مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

توزیع گونه خفاش لب کوتاه Schreber, 1774) Pipistrellus pipistrellus) تحت تاثیر تغیرات اقلیمی: شناسایی پناهگاه های اقلیمی و سنجش کارایی مناطق حفاظت شده

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تهران

چکیده

حفاظت تنوع زیستی تحت تاثیر تغیرات اقلیمی یک چالش عمده برای زیست شناسان حفاظت محسوب می‌شود. مطالعات صورت گرفته در جهان نشان می‌دهند تغیرات اقلیمی بر جغرافیای زیستی خفاش‌ها، دسترسی آن‌ها به منابع غذایی و نرخ مصرف انرژی آن‌ها اثرات منفی خواهد داشت اما نحوه اثرپذیری خفاش‌های ایران از تغیرات اقلیمی ناشناخته مانده است. خفاش لب کوتاه یکی از خفاش-های حشره‌خوار است که در گستره وسیعی از ایران زیست می‌کند. با وجود توزیع گسترده در ایران بوم‌شناسی گونه ناشناخته است. در مطالعه حاضر با به‌کارگیری چهار روش مدل‌سازی مطلوبیت زیستگاه و سپس با استفاده از رویکرد ترکیبی، اثرات تغیرات اقلیمی بر گونه خفاش لب‌کوتاه بررسی شد، پناهگاه‌های اقلیمی گونه تحت تاثیر اقلیم در حال تغیر شناسایی و کارایی مناطق حفاظت شده در توزیع گونه بررسی شد. نتایج حاصل نشان داد در حال حاضر 312562 کیلومتر مربع از مساحت ایران برای گونه مطلوب بوده که در سال 2070، در حدود 142389کیلومتر مربع از مناطق مطلوب از دست خواهند رفت. اما 64711 کیلومتر مربع زیستگاه مطلوب جدید برای گونه ایجاد خواهد شد. تنها6/7درصد از زیستگاه‌های مطلوب گونه تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده قرار دارد. در آینده وسعت زیستگاه‌های مطلوب در مناطق حفاظت شده کاهش اندکی خواهد داشت به شکلی که در سال 2070 تحت سناریوی RCP2.6،2/7درصد و RCP8.5، 5/6 درصد از زیستگاه‌های مطلوب تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده خواهند بود. مناطق مطلوبی که به عنوان مناطق پایدار از نظر شرایط اقلیمی تشخیص داده شدند، نقش مهمی در بقای گونه خواهند داشت و اولویت بالایی برای حفاظت دارند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Distribution of Pipistrellus pipistrellus (Schreber, 1774) under the climate change: Identifying climate refugia and assessing protected areas effectiveness

نویسندگان [English]

  • Anooshe Kafash
  • Sohrab Ashrafi
  • Masoud Yousefi

University of Tehran

چکیده [English]

Conservation of biodiversity under changing environment is a real challenge for conservation biologists. Previous studies have shown that climate change will have negative impacts on bat species. However very little is known about the potential impacts of climate change on bats of Iran. Pipistrellus pipistrellus is a small insectivore bat which live in vast area in Iran. Despite being widespread, the species ecology remains unknown. In the present study we predicted the impacts of climate change on the species distribution, identified future climate refugia for the species and assessed protected areas effectiveness in covering the species suitable habitats. We applied an ensemble approach using four distribution modeling methods (Generalized Linear Models, Generalized Additive Models, Maximum Entropy Modelling and Random Forest). then projected the ensemble model in to the future. We found that the species will lose 118551 km2 of its suitable habitats while gaining 59303 km2 new climatically suitable habitats. Results showed that 7.1 percent of the species suitable habitats covered by protected areas under current climatic condition but in the future suitable habitats will decrease to 6.7 and 6.2 percent under RCP2.6 and RCP8.5 respectively. Climatically stable habitats identified in this study can play important role in species survival under climate change thus they have high priority for conservation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Pipistrellus pipistrellus
  • Habitat suitability
  • Climate change
  • Protected areas

توزیع گونه خفاش لب­کوتاه (Schreber, 1774) Pipistrellus pipistrellus تحت تأثیر تغییرات اقلیمی: شناسایی پناهگاه­های اقلیمی و سنجش کارایی مناطق حفاظت شده

انوشه کفاش1، سهراب اشرفی1،2* و مسعود یوسفی2،1

1 ایران، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط‌زیست

2 ایران، تهران، دانشگاه تهران، دانشکده منابع طبیعی، گروه محیط‌زیست، گروه پژوهشی بوم‌شناسی و حفاظت

تاریخ دریافت: 13/3/1399            تاریخ پذیرش: 18/4/1399

چکیده

حفاظت تنوع زیستی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی یک چالش عمده برای زیست­شناسان حفاظت محسوب می­شود. مطالعات صورت گرفته در جهان نشان می­دهند تغییرات اقلیمی بر جغرافیای زیستی خفاش­ها، دسترسی آن­ها به منابع غذایی و نرخ مصرف انرژی آن­ها اثرات منفی خواهد داشت اما نحوه اثرپذیری خفاش­های ایران از تغییرات اقلیمی ناشناخته مانده است. خفاش لب­کوتاه یکی از خفاش­های حشره­خوار است که در گستره وسیعی از ایران زیست می­کند. باوجود داشتن توزیع گسترده در ایران بوم­شناسی گونه ناشناخته مانده است. در مطالعه حاضر با به­کارگیری چهار روش مدل­سازی مطلوبیت زیستگاه و با استفاده از رویکرد ترکیبی، اثرات تغییرات اقلیمی بر گونه خفاش لب­کوتاه بررسی شد، پناهگاه­های اقلیمی گونه تحت تأثیر اقلیم در حال تغییر شناسایی و کارایی مناطق حفاظت شده در حفاظت از گونه بررسی شد. نتایج حاصل نشان داد در حال حاضر 312562 کیلومترمربع از مساحت ایران برای گونه مطلوب بوده که در سال 2070، در حدود 142389کیلومترمربع از مناطق مطلوب از دست خواهند رفت. اما 64711 کیلومترمربع زیستگاه مطلوب جدید برای گونه ایجاد خواهد شد. تنها 6/7 درصد از زیستگاه­های مطلوب گونه تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده قراردارد. در آینده وسعت زیستگاه­های مطلوب در مناطق حفاظت شده کاهش اندکی خواهد داشت به شکلی که در سال 2070 تحت سناریوی RCP2.6،2/7 درصد و RCP8.5، 5/6 درصد از زیستگاه­های مطلوب تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده خواهند بود. مناطق مطلوبی که به‌عنوان مناطق پایدار ازنظر شرایط اقلیمی تشخیص داده شدند، نقش مهمی در بقای گونه در برابر تغییرات اقلیمی خواهند داشت و اولویت بالایی برای حفاظت دارند.

واژه­های کلیدی:Pipistrellus pipistrellus ، مطلوبیت زیستگاه، تغییرات اقلیمی، مناطق حفاظت شده

* نویسنده مسئول، تلفن: 02632229638، پست الکترونیکی:sohrab.ashrafi@ut.ac.ir

مقدمه

 

در حال حاضر پیش­بینی نحوه پاسخ گونه­های حیات‌وحش به تغییرات اقلیمی به یکی از فعال­ترین زمینه­ها برای پژوهش تبدیل‌شده است (9، 25، 51 و 69). مطالعه اثرات تغییر اقلیم بر تنوع زیستی و بوم­سازگان­ها جهت تعیین آسیب­پذیرترین گونه­ها و مناطق بوده و سبب اولویت­بندی تلاش­های حفاظتی می­شود (66). مدل­های توزیع گونه­ها به‌عنوان یکی از مهم­ترین ابزارهای پژوهشگران جهت پیش­بینی اثرات تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی هستند (22و 25). با استفاده از این مدل­ها می­توان جهت و میزان جابجایی گستره اقلیمی مطلوب گونه­ها را مطالعه کرد، اثرات تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی را تعیین نمود و کارایی مناطق حفاظت شده در حفاظت از تنوع زیستی را تحت اقلیم کنونی و تحت تأثیر تغییرات اقلیمی آینده، سنجش نمود (25).

شبکه مناطق حفاظت شده در حفاظت از تنوع زیستی و خدمات اکوسیستمی نقش اساسی دارند (10). اما این مناطق تحت تأثیر تهدیدات فزاینده انسانی و اثرات منفی تغییرات اقلیمی قرار دارند (25). از آنجایی که مناطق حفاظت شده جهت حفاظت از گونه­ها و بوم­سازگان­ها تحت اقلیم کنونی طراحی و ایجاد شده­اند، بنابراین پیش­بینی می­شود در آینده بخاطر تغییر توزیع گونه­ها تحت تأثیر تغییرات اقلیمی کارایی خود را از دست بدهند (10و 72). مناطق حفاظت شده در به حداقل رساندن اثرات تغییرات اقلیمی از طریق حفاظت از جنگل و جلوگیری از تخریب آنها، بسیار مفید هستند. نظر به اهمیت مناطق حفاظت شده باید کارایی آنها در حفاظت تنوع زیستی مورد مطالعه قرار گیرد و آسیب­پذیری این مناطق نسبت به تغییرات اقلیمی شناسایی شده و برای مدیریت آنها در محیط‌زیست در حال تغییر برنامه‌ریزی نمود (10، 25و 72).

خفاش­ها 23 درصد از تنوع پستانداران را شامل می­شوند و بعد از جوندگان بزرگ­ترین راسته پستانداران به شمار می­روند (71). خفاش­ها خدمات اکوسیستمی ضروری ازجمله گرده‌افشانی، پراکنده کردن بذرها (30و 58) و کنترل آفات (55و 59) را ارائه می­دهند. باوجود اهمیت بالای خفاش‌ها بسیاری از جنبه­های زیستی آنها ناشناخته مانده است (6و 7). مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد تغییرات اقلیمی سبب تغییر گستره جغرافیایی (65) و چرخه­های خواب زمستانی (52و 65) خفاش­ها شده است. همچنین تغییر در دمای زیستگاه خفاش­ها می­تواند سبب تغییر در توانایی پژواک سازی آن­ها شود (40). بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر توزیع 116 گونه خفاش در برزیل نشان داد در صورت عدم جابجایی خفاش­ها به زیستگاه­های جدید 36 گونه بیش از 80 درصد و پنج گونه 98 درصد زیستگاه­های مطلوب خود را به خاطر تغییرات اقلیمی از دست خواهند داد (3). نتایج ارزیابی اثرات تغییرات اقلیمی بر 28 گونه از خفاش­های اروپا نشان می­دهد گونه­های ساکن مناطق سرد یعنی عرض­های جغرافیایی بالا نسبت به تغییرات اقلیمی حساس­تر بوده در حالی که گونه­های ساکن مناطق مدیترانه­ای و معتدل نسبت به تغییرات اقلیم مقاوم­تر هستند (60). در ایران اما باوجود مطالعات ارزشمندی که در زمینه ژنتیک، تبارشناسی، بوم‌شناسی، توزیع (1، 2، 18، 49، 50، 62و 64)، خفاش­ها صورت گرفته، اما اثرات تغییرات اقلیمی بر آنها کمتر مورد بررسی قرارگرفته است (44). در مطالعه حاضر اثرات تغییرات اقلیمی بر گونه خفاش لب­کوتاه در ایران با استفاده از مدل­های توزیع گونه­ها تعیین شد. سپس با استفاده از مدل توزیع گونه در آینده، پناهگاه­های اقلیمی آن شناسایی و کارایی مناطق حفاظت شده در پوشش زیستگاه­های مطلوب گونه بررسی شد.

مواد و روشها

گونه مورد مطالعه: خفاش لب­کوتاه ازجمله گونه­های حشره­خوار از خانواده خفاش‌های شامگاهی (Vespertilionidae) است. خفاش لب­کوتاه گونه­ای فراوان با پراکندگی وسیع بوده و به همین دلیل براساس اتحادیه جهانی حفاظت این گونه در وضعیت حداقل نگرانی قراردارد (34). این خفاش در زیستگاه­های گوناگونی همچون درختزارهای باز و حاشیه درختزارها، تالابها، بوته­زارهای مدیترانه­ای، مناطق نیمه بیابانی، مزارع کشاورزی، باغهای روستایی مشاهده می‌شود (34). گستره پراکندگی جهانی آن شامل اروپا، شمال غرب آفریقا و آسیا بوده و در ایران تاکنون از استان­های خراسان رضوی، خراسان شمالی، گلستان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی، زنجان، کرمانشاه، لرستان، ایلام، کهکیلویه و بویراحمد، کرمان، یزد، چهارمحال و بختیاری، اصفهان، فارس و هرمزگان گزارش شده است (34و 38).

داده­های حضور و اقلیمی: برای جمع­آوری نقاط حضور گونه خفاش لب­کوتاه Pipistrellus pipistrellus دو استراتژی عمده یعنی، الف) بررسی منابع منتشر شده (11، 38و 73) و ب) منابع اطلاعاتی برخط مانندGBIF (https://www.gbif.org/)  و (https://www.vertnet.org) VertNet اتخاذ شد. از منابع فوق تعداد 63 نقطه حضور (شکل1) جمع‌آوری‌شده و وارد فرایند مدلسازی شد.

 

شکل 1- نقاط حضور گونه خفاش لب کوتاه بر روی مدل رقومی ارتفاع

هفت متغیر اقلیمی که توصیف‌کننده شرایط اقلیم کنونی و آینده هستند (جدول 1) از بانک اطلاعات اقلیمی Chelsa (39) با دقت مکانی 1 کیلومتر دریافت و برای ساخت مدل توزیع اقلیمی گونه استفاده شد. Chelsa یک بانک اطلاعات اقلیمی بوده که دربرگیرنده 19 متغیر زیست اقلیمی است. داده­های بانک اطلاعات اقلیمی Chelsa نسبت به انواع شناخته­شده­تر مانند WorldClim دقت بالاتری دارند (29). برای حصول اطمینان از عدم وجود هم­خطی بین متغیرهای زیستگاهی از شاخص تورم واریانس (VIF) (56) استفاده شده و متغیرهای با شخص تورم کمتر از 10 وارد فرآیند مدلسازی شدند. شاخص تورم واریانس در بسته آماری usdm (48) محاسبه گردید.

توزیع اقلیمی آینده خفاش­ لب­کوتاه براساس مدل Community Climate System Model (CCSM4) و تحت دو سناریوی تغییر اقلیمی یعنی RCP 2.6 و RCP 8.5 برای سال 2070 ساخته شد. مدل CCSM4 یکی از پرکاربردترین و قابل استناد­ترین مدل­های تغییر اقلیم در سطح جهان می­باشد که امکان مطالعه ویژگی­های اقلیمی گذشته، حاضر و آینده زمین را برای پژوهشگران فراهم می­کند (21). دو سناریوی RCP 2.6 وRCP 8.5 به این دلیل که یکی حد کمینه انتشار گازهای گلخانه­ای و دیگری حد بیشینه آن را ارائه می­کند انتخاب شدند (35). در نهایت مساحت زیستگاه­های مطلوب گونه تحت شرایط اقلیمی حاضر و شرایط اقلیمی آینده در محیط نرم‌افزار R و با استفاده از بسته آماری (28) Raster محاسبه و میزان تغییرات آن­ها تعیین شد.

 

 

جدول 1- نام، واحد و ارزش عددی شاخص تورم واریانس متغیرهای اقلیمی استفاده شده در مطالعه حاضر

نام متغیر

شماره BIO

واحد

VIF

ایزوترمالیتی

Bio3

بی­بعد

1/2

تغییرات فصلی دما

Bio4

درجه سلسیوس

92/3

بیشینه دما در گرم‌ترین ماه سال

Bio5

درجه سلسیوس

08/3

میانگین دما در مرطوب‌ترین فصل سال

Bio8

درجه سلسیوس

56/3

متوسط بارش سالیانه

Bio12

میلی­متر

46/2

تغییرات فصلی بارش

Bio15

میلی­متر

03/4

مقدار بارش در خشک ترین ماه سال

Bio18

میلی­متر

18/4

 

 

پیش­بینی اثرات تغییرات اقلیمی و سنجش کارایی مدل: به‌منظور بررسی اثر تغییر اقلیم بر روی گونه مورد مطالعه از مدل‌های توزیع گونه­ها استفاده شد. برای ساخت مدل­های توزیع از چهار روش مدل­های خطی تعمیم‌یافته (GLM) (43)، مدل­های سازشی تعمیم‌یافته (GAM) (26)، حداکثر بی­نظمی (Maxent) (53) و جنگل تصادفی (RF) (13) و سپس از رویکرد مدلسازی ترکیبی (Ensemble approach) (4) استفاده شد. دو مدل خطی تعمیم‌یافته و سازشی تعمیم‌یافته رگرسیون مبنا بوده و دو مدل حداکثر بی­نظمی و جنگل تصادفی ماشین یادگیری هستند، همه این مدل­ها به نقاط شبه عدم حضور نیاز دارند، بنابراین 10000 نقطه تصادفی در گستره مورد مطالعه با استفاده از بسته آماری PresenceAbsence تولید شد (20). ساخت مدل­های توزیع با 10 بار تکرار در فضای نرم‌افزار.3.4.3  R (57) و با به­کارگیری بسته­ آماری Biomod2 انجام گرفت (70). از مزایای استفاده از مدل ترکیبی این است که ضمن داشتن نتایج الگوریتم­های متفاوت می‌توان عدم قطعیت حاصل از مدل­های مجزا را کاهش داد (4و 23). مدل ترکیبی با محاسبه میانگین وزنی نقشه­های توزیع حاصـل از مدل­های مجزا براساس معیار AUC به­دست آمد. در تحقیق حاضر 80 درصد نقاط به‌عنوان داده­های تعلیمی و 20 درصد به‌عنوان آزمون در نظر گرفته شد. برای تهیه منحنی­های پاسخ از دو مدل GLM و GAM استفاده شد. اجرای این دو مدل برای ساخت منحنی­های پاسخ بدون تکرار انجام شد. به‌منظور ارزیابی عملکرد مدل­های آشیان بوم­شناختی از سه معیار سطح زیر نمودار (AUC) به دست آمده از منحنی (19) ROC، شاخصBoyce  و (TSS= True Skill Statistic) استفاده شد (23). براساس معیار AUC، مدلی­های که مقدار AUC برابر با 5/0 داشته باشند برابر با مدل کاملاً تصادفی، مدل­هایی که دارای AUC بیشتر از 75/0 هستند، مدل قابل‌قبول و مدل­های که AUC بیشتر از 9/0 دارند مدل­های عالی محسوب می­شوند (5). ارزش عددی شاخص Boyce  و TSS از 1- تا 1+ متغیر بوده و مدل کامل مدلی است که ارزش عددی برابر 1+ داشته باشد و ارزش عددی برابر صفر یعنی پیش­بینی تصادفی بوده و قابل استناد نخواهد بود (23).

تعیین کارایی مناطق حفاظت شده: پس از تهیه نقشه پیش­بینی تغییرات اقلیمی خفاش لب­کوتاه، کارایی مناطق حفاظت شده کشور برای حفاظت از گونه تحت تأثیر تغییرات اقلیمی مورد بررسی قرارگرفت. برای سنجش کارایی مناطق حفاظت شده درصد همپوشانی این مناطق با زیستگاه­های مطلوب محاسبه شد. برای نیل به این هدف لازم است نقشه­های پیوسته مطلوبیت زیستگاه به نقشه­های ناپیوسته مطلوب/نامطلوب تبدیل شوند (23) در مطالعه حاضر تبدیل نقشه­های پیوسته به نقشه­های مطلوب و نامطلوب براساس آستانه 10 درصد پایین مطلوبیت در نقاط حضور صورت گرفت. در گام بعد گستره زیستگاه­های مطلوب با مرز مناطق حفاظت شده با استفاده از نرم‌افزارArcGIS 10.5 برش داده شد و سپس مساحت گستره­های مطلوب در داخل مناطق حفاظت شده در بسته آماری Raster در فضای نرم‌افزار.3.4.3  R (57) محاسبه شد.

نتایج

براساس نتایج حاصل، مدل تهیه‌شده در مطالعه حاضر کارایی بالایی دارد ((03/86±0/0) AUC، (05/76±0/0)TSS  و (04/78±0/0) Boyce). نتایج بررسی اثرات تغییرات اقلیمی بر گونه خفاش لب­کوتاه نشان داد زیستگاه­های مطلوب گونه تحت تأثیر تغییرات اقلیمی کاهش خواهد یافت (شکل 2) در حال حاضر 312562 کیلومترمربع از مساحت ایران برای گونه ازنظر اقلیمی مطلوب بوده که در آینده 142389 کیلومترمربع از مناطق مطلوب از دست خواهند رفت. این در حالی است که64711 کیلومترمربع زیستگاه مطلوب جدید برای گونه شکل خواهد گرفت.

سنجش کارایی مناطق حفاظت شده در حفاظت از زیستگاه­های مطلوب گونه نشان داد، 6/7 درصد از زیستگاه­های مطلوب گونه تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده قراردارد (شکل 3). در آینده وسعت زیستگاه­های مطلوب در مناطق حفاظت شده کاهش اندکی خواهد داشت به شکلی که تحت سناریوی RCP2.6 2/7 درصد و تحت سناریوی RCP8.5 5/6 درصد از زیستگاه­های مطلوب تحت پوشش شبکه مناطق حفاظت شده خواهند بود.

اهمیت متغیرها و منحنی­های پاسخ: بررسی اهمیت متغیرها در تعیین توزیع گونه نشان داد میانگین بارش سالیانه و بارش در گرم­ترین ماه سال مهمترین متغیرها در ساخت مدل­های مطلوبیت گونه خفاش لب کوتاه بودند (شکل 4). براساس منحنی­های پاسخ حاصل از دو مدل GLM و GAM ارتباط بین احتمال حضور گونه و دو متغیر یاد شده مثبت بوده به شکلی که با افزایش میزان بارش سالیانه و بارش در گرم­ترین ماه سال میزان مطلوبیت یا احتمال حضور گونه افزایش می­یابد (شکل 5).

 

 

شکل 2- مدل­های مطلوبیت اقلیمی گونه خفاش لب­کوتاه ، تحت شرایط حاضر (الف) و آینده (ب)، (RCP2.6 2070) (ج) (RCP8.5 2070)

شکل 3- همپوشانی زیستگاه­های مطلوب تحت شرایط حاضر (الف) و آینده (ب)، (RCP2.6 2070) (ج) (RCP8.5 2070) با شبکه مناطق حفاظت شده کشور

 

 

شکل 4- اهمیت متغیرها در ساخت مدل­های مطلوبیت براساس چهار مدل GLM، GAM، Maxent و RF

شکل 4- منحنی­های پاسخ خفاش لب­کوتاه نسبت به مهمترین متغیرهای محیطی براساس مدل­های GLM و GAM.

 

بحث و نتیجه­گیری

مطالعات صورت گرفته در زمینه اثرات تغییرات اقلیمی در ایران نشان داده بسیاری از گونه­ها مانند گونه­های ساکن مناطق کوهستانی تحت تأثیر اثرات منفی تغییرات اقلیمی قرار خواهند گرفت، هرچند گستره اقلیمی مطلوب برای برخی گونه­ها مثل انواع ساکن در مناطق بیابانی کشور در آینده افزایش می­یابد (72). تاکنون اثر تغییرات اقلیمی بر برخی گونه­های پستانداران ایران مطالعه شده است. پلنگ (8و 15)، دو گونه جونده (Jaculus blanfordi و Jaculus loftusi) (46)، سنجاب ایرانی (Sciurus anomalus) (42)، کل و بز (Capra aegagrus)، قوچ و میش (Ovis orientalis و Ovis vignei) و آهو (Gazella subgutturosa) (14و 41) ازجمله گونه­های مطالعه شده هستند. اما اثرات تغییرات اقلیمی بر خفاش­های ایران ناشناخته باقی‌مانده است (44). خفاش­ها دارای اولویت حفاظتی بالایی هستند (36). بنابراین مدیریت و حفاظت آنها تحت تأثیر تغییرات اقلیمی نیز اولویت بالایی دارد. در مطالعه حاضر اثر تغییرات اقلیمی بر گونه خفاش لب­کوتاه در ایران مورد بررسی قرارگرفت. نتایج نشان داد خفاش­ها نیز مانند سایر گروه­های پستانداران ایران تحت اثرات منفی تغییرات اقلیمی قرار خواهند گرفت. براساس نتایج 118551 کیلومترمربع از زیستگاه­های مطلوب گونه در اثر تغییرات اقلیمی به زیستگاه­های نامطلوب تبدیل خواهند شد. نتایج مطالعه حاضر با سایر مطالعات صورت گرفته روی خفاش­ها همخوانی دارد که نشان دادند تحت تأثیر تغییرات اقلیمی آینده مطلوبیت زیستگاه بسیاری از گونه­های خفاش کاهش خواهد یافت (3و 60). اما میزان کاهش زیستگاه­های مطلوب برای این گونه کمتر از میزان پیش‌بینی‌شده برای خفاش­ها در برزیل است که نشان داده شده تحت تأثیر تغییرات اقلیمی برخی گونه­ها تا 98 درصد از زیستگاه­های مطلوب خود را از دست خواهند داد (3).

متوسط بارش سالیانه مهمترین متغیر تبیین‌کننده توزیع خفاش­ لب­کوتاه در ایران شناسایی شد. دلیل اهمیت بارش این است که هرچه میزان بارش در یک منطقه بیشتر باشد میزان تولید نیز بیشتر است. در مناطق با بارش زیاد­تر پوشش گیاهی و حشرات بیشتری وجود دارد و منبع غذایی بیشتری را برای گونه­های حشره­خوار مانند خفاش­ها فراهم می­آورد (61). اهمیت بارش در زیستگاه­های گونه بسیار بالا است به شکلی که بارش در گرم­ترین ماه سال دومین متغیر مهم در تعیین توزیع گونه شناسایی شد و در مناطقی که بارش در گرم­ترین ماه سال پایین باشد احتمال حضور گونه نیز پایین خواهد بود. نتایج این پژوهش با نتایج مطالعه صورت گرفته بر خفاش نعل اسبی بزرگ (Rhinolophus ferrumequinum) که نشان داده شد میانگین بارش سالیانه مهمترین عامل تعیین‌کننده توزیع آن در ایران است، همخوانی دارد.

در گذشته شناسایی پناهگاه­های اقلیمی محدود به شناسایی مناطقی بود که گونه­ها طی عصر یخچالی در آنها بقا داشته­اند (12، 27، 31و 54). در حال حاضر اما پناهگاه­های اقلیمی به مناطقی نیز اطلاق می­شود که پیش­بینی می­شود در شرایط اقلیمی در حال تغییر آینده نیز مطلوب باقی بمانند (45و 67). به نظر می­رسد این مناطق نقش بسیار کلیدی در بقای گونه­ها داشته باشند بنابراین شناسایی آنها به یکی از زمینه­های عمده پژوهشی تبدیل شده است (24و 67). در مطالعه حاضر نیز نه تنها گستره­های که تحت تأثیر تغییرات اقلیمی مطلوب باقی خواهند ماند تعیین شد، بلکه مناطقی که پیش­بینی شده در آینده برای حضور گونه مطلوب شوند نیز شناسایی شد. مناطق مطلوب پایدار را می­توان به‌عنوان پناهگاه­های اقلیمی گونه تحت تأثیر تغییرات اقلیمی آینده در نظر گرفت، همچنین گستره­های که پیش بینی شده در آینده برای گونه مطلوب شوند نیز می­توانند به‌عنوان پناهگاه اقلیمی بالقوه مورد توجه قرارگیرند. لازم به ذکر است که اقلیم تنها یکی از عوامل محیطی شکل­دهنده آشیان بوم‌شناختی گونه­ها است (32و 33)، بنابراین زیستگاه­های مطلوبی که تنها براساس متغیرهای اقلیمی شناسایی شده­اند ممکن است ازنظر سایر شرایط بوم‌شناختی برای حضور گونه مطلوب نباشد.

مناطق حفاظت شده ایران در ابتدا باهدف حفاظت از پستانداران بزرگ جثه مانند کل و بز، قوچ و میش و آهو شکل‌گرفته است. بررسی­های صورت گرفته نشان می­دهد این مناطق کارایی کافی در حفاظت از سایر گروه­های جانوری را ندارند که این موضوع درباره برخی گونه­های پستانداران (17)، پرندگان (47) و خزندگان (37) نشان داده شده است. در مورد گونه خفاش لب­کوتاه نیز نشان داده شده بخش بسیار کوچکی از زیستگاه­های مطلوب گونه یعنی 1/7 درصد از کل زیستگاه­های مطلوب در داخل شبکه مناطق حفاظت شده دارد. بنابراین با فرض اینکه مناطق حفاظت شده کشور نقش حفاظتی خود را داشته باشند بازهم بخش بسیار کوچکی از زیستگاه­های مطلوب گونه پوشش حفاظتی قانونی خواهد داشت. براساس نتایج مطالعه حاضر و سایر مطالعات صورت گرفته روی کارایی مناطق حفاظت شده در کشور (17، 37و 47) ضروریست مناطق حفاظت شده جدیدی با در نظر گرفتن تمامی گروه­های گیاهی و جانوری همچنین بوم‌سازگان‌های مختلف انتخاب و به شبکه مناطق حفاظت شده کنونی اضافه گردد.

براساس مطالعات صورت گرفته تحت تأثیر تغییرات اقلیمی توزیع گونه­ها تغییر خواهد کرد، جمعیت آنها کاهش خواهد یافت، انقراض­های به وقوع خواهد پیوست و کارکرد بسیاری از بوم‌سازگان‌های طبیعی نیز مختل خواهد شد (25). بنابراین ضروری است که اقدامات لازم جهت جلوگیری از اثرات منفی تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی انجام گیرد (16). این در حالی است که نحوه اثرگذاری تغییرات اقلیمی بر تنوع زیستی ایران ناشناخته مانده است (72) و نیاز است پژوهش‌های بیشتری در این زمینه صورت پذیرد.

همان‌طور که ذکر شد خفاش­ها خدمات اکوسیستمی ضروری ازجمله گرده‌افشانی، پراکنده کردن بذرها و کنترل آفات را ارائه می­دهند (30، 52، 58و 59). در این مطالعه نشان داده شد که تغییر اقلیم یک تهدید مهم برای خفاش­های ایران خواهد بود. یعنی تحت اقلیم در حال تغییر بسیاری از جمعیت­های خفاش­های ایران مانند سایر گروه­های گیاهی و جانوری (72) زیستگاه­های مطلوب خود را از دست خواهند داد و این منجر به حذف خدمات اکوسیستمی گونه­های مذکور خواهد شد. بنابراین پیشنهاد می­شود مطالعات میدانی برای ارزیابی نحوه تأثیرپذیری سایر گونه­های خفاش از تغییرات اقلیمی در کشور صورت گیرد و براساس نتایج به دست آمده برای کاهش اثرات منفی تغییرات اقلیمی بر آنها برنامه­ریزی­ نمود.

براساس سناریوی RCP8.5 پیوستگی زیستگاه­های مطلوب جمعیت­های رشته‌کوه‌های کپه داغ و البرز از بین خواهد رفت و بین جمعیت­های دو رشته‌کوه گستره وسیعی از مناطق نامطلوب شکل خواهد گرفت. حفظ پیوستگی مناطق حفاظت شده می­تواند یک راهبرد حفاظتی مؤثر برای حفظ تنوع زیستی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی آینده باشد (25و 72). همچنین شناسایی کریدورهایی برای اتصال شبکه مناطق حفاظت شده به یکدیگر که بتوانند جابجایی گونه­ها بین مناطق را تسهیل کنند نیز می­تواند در حفاظت تنوع زیستی تحت تأثیر تغییرات اقلیمی بسیار مؤثر باشد (25). این راهبرد­ها برای حفاظت خفاش­ها که ازیک‌طرف حساسیت زیادی به تغییرات اقلیمی دارند و از طرفی دیگر به تجزیه زیستگاه حساس هستند، بسیار کاربردی خواهند بود.

تشکر و قدردانی

این مطالعه با حمایت مالی صندوق حمایت از پژوهشگران و فناوران معاونت علمی ریاست جمهوری (Iran National Science Foundation (INSF)) با شماره 97025058 به انجام رسیده است.

  • Akmali, V., Farazmand, A., Darvish, J., and Sharifi, M., 2011. Phylogeography and taxonomic Status of the Greater Mouse-Tailed Bat Rhinopoma microphyllum (Chiroptera: Rhinopomatidae) in Iran. Acta Chiropterologica 13(2), https://doi.org/10.3161/150811011X624767.
  • Akmali, V., Sharifi, M., and Farassat, H., 2014. Habitat selection by the Common Pipistrelle, Pipistrellus pipistrellus l. (Chiroptera: Vespertilionidae), in the Dinevar region of western Iran. Zoology in the Middle East, 33, PP: 43-50.
  • Aguiar, L. M. S., Bernard, E., Ribeiro, V., Machado, R. B., and Jones, G., 2016. Should I stay or should I go? Climate change effects on the future of Neotropical savannah bats. Global Ecology and Conservation, 5, PP: 22-33.
  • Araújo, M. B., and New, M., 2007. Ensemble forecasting of species distributions, Trends Ecology and Evolution, 22, PP: 42–47.
  • Araújo, M. B., Pearson, R., Thuiller, W., and Erhard, M., 2005. Validation of species–climate impact models under climate change, Global Change Biology, 11, PP: 1504–1513.
  • Ashrafi, S., Beck, A., Rutishauser, M., Arlettaz, R., and Bontadina, F., 2011. Trophic niche partitioning of cryptic species of long-eared bats in Switzerland: implications for conservation. European Journal of Wildlife Research, 57, PP: 843–849.
  • Ashrafi, S., Rutishauser, M., Ecker, K., Obrist, M. K., Arlettaz, R., and Bontadina, F., 2013. Habitat selection of three cryptic Plecotus bat species in the European Alps reveals contrasting implications for conservation, Biodiversity Conservation, 22, PP: 2751–2766.
  • Ashrafzadeh, M. R., Naghipour, A. A., Haidarian, M., and Khorozyan, I., 2018. Modeling the response of an endangered flagship predator to climate change in Iran, Mammal Research, https://doi.org/10.1007/s13364-018-0384-y.
  • Bellard, C., Bertelsmeier, C., Leadley, P., Thuiller, W., and Courchamp, F., 2012. Impacts of climate change on the future of biodiversity. Ecology Letters, 15, PP: 365-377.
  • Belle, E. M. S., Burgess, N. D., Misrachi, M., Arnell, A., Masumbuko, B., Somda, J., Hartley, A., Jone, R., Janes, T., McSweeney, C., Mathison, C., Buontempo, C., Butchart, S., Willis, S. G., Baker, D. J., Carr, J., Hughes, A., Foden, W., Smith, R. J., Smith, J., Stolton, S., Dudley, N., Hockings, M., Mulongoy, J., and Kingston, N., 2016. Climate Change Impacts on Biodiversity and Protected Areas in West Africa, Summary of the main outputs of the PARCC project, Protected Areas Resilient to Climate Change in West Africa, UNEP-WCMC, Cambridge, UK.
  • Benda, P., Faizolahi, K., Andreas, M., Obuch, J., Reiter, A., Ševčík, M., Uhrin, M., Vallo, P., and Ashrafi, S., 2012. Bats (Mammalia, Chiroptera) of the Eastern Mediterranean and Middle East, Part 10, Bat fauna of Iran, Acta Societatis Zoologicae Bohemicae, 76, PP: 163-582.
  • Birks, H. J. B., and Willis, K. J., 2008. Alpine trees and refugia in Europe, Plant Ecology and Diversity, 1, PP: 147–160.
  • Breiman, L., 2001. Random forests, Machin Learning, 45, PP: 5–32.
  • Ebrahimi, A., Sardari, P., Safavian, S., Jafarzade, Z., Bashghareh, S., and Khavari, Z., 2019. Climate change effects on species of Bovidae family in Iran, Environmental Earth Sciences, 78,186 p.
  • Ebrahimi, A., Farashi, A., and Rashki, A., 2017. Habitat suitability of Persian leopard (Panthera parduss axicolor) in Iran in future, Environmental Earth Sciences, 76, PP: 697-707.
  • Ekins, P., and Speck, S., 2013. The fiscal implications of climate change and policy responses. Mitigation and Adaptation Strategies for Global Change, 19, PP: 355–374.
  • Farashi, A., and Shariati, M., 2017. Biodiversity hotspots and conservation gaps in Iran, Journal for Nature Conservation, 39, PP: 37-57.
  • Fathipour, F., Sharifi, M., and Akmali, V., 2016. Distribution of Cavernicolous bat fauna in Ilam Province, Western and Southwestern of the Iranian Plateau, Iranian Journal of Animal Biosystematics, 12, PP: 97-110.
  • Fielding, A. H., and Bell, J. F., 1997. A review of methods for the assessment of prediction errors in conservation presence/absence models. Environmental Conservation, 24, PP: 38–49.
  • Freeman, E. A., and Moisen, G., 2008. PresenceAbsence: an r package for presence-absence model analysis, Journl of Statatistical Software, 23, PP: 1-31.
  • Gent, P. R., Danabasoglu, G., Donner, L. J., Holland, M. M., Hunke, E. C., Jayne, S. R., Lawrence, D. M., Neale, R. B., Rasch, P. J., Vertenstein, M., Patrick, H. W., Zong-Liang, Y., and Minghua, Z., 2011. The community climate system model version 4, Journal of Climate, 24, PP: 4973–4991.
  • Guisan, A., and Thuiller, W., 2005. Predicting species distribution: offering more than simple habitat models. Ecology Letters, 8, PP: 993–1009.
  • Guisan, A., Thuiller, W., and Zimmermann, N. E., 2017. Habitat suitability and distribution models: with applications in R, Cambridge University Press.
  • Haight, J., and Hammill, E., 2019. Protected areas as potential refugia for biodiversity under climatic change. Biological Conservation, 108258 p.
  • Hannah, L., 2015. Climate Change Biology, London: Academic, 2nd ed.
  • Hastie, T. J., and Tibshirani, R., 1990. Generalized additive models, Chapman and Hall, UK.
  • Hewitt, G., 2000. The genetic legacy of the quaternary ice ages, Nature, 405, PP: 907–913.
  • Hijmans, R. J., 2017. raster: geographic data analysis and modeling, R package version, 2, PP:6-7. https://CRAN.R-project.org/package=raster.
  • Hijmans, R. J., Cameron, S. E., Parra, J. L., Jones, P. G., and Jarvis, A., 2005. Very High resolution interpolated climate surfaces for global land areas, International Journal of Climatology, 25, PP: 1965-1978.
  • Hutchinson, G. E., 1959. Homage to Santa Rosalia, or why are there so many kinds of animals? American Naturalist, 93, PP: 45-159.
  • Hutchinson, G. E., 1958. Concluding remarks, Cold Spring Harbor Symposia on Quantitative Biology, 22, PP: 415-427.
  • Hodgkison, R., Balding, S. T., Zubaid, A., and Kunz, T. H., 2003. Fruit Bats (Chiroptera: Pteropodidae) as Seed Dispersers and Pollinators in a Lowland Malaysian Rain Forest1, Biotropica, 35, PP: 491-502.
  • Holderegger, R., and Thiel-Egenter, C., 2009. A discussion of different types of glacial used in mountain biogeography and phylogeography, Journal of Biogeography, 36, PP: 476–480.
  • Hutson, A. M., Spitzenberger, F., Aulagnier, S., Coroiu, I., Karataş, A., Juste, J., Paunovic, M., and Palmeirim, J., and Benda, P., Pipistrellus pipistrellus, The IUCN Red List of Threatened Species2008, e.T17317A6968203. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN UK.2008.RLTS.T17317A6968203.en, Downloaded on 02 May 2020.
  • IPCC, 2014. Summary for policymakers, In: Climate Change 2014: Impacts, Adaptation, and Vulnerability, Part A: Global and Sectoral Aspects, Contribution of Working Group II to the Fifth Assessment Report of the Intergovernmental Panel on Climate Change [Field, C. B., Barros, V. R., Dokken, D. J., Mach, K. J., Mastrandrea, M. D., Bilir, T. E., Chatterjee, M., Ebi, K. L., Estrada, Y. O., Genova, R. C., Girma, B., Kissel, E. S., Levy, A. N., MacCracken, S., Mastrandrea, P. R., White (eds.), L.,]. Cambridge University Press, Cambridge, United Kingdom and New.
  • Isaac, N. J. B., Turvey, S. T., Collen, B., Waterman, C., and Baill ie., J. E. M., 2007. Mammals on the EDGE: conservation priorities based on threat and phylogeny, PLoS ONE 2, e296 p.
  • Kafash, A., Kaboli, M., Köhler, G., Yousefi, M., and Asadi, A., 2016. Ensemble distribution modeling of the Mesopotamian spiny-tailed lizard (Saara loricata) in Iran, An insight into the impact of climate change, Turkish Journal of Zoology, 40, PP: 262–271.
  • Karami, M., Ghadirian, T., and Faizolahi, K., 2016. The atlas of the mammals of Iran. Iran Department of the Environment, Tehran, Iran.
  • Karger, D. , Conrad, O., and Bohner, J., 2017. Climatologies at high resolution for the earth land surface areas. Scientific Data, 4, PP: 170122.
  • Luo, J., Kosel, K., Zsebok, S., Siemers, B. M., and Goerlitz, H. R., 2014. Global warming alters sound transmission: Differential impact on the prey detection ability of echolocating bats,  Journal of the Royal Society, Interface/The Royal Society, 11, 20130961 p.
  • Malakoutikhah, S., Fakheran, S., Hemami, M. R., Tarkesh, M., and Senn, J., 2019. Identifying potential climatic refugia to protect populations of Goitered Gazelle (Gazelle subgutturosa) in the face of climate change (A case Study: Central Iran), IJAE, 8, PP: 1-15.
  • Malekian, M, and Sadeghi, M., 2019. Predicting impacts of climate change on the potential distribution of two interacting species in the forests of western Iran, Meteorological Applications, PP:1– 10.
  • McCullagh, P., and Nelder, J. A., 1989. Generalized linear models, Chapman and Hall,
  • Mehdizadeh, R., Sharifi, M., Eghbali, H., and Akmali, V., 2017. Modeling species distribution under several climate change scenarios for Rhinopoma bats (Chiroptera: Rhinopomatidae) in Iran, 4th International Conference on Applied Research in Chemistry and Biology, https://www.civilica.com/Paper-CBGCONF04-CBGCONF04_086.html.
  • Michalak, J. L., Lawler, J. J., Roberts, D. R., and Carroll, C., 2018. Distribution and protection of climatic refugia in North America. Conservation Biology, 32, PP: 1414-1425.
  • Mohammadi, S., Ebrahimi, E., Shahriari Moghadam, M., and Bosso, L., 2019. Modelling current and future potential distributions of two desert jerboas under climate change in Iran. Ecological Informatics, 52, PP: 7-13.
  • Moradi, S., Sheykhi Ilanloo, S., Kafash, A., and Yousefi, M., 2019. Identifying high-priority conservation areas for avian biodiversity using species distribution modeling. Ecological Indicators, 97, PP: 159-164.
  • Naimi, B., 2015. Uncertainty analysis for species distribution models, R package version, 1, PP: 1-15.
  • Najafi, N., Akmali, V., and Sharifi, M., 2018. A review of Rhinolophus mehelyi in Iran with new distributional records. Iranian Journal of Animal Biosystematics, 14, PP: 43-54.
  • Najafi, N., Akmali, V., and Sharifi, M., 2019. Historical explanation of genetic variation in the Mediterranean horseshoe bat Rhinolophus euryale (Chiroptera: Rhinolophidae) inferred from mitochondrial cytochrome-b and D-loop genes in Iran, Mitochondrial DNA Part A, 30, PP: 135-147.
  • Oliver, T. H., and Morecroft, M. D., 2014. Interactions between climate change and land use change on biodiversity: attribution problems, risks, and opportunities, WIREs Climate Change, 5, PP: 317-335.
  • Perry, R. W., 2018. Migration and recent range expansion of Seminole bats (Lasiurus seminolus) in the United States. Journal of Mammalogy, 99, PP: 1478 - 1485.
  • Phillips, S. J., Anderson, R., and Schapire, R. E., 2006. Maximum entropy modeling of species geographic distributions, Ecological Modelling, 190, PP: 231-259.
  • Provan, J., and Bennet, K. D., 2008. Phylogeographic insights into cryptic glacial refugia, Trends in Ecology and Evolution, 23, PP: 564–571.
  • Puig-Montserrat, X., Torre, I., López-Baucells, A., Guerrieri, E., Monti, M. M., Ràfols-García, R., Ferrer, X., Gisbert, G., and Flaquer, F., 2015. Pest control service provided by bats in Mediterranean rice paddies: linking agroecosystems structure to ecological functions, Mammalian Biology, 80, PP: 237–245.
  • Quinn, G. P., and Keough, M. J., 2002. Experimental designs and data analysis for biologists. Cambridge University Press; Cambridge, UK.
  • Core Team, R., 2017. R: A language and environment for statistical computing, https://www.R-project.org/.
  • Raghuram, H., Singaravelan, N., Nathan, P. T., Emmanuvel, K., Rajan, K. E., and Marimuthu, G., 2011. Foraging ecology of pteropodid bats: Pollination and seed dispersal, In Zupan J. L., and Mlakar (Eds.), S. L., Bats: Biology, behavior and conservation. New York, NY: Nova Science Publishers Inc.
  • Riccucci, M., and Lanza, L., 2014. Bats and insect pest control: a review. Vespertilio, 17, PP: 161–169.
  • Rebelo, H., Tarroso, P., and Jones, G., 2010. Predicted impact of climate change on European bats in relation to their biogeographic patterns. Global Change Biology, 16, PP: 561-576.
  • Shahabi, S., Sharifi, M., and Akmali, V., 2019. Potential geographic distribution and habitat suitability of the Greater horseshoe bat, Rhinolophus ferrumequinum (Chiroptera: Rhinolophidae) in Iran. Journal of Wildlife and Biodiversity, 3, PP: 40-51.
  • Sharifi, M., and Akmali, V., 2006. On occurrence of Myotis capaccinii (Chiroptera: Vespertilionidae) in western Iran. Iranian Journal of Animals Biosystematics, 2, PP: 13–17.
  • Sharifi, M., and Hemmati, Z., 2002. Variation in the diet of the greater mouse-tailed bat, Rhinopoma microphyllum (Chiroptera: Rhinopomatidae) in south-western Iran. Zoology in the Middle East, 26, PP: 65–70.
  • Sharifi, M., and Hemmati, Z., 2004. Variation in the diet of Mehely’s Horseshoe Bat, Rhinolophus mehelyi, in three contrasting environments in western Iran, Zoology in the Middle East, 33, PP: 65-72.
  • Sherwin, H. A., Montgomery, W. I., and Lundy, M. G., 2013. Bats and climate change, Mammal Review, 43, PP: 171-182.
  • Soultan, A., Wikelski, M., and Safi, K., 2019. Risk of biodiversity collapse under climate change in the Afro-Arabian region. Scientific Reports, 9, https ://www. nature.com /articles/ s41598-019-50059-6
  • Stralberg, D., Carroll, C., Pedlar, J. H., Wilsey, C. B., McKenney, D. W., and Nielsen, S. E., 2018. Macrorefugia for North American trees and songbirds: Climatic limiting factors and multi‐scale topographic influences. Global Ecology Biogeography, 27, PP: 690– 703.
  • Svenning, J., Normand, S., and Kageyama, M., 2008. Glacial refugia of temperate trees in Europe: insights from species distribution modeling, Journal of Ecology, 96, PP: 1117–1127.
  • Thomas, C. D., Cameron, A., Green, R. E., Bakkenes, M., Beaumont, L. J., Collingham, Y. C., Erasmus, B. F. N., de Siqueira, M. F., Grainger, A., Hannah, L., Hughes, L., Huntley, B., Van Jaarsveld, A. S., Midgley, G. F., Miles, L., Ortega-Huerta, M. A., Peterson, A. T., Phillips, O. L., and Williams, S. E., 2004. Extinction risk from climate change. Nature, 427, PP: 145–148.
  • Thuiller, W., Georges, D., Engler, R., and Breiner, F., 2016. biomod2: ensemble platform for species distribution modeling, R package version, 3, P: 3-7. https://CRAN.R project.org/package =biomod2.
  • Wilson, D. E., and Reeder, D. M., 2005. Mammal species of the world: a taxonomic and geographic reference. JHU Press.
  • Yousefi, M., Kafash, A., Valizadegan, N., Sheykhi Ilanloo, S., Rajabizadeh, M., Malekoutikhah, S., Hosseinian Yousefkhani, S. S., and Ashrafi, S., 2019. Climate change is a major problem for biodiversity conservation: A systematic review of recent studies in Iran. Contemp. Problems of Ecology, 12, PP: 394-403.
  • Yusefi, G. H., Faizolahi, K., Darvish, J., Safi, K., and Brito, J. C., 2019. The species diversity, distribution, and conservation status of the terrestrial mammals of Iran, Journal of Mammalogy, 100, PP: 55-71.
مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 34، شماره 1
فروردین 1400
صفحه 44-56
  • تاریخ دریافت: 13 خرداد 1399
  • تاریخ پذیرش: 18 تیر 1399