نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
دانشگاه آزاد اسلامی
چکیده
دیابت با نقص در ترشح و یا عملکرد انسولین، علاوه بر افزایش قند خون سبب تغییر در شاخص های لیپیدی خون نیز می-شود. این تحقیق بمنظور بررسی اثر عصاره بوقناق بر میزان قند خون و شاخصهای لیپیدی خون در موشهای صحرایی نر دیابتی طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق تجربی از موشهای صحرایی نر بالغ نژاد ویستار(gr250-200) در پنج گروه 8 تایی (8=n): 1) سالین(کنترل) 2) دیابتی درمان نشده(شاهد) 3، 4 و5) گروههای دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق (mg/kg50، 100، 200) استفاده شد. موشها با STZ(mg/kg60) بصورت داخل صفاقی دیابتی شدند. در روز پنجم پس از دریافت STZ، حیوانات دارای قند خون بالای mg/dL200، دیابتی تلقی شدند. گروههای کنترل و شاهد فقط سالین و گروههای دیابتی درمان شده به مدت دو هفته بصورت گاواژ عصاره بوقناق دریافت کردند. در پایان، پس از اندازهگیری قند خون و پس از بیهوشی عمیق با کتامین/زایلزین، به منظور ارزیابی شاخص های لیپیدی، از قلب حیوان خونگیری انجام شد و سرم آن جدا گردید. تجویز دوزهای مختلف عصاره بوقناق بطور معنیدار میزان قند خون (001/0p<)، تریگلیسرید (001/0p<) و VLDL (001/0p<) را در موش های دیابتی درمان شده کاهش اما میزان LDL (001/0p<)را بطور معنی-دار افزایش داد. عصاره بوقناق در دوز mg/kg100 میزان کلسترول تام(05/0p<) و در دوزهای mg/kg100(05/0p<) و 200 (001/0p<) میزان HDL را بطور معنیدار افزایش داد. عصاره بوقناق توانست ضمن کاهش قند خون، سبب بهبود اختلال برخی از شاخصهای لیپیدی ناشی از دیابت گردد.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
The effect of Eryngium campestre hydroalcoholic extract on glucose and lipid indices of the blood in streptozotocin-induced diabetic male rats
نویسندگان [English]
Islamic Azad University
چکیده [English]
Diabetes or impairment in the secretion or function of insulin, in addition to increasing blood sugar, causes changes in blood lipid parameters. This study was designed and performed to investigate the effect of E. campestre extract on blood sugar levels and blood lipid indices in diabetic male rats. In this experimental study of adult male Wistar rats (200-250 gr) in five groups of 8 (n=8): 1) saline (control) 2) untreated diabetes (control) 3, 4 and 5) Diabetic patients treated with E. campestre extract (50, 100, 200 mg / kg) were used. Mice became intraperitoneally diabetic with STZ (60 mg/kg). On the fifth day after receiving STZ, animals with blood glucose above 200 mg/dL were considered diabetic. The control and witness groups received saline only and the treated diabetic groups received E. campestre extract by gavage for two weeks. Finally, after measuring blood glucose and deep anesthesia with ketamine / xylsin, blood samples were taken from the animal's heart and its serum was isolated to evaluate lipid parameter. Administration of different doses of E. campestre extract significantly reduced blood sugar (p<0.001), triglyceride (p<0.001) and VLDL (p<0.001) in treated diabetic rats, but LDL (p<0.001) Increased significantly. E. campestre extract significantly increased total cholesterol (p<0.05) at 100 mg/kg dose and HDL at 100 mg/kg (p<0.05) and 200 (p<0.001) doses. E. campestre extract, while lowering blood sugar, helped improve some impairment caused by diabetes in the lipid parameters.
کلیدواژهها [English]
اثر عصاره هیدرو الکلی گیاه بوقناق (Eryngium campestre) بر میزان شاخصهای لیپیدی سرم در موشهای صحرایی نر بالغ دیابتی
معصومه نوروزی و سعید ولیپور چهاردهچریک*
ایران، ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه، گروه زیست شناسی
تاریخ دریافت: 18/9/1399 تاریخ پذیرش: 25/10/1399
چکیده
دیابت با نقص در ترشح و یا عملکرد انسولین، علاوه بر افزایش قندخون سبب تغییر در شاخصهای لیپیدی خون نیز میشود. این تحقیق بمنظور بررسی اثر عصاره بوقناق بر میزان قندخون و شاخصهای لیپیدی خون در موشهای صحرایی نر دیابتی طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق تجربی از موشهای صحرایی نر بالغ نژاد ویستار (gr250-200) در پنج گروه 8 تایی (8=n): 1) سالین(کنترل) 2) دیابتی درمان نشده (شاهد) 3، 4 و5) گروههای دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق (mg/kg50، 100، 200) استفاده شد. موشها با STZ(mg/kg60) بصورت داخل صفاقی دیابتی شدند. در روز پنجم پس از دریافت STZ، حیوانات دارای قند خون بالای mg/dL200، دیابتی تلقی شدند. گروههای کنترل و شاهد فقط سالین و گروههای دیابتی درمان شده بمدت دو هفته بصورت گاواژ عصاره بوقناق دریافت کردند. در پایان، پس از اندازهگیری قند خون و پس از بیهوشی عمیق با کتامین/زایلزین، بمنظور ارزیابی شاخصهای لیپیدی، از قلب حیوان خونگیری انجام شد و سرم آن جدا گردید. تجویز دوزهای مختلف عصاره بوقناق بطور معنیدار میزان قند خون (001/0P<)، تریگلیسرید (001/0P<) و VLDL (001/0P<) را در موش های دیابتی درمان شده کاهش اما میزان LDL (001/0P<)را بطور معنیدار افزایش داد. عصاره بوقناق در دوز mg/kg100 میزان کلسترول تام (05/0P<) و در دوزهای mg/kg100(05/0P<) و 200 (001/0P<) میزان HDL را بطور معنیدار افزایش داد. عصاره بوقناق توانست ضمن کاهش قند خون، سبب بهبود اختلال برخی از شاخصهای لیپیدی ناشی از دیابت گردد.
واژه های کلیدی: بوقناق، دیابت، شاخصهای لیپیدی، موش صحرایی
* نویسنده مسئول، تلفن: 06143634040 ، پست الکترونیکی: s.valipour@izehiau.ac.ir
مقدمه
یکی از شایع ترین بیماری های سیستم غدد درون ریز بدن، دیابت است و براساس پیش بینیهای بعمل آمده، شیوع آن در آینده نیز افزایش خواهد یافت (10). دیابت ملیتوس یک بیماری متابولیکی است و با افزایش مزمن گلوکز خون و اختلال در متابولیسم قندها، چربیها و پروتئین ها مشخص میشود (6). اگرچه هنوز مکانیسمهایی که منجر به بروز عوارض دیابت می شوند کاملاً شناخته نشده اند، اما بیشترین توجهها به نقش شاخصهای استرس اکسیداتیو میباشد (18و 32) و بنظر می رسد استرس اکسیداتیو نقش مهمی در پیشرفت و بروز عوارض دیابت دارد و موجب اختلال در سطوح شاخصهای لیپیدی افراد دیابتی نیز میشود (29). از علائم ظاهری که برای فرد مبتلا به دیابت ایجاد میشود می توان به تکرر ادرار، تشنگی و پرنوشی، کاهش وزن، درد، بی حسی و یا سوزش دست ویا پاها اشاره کرد و از آنجا که این علائم برای فرد بیمار جدی تلقی نمیشود، بسیاری از بیماران در فکر درمان نیستند و یا از آن آگاهی ندارند (22). باوجود اینکه درمان موثر برای دیابت، استفاده از انسولین و سایر داروهای کاهش دهنده قندخون میباشند، اما این داروها دارای عوارض نامطلوبی هستند و ضمن داشتن هزینه بالا، در دراز مدت بر عوارض مخرب دیابت تأثیر ندارند (2). بنابراین جستجوی روشهایی که ضمن داشتن هزینه کم، عوارض جانبی کمتر در درمان دیابت داشته باشند، همواره مورد توجه بوده است. اواخر قرن بیستم همزمان با رویکرد جهان بسوی داروهای گیاهی است و گیاهان دارویی بدلیل سهولت دسترسی، عوارض جانبی کمتر و قیمت مناسب به عنوان جایگزین داروهای شیمیایی برای دیابت، مورد استفاده قرار میگیرند (21). مطالعات بالینی مختلف تأیید کردهاند که عصارههای گیاهان دارویی فعالیت ضد دیابتی نشان میدهند و عملکرد سلولهای بتای پانکراس را باز میگردانند (13). بوقناق یکی از قدیمیترین گیاهان دارویی بشمار میرود و Eryngium campestre نام علمی این گیاه میباشد. گیاه بوقناق بطور عمده در مرکز و جنوب اروپا، شمال آفریقا و بیشتر در نواحی آسیا رشد میکند. این گیاه متعلق به خانواده آپیاسه، علفی و چندساله است و دارای ساقه آبی- خاکستری میباشد. از دم کرده قسمتهای هوایی و ریشه گونههای مختلف این گیاه، در داروهای محلی اروپا بعنوان ضد سرفه، ادرارآور، اشتهاآور، تحریک کننده و محرک قوای جنسی استفاده میشود (27). همچنین از این گیاه در درمان اختلال عملکردی کلیه و حذف سنگ از کلیه و مثانه استفاده میشده است. هیچ خطر شناخته شدهای در استفاده از این گیاه وجود ندارد (23). در مطالعات انجام شده روی چندین گونه از جنس Eryngium مشخص شده است که حاوی ترکیبات اسانسی، ترپنوئیدها، ساپونینها، فلاونوئیدها، کومارینها، پلیاستیلنها و استروئیدها است (31). محققان نیز گزارش کردهاند که عصارههای گیاهی حاوی مقادیر بالا از ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی، از فعالیت آنتی اکسیدانی قویتری نیز برخوردار هستند (24و 26). بر این اساس رویکرد سازمان جهانی بهداشت به بحث اتنوفارماکولوژی، شناسایی و بررسی اثرات دارویی آن گیاهان، در زمینه طب سنتی با هدف تولید داروهای کمخطر و آنتیاکسیدانهای طبیعی افزایش یافته است (12). لذا در این تحقیق اثر عصاره هیدروالکلی گیاه بوقناق (.E.campestre) بر میزان گلوکز و شاخصهای لیپیدی سرم در موشهای صحرایی نر بالغ دیابتی مورد بررسی قرارگرفت.
حیوانات مورد استفاده در این تحقیق تجربی موشهای صحرایی نر بالغ نژاد ویستار بودند که از مرکز تکثیر و نگهداری خانهی حیوانات دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بصورت دست نخورده با محدودهی وزنی 250-200 گرم تهیه شدند. حیوانات در شرایط استاندارد 2±22 درجه سانتیگراد و سیکل 12ساعت روشنائی (19-7) و 12ساعت تاریکی نگهداری میشدند و دسترسی کافی به غذا و آب داشتند. برای آسان شدن کار و سازش با شرایط محیط و آزمایش کننده، حیوانات روزانه چند دقیقه دست آموز میشدند. حیوانات جهت انجام آزمایش به گروههای 8 تایی (8=n) بصورت زیر تقسیمبندی شدند. گروه سالم بدون دریافت عصاره (سالین)، گروه دیابتی درمان نشده (بدون دریافت عصاره)، گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره که بمدت 14روز، روزانه بروش تجویز داخل معدی یا گاواژ دریافت نمودند.
دراین مطالعه برای دیابتی کردن موشها از طریق تزریق درون صفاقی mg/kg 60 داروی استرپتوزوتوسین (STZ)( ساخت کشور آمریکا) استفاده شد. ابتدا در روز سوم و سپس روز پنجم، ضمن خونگیری از ناحیه دم موشها، با استفاده از نوار گلوکویاب و دستگاه اندازهگیری قند خون (گلوکومتر مدل Rightest Bionime GM110، شرکت خسرو مدیسا طب ایران) قند خون موشها اندازهگیری و میزان قند خون بیش از 200 میلیگرم بر دسیلیتر، دیابتی در نظر گرفته شد (6). کلیهی تجویزهای عصاره بصورت گاواژ و در ساعت 10تا 12 صبح انجام گردید. 24 ساعت پس از آخرین تجویز مجدداً میزان قندخون ناشتای حیوانات اندازهگیری گردید و در پایان، حیوانات با کتامین/زایلزین بصورت عمیق بیهوش شده و جهت ارزیابی شاخصهای لیپیدی خون، از قلب آنها خونگیری بعمل آمد و سرمهای جداسازی شده، به آزمایشگاه منتقل شدند.
تهیه عصاره: برای تهیه عصاره، مقدار کافی از گیاه خشک شده کامل (شامل بخشهای مختلف گیاه) جهت عصارهگیری از عطاری معتبر تهیه و پس از شناسایی و تأیید توسط اساتید گیاهشناسی گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه و تطبیق آن با نمونه شناخته شده، بخشهای هوایی آن جدا و آسیاب گردید. مقدار مشخصی از آن (300 گرم) در یک بشر ریخته و به آن الکل اتانول 80 درصد اضافه گردید تا سطح آن بطور کامل توسط الکل پوشانده شد. مخلوط حاصل به مدت 72 ساعت در دمای اتاق نگهداری و متناوباً به هم زده شد. سپس مخلوط را پس از گذراندن از پارچه تمیز و جدا کردن ذرات درشت، با کاغذ صافی در 2 مرحله صاف کرده و محلول حاصل که عاری از ذرات معلق بود، پس از غلیظ سازی توسط روتاری، با قرار دادن در بنماری با دمای 40 درجه سانتیگراد، خشک گردید (6). عصاره خشک بدست آمده را که حاوی ترکیبات محلول در آب و الکل بود تا زمان مصرف در دمای 20- درجه سانتیگراد منجمد و نگهداری شد. هنگام تجویز عصاره، به مقدار لازم از آن در سالین حل کرده و استفاده گردید.
مراحل انجام آزمایش: پس از ایجاد دیابت درگروههای مورد نظر، سه گروه درمان از حیوانات دیابتی مقادیر مختلف عصاره بوقناق (50، 100 و 200 میلیگرم برکیلوگرم) را روزانه به مدت 2 هفته بین ساعت 12-10 صبح به صورت گاواژ دریافت کردند. به این ترتیب که براساس تحقیقات دیگران (1) ابتدا دوز 100 میلیگرم بر کیلوگرم تجویز شد و پس از بررسی نتایج حاصل از آن، دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم تجویز گردید. با بررسی نتایج حاصل از تجویز دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم، دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم تجویز گردید. گروه سالین (سالم) هیچ گونه دارو یا عصارهای را دریافت نکرد. گروه دیابتی درمان نشده به عنوان (شاهد) به مدت 14 روز فقط سالین را دریافت کرد. در گروههای درمان یک هفته پس از دریافت عصاره، میزان قند خون ارزیابی گردید و براساس نتایج حاصل، برای یک هفته دیگر عصاره تجویز شد. یک روز پس از آخرین دریافت عصاره، قندخون ارزیابی گردید. با بررسی نتایج حاصل، تجویز عصاره متوقف شد. در پایان برای ارزیابی شاخصهای لیپیدی خون، پس از بیهوشی عمیق، از حیوانات خونگیری بهعمل آمد و پس از جداسازی سرم، به آزمایشگاه تشخیص طبی انتقال داده شد.
تجزیه و تحلیل آماری: آنالیز آماری دادههای این تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش21 انجام شد. از آنجا که دادهها براساس نتایج آزمون کلموگروف – اسمیرنوف ((Kolmogorov–Smirnov test (K–S test) از توزیع نرمال برخوردار بودند (05/0P>)، با روش آنالیز واریانس یکطرفه (ANOVA) و با آزمون پشتیبان حداقل تفاوت معنیدار ( Least Significant Difference:LSD) ارزیابی شدند و نتایج بصورت میانگین ± انحراف از میانگین (Mean ± SEM) ارائه و تفاوت بین گروههای مختلف با 05/0>P معنیدار تلقی شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.
نتایج
نمودار 1 میزان قندخون در گروههای مختلف موشهای صحرایی نر بالغ را در روز اول و قبل از تجویز استرپتوزوسین (STZ)، روزهای سوم و پنجم بعد از دیابتی شدن، روزهای هفتم و چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهند. در روزهای سوم و پنجم پس از دریافت STZ، گروههای دیابتی شده، افزایش معنیدار در میزان قند خون نسبت به گروه سالین نشان می دهند. قندخون در گروه های درمان شده با عصاره بوقناق در روزهای هفتم و چهاردهم کاهش معنی دار را نسبت به دیابتی درمان نشده نشان می دهند بطوری که در روز چهاردهم گروه دیابتی درمان شده با دوز 200میلیگرم بر کیلوگرم، کاهش قابل توجهی در قندخون نشان داده و نسبت به گروه سالین تفاوتی معنیدار را نشان نمی دهد.
نمودار1- مقایسه میزان قندخون در روز اول قبل از تجویز استرپتوزوسین (STZ)، روزهای سوم و پنجم بعد از دریافت STZ و روزهای هفتم و چهاردهم پس از شروع درمان با عصاره بوقناق (* نشان دهنده تفاوت معنی دار با گروه سالین، # نشان دهنده تفاوت معنی دار با گروه دیابتی درمان نشده) (001/0P<***).
نمودار 2 میزان تریگلیسرید خون را گروههای مختلف از موشهای صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهد. گروه دیابتی افزایش معنیدار را در میزان تریگلیسرید خون در مقایسه با گروه سالین نشان میدهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم باعث کاهش معنیداری در میزان تریگلیسرید خون نسبت به گروه دیابتی شده است (001/0P<###). دوزهای 50 و 100 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث کاهش میزان تریگلیسرید خون در گروههای درمان شده گردیده است بطوری که نسبت به گروه سالین تفاوت معنیدار ندارند. دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم با وجود کاهش تریگلیسرید خون نسبت به گروه دیابتی، اما هنوز بطور معنیدار نسبت به گروه سالین مقدار بالاتری را نشان میدهد (001/0P<***).
نمودار2- مقایسه میزان تریگلیسرید خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروههای سالین، دیابتی درمان نشده و گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)
نمودار 3 میزان کلسترول تام خون را گروه های مختلف از موشهای صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهد. گروه دیابتی در میزان کلسترول تام خون در مقایسه با گروه سالین افزایش نشان میدهد اما این افزایش معنیدار نیست (256/0=P). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50 و200 میلیگرم بر کیلوگرم تفاوت معنیدار را در میزان کلسترول تام خون نسبت به گروه سالین (966/0=P) و (881/0=P) و همچنین گروه دیابتی(239/0=P) و (322/0=P) ایجاد نکرد. اما گروه دریافت کننده عصاره بوقناق با دوز 100 میلیگرم برکیلوگرم افزایش معنیدار را در میزان کلسترول تام خون نسبت به گروه سالین (001/0P<***) و همچنین نسبت به گروه دیابتی درمان نشده (05/0P<#)، نشان میدهد.
نمودار3- مقایسه میزان کلسترول تام خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروههای سالین، دیابتی درمان نشده و گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)
نمودار 4 میزان HDL خون را گروههای مختلف از موشهای صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهد. گروه دیابتی کاهش معنیدار را در میزان HDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان میدهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث افزایش معنیدار در میزان HDL خون نسبت به گروه دیابتی شده است (05/0P<#) و (001/0P<###) و دوز 50 میلیگرم بر کیلوگرم اگرچه سبب افزایش میزان HDL خون نسبت به گروه دیابتی شد اما این افزایش معنیدار نبود (09/0=P). عصاره بوقناق در دوزهای مختلف گرچه سبب افزایش HDL خون نسبت به گروه دیابتی گردید اما نسبت به گروه سالین همچنان بطور معنیدار کمتر است (01/0P<**) و (001/0P<***).
نمودار4-مقایسه میزان HDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروههای سالین، دیابتی درمان نشده و گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)
نمودار 5 میزان LDL خون را گروه های مختلف از موشهای صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهد. گروه دیابتی افزایش معنیداری را در میزان LDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان میدهد (01/0P<**). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50، 100 و 200 میلیگرم برکیلوگرم نیز باعث افزایش معنیدار در میزان LDL خون نسبت به گروه سالین (001/0P<***) و گروه دیابتی شده است (05/0P<#) و (001/0P<###).
نمودار 6 میزان VLDL خون را گروه های مختلف از موشهای صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان میدهد. گروه دیابتی افزایش معنیدار را در میزان VLDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان میدهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50 ،100 و 200 میلیگرم بر کیلوگرم باعث کاهش معنیداری در میزان VLDL خون نسبت به گروه دیابتی شده است (001/0P<###). دوزهای 50 و 100 میلیگرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث کاهش میزان VLDL خون در گروههای درمان شده گردیده است بطوری که نسبت به گروه سالین تفاوت معنیدار ندارند (940/0=P) و (541/0=P). دوز 200 میلیگرم بر کیلوگرم با وجود کاهش VLDL خون نسبت به گروه دیابتی، اما هنوز بطور معنیدار نسبت به گروه سالین مقدار بالاتر را نشان میدهد (001/0P<***).
نمودار5- مقایسه میزان LDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروههای سالین، دیابتی درمان نشده و گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)
نمودار 6- مقایسه میزان VLDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروههای سالین، دیابتی درمان نشده و گروههای دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)
بحث ونتیجه گیری
نتایج حاصل از این تحقیق نشان دادند که تجویز دهانی عصاره هیدروالکلی بوقناق به مدت دو هفته میتواند میزان قند خون در موشهای صحرایی دیابتی شده با STZ را بطور معنیدار کاهش دهد. البته در این بررسی سه دوز مختلف از این عصاره استفاده شد که دوزهای بالاتر از این عصاره سبب کاهش معنیدار میزان قندخون در موشهای دیابتی درمان شده در مقایسه با گروه دیابتی درمان نشده گردیدند.
مطالعات اپیدمیولوژیکی و بیوشیمیایی انجام شده نشان دادهاند درمانهای رایج دیابت، به علت ناتوانی در کاهش سطح استرس اکسیداتیو، خطر توسعه این پیچیدگیها را کاهش نمیدهند (30). بنابراین استفاده از ترکیبات حاصل از گیاهان که خاصیت آنتیاکسیدانی بالایی دارند و میتوانند ضمن کاهش سطح عوامل استرس اکسیداتیو، عوارض جانبی کمتری بر بدن داشته باشند، مورد توجه قرار میگیرند. مشخصترین ویژگی همه فلاونوئیدها، خاصیت آنتیاکسیدان آنها است. این ویژگی از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا سلولهای بدن به طور مداوم در معرض آسیب توسط رادیکالهای آزاد و گونه های فعال اکسیژن که در طی متابولیسم نرمال اکسیژن یا آسیب خارجی تولید میشوند، هستند (8).
مطالعات فیتوشیمیایی بر روی گیاه بوقناق (E. campestre) جداسازی فلاونوئیدها و فلاونوآسیلهای مشتقات از قسمتهای هوایی و ریشهها را شرح دادهاند. عصاره متانولی این گیاه و فلاونولهای جدا شده، فعالیت آنتیاکسیدانی متوسط تا قوی در از بین بردن رادیکالهای DPPH (α-diphenyl-β-picrylhydrazyl) و کاهش مقدار قدرت آنها نشان دادهاند. اما این عصاره هیچ تأثیری در بیماری آلزایمر نداشته است (14). علاوه بر این، عصاره اتانول (از ریشه و قسمتهای هوایی) فعالیت آنتیاکسیدانی قوی نیز نشان میدهند (23). اما هیچ فعالیت ضدالتهابی و ضدعفونی قابل توجهی در عصاره های اتانولی و آبی E. campestre مشاهده نشده است (20).
از طرفی مطالعات نشان دادهاند که آنزیم آلفا-گلوکوزیداز که یک آنزیم واقع در روده است، با تبدیل الیگوساکاریدها و دی ساکاریدها به مونوساکاریدها، موجب جذب کربوهیدرات و دخالت در افزایش غلظت قند خون میشود (7). بهکارگیری مهار کننده آلفا-گلوکوزیداز، میتواند جذب کربوهیدرات را از طریق مهار رقابتی به تأخیر بیاندازد. در نتیجه پس از آن، هیدرولیز دیساکارید و جذب گلوکز را مهار کند (28). علاوه بر این، آکاربوز که یک مهار کننده آلفا-گلوکوزیداز شناخته شده است، بعنوان یک داروی ضد دیابتی مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از منبع طبیعی مهار کننده آلفا-گلوزیداز، از جمله گیاهان و میکروارگانیسمها، توجه دانشمندان را جلب کرده است (19). مشخص شده است که آنتیاکسیدانهایی مانند فلاوونوئیدها، اثر ضددیابتی معنیدار را با مهار فعالیت آنزیمهای خاصی مانند آلدوز ردوکتاز نشان میدهند (17). اثر تجویز دو هفتهای عصاره بوقناق در کاهش قندخون در موشهای دیابتی شده نیز می تواند ناشی از خاصیت آنتیاکسیدانی ترکیبات موجود در آن باشد که مکانیسم اثر آن نیازمند بررسی بیشتر می باشد.
در مطالعه حاضر همچنین اثر عصاره بوقناق بر شاخصهای لیپیدی خون نیز بررسی شد. نتایج حاصل نشان دادند که القای دیابت در موشهای صحرایی سبب تغییر در شاخصهای لیپیدی میگردد بطوری که میزان تریگلیسرید، کلسترول تام،LDL و VLDL در خون افزایش یافت و میزان HDL کاهش داشت. این یافتهها با نتایج حاصل از دیگر تحقیقات مطابقت دارد (5). همچنین مشخص شد که تجویز دوزهای مختلف از عصاره هیدروالکلی بوقناق سبب تغییر در میزان شاخصهای لیپیدی خون در موشهای دیابتی میگردد. بطوری که عصاره بوقناق در دوزهای مختلف باعث کاهش معنیدار میزان تریگلیسرید خون در موشهای دیابتی گردید که این اثر در دوزهای پایینتر قابل توجه بود. در بررسی تأثیر عصاره بوقناق بر کلسترول تام، نتایج حاصل نشان دادند که این عصاره در دوزهای بکار رفته نتنها باعث کاهش کلسترول تام در خون موشهای دیابتی نگردید بلکه در برخی دوزها سبب افزایش میزان کلسترول تام گردید. دوزهای بکار رفته در این تحقیق باعث افزایش معنیدار در سطح HDL در موشهای دیابتی گردید که در برخی دوزها این اثر قابل توجه بود. از طرفی تجویز عصاره بوقناق موجب افزایش معنیدار در سطح LDL در موشهای دیابتی شدند که این اثر بصورت وابسته به دوز افزایش یافت. از طرفی در گروههای دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق، کاهش معنیدار را در میزان VLDL خون در موشهای صحرایی نشان دادند که البته در دوزهای پایین چشمگیرتر بود. به این ترتیب بخش قابل توجهی از فرضیه اصلی این تحقیق مورد تایید قرارگرفته است.
برخی تحقیقات درباره بیماری دیابت نشان میدهند که القای دیابت با تزریق STZ سبب افزایش معنیدار در سطح سرمی گلوکز، کلسترول، تریگلیسرید در موشهای دیابتی نسبت به گروه سالم میگردد. ضمناً سطح سرمی انسولین بهطور معنیدار کاهش مییابد. همچنین این مشخص شده است که در بیماری دیابت افزایش قند خون ناشی ازاختلالات مربوط به کبد است (9). تحقیقات دیگر نشان دادهاند که میزان LDL و VLDL در موشهای دیابتی شده بطور معنیداری بالا میرود. درحالیکه میزان HDL در این موشها نسبت به گروه سالم بطور معنیداری کاهش مییابد (16) که این مشاهدات با نتایج به دست آمده در این تحقیق مطابقت زیادی دارد. مطالعات متعدد نشان دادهاند که افزایش مزمن گلوکز در بیماری دیابت، علت اصلی اختلال متابولیسم و تغییر پروفایل لیپیدها (3) میباشد. بیماری دیابت باعث اختلال در سوخت و ساز قندها، چربیها و پروتئینهای بدن میباشد که منجر به هیپرگلیسمی و هیپرلیپیدمی میشود (4). در صورت عدم کنترل دیابت، عوارض کوتاه مدت و دراز مدتی از جمله آترواسکلروز ممکن است ایجاد شود، زیرا افزایش تریگلیسرید و کاهش HDL منجر به تسریع روند آترواسکلروز میشود (11). در برخی مطالعات مشخص شده است که فلاونوئیدهای موجود در میوه بادمجان سبب کاهش چربی خون می شوند (15). باتوجه به مطالعات قبلی بر روی گیاه بوقناق (E. campestre)(14)، وجود فلاونوئیدها و فلاونوآسیلهای مشتقات آن میتوانند بر روی میزان شاخصهای لیپیدی خون در این تحقیق اثر گذاشته باشند. اگر چه عامل افزایش کلسترول تام و LDL در تجویز عصاره بوقناق در این تحقیق بیان نشده است، اما نتایج برخی از تحقیقات گذشته نشان دادهاند مصرف مقدار زیاد برخی گیاهان احتمالاً بدلیل داشتن عواملی مانند تانن ها و آلکالوئیدها ممکن است سبب آسیب کبدی شده و با تأثیر بر فعالیت کبد، اثرات متناقضی بر شاخصهای لیپیدی داشته باشند (25) که میتواند دلیلی بر افزایش میزان کلسترول یا LDL در گروه درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق در این مطالعه باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.
همانگونه که پیشتر بیان شد ترکیبات آنتیاکسیدان موجود در گیاهان، جذب گلوکز را از روده کاهش میدهند و یا با مهار انتقال گلوکز از روده کوچک و به تعویق انداختن تخلیه محتویات معده به روده کوچک، کاهش قندخون را انجام میدهند. همچنین بیان شد که برگها و سرشاخههای گلدار گیاه بوقناق بواسطه وجود ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی، دارای خواص آنتیاکسیدانی، ضد میکروبی، ضدالتهابی و اشتهاآور میباشد (23)، لذا می توان گفت عصاره بوقناق احتمالاً بوسیله روشهای بیان شده، سبب کاهش قندخون و تأثیر بر شاخصهای لیپیدی شده است. اما اثبات این اثر نیازمند تحقیقات بیشتر است. گزارش درباره گیاه مورد تحقیق در این مطالعه و ارتباط آن با سطح لیپیدهای سرمی بسیار محدود است.
با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، تجویز دهانی عصاره هیدروالکلی بوقناق سبب کاهش قندخون میگردد. همچنین سبب بهبود اختلال برخی از شاخصهای لیپیدی ناشی از دیابت در موشهای صحرایی میشود که تا حدود زیادی فرضیه این تحقیق را اثبات میکند. این اثر می تواند ناشی از اثرات ضد استرس اکسیداتیو عصاره این گیاه باشد که مکانیسم دقیق آن نیازمند بررسیهای بیشتر است. این نتایج میتوانند رویکرد جدیدی را در استفاده از این ترکیب گیاهی پیشنهاد کنند.
سپاسگزاری
این مقاله حاصل از نتایج پایان نامه دانشجوی کارشناسی ارشد علوم جانوری-فیزیولوژی در گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه می باشد. بدین وسیله از معاونت پژوهش و فنآوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه که شرایط مناسب آزمایشگاهی را برای انجام این کار پژوهشی فراهم نمودند، قدردانی میشود.