نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه جنوب غرب- اهواز، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, ایران
2 موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی کرج، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
3 موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی شعبه جنوب غرب- اهواز، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی
4 موسسه تحقیقات واکسن و سرم سازی رازی کرج، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی, ایران
5 3- گروه حشره شناسی، دانشکده بهداشت، دانشگاه جندی شاپور اهواز, ایران
چکیده
ااطلاعات موجود در مورد اکولوژی و زیست شناسی عقربها بسیار محدود است و پایه این اطلاعات شناسایی زیستگاهها ، ریخت شناسی و ریخت سنجی عقربهای مناطق مختلف کشور می باشد. گونههای عقرب اورتوشیروش دارای پراکندگی وسیعی در دنیا می باشند. تاکنون 17 گونه از آن در سراسر دنیا شناسایی شده، که از این میان 7 گونه از آن در مناطق مختلف ایران دیده شده است. در این مطالعه، نمونه-های Orthochirus از مناطق مختلف استان خوزستان جمع آوری گردید و بر اساس 27 صفت اندازشی و 18 نسبت اندازشی محاسبه شده، مورد مطالعه قرار گرفتند. چهار گونهی Orthochirus iranus ، zagrosensis Orthochirus ، Orthochirus farzanpay و Orthochirus stackwelli از مناطق مختلف استان خوزستان مورد تشخیص قرار گرفتند. Orthochirus iranus و Orthochirus stackwelli به ترتیب بیشترین (6/41٪) و کمترین (8/13٪) میزان فراوانی در مناطق مختلف استان را داشتند. نتایج حاصل از بررسیهای ریخت شناسی و تحلیلهای آماری بر روی صفات ریخت سنجی، جدایی کامل چهارگونه را نشان داد. اعتبار چهارگونه فوق به عنوان چهار گونه مجزا بر اساس تفاوت در صفات شاخص کلیدی همانند آرایشها و نسبت ابعاد بند چهارم متازوما، طول کاراپاس به پهنای قسمت خلفی آن، اندازه تلسون ، موقعیت چشمهای میانی و طول انبر و انگشت متحرک به طول دست مورد تایید واقع شده است. نتیجه تحلیل خوشه بندی نشان می-دهد که Orthochirus stackwelli از نظر ریخت شناسی از گروه های دیگر متمایز میباشد و بیشترین شباهت میان Orthochirus iranus و Orthochirus zagrosensis بوده است.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
Geographical and morphometric study on Orthochirus spp. isolated from Khuzestan province (Scorpiones: Buthidae)
نویسندگان [English]
1 Razi Vaccine and Serum Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ahvaz, Iran
2 Razi Vaccine and Serum Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
3 Razi Vaccine and Serum Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Ahvaz, Ira
4 Razi Vaccine and Serum Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran
5 Department of Medical Entomology, Ahvaz Jundishapur University of Medical Sciences, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]
Study on ecology and biology of scorpions is very limited and the basis of this information the country, Iran, is the identification of habitats, and morphology of scorpions in different regions of Orthochirus species are widely distributed in the world. So far, 17 species have been identified throughout the world, of which 7 species have been found in different regions of Iran. In this study, Orthochirus specimens were collected from different regions of Khuzestan province and evaluated based on 27 morphometric values and 18 morphometric ratios. Four species, O. iranis, O. zagrosensis, O. farzanpay, and O. stackwelli were identified from different regions of Khuzestan province. Orthochirus. iranis and O. stackwelli had the most (41.6%) and the least (13.8%) frequencies, respectively, in the various regions of the province. The results of morphological studies and statistical analyzes on morphometric showed the complete separation of four types. Differences of species were confirmed based on the characteristics and ratios of the fourth segment of metasoma, carapace and telson sizes, the position of the median eyes, and pedipalp chela length and movable finger. The result of cluster analysis indicated that O. stackwell is morphologically distinct from other groups and had the most similarities between O. iranis and O. zagrosensis.
کلیدواژهها [English]
بررسی پراکندگی جغرافیایی و ریختسنجیعقرب Orthochirus sp.جمعآوریشده از استان خوزستان ((Scorpiones: Buthidae
هدیه جعفری1*، شاهرخ نویدپور2، فاطمه ثعلبی1، بهزاد مسیحی پور2، علیرضا فروزان1 و الهام جهانیفر3
1 اهواز، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، موسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی شعبه جنوب غرب اهواز
2 اهواز، دانشگاه جندیشاپور اهواز، دانشکده بهداشت، گروه حشرهشناسی
3 اهواز، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده دامپزشکی، گروه علوم پایه
تاریخ دریافت: 20/1/97 تاریخ پذیرش: 25/10/97
چکیده
اطلاعات موجود در مورد اکولوژی و زیستشناسی عقربها بسیار محدود است و پایه این اطلاعات شناسایی زیستگاهها، ریختشناسی و ریختسنجی عقربهای مناطق مختلف کشور میباشد. گونههای عقرب اورتوشیروش دارای پراکندگی وسیعی در دنیا میباشند. تاکنون 17 گونه از آن در سراسر دنیا شناسایی شده، که از این میان 7 گونه از آن در مناطق مختلف ایران دیده شده است. دراین مطالعه، نمونههایOrthochirus از مناطق مختلف استان خوزستان جمعآوری گردید و براساس 27 صفت ریختسنجی و 18 نسبت ریختسنجی محاسبه شده، مورد مطالعه قرارگرفتند. چهار گونهی Orthochirus iranus، zagrosensisOrthochirus، Orthochirus farzanpay و Orthochirus stackwelliازمناطق مختلف استان خوزستان مورد تشخیص قرارگرفتند.Orthochirus iranus و Orthochirus stackwelli به ترتیب بیشترین (6/41%) و کمترین (8/13%) میزان فراوانی در مناطق مختلف استان را داشتند. نتایج حاصل از بررسیهای ریختشناسی و تحلیلهای آماری بر روی صفات ریختسنجی، جدایی کامل چهارگونه را نشان داد. اعتبار چهارگونه فوقبهعنوان چهار گونه مجزا براساس تفاوت در صفات شاخص کلیدی همانند آرایشها و نسبت ابعاد بند چهارم متازوما، طول کاراپاس به پهنای قسمت خلفی آن، اندازه تلسون، موقعیت چشمهای میانی و طول انبر و انگشت متحرک به طول دست مورد تأیید واقعشده است. نتیجه تحلیل خوشهبندی نشان میدهد که Orthochirus stackwelliازنظر ریختشناسی از گروههای دیگر متمایز میباشد و بیشترین شباهت میان Orthochirus iranus و Orthochirus zagrosensis بوده است.
واژههای کلیدی: عقرب، Orthochirus، ریخت سنجی، خوزستان
* نویسنده مسئول، تلفن: 09168023711، hedieh_jafari@yahoo.com
مقدمه
فون عقربهای ایران یکی از متنوعترین فونهای منطقه غرب آسیا است، که این میزان تنوع گونهای همراه با بوم زادی بالا، این ناحیه را بهعنوان یکی از غنیترین فونها برای مطالعه این بندپا مطرح میکند (6). علیرغم این تنوع گونهای بالا، فون و جغرافیای جانوری عقربها در ایران بهطور کامل مطالعه نشده است. جنس Orthochirus از جمله عقربهای است، که گونههای آن در محدوده کشورهای ایران، ترکمنستان هند، افغانستان پاکستان، عراق و عمان، ترکیه،ازبکستان، ترکمنستان و شمال آفریقا دارای پراکندگی میباشند (15 و 17). Orthochirus توسط کراش (1891) به عنوان نام جایگزین برای عقرب اورتوداکتیلیوس، به کار گرفته شد (4). با اینحال، از زمان ایجاد آن، موضوع بحثوجدل بوده است. سپس توسط کراپلین (1899) بهعنوان مترادف از جنس بوتلئوس مورد توجه قرارگرفت (5)، اما بعداً توسط سیمون (1910) بهعنوان یک جنس معتبر معرفی گردید (12). براساس تحلیلهای مبتنی بر صفات ریختی برای گونههای این جنس، یک چالش در طبقهبندی این گونهها مطرح میگردد. جنس Orthochirus توسط آرایه شناسان برای مدتزمان طولانی تحت بررسی قابلتوجهی بوده است. باآنکه دارای شباهتهای با سایر جنسها است، اما در بعضی از شاخصهها مانند گرانولها، حفرهها در متازوما، شکل تلسون و اندازه کوچک و شکل کاراپاس، آن را از سایر جنسهای خانواده بوتیده متمایز کرده است (9). در ایران حداقل هفت گونه از این جنس شناختهشده است، گونههایOrthochirusدر استانهای بوشهر، همدان، ایلام، خوزستان، لرستان، کهکلیویه و بویراحمد،هرمزگان،کرمان، اصفهان و یزد گزارش شده است (14 و 16). گزارشاتی مبنی بر عقرب گزیدگی توسط این جنس در استانهای خوزستان، هرمزگان و کرمان موجود میباشد (10 و 25).
در این بررسی، نمونههای جنس Orthochirus از مناطق مختلف استان خوزستان جمعآوری گردید و مطالعه ریختشناسی، ریختسنجی، جهت شناسایی گونه، تنوع و پراکندگی این عقرب در مناطق مختلف استان موردبررسی قرارگرفت.
مواد و روشها
نمونههای جنسOrthochirus در طی ماههای فروردین تا شهریور سال 1395 و فروردین تا خرداد 1396 از 16 منطقه مختلف استان خوزستان (جدول 1) با استفاده چراغقوه نور فرابنفش در شب جمعآوری شدند. پس از تزریق مقدار کمی الکل به ناحیه شکم عقرب، در اتانل 96 درصد نگهداری شدند. مطالعات ریختشناسی نمونههای مورد مطالعه براساس واژهشناسی و نامگذاری تریکوبتریها و همچنین، اندازهگیری صفات ریختی براساس صفات تعریفشده بهوسیله لامورال (11) انجام شد. بررسی صفات ریختشناختی بر روی نمونههای ماده بالغ و با استفاده از استریومیکروسکوپ Olympus SZ10 و کولیس مدرج (Digital Caliper 0-300 mm) مدرج صورت گرفت.
در این مطالعه، تحلیلهای آماری صفات ریختسنجی روی 27 صفت ریختسنجی و18 نسبت ریختسنجی (اقتباس از لامورال 1979) انجام شد. همچنین نسبت ریختسنجی فاکتورهای فوق مطابق جدول زیر محاسبه شد و بهعنوان متغیر در تحلیلهای آماری مورد استفاده قرار گرفت.
محاسبه میانگین ± خطای استاندارد، و تحلیلهای آماری تک متغیره برای هر متغیر و تحلیلهای آماری چند متغیره و تحلیل خوشهبندی با استفاده از نرمافزارهایPAST و version 16 SPSS انجام شد. همچنین تحلیل واریانس (ANOVA) برای بررسی معنیدار بودن اختلاف بین جمعیتهای Orthochirus انجام شد. برای تعیین میزان شباهت و عدم شباهت گونههای شناسایی شده و تعیین روابط ریختشناسی بین گونهها براساس مربع فاصله اقلیدسی از روشlinkage Between group توسط نرمافزار SPSS version 16 استفاده گردید.
نتایج
دراین مطالعه نمونههای ماده مربوط به جنس Orthochirus جهت مطالعات ریختشناسی و ریخت سنجی موردبررسی قرارگرفتند. به دلیل وجود دوریختی جنسی، تحلیلهای آماری برای هر جنس میبایست بهطور جداگانه انجام شود ولی باتوجه به کم بودن تعداد افراد نر، تحلیلهای آماری فقط براساس نمونههای ماده انجام شد. نمونههای جمعآوری شده از مناطق مختلف استان خوزستان پس از استفاده از کلید شناسایی معتبر (10) مشخص گردید که شامل Orthochirus iranus، Orthochirus farzanpay، Orthochirus zagrosensis و Orthochirus stackwelliبود (شکل 2).
شکل 1- صفات ریختسنجی مورد استفاده در مطالعه مورفولوژیک عقرب (اقتباس از لامورال 1979)
عقربهای جنسOrthochirus عقربهای کوچکی هستند که در ارتفاعات دارای پوشش شنی زندگی میکنند. بیشترین میزان پراکندگی عقرب Orthochirus مربوط به عقرب Orthochirus iranus (6/41%) بود که از مناطق گمبوعه، چغازنبیل، شادگان، الباجی، ملاثانی، امیدیه، باغملک، لالی، مسجدسلیمان، رامهرمز و ایذه گزارش شد.
جدول 1- نمونههای اورتوشیروس جمعآوری شده از نقاط مختلف استان. (اعداد معرف موقعیت جغرافیایی نمونهها)
منطقه نمونهبرداری |
عرض جغرافیایی |
طول جغرافیایی |
نوع عقرب |
گمبوعه |
ʺ54 ʹ22 °31 |
ʺ8 ʹ32 °48 |
O.iranus |
قلعه تل |
ʺ43 ʹ36 °31 |
ʺ40 ʹ55°49 |
O.zagrosensis |
شوش |
ʺ48 ʹ00 °32 |
ʺ78 ʹ31 °48 |
O. farzanpay |
چغازنبیل |
ʺ45ʹ12 °32 |
ʺ46ʹ31°48 |
O.iranus |
شادگان |
ʺ52 ʹ39 °30 |
ʺ03 ʹ35 °48 |
O.iranus |
شوش |
ʺ18ʹ7°32 |
ʺ2ʹ52°48 |
O. farzanpay |
الباجی |
ʺ05 ʹ32 °31 |
ʺ22 ʹ33 °48 |
O.iranus |
بیدروبه |
ʺ6ʹ46°32 |
ʺ24ʹ15°48 |
O.stackwelli |
ملاثانی |
ʺ37ʹ36°31 |
ʺ25ʹ55°48 |
O.iranus |
امیدیه |
ʺ29ʹ43°30 |
ʺ38ʹ43°49 |
O.iranus |
باغملک |
ʺ29 ʹ31 °31 |
ʺ18 ʹ47 °49 |
O.iranus |
لالی |
ʺ41 ʹ18 °32 |
ʺ52 ʹ03 °49 |
O.iranus |
مسجدسلیمان |
ʺ55 ʹ58 °31 |
ʺ38 ʹ00 °49 |
O.iranus |
رامهرمز |
ʺ07 ʹ15 °31 |
ʺ03 ʹ32 °49 |
O.iranus |
ایذه |
ʺ13 ʹ46 °31 |
ʺ56 ʹ52 °49 |
O.iranus |
دزفول |
ʺ41ʹ36°32 |
ʺ36ʹ33°48 |
O.zagrosensis |
شکل2- از راست به چپ: Orthochirus stackwelli، Orthochirus farzanpay، Orthochirus zagrosensis،Orthochirus iranus
عقرب Orthochirus stackwelli (8/13%) از بیدروبه دارای کمترین پراکندگی در استان خوزستان را داشت (شکل 3).
شکل 3- نقشه استان خوزستان و محل نمونههای جمعآوری شده (نقاط نارنجی O.iranus نقاط قهوهای O.stackwelli نقاط بنفشO.farzanpayو نقاط آبی O. zagrosensis
تحلیل ریختشناسی و ریختسنجی: در تحلیلهای آماری براساس 27 صفت ریختسنجی و 18 نسبت ریختسنجی (بر مبنای شکل 1، شرح دادهشده در جدول2( محاسبه شده (45 متغیر) برای 36 نمونه ماده بالغ Orthochirus مربوط به گونههایO. iranus (15 عدد)،O. zagrosensiss(8عدد)،O.farzanpay (8 عدد) O.stockwelli., (5 عدد) انجام شد.
تحلیل واریانس (Kruskal-Wallis) بهمنظور بررسی تفاوتهای ریختسنجی معنیدار در این عقربها انجام شد. نتیجه بهدستآمده نشان میدهد تمام صفات ریختسنجی اندازهگیری شده، دراین چهار گروه اختلاف معنیدار نشان میدهند (05/0P<). اندازه میانگین دست،کاراپاس و متازوما در گونه Orthochirus stackwelliاز بقیه گونهها بزرگتر است، درحالیکه اندازه میانگین مزوزومای آن نسبت به Orthochirus farzanpayکوچکتر میباشد. متازومای Orthochirus farzanpayدارای بندهای مرتفعتری نسبت به دیگر گونهها میباشد. نتیجهANOVA در مقایسه میانگین 27 صفت ریختسنجی مربوط به سه گونه بهصورت دو به دو نشان میدهد که میانگین صفات طول چهارمین بند متازوما، طول، عرض و ارتفاع تلسون در تمام مقایسات دو به دوی بین گروهها اختلاف معنیدار نشان میدهد که این بدین معنا است که این چهار صفت بیشترین نقش را در جدایی بین گروهها دارند. همچنین آمارهای توصیفی (میانگین ± خطای معیار) و نتیجه تحلیل ANOVA برای 18 نسبت ریختسنجی در جدول 2 ارائه شده است. همانطور که در جدول مشاهده میشود هشت نسبتهای ریختسنجی CL/CPW X/Y, Mt(IV)L/W, Mt(IV)L/H, TlL/W, TlL/H, CHL/ML, MFL/ML, از بین 18 نسبت ریختسنجی دارای اختلاف معنیدار بین چهارگونه جدا شده میباشند.
تحلیل خوشهبندی: این تحلیل برای تعیین میزان شباهت و عدم شباهت در گروههای از قبل تعیینشده براساس مربع فاصله اقلیدسی و با روشlinkage Between group توسط نرمافزار SPSS version 16 انجام شد (شکل4). در نمودار حاصل از این روش مشاهده میشود که دو گونه Orthochirus iranus وOrthochirus zagrosensisبا یکدیگر یک زیر خوشه را تشکیل میدهند که نشاندهنده شباهت ریختشناسی این دو گونه به یکدیگر میباشد. نتیجه تحلیل خوشهبندی نشان میدهد که گونه Orthochirus stackwelliازنظر ریختشناسی از گروههای دیگر متمایز میباشد.
شکل 4 - فنوگرام بدست آمده از فاصله مربع اقلیدسی به روش UPGMA، بیانگر روابط ریختشناسی بین گونههای Orthochirus
جدول 2- آمارههای توصیفی (میانگین ± خطای معیار) و نتیجه تحلیل واریانس یک طرفه برای 18 نسبت ریخت سنجی
P<0.05 |
O. stackwelli (5 عدد) |
O.farzanpay (8 عدد) |
O. zagrosensis (8 عدد) |
O.iranus (15 عدد) |
گونه متغیر |
|
Mean±SE |
Mean±SE |
Mean±SE |
Mean±SE |
|
n.s. |
03/0±68/1 |
57/1 ± 0/03 |
05/0±57/1 |
02/0±59/1 |
CL/CAW طول کاراپاس به پهنای قسمت جلوی کاراپاس |
p<0.05 |
004/0±98/0 |
97/0 0 ±/01 |
05/0±02/1 |
02/0±96/0 |
CL/CPW طول کاراپاس به پهنای قسمت خلفی کاراپاس |
n.s. |
02/0±58/0 |
09/0±62/0 |
03/0±64/0 |
01/0±60/0 |
CAW/PW پهنای بخش قدامی به بخش خلفی کاراپاس |
p<0.05 |
05/0±83/0 |
02/0±15/1 |
07/0±04/1 |
03/0±97/0 |
X/ Y فاصله چشم میانی به لبه قدامی و خلفی کاراپاس |
n.s. |
03/0±74/0 |
02/0±93/0 |
02/0±88/0 |
02/0 |
Mt(I)L/W نسبت طول بندهای Iبه پهنای بند |
n.s. |
002/0±00/1 |
03/0±01/1 |
04/0±08/1 |
02/0±99/0 |
Mt(I)L/H نسبت طول بندهای Iبه ارتفاع بند |
n.s. |
03/0±95/0 |
02/0±20/1 |
02/0±10/1 |
02/0±06/1 |
Mt(II)L/W نسبت طول بندهای IIبه پهنای بند |
n.s. |
01/0±30/1 |
03/0±44/1 |
04/0±40/1 |
03/0±38/1 |
Mt(II)L/H نسبت طول بندهای IIبه ارتفاع بند |
n.s. |
02/0±61/1 |
03/0±75/1 |
03/0±67/1 |
02/0±61/1 |
Mt(III)L/W نسبت طول بندهای IIبه ارتفاع بند |
n.s. |
03/0±64/0 |
04/0±67/0 |
04/0±62/0 |
02/0±70/0 |
Mt(III)L/H نسبت طول بندهای IIIبه ارتفاع بند |
p<0.05 |
008/0±80/0 |
03/0±82/0 |
05/0±77/0 |
02/0±79/0 |
Mt(IV)L/W نسبت طول بندهای IIIبه پهنای بند |
p<0.05 |
03/0±84/0 |
05/0±82/0 |
03/0±80/0 |
05/0±83/0 |
Mt(IV)L/H نسبت طول بندهای IVبه پهنای بند |
n.s. |
09/0±18/1 |
02/0±08/1 |
02/0±01/1 |
03/0±06/1 |
Mt(V)L/W نسبت طول بندهای Vبه پهنای بند |
n.s. |
01/0±09/1 |
02/0±06/1 |
02/0±08/1 |
02/0±12/1 |
Mt(V)L/H نسبت طول بندهای Vبه ارتفاع بند |
p<0.05 |
09/0±75/1 |
06/0±19/2 |
05/0±21/3 |
04/0±54/2 |
CHL/ML طول انبر به طول دست |
p<0.05 |
05/0±28/1 |
08/0±29/2 |
04/0±07/2 |
03/0±69/1 |
MFL/ML طول انگشت متحرک به طول دست |
p<0.05 |
08/0±58/2 |
1/0±91/2 |
016/0±33/3 |
05/0±94/2 |
TlL/W طول به پهنای تلسون |
p<0.05 |
04/0±40/2 |
07/0±43/2 |
015/0±54/2 |
05/0±66/2 |
TlL/H طول تلسون به ارتفاع تلسون |
p<0.05 |
52/0±28/27 |
96/0±52/26 |
68/0±00/28 |
08/0±31/24 |
طول کلی بدن از لبه قدامی پروزوما تا انتهای آکولئوس |
p<0.05 |
29/0±23/11 |
56/0±65/10 |
30/0±11/13 |
26/0±83/11 |
طول مزوزوما |
بحث و نتیجهگیری
با توجه به قرار گرفتن ایران در ناحیه نیمه گرمسیری تنوع و فراوانی عقرب دراین منطقه بسیار چشمگیر است (3). باوجود این اطلاعات ما در مورد انتشار جغرافیایی و ریختشناسی آنها بسیار محدود است. جنس Orthochirus یکی از عقربهای خانواده بوتیده میباشد، که در ارتفاعات دارای پوشش شنی و در کنار کانالهای آبی یافت میشود (23). در مطالعه حاضر چهار گونه عقرب Orthochirus شامل Orthochirus iranus،Orthochirus zagrosensis ، Orthochirus farzanpay و Orthochirus stackwelliاز مناطق مختلف استان خوزستان جدا شد. عقرب Orthochirus iranus بیشترین (6/41%) مورد جمعآوری شده از 16 منطقه مورد بررسی در استان خوزستان را داشته است، درحالیکه Orthochirus stackwelliبا کمترین پراکندگی (8/13%) تنها در ناحیه شمالشرقی این استان دیده شد. Orthochirus farzanpay(2/22%) وOrthochirus zagrosensis(2/22%) نیز در نیمه شمالی و شمالشرقی استان خوزستان گزارش شدهاند. صفاتی که برای ردهبندی و شناسایی جانوران مورد استفاده قرارگرفته بهطور معمول صفات ریختی بودهاند (2). بررسیهای ریختشناختی بر اساس کلید شناسایی معتبر و تحلیلهای شاخصههای مورفوتری بر روی 36 نمونه عقرب Orthochirus دراین مطالعه نشان میدهد که نمونههای مورد مطالعه به چهار گونه مجزا تعلق دارند. در تحلیل واریانس بیشترین تعداد تفاوت معنیدار صفات بین گونهها در مقایسه دو به دوی میانگین صفات، بین Orthochirus iranusوOrthochirus zagrosensisبا گونه Orthochirus stackwelliمشاهده شد. درواقع باتوجه به بررسی ریختی انجامشده بر روی این جنس، اعتبار چهارگونه فوقبهعنوان چهار گونه مجزا براساس تفاوت در صفات شاخص کلیدی همانند آرایشهای بندهای چهارم متازوما و حضور موهای حساس در متازوما، طول کاراپاس به پهنای قسمت خلفی کاراپاس، فاصله بین لبه پروزوما تا لبه قدامی چشمهای میانی به فاصله لبه قدامی چشمهای میانی تا خلفیترین قسمت پروزوما، طول انبر به طول دست، طول انگشت متحرک به طول دست و اندازه تلسون مورد تأیید واقعشده است، که نتایج ریختشناسی و ریختسنجی این پژوهش نیز جدایی و اعتبار این چهار گونه را تأیید میکنند. در نتایج حاصل از تحلیل خوشهبندی براساس مربع فاصله اقلیدسی نمودار بهدستآمده نزدیک بودن دو خوشه گونهOrthochirus iranusوOrthochirus zagrosensisازنظر ریختشناسی قابلمشاهده است. در نمودار حاصلهOrthochirus farzanpayوOrthochirus stackwelliدر دو خوشه مجزا قرارگرفتهاند. در بازنگری انجام شده بر خصوصیات تشخیصی مانند ردیف گرانولهای داخلی و خارجی بر روی انگشتان متحرک پدی پالپ و حضور یا عدم حضور موهای حساس در ناحیه متازوما و تلسون سیمونوئیدس فرزان پی تحت عنوان Orthochirus farzanpayنامگذاری شد (11).
عقرب Orthochirus ازجمله بندپایان با اندازه کوچک است، که دارای الگوی توزیع جغرافیایی در محدودهای بین کشورهای ایران، هند، افغانستان پاکستان، عراق و عمان، ترکیه، ازبکستان، ترکمنستان و شمال آفریقا واقعشده است و تاکنون 17 گونه از آن در مناطق مختلف ذکرشده شناسایی گردیده است (8، 12 و 24). گونههای شناسایی شده در ایران شامل 7 گونه میباشد. Orthochirus iranusدر استانهای بوشهر، همدان، ایلام، خوزستان، لرستان و کهکلیویه و بویر احمد (17، 19 و 21)، Orthochirus variusدرهرمزگان (12 و 16)، Orthochirus gruberiدرکرمان (10 و 21)، Orthochirus stackwelliدر استانهای هرمزگان، بوشهر و خوزستان (11، 17 و 18)،Orthochirus zagrosensisدر اصفهان، کرمان، خوزستان، یزد و کهکلویه و بویراحمد (12، 20، و 27) و Orthochirus farzanpay در استانهای کرمان، خوزستان و سیستان و بلوچستان (22)، Orthochirus fuscipes در استان سیستان و بلوچستان (22) از گونههای موجود در ایران هستند.
بررسی پراکندگی جمعیت جانوری در یک منطقه نیاز به شناخت صحیح شرایط منطقه و سدهای جغرافیایی شامل کوه و دشت و فیزیولوژیکی مانند خشکی و یا آب بهعنوان موانع پراکنش و درک وقایع زمینشناختی و نوسانات اقلیمی منطقه دارای اهمیت زیادی است. تحقیقات نشان داده که محدودیتهای مربوط به پراکنش در ایران اول به دما و بعد به رطوبت وابستهاند (1). پراکندگی جغرافیایی عقرب Orthochirus iranusدر نواحی مختلفی از خوزستان شامل ارتفاعات جنوب زاگرس تا تپه ماهورهای ناحیه جنوبی استان دیده شد و توانایی رشد و تکثیر اینگونه در آب هوای استپی گرم و نیمه بیابانی را نشان میدهد. توزیع جغرافیایی گونه Orthochirus stackwelliمحدوددر منطقه شمالی استان در کوهپایههای جنوبی زاگرس در نواحی پرباران استان دیده شد. پراکندگی Orthochirus zagrosensisدر زیستبوم جلگهای- کوهپایهای و کوهستانی واقع در بخش جلگه خوزستان در آب هوای استپی گرم دیده شد. Orthochirus farzanpayدر ناحیه جلگهای فاقد ناهمواری مشاهده شد. با کاهش ارتفاع به سمت نواحی جنوب استان خوزستان پراکندگی عقرب Orthochirus iranusکه دارای اندازه کوچکتری نسبت به سایر گونههای جمعآوری شده بوده، افزایشیافته است.
استفاده از مطالعات مولکولی و بررسی روابط فیلوژنیک میان گونههای جمعآوری شده میتواند راه حلی جهت تائید روشهای ریختشناسی و ارتباط میان گونهها باشد.
سپاسگزاری
بدینوسیله از حمایت مالی موسسه تحقیقات واکسن و سرمسازی رازی و همکاری دانشگاه شهید چمران اهواز و دانشگاه جندی شاپور اهواز تشکر به عمل میآید.