, K., 2002. Digestive stimulant action of three Indian spice mixes in experimental rats. Food/Nahrung. 46, PP: 394-398.
    20. Ramezani, M., Hosseinzadeh, H., and Samizadeh, S., 2004. Antinociceptive effects of Zataria multiflora Boiss fractions in mice. Journal of ethnopharmacology. 91, PP: 167-170.
    21. Saei-Dehkordi, S.S., Tajik, H., Moradi, M., and Khalighi-Sigaroodi, F., 2010. Chemical composition of essential oils in Zataria multiflora Boiss. From different parts of Iran and their radical scavenging and antimicrobial activity. Food and Chemical Toxicology. 48, PP: 1562-1567.
    22. Shahsavari, N., Barzegar, M., Sahari, M.A., and Naghdibadi, H., 2008. Antioxidant activity and chemical characterization of essential oil of Bunium persicum. Plant foods for human nutrition. 63, PP: 183-188.
    23. Vidanarachchi, J., Mikkelsen, L., Sims, I., Iji, P., and Choct, M., 2005. Phytobiotics: alternatives to antibiotic growth promoters in monogastric animal feeds. Recent Advances in Animal Nutrition in Australia. 15, PP: 131-144.
    24. Xie, J., Liu, B., and Zhou, Q., 2008. Effects of anthraquinone extract from rhubarb Rheum officinale Bail on the crowding stress response and growth of common carp Cyprinus carpio var. Jian. Aquaculture. 281, PP: 5-11.
    25. Yılmaz, S., Ergün, S., and Çelik, E.Ş., 2013. Effect of dietary herbal supplements on some physiological conditions of sea bass Dicentrarchus labrax. Journal of aquatic animal health. 25, PP: 98-103.
    26. Yılmaz, S., 2012. Effects of herbal supplements on growth performance of sea bass (Dicentrarchus labrax): Change in body composition and some blood parameters. Energy. 500, PP: 2166-2163.
    27. Zaki, M., Labib, E., and Nour, A., 2012. Tonsy H, Mahmoud S. Effect some medicinal plants diets on mono sex Nile tilapia (Oreochromis niloticus), growth performance, feed utilization and physiological parameters. 2nd International Conference on Asia Agriculture and Animal. 4, PP: 220-227.

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 29، شماره 2 - شماره پیاپی 2
شهریور 1395
صفحه 195-204
  • تاریخ دریافت: 16 مرداد 1394
  • تاریخ بازنگری: 10 آبان 1394
  • تاریخ پذیرش: 26 دی 1394