تغییرات سطوح هورمون‌های استروئید جنسی، یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز طی مراحل مختلف رسیدگی جنسی در مولدین کپور نقره‌ای (Hypophthalmichthys molitrix )

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار آموزشی مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی تهران

2 کارشناس مسئول صیدگاه ماهیان خاویاری-سازمان شیلات ایران

3 استادیار آموزشی مرکز آموزش عالی علمی- کاربردی میرزاکوچک‌خان رشت

4 استادیار پژوهشی مؤسسه تحقیقات بین‌المللی تاسماهیان دریای خزر (Areo) رشت

چکیده

چکیده
مطالعه پروفایل‌های هورمونی از مهم‌ترین روشهای تشخیص مکانیسم‌های تنظیم‌کننده تولیدمثل در ماهیان می‌باشد. تحقیق حاضر با هدف تعیین ارتباط روند تغییرات سطوح هورمون‌های استروئید جنسی، یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز در مولدین ماهی کپور نقره‌ای طی 6 ماه انجام شد. 24 قطعه از مولدین (12 قطعه ماده و 12 قطعه نر) که در مراحل IV - I رسیدگی جنسی بودند، انتخاب، و خونگیری از آنها انجام شد. سطوح هورمون 17 آلفا – هیدروکسی تستوسترون و پروژسترون در دو جنس ماده و نر، و سطوح هورمون 17 بتا- استرادیول در جنس ماده همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت (05/0 < P). سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در هر دو جنس بطور معنی‌داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید. سطوح یون کلسیم در جنس ماده در مراحل مختلف و همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش معنی‌داری داشت (05/0 < P). در مقایسه، سطوح هورمونهای پروژسترون و 17 بتا - استرادیول در همه مراحل در ماده‌ها بیشتر از نرها بود. سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) بین دو جنس نر و ماده اختلاف معنی‌داری در همه مراحل رسیدگی جنسی نشان داد (05/0 < P). در نتیجه، ارتباط مستقیم معنی‌داری بین سطوح هورمونهای استروئید جنسی با سطوح یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز در ارتباط با تکامل گناد در هر دو جنس نر و ماده ماهی کپور نقره‌ای مشاهده گردید. به نظر می‌رسد با دستیابی به سطوح این شاخص‌ها بتوان به تشخیص وضعیت تولیدمثلی ماهیان، زمان دقیق تکثیر در مولدین کپور نقره‌ای کمک نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Fluctuations of sexual steroid hormones, calcium ion and alkalinephosphatase enzyme during different sexual maturation stages in broodstock of Silver Carp (Hypophthalmichthys molitrix L.)

نویسندگان [English]

  • Mehran Yasemi 1
  • hamzeh rafiparhizkar 2
  • Babak tizkar 3
  • Ayoob Yusefi Joordehi 4

1 Associated Professor of Institute of Technical & Vocational Higher Education Agriculture, Tehran, I.R. of Iran

2 senior sturgen fish expert/Iran fisheries org.

3 Asisstant Professor of High Scientific - Practical Center of Mirzakoochakkhan, Rasht, I.R. of Iran

4 Research Assistant Professor of International Sturgeon Research Institute (Areo), Rasht

چکیده [English]

Abstract
Study of hormone profiles is one of the most important methods for detecting regulator mechanisms of reprodution process in fish. The present study was carried out with the aim of determining sexual steroid hormones, calcium ion and alkalinephosphatase enzyme (ALP) during different sexual maturation stages in silver carp (Hypophthalmichthys molitrix) during 6 months. A total of 24 fish (including 12 males and 12 females) at different sexual maturation stages (I - IV) were selected and blood samples were taken. Testosterone and progesterone levels showed significant difference both in males and females at different sexual maturation stages (P<0.05). Esteradiol (E2) levels increased significantly in females with sexual maturation stages improvement. ALP enzyme levels increased significantly in males and females with improving sexual maturation stages and reached to a maximum at stage IV (P<0.05). Calcium ion level increased significantly in females with sexual maturation development (P<0.05). In comparison, progesterone and E2 levels in females were more than males at all stages. ALP levels showed significant different between males and females at all sexual stages (P<0.05). in conclision, it observed a direct significant relationship between sex steroid hormones, calcium ion and ALP both in males and females. It seems that with determining of desired indices, it could be help to detect status and accurate time for propagation in Silver Carp.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Sex Steroidal hormones
  • different stages of maturity
  • alkalinephosphatase
  • Calcium
  • silver carp

تغییرات سطوح هورمون­های استروئید جنسی، یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز طی مراحل مختلف رسیدگی جنسی در مولدین کپور نقره­ای
(
Hypophthalmichthys molitrix)

مهران یاسمی1*، حمزه رفیع پرهیزکار2، بابک تیزکار2 و ایوب یوسفی جوردهی3

1 تهران، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه آموزش عالی علمی کاربردی جهاد کشاورزی

2 رشت، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مرکز آموزش عالی علمی- کاربردی میرزاکوچک­خان، گروه فن­آوری و بیوتکنولوژی آبزیان

3 رشت، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، مؤسسه تحقیقات بین­المللی تاسماهیان دریای خزر (Areo)

تاریخ دریافت: 30/8/94                تاریخ پذیرش: 23/1/95 

چکیده

مطالعه پروفایل­های هورمونی از مهم­ترین روشهای تشخیص مکانیسم­های تنظیم­کننده فرآیند تولیدمثل در ماهیان می­باشد. تحقیق حاضر با هدف تعیین ارتباط روند تغییرات سطوح برخی شاخص­های تولیدمثلی در مولدین ماهی کپور نقره­ای طی 6 ماه انجام شد. 24 قطعه از مولدین (12 قطعه ماده و 12 قطعه نر) که در مراحل IV-I رسیدگی جنسی بودند، انتخاب، و خونگیری از آنها انجام شد. سطوح هورمون 17 آلفا – هیدروکسی تستوسترون و پروژسترون در دو جنس ماده و نر، و سطوح هورمون 17 بتا- استرادیول در جنس ماده همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت (05/0 < P). سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در هر دو جنس بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید. سطوح یون کلسیم در جنس ماده در مراحل مختلف و همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش معنی­داری داشت (05/0 < P). در مقایسه، سطوح هورمونهای پروژسترون و 17 بتا - استرادیول در همه مراحل در ماده­ها بیشتر از نرها بود. سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) بین دو جنس نر و ماده اختلاف معنی­داری در همه مراحل رسیدگی جنسی نشان داد (05/0 < P). در نتیجه، ارتباط مستقیم معنی­داری بین سطوح هورمونهای استروئید جنسی با سطوح یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز در ارتباط با تکامل گناد در هر دو جنس نر و ماده ماهی کپور نقره­ای مشاهده گردید. بنظر می­رسد با دستیابی به سطوح این شاخص­ها بتوان به تشخیص وضعیت تولیدمثلی ماهیان، زمان دقیق تکثیر در مولدین کپور نقره­ای کمک نمود.

واژه­های کلیدی: هورمونهای استروئید جنسی، مراحل مختلف رسیدگی جنسی، آلکالین فسفاتاز، کلسیم، کپور نقره­ای

* نویسنده مسئول، تلفن: 02166880194 ، پست الکترونیکی: Yasemi_m@yahoo.com

مقدمه

 

ماهی فیتوفاگ با نام انگلیسی Silver carp (کپور نقره­ای) و نام علمی Hypophthalmichthys molitrix یکی از مهمترین گونه­های ماهیان گرمابی می­باشد که بواسطه استعداد رشد سریع، قابلیت سازگاری وسیع و گوشت لذیذ از گونه­های غالب در ترکیب ماهیان گرمابی پرورشی بشمار می­رود (10). مطالعه شاخص­های تولیدمثلی در ماهیان از مهمترین عوامل تشخیص فرآیند تولیدمثل در آن­ها بوده که دستیابی به سطوح این تغییرات در ماهیان وحشی و پرورشی حائز اهمیت است (14). با توجه به اهمیت تکثیر و پرورش ماهیانی از قبیل کپور نقره­ای جهت تأمین بخش مهمی از نیاز منابع پروتئینی، بررسی شاخص­های خون­شناسی بعنوان یکی از مهمترین جنبه­های عملیاتی این تحقیق محسوب می­گردد. شاخص­های خونی پارامترهای بسیار مهمی جهت ارزیابی خصوصیات فیزیولوژیکی ماهی هستند. تغییرات آنها بستگی به گونه ماهی، سن، دوره رسیدگی جنسی و بیماری­ها دارد (2).

بطورکلی عواملی دخیل و مؤثر بر رشد و رسیدگی دستگاه تولیدمثل ماهیان از جمله کپور­ماهیان را می­توان به دو دسته عمده شامل عوامل داخلی و خارجی تقسیم­بندی نمود. عوامل داخلی اغلب شامل عوامل ژنتیکی، فیزیولوژیک و کلیه فرآیندهای مربوط به غدد درون­ریز می­باشند. از فاکتورهای خارجی مؤثر بر عملکرد دستگاه تولیدمثل آبزیان، طیف وسیعی از عوامل اکولوژیک شامل نور، حرارت، شوری، pH، تغذیه و نیز برخی ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آب می­باشند (20).

بلوغ، فرآیندی است مشتمل بر کلیه تغییرات فیزیولوژیک، مورفولوژیک و رفتاری که بطور همزمان با تغییر ماهیت و فعالیت گنادها همراه است. گرچه این فرآیند در مهره­داران عالی بویژه پستانداران با تغییرات مورفولوژیک و علامت­های قابل رؤیت همراه است، لیکن در ماهی­ها بندرت بلوغ با تغییرات مورفولوژیک همراه بوده و عمده تغییرات در سطح فیزیولوژیک معطوف به تغییرات هورمون­ها و رشد گنادها است. در رابطه با این امر در جنس ماده طول تخمدان­ها بتدریج افزایش یافته و تغییرات دوره­ای در قطر تخمک­ها مشاهده می­گردد (17 و 26). ساختار گناد در ماهیان بطور عمده از الگوی نسبتاً مشابهی در گونه­های مختلف تبعیت می‌کند. معمولاً تخمدان در ماهیان از 4 تا 6 مرحله رسیدگی جنسی تشکیل شده است. در مرحله I دیواره شیارهای تخمدان در اثر تقسیم از یکدیگر جدا شده، انتهای شیار اندکی بالاتر از بخش جانبی تخمدان قرار می‌گیرد. از دیدگاه بافت­شناسی مرحله I رسیدگی جنسی تخمدان با ظهور یاخته­های اووگونی آغاز و به رشد پروتوپلاسمیک تخمک­هایی که در محل تشکیل یاخته­های اووگونی جای گرفته‌اند، می‌انجامد. از نشانه­های بارز مرحله II رسیدگی جنسی به پوشش ذخایر چربی در طرفین شکم در بخش‌های جانبی تخمدان و رشد سیتوپلاسم تخمک‌ها می‌توان اشاره نمود. در مرحله II رسیدگی جنسی رشد ترفوپلاسمیک تخمک‌ها با کاهش ذخایر چربی همراه است. حجم تخمک‌ها افزایش یافته و رنگدانه­ها در زیر پوسته یاخته به رنگ خاکستری تیره تشکیل می‌گردد. در این زمان تخمک‌ها محکم به لایه چربی تخمدان می‌چسبند. در مرحله IV رسیدگی جنسی از مقدار چربی تخمدان کاسته و بر میزان رشد تخمک‌ها افزوده می‌شود. در این مرحله، هسته از مرکز یاخته بسوی قطب حیوانی تغییر وضعیت می‌دهد. زرده­های دانه ریز قطب جانوری (AP) و زرده­های دانه درشت بهمراه اثرات چربی در قطب نباتی (VP) متمرکز می‌شوند (13).

تغییرات فصلی سطوح هورمونهای استروئید جنسی در ماهی کپور معمولی را مورد مطالعه قرارگرفت و اختلاف معنی­داری در سطوح هریک از هورمونها در فصول مختلف مشاهده گردید (28). تغییرات سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) طی دوره رشد جنسی فیل­ماهی پرورشی ماده مورد مطالعه قرارگرفته و بعنوان یک شاخص مطالعه رسیدگی گناد معرفی گردید (31). بلوغ جنسی و سطوح هورنهای استروئید گنادی در اردک­ماهی (Esox lucius Linaeus,1958) تالاب انزلی را مورد بررسی قرارگرفت و بیان گردید سطوح هورمونهای استروئید گنادی یکی از شاخص­های مهم بیولوژی تولید­مثل می­باشد (4). تغییرات بیوشیمیایی و استروئیدهای جنسی در قبل و بعد از تخمریزی در ماهی سوف (Sander locioperca) را مورد مطالعه قرارگرفت و تغییرات معنی­دار سطوح هورمونهای جنسی در قبل و بعد از تخمریزی را گزارش نمودند (5).

با دستیابی به دانش کافی و لازم در خصوص فیزیولوژی تولید­مثل از طریق تعیین شاخص­های مورد نظر (سطوح هورمون­های استروئید جنسی، یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز) امکان بهگزینی مولدین و افزایش کارایی تولید از طریق تشخیص زمان دقیق تکثیر در ماهی کپور نقره­ای فراهم می­گردد. با توجه به اهمیت موضوع، این مطالعه با هدف تعیین روند تغییرات سطوح هورمون­های استروئید جنسی (17 آلفا - هیدروکسی تستوسترون، 17 بتا - استرادیول و پروژسترون) و روند تغییرات سطوح یون کلسیم و آنزیم ALP همزمان با پیشرفت فرآیند بلوغ در دو جنس نر و ماده کپور نقره­ای پرورشی به انجام رسید.

مواد و روشها

عملیات اجرایی این تحقیق در مجتمع تکثیر و پرورش ماهیان گرمابی شماره 12 (رشت) و اندازه­گیری شاخص­های هورمونی و بیو­شیمیایی در آزمایشگاه ویرومد (رشت) طی 6 ماه به انجام رسید. در مجموع تعداد 24 قطعه مولد کپور نقره­ای پرورشی شامل 12 قطعه از هر جنس و 3 قطعه از هر مرحله رسیدگی جنسی (I، II، III و IV) که در استخرهای خاکی پرورش یافته بودند، انتخاب گردید. جهت صید ماهیان از روش پره­کشی استفاده شد. و ماهیان براساس جنسیت و سن جداسازی شدند. پس از بیومتری (طول و وزن کل) ماهیان با استفاده از متر نواری و ترازوی دیجیتال، جنسیت ماهیان از روی تجربه و مشخصات ظاهری (از قبیل برجستگی شکم و آنال قرمزتر در ماده و وجود خار در بالای سر نرها) مشخص شد. سپس خون­گیری از مولدین با استفاده از سرنگ­های cc 2، از طریق سیاهرگ دمی (Caudal vein) و از پشت باله مخرجی انجام شد. در هر مرحله مقدار cc2 خون از ماهیان دریافت و پس از سانتریفیوژ با دور 3000 بمدت 10 دقیقه نمونه­های پلاسما جدا گردید (11).

پس از جداسازی مقدار 1 سی­سی از پلاسما با استفاده از میکروسمپلر در درون ویال­های مخصوص ریخته و تا زمان انتقال به آزمایشگاه در فریزر 20– درجه سانتی­گراد نگهداری می­شود و جهت اندازه­گیری سطوح هورمون­های استروئید جنسی (سطوح هورمون­های 17 بتا- استرادیول (E2)، 17 آلفا - هیدروکسی پرو‍ژسترون (17α- OHP)، تستوسترون (T))، و کلسیم به آزمایشگاه مربوطه ارسال شد. غلظت هورمون­های تستوسترون، 17بتا - استرادیول و پروژسترون در پلاسما به روش ELISA با استفاده از کیت تجاری (Monobined kit)، آمریکا اندازه­گیری شد. برای انجام آزمایش­ها در ابتدا به تعداد نمونه­های لوله آزمایش حاوی آنتی­بادی انتخاب و در هر لوله 50 میکرولیتر از نمونه مورد نظر ریخته و لوله­ها بر حسب نمونه­های پلاسما، شماره­گذاری گردید. از محلول استاندارد و کنترل نیز 50 میکرولیتر در دو لوله بترتیب ریخته و حجم لوله­ها با محلول معرف به 500 میکرولیتر رسانده شد (13). پس از پوشانده شدن لوله­ها، آن­ها بمدت یک ساعت در دمای اتاق (C°25) همراه لرزاننده (rpm400 قرار گرفتند. سطح سرمی آنزیم‌ آلکالین فسفاتاز با استفاده از روش اسپکتروفتومتری اندازه­گیری گردید (30). تعیین مقادیر کلسیم به روش فتومتریک با استفاده از Complexone Cresolphthalein انجام شد. کلسیم تولید شده بصورت فتومتریک و با دستگاه اسپکتروفتومتر (مدل UV/VIS– 6505، شرکت Jenway، ساخت انگلیس) و بکارگیری کیت پارس آزمون (ساخت ایران) در طول موج 570 نانومتر و در دمای 37 درجه سانتی­گراد اندازه­گیری گردید (13). بمنظور بررسی توزیع نرمال داده­ها در گروه­ها و تکرارها جهت تشکیل تیمارها از آزمون Kolmogorov-smirnov استفاده شد. در صورت نرمال بودن داده­ها بمنظور مقایسه بین گروه­ها در تیمارها از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه (Oneway - anova) و پس از انجام آزمون Test of Homogeneity of Variances جهت مقایسه گروه­ها با یکدیگر از آزمون دانکن استفاده شد. کلیه آنالیزهای آماری با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش 21 و جهت رسم نمودارها از نرم افزار 2007Excel  استفاده شد. داده­­ها بصورت میانگین ± انحراف معیار ارائه گردید.

نتایج

تغییرات  سطوح  هورمونهای  استروئید  جنسی :  آنالیز

سطوح هورمون 17 آلفا - هیدروکسی تستوسترون در مراحل مختلف رسیدگی جنسی در جنس ماده همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی سطوح آن افزایش یافت و در مرحله IV رسیدگی جنسی به حداکثر رسید و اختلاف معنی­داری با سایر مراحل نشان داد (05/0< P) (نمودار1- الف). سطوح هورمون 17 آلفا - هیدروکسی تستوسترون در مراحل مختلف رسیدگی جنسی در جنس نر همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی بطور معنی­داری افزایش یافت و در مرحله IV رسیدگی جنسی به حداکثر رسید (05/0< P) (نمودار1- ب). تغییرات سطوح هورمون پروژسترون در مراحل مختلف رسیدگی جنسی در جنس ماده مولدین کپور نقره­ای نشان داد که سطوح آن در مراحل III و IV رسیدگی جنسی بطور معنی­داری بیشتر از مراحل I و II رسیدگی جنسی بود (05/0< P) (نمودار2- الف). تغییرات سطوح هورمون پروژسترون در مولدین نر کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید (05/0< P) (نمودار2- ب).

تغییرات سطوح هورمون 17 بتا- استرادیول در جنس ماده مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید (05/0< P) (نمودار3- الف).

 

       
 

ب

 
 

الف

 

 


نمودار 1- میانگین تستوسترون (نانوگرم در میلی­لیتر) مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی. الف) ماده و ب) نر

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 

 

 

الف

 

 

ب

 

 

 

نمودار 2 – میانگین تغییرات سطوح پروژسترون (نانوگرم در میلی­لیتر) مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی. الف) ماده و ب) نر

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

.

 

 

       
 

ب

 
   

الف

 
 

 


 

نمودار 3 – میانگین تغییرات سطوح 17بتا- استرادیول (نانوگرم در میلی­لیتر) مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی. الف) ماده و ب) نر

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

.

 

 

 

نتایج تغییرات سطوح هورمون 17 بتا- استرادیول در جنس نر مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی بطور معنی­داری در مراحل II و IV رسیدگی جنسی در مقایسه با مراحل I و II رسیدگی جنسی بیشتر بود (05/0< P) (نمودار3- ب). سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در جنس ماده مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت و به حداکثر خود در مرحله IV رسید (05/0< P) (نمودار4- الف). تغییرات سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز (در جنس نر مولدین کپور نقره­ای در مراحل I، II و III رسیدگی جنسی فاقد اختلاف معنی­دار (05/0 > P)؛ ولی در مرحله IV رسیدگی جنسی بطور معنی­داری افزایش یافت و به حداکثر رسید (05/0< P) (نمودار4- ب). تغییرات سطوح یون کلسیم در جنس ماده مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف و همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی سیر صعودی داشت و در برخی مراحل اختلاف معنی­داری نشان داد (05/0< P) (نمودار5- الف). براساس نتایج، حداکثر سطوح یون کلسیم در جنس نر مولدین کپور نقره­ای در مرحله III رسیدگی جنسی مشاهده گردید که در مقایسه با مرحله I اختلاف معنی­داری نشان داد (05/0< P) (نمودار5- ب).

مقایسه­ تغییرات سطوح هورمونهای استروئید جنسی: مقایسه سطوح هورمون تستوسترون بین مولدین نر و ماده فیتوفاگ در مراحل مختلف رسیدگی جنسی اختلاف معنی­داری نشان نداد (05/0 > P) (نمودار 6). در مقایسه، سطوح تغییرات هورمون پروژسترون بین مولدین کپور نقره­ای نر و ماده در مرحله III رسیدگی جنسی در ماده­ها بطور معنی­داری بیشتر از نرها بود (05/0 < P) (نمودار 7). مقایسه سطوح هورمون 17 بتا – استرادیول بین دو جنس نر و ماده مولدین کپور نقره­ای نشان داد که در همه مراحل سطوح آن در ماده­ها بیشتر از نرها بود. بطوریکه در مراحل II و IV اختلاف معنی­داری نشان داد (05/0 < P) (نمودار 8). مقایسه سطوح تغییرات یون کلسیم بین دو جنس نر و ماده مولدین کپور نقره­ای نشان داد که در ماده­ها در مرحلهIV  رسیدگی جنسی بطور معنی­داری بیشتر از نرها بود (05/0 < P) (نمودار 9). مقایسه سطوح تغییرات آنزیم آلکالین فسفاتاز (ALP) بین دو جنس نر و ماده مولدین کپور نقره­ای اختلاف معنی­داری در همه مراحل رسیدگی جنسی نشان داد. بطوریکه در مراحل III و IV در ماده­ها بیشتر از نرها بود (05/0 < P) (نمودار 10).

بحث

بهترین و آسانترین راه تشخیص مراحل رسیدگی جنسی در ماهیان بهر‏ه‏گیری از سطوح شاخص­های تولیدمثلی و نشانه‏های بافت‏شناسی گناد و برای پیش‏بینی مراحل رسیدگی جنسی، حضور انواع یاخته‏های گامتوژنیک که بطور غالب در گناد ماهیان یافت می‏گردد، می‏باشد (16).


ب

 

 

الف

 

 

           
 

نمودار 4- میانگین تغییرات سطوح آلکالین فسفاتاز (واحد بین­المللی) مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی. الف) ماده و ب) نر

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 
 
   

الف

 
   

ب

 
 

 

 

 

 


 

 
 

نمودار 5- میانگین تغییرات سطوح یون کلسیم (میلی­گرم در دسی­لیتر) مولدین کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی. الف) ماده و ب) نر

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 

 


نمودار 6 - مقایسه میانگین سطوح تستوسترون (نانوگرم در میلی­لیتر)  مولدین نر و ماده کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 
 

نمودار 7- میانگین پروژسترون (نانوگرم در میلی­لیتر) مولدین نر و ماده کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 


نمودار 8- میانگین 17 بتا - استرادیول (نانوگرم در میلی­لیتر) مولدین نر و ماده کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 

 

نمودار 9 - میانگین کلسیم (میلی­گرم در دسی لیتر) مولدین نر و ماده کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

نمودار 10- میانگین آلکالین فسفاتاز (واحد بین­المللی در لیتر) مولدین نر و ماده کپور نقره­ای در مراحل مختلف رسیدگی جنسی

*حروف نامتشابه بیانگر تفاوت معنی­دار می­باشد.

 

 

 

 

 

 


پس از تکمیل تقسیمات میتوزی سلول­های اووگونیا، اووسیت‏های مراحل اولیه رشد ظاهر شده و بوسیله چند سلول گرانولوزا احاطه می­گردد که بشدت بازوفیل هستند. مقدار زیادی بافت چربی تخمک‏ها و گناد­ها را در برگرفته و در آنها ذخیره می‏شوند، زیرا چربی‏ها مواد انرژی‏زایی هستند که برای آغاز رشد تخمک­ها لازمند. در تخمک­های مرحله سوم لایه سلولی گرانولوزا را می‏توان بطور کاملاً متمایز مشاهده نمود. در سلول‏های جنسی مرحله چهارم ماهیان ماده، روند رشد و حضور تخمک‏ها بعنوان شاخص تولیدمثلی قابل ارزیابی می­باشد. رشد مواد زرده‏ای و اندازه مناسب قطر تخمک نشانه کیفیت بالا و تجمع ذرات چربی نشانه کیفیت پائین تخمک­هاست (6). در تخمک مرحله چهارم رسیدگی جنسی می‏توان لایه ژله‏ای، منطقه شعاعی خارجی و داخلی، لایه چربی، رنگدانه‏ها، سیتوپلاسم، هسته، هستک­ها و میکروپیل را بطور وضوح مشاهده نمود (14).

در تحقیق حاضر، نتایج تغییرات سطوح هورمون 17 آلفا – هیدروکسی تستوسترون در مراحل مختلف رسیدگی جنسی در جنس ماده و نر همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش معنی­داری را نشان داد (05/0 < P). سطوح هورمون پروژسترون در جنس ماده فیتوفاگ در مراحل III و IV بطور معنی­داری بیشتر از مراحل I و II رسیدگی جنسی بود (05/0 < P). سطوح هورمون پروژسترون در جنس نر ماهی فیتوفاگ بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت. سطوح هورمون 17 بتا- استرادیول در جنس ماده بطور معنی­داری همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافت (05/0 < P).

یک گروه از هورمونها که توسط تعداد وسیعی از مواد تأثیر می­پذیرند، هورمونهای استروئید جنسی بویژه استروژنها هستند. استروژنها دامنه وسیعی از اثرات را بر تکامل، رشد، تمایز و عملکرد بسیاری از اندامها دارند (19). با توجه به همبستگی نسبتاً خوبی که بین غلظت هورمون تستوسترون و غلظت استرادیول سرم خون در مرحله سوم (زرده­سازی) رسیدگی جنسی بعنوان ماده پیش مصرف­کننده ساخت استرادیول در فولیکول­های تخمدانی وجود دارد (25)، و نیز با توجه به این که هورمون تستوسترون اصلی­ترین و کلیدی­ترین هورمون تولیدی گناد ماهیان است (16)، می‍توان نتایج مطالعه حاضر در این خصوص را درست و منطقی پنداشت.

هورمون تستوسترون در ماهیان استخوانی ممکن است در مقادیر بالا نقش ویتلوژنی و یا نقش حفاظت از اووسیت­ها و تکمیل فرآیند ویتلوژنز در تخمک را بر عهده داشته باشد (23). تستوسترون در چرخه تولید هورمون­های جنسی کپور نقره­ای ماده نقش دارد و مانند یک لایه آروماتاز در ساخت استرادیول شرکت می­کند. در واقع تستوسترون و 11 کتو- تستوسترون دخیل در کنترل تولیدمثل هستند (14). در چرخه تولیدمثلی و استروئید­های جنسی ماهی سوف ماده اروپایی بیان گردید که سطح هورمون تستوسترون و 17 بتا- استرادیول در دوره استراحت جنسی (مرحله II رسیدگی جنسی) پایین بود (19). اما سطح هورمون­های استرادیول و تستوسترون بطور معنی­داری پس از شروع اووژنز و در مرحله سوم رسیدگی جنسی (4 – 3 نانوگرم در میلی­متر) مطابق با مطالعه ما افزایش یافت. سطح هورمون تستوسترون در بسیاری از گونه­های ماهیان استخوانی، بیانگر حداکثر غلظت سطح این هورمون قبل از تخم­ریزی و هنگام رسیدگی نهایی تخمک­ها در مولدین ماده می­باشد. اما بلافاصله پس از تخم­ریزی سطح هورمون تستوسترون به حداقل میزان خود می­رسد (3). 17 بتا - استرادیول بعنوان هورمون ماده­ساز بوده که بعنوان یکی از مؤثرترین هورمونهای استروژنی شناخته می­شود (1). استروئیدهای سلولهای تکای تخمدان (مانند تستوسترون) قادرند به درون سلولهای گرانولوزا (Granulosa) نفوذ کرده، موجب بیان ژن آنزیم آروماتاز (P45Oaro) شده و سرانجام تستوسترون به 17 بتا - استرادیول تبدیل می­گردد، سپس استروئید مورد نیاز برای رشد اووسیت فراهم می‍شود (8).

تغییرات معنی­دار سطوح هورمونهای جنسی در قبل و بعد از تخمریزی در ماهی سوف (Sander locioperca) گزارش گردید و بیان شد این تفاوتها می­تواند به دلیل تفاوتهای فیزیولوژیک و نوع عمل هورمونها در مراحل نهایی تکثیر باشد (5). تغییرات فصلی سطوح هورمونهای استروئید جنسی در ماهی کپور معمولی اختلاف معنی­داری در سطوح هریک از هورمونها در فصول مختلف نشان داد. بطوریکه همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی سطوح آنها نیز افزایش یافت (28). بلوغ جنسی و سطوح هورمونهای استروئید گنادی در اردک ماهی (Esox Lucius Linaeus,1958) تالاب انزلی مورد بررسی قرارگرفت و بیان گردید سطوح هورمونهای استروئید گنادی یکی از شاخص­های مهم بیولوژی تولیدمثل می­باشد. همچنین سطوح 17 بتا - استرادیول در فصل پاییز، تستوسترون در فصل زمستان و 17 آلفا - هیدروکسی پروژسترون در پاییز و زمستان افزایش یافت (4). کاهش میزان تستوسترون و افزایش هورمون استرادیول طی دوره پرورش را نتیجه افزایش فعالیت آروماتاز تخمدان بر اثر تغییرات دمایی محیط دانسته، تبدیل تستوسترون به استرادیول را وابسته به تغییرات دمایی اعلام کردند (31). در واقع تغییرات فصلی در هورمونهای استروئیدی مرتبط با چرخه­های تولیدمثلی سرانجام در رفتار تولیدمثلی مؤثر بوده، و برای موفقیت در امر تولیدمثل در همه مهره­داران لازم و ضروری می­باشند (20، 21 و 27).

میزان یون کلسیم در ماهیان آب شیرین بین 12- 8 میلی­گرم در دسی­لیتر می­باشد و عوامل استرس­زا و تغییرات دمایی شبانه­روزی اثر ناچیزی روی کلسیم خون دارند. در ماهیان استخوانی ثابت شده است که پس از رسیدگی نهایی تخمک­ها، برای فعال­سازی و شروع عمل لقاح در غلظت یون Ca2+ درون سلولی (درون تخمک) افزایش ایجاد می­شود. این افزایش یون کلسیم علاوه بر فعال­سازی تخمک، نقش مهمی در رشد و نمو جنینی بر عهده دارد. بطور مؤثر مطالعات روی فعال­سازی تخمک در ماهیان استخوانی که در اثر افزایش در یون کلسیم درون سلولی پدید می­آ‎ید، محدود به گونه­های  medaka (Oryzia) و Zebra fish (Brachudanio rerio) می­باشد (18). از این نتایج می­توان دریافت که یونهای کلسیم و منیزیم و تغییرات آنها وابسته به جنسیت و نوع گونه، در ماهیان مختلف متفاوت است. در تحقیق حاضر، نتایج تغییرات سطوح یون کلسیم در جنس ماده مولد فیتوفاگ در مراحل مختلف و همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش معنی­داری نشان داد (05/0< P).

مطالعات نشان داد که سطوح کلسیم با چرخه تولیدمثلی و رسیدگی گناد ارتباط دارد. یعنی برای تشکیل دانه­ها و مولکول­های زرده، وجود یون کلسیم امری ضروری است (7 و 29). نتایج تحقیقات حاضر نیز ارتباط بین یون کلسیم و چرخه تولید­مثلی را نشان داد. هورمون­های استروئید جنسی در جذب و بازسازی یون کلسیم در زمان رشد و نمو تولیدمثلی و بلوغ نقش دارند. در ماده­ها گنادوتروپین از غده هیپوفیز آزاد می­شود و تولید تستوسترون در سلولهای تکای تخمدان را تحریک می­کند. تستوسترون سپس به سلول­های گرانولوزا تخمدان منتقل و به استرادیول آروماتیزه می­شود و متعاقباً به خون می­ریزد. استرادیول بطور مستقیماً بر سلول­های کبدی تاثیر می­گذارد و سبب سنتز و رهاسازی ویتلوژنین می­شود (12 و 24). در همه مهره­داران، بویژه ماده­ها، نیاز به کلسیم (Ca2+) طی چرخه تولید­مثلی افزایش می­یابد. در ماهیان، ویتلوژنین (VTG)، بعنوان یک پروتئین پیش­ساز زرده، در کبد بدنبال تحریک با 17 بتا- استرادیول (E2) ساخته می­شود. ویتلوژنین یک لیپوگلیکوفسفو پروتئین است که جهت ساختنش نیاز به یون کلسیم دارد و به دلیل فسفات قطبی (PO43-) به مقدار زیادی از یون کلسیم و سایر کاتیونهای دو قطبی از قبیل منیزیم (Mg2+) در پلاسما متصل می­شود. پس از انتقال از طریق سیستم عروقی، مولکولهای ویتلوژنین درون اووسیت­های در حال رشد ذخیره می­شوند و بطور مؤثری کلسیم را از ذخیره اصلی حذف می­کنند (31). بنابراین، ذخیره یون کلسیم در زمان توسعه و تکامل جنسی تخلیه و کاهش می­یابد. مطالعات نشان داد که سطوح کلسیم با چرخه تولیدمثلی و رسیدگی گناد ارتباط دارد. یعنی برای تشکیل دانه­ها و مولکول­های زرده، وجود یون کلسیم امری ضروری است (29). نتایج تحقیقات حاضر نیز ارتباط بین یون کلسیم و چرخه تولیدمثلی را نشان داد.

با مقایسه سطوح هورمون­های استرادیول، تستوسترون، 17 آلفا- هیدروکسی پروژسترون و یون کلسیم پلاسمای خون مولدین ماده با مقاطع بافت تخمدانی مولدین ماده ماهی سفید صید شده از دریا و رودخانه می­توان دریافت که بین نوسانات هورمون­های یاد شده و یون کلسیم پلاسمای خون و میزان رسیدگی جنسی تخمدان­ها در مولدین ماده ارتباط وجود دارد (9).

سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در دو جنس نر و ماده ماهی کپور نقره­ای همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی بطور معنی­داری افزایش یافت (05/0>P ) و به حداکثر میزان خود در مرحله IV رسیدگی جنسی رسید. در مقایسه بین جنس ماده و نر، سطوح آنزیم آلکالین فسفاتاز در جنس ماده بطور معنی­داری در همه مراحل رسیدگی بیشتر از نر بود که می­تواند بدلیل نیاز بیشتر به این آنزیم جهت مصرف در زرده­سازی در جنس ماده باشد. این در حالی است که در فیل­ماهی پرورشی ماده همزمان با رشد اووسیت­ها آلکالین فسفاتاز جهت زرده­سازی مصرف شده و در نتیجه سطوح آلکالین فسفاتاز کاهش یافت. فسفر یکی از مواد اصلی سازنده زرده تخمک را تشکیل می­دهد (31). آلکالین فسفاتاز (ALP) یک آنزیم هیدرولاز مسئوول حذف گروه­های فسفات از بسیاری از انواع مولکول­ها از قبیل نوکلئوتید­ها و پروتئین­ها می­باشد. تحقیقات نشان داده است که بروز آنزیم­ها از جمله آلکالین فسفاتاز تحت کنترل هورمونهای تخمدانی است و تغییرات فعالیت در واکنش نسبت به هورمونهای تخمدانی استروژن و پروژسترون است (10،15). بنابراین، با تغییر سطح هورمونهای گنادوتروپینی و تخمدانی پس از تحریک تخمک­سازی احتمالا ًمیزان فعالیت آنزیم­ها تغییر می­کند. محل اصلی فعالیت  ALPدر تخمدان عمدتاً سلولهای تکای فولیکولها هستند. احتمالاً آلکالین فسفاتاز با جدا کردن و انتقال گروه­های فسفات، می­تواند در فرایند استروئید­سازی سلولهای تکا کمک کند. از مهمترین هورمونهای استروئیدی مترشحه از سلولهای تکا هورمون پروژسترون است .

باتوجه به نتایج حاصل، سطوح هورمونهای استروئید جنسی در هر دو جنس نر و ماده همزمان با پیشرفت رسیدگی جنسی افزایش یافته و ارتباط مستقیم معنی­داری با شاخص­های یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز مشاهده گردید و حداکثر سطوح هورمونها و سایر شاخص­های تولیدمثلی مذکور در مرحله IV رسیدگی جنسی بود. بنابراین، می­توان براساس شاخص هورمون­های جنسی (هورمون­های تستوسترون و 17 بتا - استرادیول) و بیوشیمیایی (کلسیم) و آنزیم آلکالین فسفاتاز سرم خون مولدین کپور نقره­ای پرورشی جنسیت و مراحل مختلف رسیدگی جنسی را در هر دو جنس این گونه تعیین نمود. بنظر می­رسد با دستیابی به دانش کافی و لازم در خصوص فیزیولوژی تولید­مثل از طریق تعیین شاخص­های مورد نظر (سطوح هورمون­های استروئید جنسی، یون کلسیم و آنزیم آلکالین فسفاتاز) امکان بهگزینی مولدین و افزایش راندمان تولید و تکثیر در مولدین کپور نقره­ای فراهم گردیده و با بکارگیری نتایج تحقیق بتوان به تشخیص کیفیت مولدین، زمان دقیق تکثیر مولدین کپور نقره­ای و افزایش راندمان تکثیر کمک نمود.

1. اخوان، س.، فلاحتکار، ب.، طلوعی، م.ح. و مجازی امیری، ب. 1393. اثر ایمپلنت هورمون 17 بتا - استرادیول بر روند توسعه گنادی فیل­ماهیان پرورشی در مرحله پیش­زرده سازی، مجله پژوهش­های جانوری (زیست­شناسی ایران)، جلد 27، شماره 2، صفحات 250 - 239.
2. بهمنی، م.، 1378. بررسی اکوفیزیولوژیک استرس از طریق اثر بر محورهای HPI و HPG، سیستم ایمنی و فرایند تولیدمثل در تاسماهی ایرانی (Acipenser persicus). رساله دکترای تخصصیPh.D) .)، صفحه274.
3. بهمنی، م.، کاظمی. ر.، یوسفی جوردهی، ا.، یزدانی ساداتی، م.ع.، پوردهقانی، م.، حلاجیان، ع.، دژندیان، س. و محسنی، م. 1389. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی"بررسی امکان تکثیر مصنوعی شیپ و تاسماهی ایرانی پرورشی". موسسه تحقیقات شیلات ایران.
4. خدادوست، ع.، ایمانپور، م.، خارا، ح.، و تقی زاده، و.، 1394. بلوغ جنسی و سطوح هورمونهای استروئید گنادی در اردک ماهی (Esox lucius Linaeus,1958) تالاب انزلی، نشریه توسعه آبزی­پروری، سال نهم، شماره اول، صفحات 41 - 33.
5. فلاحتکار، ب.، و پورحسین سارمه، س.، 1392. تغییرات بیوشیمیایی، استروئیدهای جنسی و پارامترهای هماتولوژیک در قبل پس از تخمریزی ماهی سوف سفید (Sander locoiperca)، مجله زیست­شناسی ایران، جلد 26، شماره 3، صفحات 11 - 1.
6. کاظمی، ر.، حلاجیان، ع.، بهمنی، م.، پرندآور، ح.، دژندیان، س.، پوردهقانی، م.، دژندیان، س.، و یوسفی، ا.، 1383. گزارش تعیین جنسیت فیل­ماهیان پرورشی کارگاه­های تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری از طریق بیوپسی. انستیتو تحقیقات بین­المللی ماهیان خاویاری، تغییرات هورمونهای جنسی طی مراحل رشد تخمدان ماهی (Epinephelus coioides) در خلیج­فارس. پژوهش و سازندگی در امور دام و آبزیان، صفحات 80 - 72.
7. کاظمی، ر.، پوردهقانی، م.، دژندیان، س.، حلاجیان، ع.، یوسفی جوردهی، ا.، یارمحمدی، م.، یزدانی، م.ع.، محسنی، م.، محمدی پرشکوه، ح.، و یگانه، ه.، 1391. مطالعه امکان تکثیر در فیل­ماهی با استفاده از هورمون سنتتیک GnRH جهت تولید بچه­ماهی. مؤسسه تحقیقات شیلات ایران. صفحه 80.
8. نجفی­پور، ش.، 1384. تعیین سطوح هورمونهای استروئیدی جنسی و ارتباط آنها با رسیدگی جنسی و برخی شاخص­های تولیدمثلی در مولدین ماده ماهی سفید غرب گیلان، پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، صفحه 177.
9. نظری، ر.، 1375. بررسی کاربرد هورمونهای غده هیپوفیز ماهی اسبله در تکثیر کپور ماهیان. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشکده دامپزشکی، دانشگاه تهران، صفحه 78.
10. یوسفی جوردهی، ا.، سوداگر، م.، بهمنی، م.، دهقانی، ا.، حسینی، ع.، و یزدانی، م. 1392. مطالعه اثر فیتواستروژنها بر روند رشد رسیدگی جنسی فیل­ماهی ماده پرورشی، مقایسه اثرات فیتواستروژنهای جنیستین و اکوال بر سطوح هورمونهای استروئید جنسی در فیل­ماهی ماده (Huso huso) پرورشی، فصلنامه علمی- پژوهشی محیط زیست جانوری، سال پنجم، شماره 5، صفحات 57 – 51.
 
11. Bahmani, M., Kazemi, R., Yousefi Jourdehi, A., Yazdani Sadati, M., Pouedehghani, M., Hallajian, A., Dejhandian, S., and Mohseni, M., 2005. Final report of sexing of on evaluation of artificial propagation possibility in farmed Acipenser nudiventris and Acipenser persicus, Iranian Fisheries Research organization, 80P.
12. Bahmani, M., Yousefi Jourdehi, A., Kazemi, R., Pourdehghani, M., Hallajian, A., Dejhandian, S., and Jalilpoor, J., 2009. Seasonal fluctuations of testosterone (T), 17α-hydroxy progesterone (17α-OHP), 17β-estradiol (E2) during sexual maturation in Acipenser stellatus, Iran. J. Fish. 4, PP: 7-16.
13. Barannikova, I.A., Bayounova, L.V., and Semenkova, T.B., 2004. Serum levels of testosterone, 11  ketotestosterone and estradiol and estradiol-17 in three species of sturgeon during gonadal Development and final maturation induced by hormonal treatment, Journal of fish biology. Vol: 64, issues. 5, 1330 p.
14. Bucci, M., and Murphy, C., 2001. Hormonal control of enzyme activity during the plasma membrane transformation of uterine epithelial cells, Cell BiolInt. 25, PP: 859-871.
15. Bukovskaya, O.S., Lambert, J.G.D., and Kime, D.E., 1997. In vitro steroidogenesis by gonads of the Russian sturgeon, Acipenser gueldenstaedti Brandt, Fish Physiology and Biochemistry, 16, PP: 345-353.
16. Crime, L.W., and Glebe, B. D., 1990. Reproduction (In: Methods for Fish Biology edit, Schreck & Moyle) American Fisheries Society Publication. PP: 529-553.
17. Coward, K., Bromage, N.R., Hibbitt, O., and Parrington, J., 2002. Gametogenesis, fertilization and egg activation in teleost fish, Rev. Fish Biol Fish. 12, PP: 33–58.
18. Fontain, P., Sulistyo, I., Richard, Jgardeur, J.N., Capdeville, B., and Kestemont, P., 1998. Reproductive cycle and plasma levels of sex steroids in female Eurasian perch, Perca fluviatilis. Aquat Living Resource.11, (2) PP:101–110.
19. Hoar, W.S., Randal, D.J., and Donaldson, E.M., 1993. Development of egg and Larvae Fish physiology, Vol.IX Part B Academic Press London. 477 p.
20. Johnson, A.K., Thomas, P., and Wiilson, R.R., 1998. Seasonal cycles of gonadal develoment and plasma sex steroid levels in Epinephelus morio, a Protogynous grouper in the eastern Gulf of Mexico, Journal of Fish Biology. 52, PP: 502–518.
21. Joseph, A., Sisneros, P., Fornaldo, M., Rosemary, K., and Andrew, H.B., 2004. Seasonal variation of steroid hormone levels in an intertidal – nesting fish, the vocal Plianfin midshipman. General and Comparative Endocrinology. 136, PP: 101 – 116.
22. Kime, D.E., 1993. Classical and non-classical reproductive steroids in fish, Review Biology and Fisheries. 3, PP: 160-180
23. Nagahama, Y., and Yamashita, M., 2008. Regulation of oocyte maturation in fish, Develop, Growth Differ. 50, PP: 195–219.
24. Nazari, R.M., and Ghomi, M.R., 2010. Relationship between steroid hormones and maternal characteristics and larvae in Persian sturgeon (Acipenser persicus), Italian Journal of Zoology. 77(4), PP: 492–494.
25. Rankin, Y.C., Pitcher, R., and Duggan, T., 1983. Control processes in fish physiology, croom Helm, London. Physiol, B. 67, PP: 720-724.
26. Sisneros, J.A., Forlano, P.M., Deitcher, D.L., and Bass, A.H., 2004. Steroid-dependent auditory plasticity leads to adaptive coupling of sender and receiver Science. 305. PP: 404-407.
27. Taghizadeh, V., Imanpoor, M.R., and Mehdinejad, N., 2013. Study the seasonal steroid hormones of common Carp in Caspian Sea, Iran. Springer Plus. 2, 193 p. 
28. Tsai, C.h.Li, and Wang, Li-H., 2000. Sex Differences in the Responses of Serum Calcium Concentrations to Temperature and Estrogen in Tilapia, Oreochromis mossambicus, Zoological Studies. 39(1), PP: 55-60.
29. Yamada, H., Satoh, R., Ogoh, M., Takaji, K., Fujimoto, Y., Hakuba, T., Chiba, H., Kambegawa, A., and Iwata, M., 2002. Circadian changes in serum concentrations of steroids in Japanese char (Salvelinus leucomaenis) at the stage of final maturation. Zoolog Sci. 19, PP: 891-898.
30. Yousefi Jourdehi, A., Sudagar, M., Bahmani, M., Hosseini, S.M., Dehghani, A.A., and Yazdani, M., 2014. Comparative study of dietary soy phytoestrogens genistein and equol effects on growth parameters and ovarian development in farmed female beluga sturgeon, Huso huso. Fish Physiol Biochem. 40, PP: 117–128.
31. Zhang, Y., Doroshov, S., Famula, T., Conte, F., Kueltz, D., Linartes-Casenave, J., Van Eenennaam, J., Struffenegger, P., Beer, K., and Murata, K., 2011. Egg quality and plasma testosterone and estradiol-17β in white sturgeon (Acipenser transmontanus) farmed for caviar. J. Appl. Ichthyol. 27, PP: 558-564.
دوره 29، شماره 4
اسفند 1395
صفحه 503-514
  • تاریخ دریافت: 30 آبان 1394
  • تاریخ بازنگری: 10 بهمن 1394
  • تاریخ پذیرش: 23 فروردین 1395