بررسی سطح هورمون های استروئیدی و تکوین تخمک های ماهی ماده ی بالغ گورامی سه خال Trichogaster trichopterusدر مواجهه با عصاره الکلی گیاه پنج انگشت (Vitex agnus castus) و فلوکسیتین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم پایه، دانشکده داروسازی و علوم دارویی، علوم پزشکی تهران، ،دانشگاه آزاد اسلامی، تهران،ایران

2 موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، تهران، ایران، صندوق پستی: 141556116

چکیده

کاهش قدرت باروری از دیرباز جزو مشکلات هر دو جنس نر وماده بوده است. پنج انگشت گیاهی است از تیره شاه پسند که در طب سنتی به عنوان کاهنده مشکلات قاعدگی مورد استفاده قرار می گرفت. فلوکستین دارویی ضد افسردگی از خانواده ی داروهای مهارکننده ی انتخابی باز جذب سروتونین (SSRIs) می باشد. هدف از این مطالعه بررسی اثر عصاره الکلی گیاه پنج انگشت و داروی فلوکستین بر سطح هورمونهای استروییدی و بافت تخمدان در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال بود. بدین منظور تعداد 120قطعه ماهی ماده بالغ گورامی سه خال با میانگین وزنی (4-3) گرم در 10 گروه به گروههای کنترل1 (دست نخورده)،کنترل2 (تزریق با اتانول) و تیمار های دریافت کننده دوزهای mg/kg 10.20.30.50 از عصاره الکلی میوه گیاه پنج انگشت و mg/kg 5/7 ،5 ،3، 1 از داروی فلوکستین تقسیم شدند. کلیه تجویزها در 10 نوبت و در 3 تکرار، به صورت یکروز درمیان در طول مدت 20روز و به صورت تزریقی درون عضله انجام گرفت. پس از بیهوش نمودن ماهیان، بافت تخمدان و سطح هورمونهای استروییدی بررسی شدند. نتایج آماری سطح هورمون های استروییدی در میان گروههای کنترل و تیمار، اختلاف معناداری را نشان داد (0.05> P). همچنین نتایج، اثر مهاری عصاره گیاه پنج انگشت و فلوکستین را بر بلوغ تخمک از خود نشان دادند. بررسی یافته های حاصل از این پژوهش نشان داد که عصاره گیاه پنج انگشت و فلوکستین با افزایش دوز، سطح هورمونهای جنسی در ماهی ماده ی بالغ گورامی سه خال را کاهش دادند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Investigation of the level of steroid hormones and mature female three spot Gourami's (Trichogaster trichopterus) Oocytes maturation in facing alcoholic extract of (Vitex agnus castus) and Fluoxetine

نویسندگان [English]

  • Masoome Bathaee 1
  • Tahereh Naji 1
  • homayoun hosseinzadeh sahafi 2

1 Department of Basic sciences, Faculty of Pharmacy and Pharmaceutical Sciences,Tehran Medical Sciences, Islamic Azad University,Tehran, I.R. of Iran

2 Iranian Fisheries Science Research Institute, Tehran, Iran

چکیده [English]

Reduction in fertility has long been one of the problems of both males and females. The (Vitex agnus castus) is a plant from the family of (Verbenaceae) which is used in traditional medicine for reducing menstrual problems. Fluoxetine is an antidepressant from the family of selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs). The aim of this study was to evaluate the effect of Vitex agnus castus's alcoholic extract and fluoxetine on steroid hormones and ovary tissues in mature female three spot Gourami. For this purpose, 120 fetal fish speciments of Trichogaster trichopterus with average weight of(3-4) grams in 10 groups were divided into control groups, control1(intact),control2 (ethanol injection) and treatment groups receiving 10, 20, 30, 50 mg / kg alcoholic extract of Vitex agnus castus's fruites and 1, 3 ,5 ,7.5 mg/kg of fluoxetine. All the prescriptions were administered 10 times in 3 replicates one day in between in the form of an intramuscular (IM) injection within 20 days.after anaesthetizing the fishes, ovary tissue and the level of steroid hormones were studied. The statistical results of the level of steroid hormones showed significant differences between control groups and treatments (P< 0.05). Also the results showed the inhibitory effect of vitex agnus castus extract and fluoxetine on oocyte maturation.The studies of the results in this research showed that Vitex agnus castus extract and Fluoxetine with the increase in dosage,decreased the level of sex hormones in mature female three spot Gourami.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Trichogaster trichopterus
  • Vitex agnus castus
  • Fluoxetine
  • steroid hormones
  • ovary

بررسی سطح هورمون‌های استروئیدی و بلوغ تخمک‌های ماهی ماده‌ی بالغ گورامی سه­خال Trichogaster trichopterus)) در مواجهه با عصاره الکلی گیاه پنج‌انگشت
(
Vitex agnus castus) وفلوکستین( (Fluoxetine

معصومه بطحائی1،طاهره ناجی1* و همایون حسین زاده صحافی2

1 تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، دانشکده داروسازی، واحد علوم دارویی،  گروه علوم پایه

2 تهران موسسه تحقیقات علوم شیلاتی کشور، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی

تاریخ دریافت: 3/10/96                تاریخ پذیرش: 24/4/97

چکیده

کاهش قدرت باروری از دیرباز جزو مشکلات هر دو جنس نر و ماده بوده است. پنج‌انگشت گیاهی است از تیره شاه‌پسند که در طب سنتی به‌عنوان کاهنده مشکلات قاعدگی مورداستفاده قرار می‌گرفت. فلوکستین دارویی ضدافسردگی از خانواده‌ی داروهای مهارکننده‌ی انتخابی باز جذب سروتونین (SSRIs) می‌باشد. هدف ازاین مطالعه بررسی اثر عصاره الکلی گیاه پنج‌انگشت و داروی فلوکستین بر سطح هورمونهای استروئیدی و بافت تخمدان در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال بود. بدین منظور تعداد 120قطعه ماهی ماده بالغ گورامی سه خال با میانگین وزنی (4-3) گرم در 10 گروه به گروههای کنترل1 (دست‌نخورده)، کنترل2 (تزریق با اتانول) و تیمارهای دریافت‌کننده دوزهای mg/kg 10،20،30،50 از عصاره الکلی میوه گیاه پنج‌انگشت وmg/kg  5/7 ،5 ،3، 1 از داروی فلوکستین تقسیم شدند. کلیه تجویزها در 10 نوبت و در 3 تکرار، به‌صورت یک روز درمیان در طول مدت 20روز و به‌صورت تزریقی درون عضله انجام گرفت. پس از بیهوش نمودن ماهیان، بافت تخمدان و سطح هورمونهای استروئیدی بررسی شدند. نتایج آماری سطح هورمون‌های استروئیدی در میان گروههای کنترل و تیمار، اختلاف معناداری را نشان داد (05/0>P). همچنین نتایج، اثر مهاری عصاره گیاه پنج‌انگشت و فلوکستین را بر بلوغ تخمک از خود نشان دادند. بررسی یافته‌های حاصل ازاین پژوهش نشان داد که عصاره گیاه پنج‌انگشت و فلوکستین با افزایش دوز، سطح هورمونهای جنسی در ماهی ماده‌ی بالغ گورامی سه خال را کاهش دادند.

واژه­های کلیدی: ماهی گورامی سه خال، گیاه پنج‌انگشت، فلوکستین، هورمونهای استروئیدی، بافت تخمدان

* نویسنده مسئول، تلفن: 02122640051، پست الکترونیکی: naji.t@iaups.ir

مقدمه

 

گیاه پنج‌انگشت بانام علمی (Vitex agnus castus) از خانواده شاه‌پسند (Verbenaceae) به‌صورت درختچه‌ای با ارتفاع 1 تا 5/2 متر است. این گیاه بومی ایران و نواحی مرکزی آسیا است. از اثرات آن می‌توان به ضدالتهابی (13)، ضد قارچ و آنتی‌اکسیدانی (11). مؤثر بر عوارض ناشی از سندرم پیش از قاعدگی (Premenstrual syndrome) (PMS) (26 و35) و گرگرفتگی (3) نام برد. در مطالعه‌ای نشان داده‌ شده است که عصاره توتال میوه پنج‌انگشت موجب کاهش هورمون (Luteinizing hormone)LH و(Follicle stimulating hormone) FSH در موش نر می‌شود. به نظر می‌رسد این عصاره می‌تواند بر روی تخمک‌گذاری نیز مؤثر بوده و آن را کاهش دهد (7). فلوکستین دارویی ضدافسردگی از خانواده‌ی داروهای مهارکننده‌های انتخابی باز جذب سروتونین (Selective serotonin reuptake inhibitors)(SSRIs) می‌باشد. در مطالعات، دریافت فلوکستین در ماهی Zebra fish موجب کاهش تولید تخمک، کاهش سطح17- بتا استرادیول تخمدان و سطح LH وFSH شده است (17). ماهی گورامی سه خال از دسته ماهیان تخم‌گذار بانام علمی (Trichogaster trichopterus) و متعلق به خانواده‌ی (Anabantidae) یا لابیرنت­دار است که به دلیل شباهت به محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-گناد در انسان به‌عنوان یک مدل آزمایشگاهی مناسب در مطالعات تولیدمثلی به کار می‌رود (15). با استناد به وجه تشابه این دو دارو در درمان بیماری‌هایی چون سندرم پیش از قاعدگی است (12). هدف ازاین پژوهش بررسی اثرات آن‌ها برتخمدان و سطح هورمون‌های استروئیدی جنسی است تا بتوان پس از کسب نتایج، اثرات منفی احتمالی آنان را در تجویز مدنظر قرارداد.

مواد و روشها

این مطالعه تجربی در سال 1396در آزمایشگاه علوم پایه دانشگاه آزاد اسلامی تهران واحد علوم دارویی بر روی تعداد 120قطعه ماهی ماده بالغ گورامی سه­خال با میانگین وزنی (4-3) گرم انجام گردید. ماهیان در محیط رهاسازی شده و به مدت 48 ساعت با شرایط آداپته شدند. پس از کلرزدایی آب، اندازه‌گیری فاکتورهای فیزیکوشیمیایی آب نظیر دما (1±23)، (1±7) pH و سختی آب انجام شد. سپس آزمایشات در 10 گروه با 3 تکرار که هرکدام شامل 12 قطعه ماهی بودند، انجام گرفت که در گروه‌های کنترل1 (دست‌نخورده)، کنترل2 (تزریق با اتانول96 درجه)، 4 گروه تیمار با پنج‌انگشت با دوزهایmg/kg 10،20،30،50 (24) و 4 گروه تیمار با داروی فلوکستین با دوزهای mg/kg 5/7 ،5،3، 1 تقسیم شدند (27). دراین مطالعه برای تهیه عصاره گیاه از روش خیساندن (Maceration) استفاده شد. بدین منظور ابتدا میوه گیاه پنج‌انگشت خریداری و پس از خشک نمودن در شرایط مناسب ازلحاظ تهویه، پس از الک کردن بااستفاده از دستگاه آسیاب برقی مدل Electric Griander آسیاب گردید. آنگاه مقدار 50 گرم از پودر حاصل و350 میلی‌لیتر اتانول 96درجه (خریداری‌شده از شرکتMerck )، درون دکانتور ریخته شده و به مدت 72 ساعت در دمای اتاق و در محیط آزمایشگاه قرارداده شدند. پس از تخلیه عصاره از دکانتور، مجدداً شستشو با حلال اتانول صورت گرفته و 500 میلی‌لیتر دیگر از حلال اضافه شد. این عمل پس از گذشت 48 ساعت دیگر، تکرار شد. سپس عصاره حاصل، در محیط آزمایشگاه جهت خشک شدن قرار داده شد تا افزایش ویسکوزیته و خلوص آن، حاصل شود (9). برای تهیه داروی فلوکستین، ابتدا میزان 2گرم پودر خالص فلوکستین از شرکت داروسازی عبیدی خریداری و به میزان لازم برای تهیه دوزهای  mg/kg5/7 ،5 ،3، 1، وزن شده و با اتانول 96 درجه حل گردید. سپس در حجم‌های 5 میلی‌لیتری به حجم رسانیده شده و جهت تزریق نگهداری شد. روش دریافت دارو به‌صورت تزریقی درون عضلانی در بالای خط جانبی و زیر باله پشتی ماهیان انجام پذیرفت. کلیه تزریقات در 10 نوبت با سرنگ انسولین BD به میزان 02/0 میلی‌لیتر، یک روز درمیان به‌صورت 3 تکرار در طول مدت 20روز انجام گرفت. در پایان دوره پس از گذشت 24 ساعت از آخرین تزریق، ابتدا تمام ماهیان بوسیله پودر گل میخک، (که ترکیبی مناسب با اثرات منفی کمتر بر ماهی می‌باشد) بیهوش گردیده (29) و بااستفاده از ترازوی دیجیتال (001/0 گرم) و خط­کش بیومتری (طول استاندارد) موردبررسی قرارگرفتند. جهت اندازه‌گیری هورمونهای استروئیدی، پس از جدا نمودن سر و باله­ها و احشای داخلی، از مایعات بافتی بدن ماهیان استفاده و روش هموژنایز استفاده گردید. سپس تخمدان ماهیان پس از توزین، در فرمالین 10درصد تثبیت شدند. پس از انجام مراحل آماده‌سازی بافت، برش­گیری با میکروتوم به (ضخامت10-5میکرومتر)، و رنگ‌آمیزی به روش هماتوکسیلین-ائوزین صورت پذیرفت (19). سپس جهت مطالعه با میکروسکوپ نوری نیکون)مدل (EclipseE100 و بزرگنمایی40×، موردبررسی قرار گرفتند. سطح هورمون‌های استروییدی نیز توسط کیت‌های شرکت EASTBIOPHARM و روش الایزا مورد محاسبه قرارگرفتند. داده‌های به‌دست‌آمده از اندازه‌گیری غلظت سرمی هورمونهای استروئیدی، توسط نرم‌افزار SPSS (نسخه 23) از طریق آزمونهای تجزیه واریانس یک‌طرفه و آزمون دانکن در سطح معناداری 5% مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفتند. برای رسم نمودارها نیز از نرم‌افزار Excel 2013 استفاده شد.

نتایج

یافته‌های حاصل از داده‌های هورمونهای استروئیدی این مطالعه در نمودارهای زیر نشان داده‌شده است.

 

شکل1- نمودار مقایسه هورمون 17-بتا استرادیول میان گروه‌های تحت تیمار و کنترل

این نمودار نشان دهنده نتایج بررسی اختلاف بین گروه های تیمار با گیاه پنج انگشت با دوزهای
 mg/kg10،20،30،50 و 4 گروه تیمار با داروی فلوکستین با دوزهای mg/kg 1،3،5،7.5 و گروه کنترل دست نخورده و تزریق با اتانول می باشد. نتایج، توسط آزمونهای تجزیه واریانس یک‌طرفه و آزمون دانکن در سطح معناداری 5% در میان گروههای کنترل و تیمار مورد تجزیه‌ و تحلیل قرار گرفتند که اختلاف معناداری را نشان داد. حروف غیرمشترک بیانگر وجود اختلاف در سطح معناداری 5% می‌باشند (002/0P<).

 

شکل 2- نمودار مقایسه هورمون 17-α هیدروکسی پروژسترون میان گروه‌های تیمار و کنترل.

این نمودار نشان دهنده نتایج بررسی اختلاف بین گروه تیمار با پنج انگشت با دوزهای mg/kg 10،20،30،50  و 4 گروه تیمار با داروی فلوکستین با دوزهای mg/kg  1، 3، 5، 7.5 و گروه کنترل دست نخورده و تزریق با اتانول می‍باشد. نتایج، توسط آزمونهای تجزیه واریانس یک‌طرفه و آزمون دانکن در سطح معناداری 5% در میان گروههای کنترل و تیمار مورد تجزیه ‌و تحلیل قرارگرفتند که اختلاف معناداری را نشان داد. حروف غیرمشترک بیانگر وجود اختلاف در سطح معناداری 5% می‌باشند (05/0P<).

 

شکل 3- نمودار مقایسه هورمون تستوسترون میان گروه‌های تیمار و کنترل

این نمودار نشان‌دهنده نتایج بررسی اختلاف بین گروه‌های تیمار با پنج‌انگشت با دوزهای mg/kg 10،20،30،50  و 4گروه تیمار با داروی فلوکستین با دوزهای mg/kg 1،3،5،7.5 و گروه کنترل دست‌نخورده و تزریق با اتانول می‌باشد. نتایج، توسط آزمونهای تجزیه واریانس یک‌طرفه و آزمون دانکن در سطح معناداری 5% در میان گروههای کنترل و تیمار مورد تجزیه‌وتحلیل قرارگرفتند که اختلاف معناداری را نشان داد.حروف غیرمشترک بیانگر وجود اختلاف در سطح معناداری 5% می‌باشند (05/0P<).

 

شکل4- نمودار مقایسه هورمون کورتیزول میان گروه‌های تیمار و کنترل

این نمودار نشان دهنده نتایج بررسی اختلاف بین گروه های تیمار با گیاه پنج انگشت با دوزهای با دوزهای
 mg/kg10،20،30،50 و 4 گروه تیمار با داروی فلوکستین با دوزهای  mg/kg1،3،5،7.5 و گروه کنترل دست نخورده و تزریق با اتانول می باشد. نتایج، توسط آزمونهای تجزیه واریانس یک‌طرفه و آزمون دانکن در سطح معناداری 5% در میان گروههای کنترل و تیمار مورد تجزیه‌وتحلیل قرار گرفتند که اختلاف معناداری را نشان داد. حروف غیرمشترک بیانگر وجود اختلاف در سطح معناداری 5% می‌باشند (05/0P<).

یافته‌های حاصل از داده‌های هورمونهای استروئیدی دراین مطالعه در نمودارهای زیر نشان داده‌شده است. باتوجه به نتایج حاصله، میان گروه‌های کنترل 1 (دست‌نخورده)، کنترل2 (تزریق با اتانول) از لحاظ سطح هورمونها اختلاف معناداری وجود نداشت. نتایج حاصله اما در میان گروههای کنترل و تیمار بیانگر وجود اختلاف معنادار بود. ((002/0P<) میزان هورمون 17-بتا استرادیول در گروههای تیمار بیانگر وجود اختلاف با گروه کنترل بود (حروف غیرمشترک بیانگر وجود اختلاف در سطح معناداری 5% می‌باشند) و با افزایش دوز سطح این هورمون کاهش پیدا کرد. در بالاترین دوز از تیمار فلوکستین اما، افزایش در مقدار هورمون مشاهده شد. نتایج حاصل از هورمون 17-α هیدروکسی پروژسترون نیز بیانگر کاهش سطوح با افزایش دوز در تیمارهای پنج‌انگشت و فلوکستین نسبت به گروه کنترل بود به‌گونه‌ای که در بالاترین دوز از دریافت عصاره گیاه این کاهش، اختلاف محسوس‌تری را نسبت به گروه کنترل از خود نشان داد. در نتایج حاصل از هورمون تستوسترون در تیمار فلوکستین، سطوح هورمونی کاهش محسوس ‌تری را نسبت به گروه کنترل از خود نشان داد. در حالیکه در بالاترین دوز از هردوگروه تیمار، افزایش در سطوح هورمونی مشاهده شد. نتایج حاصل از هورمون کورتیزول نیز به‌عنوان هورمونی دیگر با ساختار استروییدی، بیانگر کاهش در مقدار با افزایش دوز درمیان گروههای تیمار و کنترل بود. علی‌رغم وجود اختلاف معنادار در تیمارها نسبت به گروه کنترل (05/0P<)، روند کلی تغییرات در دو گروه تیمار تقریباً مشابه بود.

یافته‌های حاصل از تصاویر میکروسکوپ نوری نشان داد که در هردو گروه کنترل، اغلب اووسیت­ها در مرحله ویتلوژنز قرارداشتند.

 

 

شکل5- مقطعی از بافت تخمدان ماهی کنترل اتانول، فاز غالب تخمک‌ها در مرحله ویتلوژنز،(H&E) ، بزرگنمایی40×

 

شکل 6- مقطعی از بافت تخمدان ماهی کنترل دست‌نخورده، شروع حرکت وزیکول زایا (GV) به سمت قطب جانوری، (H&E)، بزرگنمایی40×

 

شکل 7- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار فلوکستین با دوز 1 میلی‌گرم بر کیلوگرم، حضور تخمک‌هایی در مرحله کورتیکال (C) و پیش هستکی اولیه (P)، (H&E)،   بزرگنمایی40×

 

شکل 8- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمارفلوکستین با دوز3میلی‌گرم بر کیلوگرم، حضور تخمک‌هایی در مرحله کورتیکال ( C) و پیش هستکی اولیه(P)،(H&E)،

 

شکل 9- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار فلوکستین بادوز 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم، فاز غالب تخمک­ها شامل مرحله پیش هستکی اولیه (P)، حضور تخمک‌هایی در مرحله کورتیکال (C)،(H&E) ، بزرگنمایی 40×  

 

شکل 10- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار فلوکستین ادوز 7.5 میلی‌گرم بر کیلوگرم ، فاز غالب تخمک‌ها شامل مرحله پیش هستکی اولیه(P) ، حضور تخمک‌هایی در مرحله ورتیکال(C) ، (H&E)، بزرگنمایی 40×

 

شکل 11- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار پنج‌انگشت با دوز 10 میلی‌گرم بر کیلوگرم، اتصال ذرات چربی به یکدیگر(LDF)، حضور تخمک‌هایی در مرحله پیش هستکی اولیه(P)، حضور تخمک‌هایی در مرحله کورتیکال (C)،( H&E)،بزرگنمایی 40×

 

شکل 12- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار پنج‌انگشت با دوز 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم، حضور تخمک‌هایی در مرحله پیش هستکی اولیه(P)، حضور تخمک‌هایی در مرحله کورتیکال(C)،(H&E)، بزرگنمایی40×

 

 

شکل 13- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار پنج‌انگشت بادوز 30 میلی‌گرم بر کیلوگرم، حضور تخمک‌ها در مرحله پیش هستکی اولیه (P)، هسته (N) وهستک های کروماتینی (Nu)، حضور تخمک‌ها در مرحله کورتیکال (C) و پیش هستکی اولیه  (H&E)، بزرگنمایی40×

 

شکل 14- مقطعی از بافت تخمدان ماهی تیمار پنج‌انگشت با دوز50 میلی‌گرم بر کیلوگرم، فاز غالب تخمک‌ها در مرحله پیش هستکی اولیه (P)، (H&E)، بزرگنمایی 40×

در گروه کنترل دست‌نخورده شروع حرکت وزیکول زایا به سمت قطب جانوری نشان داده‌شده است. (شکل6) در تیمار فلوکستین با دوز 1میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل7) تعدادی اووسیت در مرحله کورتیکال و تعدادی در مرحله پیش هستکی مشاهده شد. در تیمار با دوز3 میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل8) نیز این نتیجه تکرار شد. در تیمار با دوز 5 میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل9) غالب اووسیت­ها در مرحله پیش هستکی به سر می‌بردند که این تعداد در تیمار با دوز 5/7 میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل 10) اندکی کاهش یافت.

نتایج حاصل از تیمار پنج‌انگشت با دوز 10میلی‌گرم بر کیلوگرم، بیانگر آن بود که تخمک‌ها در مرحله کورتیکال و تعدادی نیز در مرحله پیش هستکی قرار داشتند. (شکل11) در تیمار پنج‌انگشت با دوز 20 میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل 12) نیز غالب اووسیت­ها در مرحله کورتیکال و تعدادی در مرحله پیش هستکی بودند. در تیمار پنج‌انگشت با دوز 30 میلی‌گرم بر کیلوگرم (شکل 13) تعدادی از تخمک‌ها در مرحله پیش هستکی و تعدادی در مرحله کورتیکال قرار داشتند. اما در تیمار با دوز 50 میلی‌گرم بر کیلوگرم، (شکل14) تقریباً تمامی تخمک‌ها در مرحله پیش هستکی بودند که این تعداد در مقایسه با تیمار فلوکستین و گروه کنترل،افزایش یافت.

بحث

مطالعه تغییرات هورمونی و بیوشیمیایی نظیر تغییر در سطوح هورمون‌های جنسی و الکترولیت‌های سرم خون ازجمله موارد مرتبط با فیزیولوژی تولیدمثل است که نقش مهمی در مطالعات پایه و کاربردی در این زمینه دارد. سنجش هورمون‌های جنسی در کنار استفاده از شاخص‌های بافت شناختی در بررسی چرخه تولیدمثلی ماهیان بسیار حائز اهمیت است (6). هورمون­های جنسی از مهم­ترین هورمون­های استروئیدی محسوب می­شوند. دراین‌ بین 17 – بتا استرادیول (E2) ازجمله هورمون­های استروئیدی است که نقش کلیدی آن در سنتز و تحریک ساخت پروتئین­های زرده‌ای ویتلوژنین در هپاتوسیت­های کبد بسیار برجسته است (8). نتایج حاصله از بررسی سطوح هورمونهای استروئیدی در میان گروههای کنترل 1(دست‌نخورده) و کنترل2 (تزریق با اتانول) اختلاف معناداری را نشان نداد. بررسی نتایج حاصل از هورمون 17-بتا استرادیول نشان داد که با افزایش دوز، سطوح هورمونی کاهش می‌یابد و در تیمار پنج‌انگشت روند محسوس‌تری را نسبت به گروه کنترل از خود نشان داد (05/0P<) علت این امر را می‌توان در ترکیبات شیمیایی فیتواستروژنی موجود در گیاه جستجو نمود. فیتواستروژن­ها شامل چندین گروه از ترکیبات هستند که ازجمله آنان می‌توان به ایزوفلاون، کومستــان، لیگنـان و لاکتونهای رسورسیلیک نام برد. مشتقاتی از ایزوفلاون­ها که ماده عمده آن کاستیسین می‌باشد در عصاره گیاه یافت می‌شود (2). در مطالعات رفیعیان وهمکاران در سال2017، ذکرشده است که ترکیبات شیمیایی موجود در گیاه موجب کاهش ترشح هورمون FSH و استروژن در زنان و کاهش هورمون تستوسترون در مردان خواهد شد (28). همچنین در بررسی سطوح هورمونی در تیمار فلوکستین، مطالعات منینگن و همکاران در سال2017 بر روی جنس ماده ماهی طلایی بیانگر آن بود که دریافت خوراکی فلوکستین منجر به کاهش سطوح هورمونی استرادیول شده است (22). افزایش در مقدار هورمون در آخرین دوز نیز می‌تواند نشانگر فعال شدن مکانیسم منفی اثرگذاری هیپوفیز بر گناد باشد. مطالعات نشان داده‌اند که تغییر در سطح هورمون 17- بتا استرادیول با رشد تخمک‌ها در تخمدان ارتباط دارد (18). بنابراین کاهش در میزان سطوح هورمونی می‌تواند نشان از حضور تخمک در مراحل پیش از بلوغ بوده باشد. بررسی میزان سطوح هورمون 17-α هیدروکسی پروژسترون، در تیمارهای پنج‌انگشت و فلوکستین بیانگر کاهش در مقدار هورمون در الگویی وابسته به دوز بود. که این کاهش در تیمارهای پنج‌انگشت روند محسوس‌تری را نسبت به گروه کنترل از خود نشان داد. این هورمون، پیش ساز استروئید القاکننده بلوغ نهایی است به‌طوری که بیش‌ترین مقدار آن همزمان با تجزیه هسته زاینده، بهم پیوستن قطرات چربی و حل شدن دانه‌های زرده مشاهده می‌گردد (24). بنابراین با توجه به کاهش در سطوح هورمونی، روند مهار تکاملی تخمک‌ها محتمل به نظر می‌رسد. در مطالعات یوفوز و همکاران در سال 2006 نیز کاهش میزان پروژسترون در معرض قرارگیری بافلوکستین گزارش‌شده است (32). همانگونه که اشاره شد، استفاده درازمدت از عصاره‌های گیاهی که حاوی فیتواستروژن­ها هستند سبب اعمال فیدبک منفی بر LH شده و می‌توانند بر فاز تشکیل جسم زرد مؤثر باشند (20). بنابراین به دنبال آن می‌توانند ترشح هورمون 17- α هیدروکسی پروژسترون را نیز که در فاز بلوغ در ماهیان ترشح می‌شود، تحت تأثیر قرار دهند. در بررسی سطوح هورمون استروئیدی تستوسترون کاهش محسوس میزان در دوز  mg/kg5 درتیماربا فلوکستین، در مقایسه با گروه کنترل و تیمار پنج‌انگشت رؤیت شد. در تیمار پنج‌انگشت نیز کاهش در دوزهایmg/kg  20و30 روی داد، در حالیکه در بالاترین دوز افزایش در مقدار مشاهده شد. در همین راستا در پژوهشی که منینگن و همکاران بر روی جنس نر ماهی طلایی در سال2010 انجام دادند، فلوکستین موجب اختلال در محور تولیدمثلی و کاهش سطوح پلاسمایی تستوسترون گردید (21). بررسی‌ها همچنین در تیمارهای هردو گروه نشان داد که بالاترین دوز از هردو گروه در برخی نتایج، اثری معکوس داشته است که می‌تواند نشان از سمیت دوز تزریقی در دوزهای موردنظر باشد. در مطالعه پیرلواسانی و همکاران در سال 2011 نیز در موش‌های سوری نر به‌صورت درون صفاقی، عصاره پنج‌انگشت موجب کاهش سطح سرمی تستوسترون،LH  وFSH شده است که پیشنهاد می‌کند که می‌تواند اثر مستقیمی برمحورهیپوتالاموس، هیپوفیز وگناد داشته باشد (5). در مطالعات نصری و همکاران در سال 1384 بر روی موش‌های سوری نیز عصاره‌ی میوه گیاه، موجب کاهش در میزان تستوسترون شده است (10). باتوجه به کاهش محسوس‌تر سطوح تستوسترون نسبت به گروه کنترل و تیمار با پنج‌انگشت، به نظر می‌رسد فلوکستین جنس نر را بیشتر تحت تأثیر قرار خواهد داد. در بررسی سطوح هورمونی کورتیزول در تیمار فلوکستین و در دوز mg/kg 5، کاهش در مقدار رؤیت شد و این در حالیست که در تیمار پنج‌انگشت نیز در روندی مشابه کاهش معنادار در مقدار، نسبت به گروه کنترل در دوز mg/kg30 مشاهده شد. کورتیزول مهم‌ترین هورمون کورتیکو استروئیدی است که در پاسخ به استرس، از بخش قشری بافت کلیه به خون ترشح‌شده و غلظت آن از جمله شاخص‌های مناسب در ارزیابی پاسخ ماهیان به استرس محسوب می‌شود (34). بنابراین روند تقریباً مشابه تغییرات در گروه‌های تیمار می‌تواند بیانگر قرارگیری ماهیان در شرایط محیطی مشابه باشد. از سویی دیگر اثرگذاری بر هیپوفیز می‌تواند ترشح گنادوتروپین­های محرک برآدرنال و به دنبال آن ترشح کورتیزول را تحت تأثیر قراردهد. در همین راستا، در مطالعات پیووارسکا و همکاران در سال2012 بر روی بیماران که جهت درمان افسردگی از داروی فلوکستین استفاده نمودند، میزان کورتیزول سرمی کاهش یافت (25). در مطالعات سوسیک و همکاران در سال 2016 ذکرشده است که عصاره میوه گیاه در طول مدت سه هفته بر رت­های نر می‌تواند محور آدرنوکورتیکال را تحت تأثیر قرار دهد (30).

بهترین راه جهت تشخیص و بررسی مراحل تکوین جنسی در ماهیان، بررسی سطوح شاخص‌های تولیدمثلی و نشانه‌های بافت‌شناسی گناد می‌باشد (14). ریخت­سنجی بافتی به اندازه‌گیری بافت‏ها و اجزاء مختلف موجود در آن پرداخته و در حقیقت محاسبه کمی تغییرات بافت‏ها و اجزاء تشکیل‏دهنده آنها را با استفاده از تصاویر دوبعدی ممکن می‌سازد (1). تخمک‌ها در طی رشد مراحل مختلفی را طی می‌کنند (33). در بررسی نتایج بافت‌شناسی تخمدان معین شد که در دو گروه کنترل غالب تخمک‌ها در مرحله ویتلوژنز قرارداشتند. در مطالعات باقری و همکاران نیز اختلافی میان گروههای کنترل دست‌نخورده و اتانولی رؤیت نشد (4). در بررسی نتایج حاصل از تیمار فلوکستین نشان داده شد که در الگویی وابسته به دوز، تعداد سلول‌ها در مرحله پیش هستکی، به‌طور کلی نسبت به گروه کنترل افزایش‌یافته و سلول‌های بالغ کمتری به چشم می‌خوردند. در همین راستا مطالعات لیستر وهمکاران در سال  2009 برروی ماهی Zebra fish نشان داد، فلوکستین موجب مهار تکامل تخمک و کاهش تجمعی تعداد تخم‌های تولیدشده می‌گردد (17). در مطالعه دورل و همکاران در سال2017، نیز نشان داده شد که فلوکستین می‌تواند اثرات خفیفی بر محور باروری ماهی Cichlasoma dimerus از خود نشان داد (16)، بنابراین می‌توان مهار روند تکاملی تخمک‌ها را توجیه نمود. بررسی نتایج بافتی حاصل ازتیمار پنج‌انگشت نیز بیانگر آن بود که با افزایش دوز، تعداد سلولها در مرحله پیش هستکی در مقایسه با گروه کنترل افزایش یافت که این تعداد نسبت به تیمارفلوکستین نیز بیشتر بوده است. همچنین در مطالعات تاندن و همکاران  عصاره گونه دیگری از جنس گیاه پنج‌انگشت negundo)  vitex) سبب ایجاد تغییرات مورفولوژیک بافتی گردیده است (31). در پژوهش‌هایی که برروی ماهی گورامی سه­خال انجام گرفت نیز نشان داده شد که در تیمار با عصاره گیاه پنج‌انگشت شاخص جنسی و قطر تخمک کاهش پیدا کرد (23). بنابراین می‌توان توجیه نمود که روند تکوین تخمک‌ها نیز تحت تأثیر قرارگرفتند. باتوجه به نتایج حاصل از این پژوهش، می‌توان نتیجه گرفت که عصاره گیاه پنج‌انگشت و داروی فلوکستین هردو اثر مهاری بر روند تکوین تخمک داشته و منجر به کاهش سطوح هورمونهای استروئیدی جنسی در ماهی ماده بالغ گورامی سه خال گردیده‌اند.

تقدیر و تشکر

این  پژوهش  با  مساعدت  آزمایشگاه  علوم پایه  دانشکده داروسازی واحد علوم دارویی دانشگاه آزاد اسلامی صورت پذیرفته است. بدینوسیله نویسندگان مقاله از تمامی همکاران این مرکز که در انجام این پژوهش همکاری داشتند، مراتب تشکر و قدردانی خود را اعلام می‌دارند.

1- آب پیکر، ز.، لهراسبی، پ.، و منصفی، م. ا.، 1394. مقایسه عصاره آبی بذر وبرگ شوید(Anethum graveolens L) بر تغییرات هیستورمورفولوژیک رحم و تخمدان موش صحرایی، مجله پژوهش‌های جانوری، دوره 28، شماره2، صفحات 124-116.
2-آزاد بخت، م.، بها الدینی، ا.، و شوریده ضیابری، س. م.، 1384. بررسی تأثیر عصاره فلاونوئیدی میوه و برگ گیاه پنج‌انگشت بر تغییرات میزان سرمی هورمون پرولاکتین در موش‌های صحرایی ماده، فصلنامه گیاهان دارویی، دوره 4، شماره 16، صفحه57.
3-اخوان، س.، زندوکیلی، ف.، عرب، م.، و کریمی، ح.، 1390. مقایسه اثر درمانی فلوکستین، سیتالوپرام، استروژن و پروژسترون و دارونما در بهبود گرگرفتگی در زنان پری منوپاز، مجله علوم پزشکی دانشگاه کردستان، دوره16، شماره3، صفحات 31-38.
4- باقری زیاری، ص.، ناجی، ط.، و حسین­زاده صحافی، ه.، 1394. اثرات LHRH-A2،17 بتا استرادیول و عصاره‌ی سرشاخه‌ی هوایی مرزنجوش بر القا باروری در ماهی گورامی سه خال، مجله نشریه توسعه‌ی آبزی پروری، سال 9، شماره 3، صفحات 59-69.
5- پیرسلوارانی، م.، شیروی، ع.، و حیدری نصرآبادی، م.، 1390. بررسی اثر عصاره آبی گیاه رازیانه و پنج‌انگشت بر محور HPG و اسپرماتوژنز در موش سوری نر نژاد NMRI، مجله زیست­شناسی جانوری،  دوره4، شماره 1، صفحات 7-18.
6- حسین زاده صحافی، ه.، 1380. بیولوژی تولیدمثل ماهی با تأکید برماهیان ایران، انتشارات معاونت توسعه آبزی‌پروری، اداره کل ترویج مؤسسه نشرجهاد وابسته به دانشگاه تهران، صفحه 272.
7- رمضانی، م.، نصری، س.، و بهادران، ح.، 2008. اثر عصاره توتال میوه گیاه پنج‌انگشت بر اسپرماتوژنز موش نژاد بالب سی ارمغان دانش، دوره13، شماره 3 ، صفحات 35-44 .
8-فلاحتکار، ب.، رعنای اخوان، س.، طلوعی گیلانی، م. ح.، و مجازی امیری، ب.، 1393. اثر ایمپلنت هورمون 17-بتا استرادیول در مرحله پیش زرده سازی، مجله پژوهش‌های جانوری، دوره27، شماره2، صفحات 239-250.
9-نجاتی، س. ا.، 2016. اثر عصاره الکلی گیاه پنج‌انگشت و ویتامین E بر میزان سرمی آنزیمهای کبدی، گلوکز، پروفایل لیپیدی و انسولین در موشهای صحرایی ماده بالغ، مجله زیست‌شناسی جانوری، دوره 9، شماره 2، صفحات 94-87.
10-نصری، س.، عریان، ش.، حائری روحانی، س. ع.، امین، غ.، و تقی زاده، م.، 1384. تأثیر عصاره میوه گیاه پنج‌انگشت و تداخل آن با بروموکریپتین بر میزان هورمون لوتئینی و تستوسترون در موش سوری نر، مجله پزشکی هرمزگان، دوره 9، شماره 2، صفحات 113- 118.
 
11- Asdadi, A., Hamdouch, A., Oukacha, A., Moutaj, R., Gharby, S., Harhar, H., El Hadek, M., Chebli, B., and Hassani, L. I., 2015. Study on chemical analysis, antioxidant and in vitro antifungal activities of essential oil from wild Vitex agnus-castus L., seeds growing in area of argan tree of Morocco against clinical strains of Candida responsible for nosocomial infections. Journal of Medical Mycology, 25(4), PP: 118-127.
12- Atmaca, M., Kumru, S., and Tezcan, E., 2003. Fluoxetine versus Vitex agnus castus extract in the treatment of premenstrual dysphoric disorder. Human Psychopharmacology: Clinical and Experimental, 18(3), PP: 191-195.
13- Chhabra, G. S., and Kulkarni, K. S., 2014. Evaluation of anti-inflammatory activity of Vitex agnus castus leaves. Quantitative analysis of flavonoids as possible active constituents. Journal of Pharmacognosy and Phytochemistry, 3(1), PP: 183-189.
14- Crime, L. W., and Glebe, B. D., 1990. Reproduction In: Methods for Fish Biology edit, Schreck and MoyleAmerican Fisheries Society Publication, PP: 529-55. 
15- Degani, G., Jakson, K., and Marmelstein, G., 1995 .The effect of LHRH analogue on sex steroid profiles in female Trichogaster trichopterus(Anabantidae, Pallas). Journal of aquaculture in the tropics, 10, PP: 297-307.
16- Dorelle, L. S., Da Cuña, R. H., Vázquez, G. R., Höcht, C., Shimizu, A., and Genovese, G., Nostro, F. L., 2017. The SSRI fluoxetine exhibits mild effects on the reproductive axis in the cichlid fish Cichlasoma dimerus (Teleostei, Cichliformes). Chemosphere, 171, PP: 370-378.
17- Lister, A., Regan, C., Van Zwol, J., and Van Der Kraak, G., 2009. Inhibition of egg production in zebrafish by fluoxetine and municipal effluents: a mechanistic evaluation. Aquatic toxicology, 95(4), PP: 320-329.
18-Lee, W. K., and Yang, S. W., 2002. Relationship between ovarian development and serum levels of gonadal steroid hormones, and induction of oocyte maturation and ovulation in the cultured female Korean spotted sea bass Lateolabrax maculatus (Jeom-nong-eo). Aquaculture, 207(1), PP: 169-183.
19- Lenhardt, M., Finn, R. N., Cakic, P., Kolarevic, J., Krpocetkovic, J., Radovic, I., and Fyhn, H. J., 2005. Analysis of the post-vitellogenic oocytes of three species of Danubian Acipenseridae. Belgian journal of zoology, 135(2), 205p.
20- Malaivijitnond, S., Kiatthaipipat, P., Cherdshewasart, W., Watanabe, G., and Taya, K., 2004. Different effects of Pueraria mirifica, a herb containing phytoestrogens, on LH and FSH secretion in gonad ectomized female and male rats. Journal of pharmacological sciences, 96(4), PP: 428-35.
 21- Mennigen, J. A., Lado, W. E., Zamora, J. M., Duarte-Gutermna, P., Langlois, V. S., Metcalfe, C. D., Chang, J. P., Moon, T. W., and Trudeau, V. L., 2010. Waterborne fluoxetine disrupts the reproductive axis in sexually mature male goldfish, Carassius auratus. Aquatic Toxicology 100, PP: 354-64.
22-Mennigen, J. A., Zamora, J. M., Chang, J. P., and Trudeau, V. L., 2017. Endocrine disrupting effects of waterborne fluoxetine exposure on the reproductive axis of female goldfish, Carassius auratus. Comparative Biochemistry and Physiology Part C: Toxicology and  Pharmacology, 202, PP: 70-78.
23- Naji, T., Ghafouri, S., and Sahafi, H. H., 2014. The Histological Effects of Cucurbita pepo, Silybum marianum, Linum usitatissmum, Vitex agnus_castus 17β estradiol on ovarian tissue in three Spot Gorami (Trichogaster trichopterus). Bull. Env. Pharmacol. Life Sci, 3, PP: 120-127.
24- Ortiz-Delgado, J. B., Porcelloni, S., Fossi, C., and Sarasquete, C., 2008. Histochemical characterisation of oocytes of the swordfish Xiphias gladius. Scientia Marina, 72(3), PP: 549-64.
25- Piwowarska, J., Chimiak, A., Matsumoto, H., Dziklińska, A., Radziwoń-Zaleska, M., Szelenberger, W., and Pachecka, J., 2012. Serum cortisol concentration in patients with major depression after treatment with fluoxetine. Psychiatry research 198(3), PP: 407-11.
26-Prilepskaya, V. N., Ledina, A. V., Tagiyeva, A. V., and Revazova, F. S., 2006. Vitex agnus castus: successful treatment of moderate to severe premenstrual syndrome. Maturitas, 55, PP: 55-63.  
27- Raap, D. K., Evans, S., Garcia, F., Li, Q., Muma, N. A., Wolf, W. A., Battaglia, G., and Van De Kar, L. D., 1999. Daily injections of fluoxetine induce dose-dependent desensitization of hypothalamic 5-HT1A receptors: reductions in neuroendocrine responses to 8-OH-DPAT and in levels of Gz and Gi proteins. Journal of Pharmacology and Experimental Therapeutics, 288(1), PP: 98-106.
28- Rafieian-Kopaei, M., and Movahedi, M., 2017. Systematic Review of Premenstrual, Postmenstrual and Infertility Disorders of Vitex Agnus Castus. Electronic physician. 9(1), 3685 p.
29- Sattari, A., Mirzargar, S. S., Abrishamifar, A., Lourakzadegan, R., Bahonar, A., Mousavi, H. E., and Niasari, A., 2009. Comparison of electroanesthesia with chemical anesthesia (MS222 and Clove Oil) in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss) using plasma cortisol and glucose responses as physiological stress indicators. Asian Journal of Animal and Veterinary Advance, 4, PP: 306-313.
30- Sosic-Jurjevic, B., Ajdzanovic, V., Filipovic, B., Trifunovic, S., Jaric, I., Ristic, N., and Milosevic, V., 2016. Functional morphology of pituitary-thyroid and-adrenocortical axes in middle-aged male rats treated with Vitex agnus castus essential oil. Acta histochemical, 118(7), PP: 736-45.
31-Tandon, V, and Gupta, R., 2004. Histomorphological changes induced by Vitex negundo in albino rats. Indian journal of pharmacology, 36(3), 176 p.
32- Uphouse, L., Hensler, J. G., Sarkar, J., and Grossie, B., 2006. Fluoxetine disrupts food intake and estrous cyclicity in Fischer female rats. Brain research, 1072(1), PP: 79-90.
33- Wallace, R. A., 1985. Vitellogenesis and oocyte growth in nonmammalian vertebrates. In Oogenesis,Springer US, PP: 127-177.
34- Webb, M. A., Allert, J. A., Kappenman, K. M., Marcos, J., Feist, G. W., Schreck, C. B., and Shackleton, C. H., 2007. Identification of plasma glucocorticoids in pallid sturgeon in response to stress. General and Comparative Endocrinology, 154(1), PP: 98-104.
35- Webster, D. E., Lu, J., Chen, S. N., Farnsworth, N. R., and Wang, Z. J., 2006. Activation of the μ-opiate receptor by Vitex agnus-castus methanol extracts: Implication for its use in PMS. Journal of ethnopharmacology, 106(2), PP: 216-221.
دوره 32، شماره 2
شهریور 1398
صفحه 85-95
  • تاریخ دریافت: 03 دی 1396
  • تاریخ بازنگری: 16 تیر 1397
  • تاریخ پذیرش: 24 تیر 1397