اثر عصاره هیدرو الکلی گیاه بوقناق (Eryngium campestre) بر میزان شاخص های لیپیدی سرم در موش‌های صحرایی نر بالغ دیابتی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه آزاد اسلامی

چکیده

دیابت با نقص در ترشح و یا عملکرد انسولین، علاوه بر افزایش قند خون سبب تغییر در شاخص های لیپیدی خون نیز می-شود. این تحقیق بمنظور بررسی اثر عصاره بوقناق بر میزان قند خون و شاخص‌های لیپیدی خون در موش‌های صحرایی نر دیابتی طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق تجربی از موش‌های صحرایی نر بالغ نژاد ویستار(gr250-200) در پنج گروه 8 تایی (8=n): 1) سالین(کنترل) 2) دیابتی درمان نشده(شاهد) 3، 4 و5) گروه‌های دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق (mg/kg50، 100، 200) استفاده شد. موش‌ها با STZ(mg/kg60) بصورت داخل صفاقی دیابتی شدند. در روز پنجم پس از دریافت STZ، حیوانات دارای قند خون بالای mg/dL200، دیابتی تلقی شدند. گروه‌های کنترل و شاهد فقط سالین و گروه‌های دیابتی درمان شده به مدت دو هفته بصورت گاواژ عصاره بوقناق دریافت کردند. در پایان، پس از اندازه‌گیری قند خون و پس از بیهوشی عمیق با کتامین/زایلزین، به منظور ارزیابی شاخص های لیپیدی، از قلب حیوان خونگیری انجام شد و سرم آن جدا گردید. تجویز دوزهای مختلف عصاره بوقناق بطور معنی‌دار میزان قند خون (001/0p<)، تری‌گلیسرید (001/0p<) و VLDL (001/0p<) را در موش های دیابتی درمان شده کاهش اما میزان LDL (001/0p<)را بطور معنی-دار افزایش داد. عصاره بوقناق در دوز mg/kg100 میزان کلسترول تام(05/0p<) و در دوزهای mg/kg100(05/0p<) و 200 (001/0p<) میزان HDL را بطور معنی‌دار افزایش داد. عصاره بوقناق توانست ضمن کاهش قند خون، سبب بهبود اختلال برخی از شاخص‌های لیپیدی ناشی از دیابت گردد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The effect of Eryngium campestre hydroalcoholic extract on glucose and lipid indices of the blood in streptozotocin-induced diabetic male rats

نویسندگان [English]

  • masoumeh norouzi
  • saeid valipour chahardah charic

Islamic Azad University

چکیده [English]

Diabetes or impairment in the secretion or function of insulin, in addition to increasing blood sugar, causes changes in blood lipid parameters. This study was designed and performed to investigate the effect of E. campestre extract on blood sugar levels and blood lipid indices in diabetic male rats. In this experimental study of adult male Wistar rats (200-250 gr) in five groups of 8 (n=8): 1) saline (control) 2) untreated diabetes (control) 3, 4 and 5) Diabetic patients treated with E. campestre extract (50, 100, 200 mg / kg) were used. Mice became intraperitoneally diabetic with STZ (60 mg/kg). On the fifth day after receiving STZ, animals with blood glucose above 200 mg/dL were considered diabetic. The control and witness groups received saline only and the treated diabetic groups received E. campestre extract by gavage for two weeks. Finally, after measuring blood glucose and deep anesthesia with ketamine / xylsin, blood samples were taken from the animal's heart and its serum was isolated to evaluate lipid parameter. Administration of different doses of E. campestre extract significantly reduced blood sugar (p<0.001), triglyceride (p<0.001) and VLDL (p<0.001) in treated diabetic rats, but LDL (p<0.001) Increased significantly. E. campestre extract significantly increased total cholesterol (p<0.05) at 100 mg/kg dose and HDL at 100 mg/kg (p<0.05) and 200 (p<0.001) doses. E. campestre extract, while lowering blood sugar, helped improve some impairment caused by diabetes in the lipid parameters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • diabetes
  • lipid indices
  • E. campestre
  • rat

اثر عصاره هیدرو الکلی گیاه بوقناق (Eryngium campestre) بر میزان شاخص­های لیپیدی سرم در موش­های صحرایی نر بالغ دیابتی

معصومه نوروزی و سعید ولی­پور چهارده­چریک*

ایران، ایذه، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد ایذه، گروه زیست شناسی

تاریخ دریافت: 18/9/1399            تاریخ پذیرش: 25/10/1399

چکیده

دیابت با نقص در ترشح و یا عملکرد انسولین، علاوه بر افزایش قندخون سبب تغییر در شاخص­های لیپیدی خون نیز می­شود. این تحقیق بمنظور بررسی اثر عصاره بوقناق بر میزان قندخون و شاخص­های لیپیدی خون در موش­های صحرایی نر دیابتی طراحی و اجرا گردید. در این تحقیق تجربی از موش­های صحرایی نر بالغ نژاد ویستار (gr250-200) در پنج گروه 8 تایی (8=n): 1) سالین(کنترل) 2) دیابتی درمان نشده (شاهد) 3، 4 و5) گروه­های دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق (mg/kg50، 100، 200) استفاده شد. موش­ها با  STZ(mg/kg60) بصورت داخل صفاقی دیابتی شدند. در روز پنجم پس از دریافت STZ، حیوانات دارای قند خون بالای mg/dL200، دیابتی تلقی شدند. گروه­های کنترل و شاهد فقط سالین و گروه­های دیابتی درمان شده بمدت دو هفته بصورت گاواژ عصاره بوقناق دریافت کردند. در پایان، پس از اندازه­گیری قند خون و پس از بیهوشی عمیق با کتامین/زایلزین، بمنظور ارزیابی شاخص­های لیپیدی، از قلب حیوان خونگیری انجام شد و سرم آن جدا گردید. تجویز دوزهای مختلف عصاره بوقناق بطور معنی­دار میزان قند خون (001/0P<)، تری­گلیسرید (001/0P<) و VLDL (001/0P<) را در موش های دیابتی درمان شده کاهش اما میزان LDL (001/0P<)را بطور معنی­دار افزایش داد. عصاره بوقناق در دوز mg/kg100 میزان کلسترول تام (05/0P<) و در دوزهای mg/kg100(05/0P<) و 200 (001/0P<) میزان HDL را بطور معنی­دار افزایش داد. عصاره بوقناق توانست ضمن کاهش قند خون، سبب بهبود اختلال برخی از شاخص­های لیپیدی ناشی از دیابت گردد.

واژه های کلیدی: بوقناق، دیابت، شاخص­های لیپیدی، موش صحرایی

* نویسنده مسئول، تلفن:  06143634040 ، پست الکترونیکی: s.valipour@izehiau.ac.ir

مقدمه

 

یکی از شایع ترین بیماری های سیستم غدد درون ریز بدن، دیابت است و براساس پیش بینی­های بعمل آمده، شیوع آن در آینده نیز افزایش خواهد یافت (10). دیابت ملیتوس یک بیماری متابولیکی است و با افزایش مزمن گلوکز خون و اختلال در متابولیسم قندها، چربی­ها و پروتئین ها مشخص می­شود (6). اگرچه هنوز مکانیسم­هایی که منجر به بروز عوارض دیابت می شوند کاملاً شناخته نشده اند، اما بیشترین توجه­ها به نقش شاخص­های استرس اکسیداتیو می­باشد (18و 32) و بنظر می رسد استرس اکسیداتیو نقش مهمی در پیشرفت و بروز عوارض دیابت دارد و موجب اختلال در سطوح شاخص­های لیپیدی افراد دیابتی نیز می‍شود (29). از علائم ظاهری که برای فرد مبتلا به دیابت ایجاد می­شود می توان به تکرر ادرار، تشنگی و پرنوشی، کاهش وزن، درد، بی حسی و یا سوزش دست ویا پاها اشاره کرد و از آنجا که این علائم برای فرد بیمار جدی تلقی نمی­شود، بسیاری از بیماران در فکر درمان نیستند و یا از آن آگاهی ندارند (22). باوجود اینکه درمان موثر برای دیابت، استفاده از انسولین و سایر داروهای کاهش دهنده قندخون می­باشند، اما این داروها دارای عوارض نامطلوبی هستند و ضمن داشتن هزینه بالا، در دراز مدت بر عوارض مخرب دیابت تأثیر ندارند (2). بنابراین جستجوی روشهایی که ضمن داشتن هزینه کم، عوارض جانبی کمتر در درمان دیابت داشته باشند، همواره مورد توجه بوده است. اواخر قرن بیستم همزمان با رویکرد جهان بسوی داروهای گیاهی است و گیاهان دارویی بدلیل سهولت دسترسی، عوارض جانبی کمتر و قیمت مناسب به عنوان جایگزین داروهای شیمیایی برای دیابت، مورد استفاده قرار می­گیرند (21). مطالعات بالینی مختلف تأیید کرده­اند که عصاره­های گیاهان دارویی فعالیت ضد دیابتی نشان می­دهند و عملکرد سلول­های بتای پانکراس را باز می­گردانند (13). بوقناق یکی از قدیمی­ترین گیاهان دارویی بشمار می­رود و Eryngium campestre نام علمی این گیاه می­باشد. گیاه بوقناق بطور عمده در مرکز و جنوب اروپا، شمال آفریقا و بیشتر در نواحی آسیا رشد می­کند. این گیاه متعلق به خانواده آپیاسه، علفی و چندساله است و دارای ساقه آبی- خاکستری می­باشد. از دم کرده قسمت­های هوایی و ریشه گونه­های مختلف این گیاه، در داروهای محلی اروپا بعنوان ضد سرفه، ادرارآور، اشتهاآور، تحریک کننده و محرک قوای جنسی استفاده می­شود (27). هم­چنین از این گیاه در درمان اختلال عمل­کردی کلیه و حذف سنگ از کلیه و مثانه استفاده می­شده است. هیچ خطر شناخته شده­ای در استفاده از این گیاه وجود ندارد (23). در مطالعات انجام شده روی چندین گونه از جنس Eryngium مشخص شده است که حاوی ترکیبات اسانسی، ترپنوئیدها، ساپونین­ها، فلاونوئیدها، کومارین­ها، پلی­استیلن­ها و استروئیدها است (31). محققان نیز گزارش کرده­اند که عصاره­های گیاهی حاوی مقادیر بالا از ترکیبات فنولی و فلاونوئیدی، از فعالیت آنتی اکسیدانی قویتری نیز برخوردار هستند (24و 26). بر این اساس رویکرد سازمان جهانی بهداشت به بحث اتنوفارماکولوژی، شناسایی و بررسی اثرات دارویی آن گیاهان، در زمینه طب سنتی با هدف تولید داروهای کم­خطر و آنتی­اکسیدان­های طبیعی افزایش یافته است (12). لذا در این تحقیق اثر عصاره هیدروالکلی گیاه بوقناق (.E.campestre) بر میزان گلوکز و شاخص­های لیپیدی سرم در موش­های صحرایی نر بالغ دیابتی مورد بررسی قرارگرفت.

مواد و روشها

حیوانات مورد استفاده در این تحقیق تجربی موش­های صحرایی نر بالغ نژاد ویستار بودند که از مرکز تکثیر و نگه­داری خانه­ی حیوانات دانشگاه علوم پزشکی جندی شاپور اهواز بصورت دست نخورده با محدوده­ی وزنی 250-200 گرم تهیه شدند. حیوانات در شرایط استاندارد 2±22 درجه سانتی­گراد و سیکل 12ساعت روشنائی (19-7) و 12ساعت تاریکی نگه­داری می­شدند و دسترسی کافی به غذا و آب داشتند. برای آسان شدن کار و سازش با شرایط محیط و آزمایش کننده، حیوانات روزانه چند دقیقه دست آموز می­شدند. حیوانات جهت انجام آزمایش به گروه­های 8 تایی (8=n) بصورت زیر تقسیم­بندی شدند. گروه سالم بدون دریافت عصاره (سالین)، گروه دیابتی درمان نشده (بدون دریافت عصاره)، گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای 50، 100 و 200 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره که بمدت 14روز، روزانه بروش تجویز داخل معدی یا گاواژ دریافت نمودند.

دراین مطالعه برای دیابتی کردن موش­ها از طریق تزریق درون صفاقی mg/kg 60 داروی استرپتوزوتوسین (STZ)( ساخت کشور آمریکا) استفاده شد. ابتدا در روز سوم و سپس روز پنجم، ضمن خونگیری از ناحیه­ دم موش­ها، با استفاده از نوار گلوکویاب و دستگاه اندازه­گیری قند خون (گلوکومتر مدل Rightest Bionime GM110، شرکت خسرو مدیسا طب ایران) قند خون موش­ها اندازه­گیری و میزان قند خون بیش از 200 میلی­گرم بر دسی­لیتر، دیابتی در نظر گرفته شد (6). کلیه­ی تجویزهای عصاره بصورت گاواژ و در ساعت 10تا 12 صبح انجام گردید. 24 ساعت پس از آخرین تجویز مجدداً میزان قندخون ناشتای حیوانات اندازه­گیری گردید و در پایان، حیوانات با کتامین/زایلزین بصورت عمیق بیهوش شده و جهت ارزیابی شاخص­های لیپیدی خون، از قلب آنها خونگیری بعمل آمد و سرم­های جداسازی شده، به آزمایشگاه منتقل شدند.

تهیه عصاره: برای تهیه عصاره، مقدار کافی از گیاه خشک شده کامل (شامل بخش­های مختلف گیاه) جهت عصاره­گیری از عطاری معتبر تهیه و پس از شناسایی و تأیید توسط اساتید گیاه­شناسی گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه و تطبیق آن با نمونه شناخته شده، بخش­های هوایی آن جدا و آسیاب گردید. مقدار مشخصی از آن (300 گرم) در یک بشر ریخته و به آن الکل اتانول 80 درصد اضافه گردید تا سطح آن بطور کامل توسط الکل پوشانده شد. مخلوط حاصل به مدت 72 ساعت در دمای اتاق نگه­داری و متناوباً به هم زده شد. سپس مخلوط را پس از گذراندن از پارچه تمیز و جدا کردن ذرات درشت، با کاغذ صافی در 2 مرحله صاف کرده و محلول حاصل که عاری از ذرات معلق بود، پس از غلیظ سازی توسط روتاری، با قرار دادن در بن­ماری با دمای 40 درجه سانتی­گراد، خشک گردید (6). عصاره خشک بدست آمده را که حاوی ترکیبات محلول در آب و الکل بود تا زمان مصرف در دمای 20- درجه سانتی­گراد منجمد و نگه­داری شد. هنگام تجویز عصاره، به مقدار لازم از آن در سالین حل کرده و استفاده گردید. 

مراحل انجام آزمایش: پس از ایجاد دیابت درگروه­های مورد نظر، سه گروه درمان از حیوانات دیابتی مقادیر مختلف عصاره بوقناق (50، 100 و 200 میلی­گرم برکیلوگرم) را روزانه به مدت 2 هفته بین ساعت 12-10 صبح به صورت گاواژ دریافت کردند. به این ترتیب که براساس تحقیقات دیگران (1) ابتدا دوز 100 میلی­گرم بر کیلوگرم تجویز شد و پس از بررسی نتایج حاصل از آن، دوز 50 میلی­گرم بر کیلوگرم تجویز گردید. با بررسی نتایج حاصل از تجویز دوز 50 میلی­گرم بر کیلوگرم، دوز 200 میلی­گرم بر کیلوگرم تجویز گردید. گروه سالین (سالم) هیچ گونه دارو یا عصاره­ای را دریافت نکرد. گروه دیابتی درمان نشده به عنوان (شاهد) به مدت 14 روز فقط سالین را دریافت کرد. در گروه­های درمان یک هفته پس از دریافت عصاره، میزان قند خون ارزیابی گردید و براساس نتایج حاصل، برای یک هفته دیگر عصاره تجویز شد. یک روز پس از آخرین دریافت عصاره، قندخون ارزیابی گردید. با بررسی نتایج حاصل، تجویز عصاره متوقف شد. در پایان برای ارزیابی شاخص­های لیپیدی خون، پس از بیهوشی عمیق، از حیوانات خون­گیری به­عمل آمد و پس از جداسازی سرم، به آزمایشگاه تشخیص طبی انتقال داده شد.

تجزیه و تحلیل آماری: آنالیز آماری داده­های این تحقیق با استفاده از نرم افزار SPSS ویرایش21 انجام شد. از آنجا که داده­ها براساس نتایج آزمون کلموگروف – اسمیرنوف ((Kolmogorov–Smirnov test (K–S test) از توزیع نرمال برخوردار بودند (05/0P>)، با روش آنالیز واریانس یکطرفه (ANOVA) و با آزمون پشتیبان حداقل تفاوت معنی­دار ( Least Significant Difference:LSD) ارزیابی شدند و نتایج بصورت میانگین ± انحراف از میانگین (Mean ± SEM) ارائه و تفاوت بین گروه­های مختلف با 05/0>P معنی­دار تلقی شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.

نتایج

نمودار 1 میزان قندخون در گروه­های مختلف موش­های صحرایی نر بالغ را در روز اول و قبل از تجویز استرپتوزوسین (STZ)، روزهای سوم و پنجم بعد از دیابتی شدن، روزهای هفتم و چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهند. در روزهای سوم و پنجم پس از دریافت STZ، گروه­های دیابتی شده، افزایش معنی­دار در میزان قند خون نسبت به گروه سالین نشان می دهند. قندخون در گروه های درمان شده با عصاره بوقناق در روزهای هفتم و چهاردهم کاهش معنی دار را نسبت به دیابتی درمان نشده نشان می دهند بطوری که در روز چهاردهم گروه دیابتی درمان شده با دوز 200میلی­گرم بر کیلوگرم، کاهش قابل توجهی در قندخون نشان داده و نسبت به گروه سالین تفاوتی معنی­دار را نشان نمی دهد.

 

نمودار1- مقایسه میزان قندخون در روز اول قبل از تجویز استرپتوزوسین (STZ)، روزهای سوم و پنجم بعد از دریافت STZ و روزهای هفتم و چهاردهم پس از شروع درمان با عصاره بوقناق (* نشان دهنده تفاوت معنی دار با گروه سالین، # نشان دهنده تفاوت معنی دار با گروه دیابتی درمان نشده) (001/0P<***).

 

نمودار 2 میزان تری­گلیسرید خون را گروه­های مختلف از موش­های صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهد. گروه دیابتی افزایش معنی­دار را در میزان تری­گلیسرید خون در مقایسه با گروه سالین نشان می­دهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای  50، 100 و 200 میلی­گرم بر کیلوگرم باعث کاهش معنی­داری در میزان تری­گلیسرید خون نسبت به گروه دیابتی شده است (001/0P<###). دوزهای 50 و 100 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث کاهش میزان تری­گلیسرید خون در گروه­های درمان شده گردیده است بطوری که نسبت به گروه سالین تفاوت معنی­دار ندارند. دوز 200 میلی­گرم بر کیلوگرم با وجود کاهش تری­گلیسرید خون نسبت به گروه دیابتی، اما هنوز بطور معنی­دار نسبت به گروه سالین مقدار بالاتری را نشان می­دهد (001/0P<***).

نمودار2- مقایسه میزان تری­گلیسرید خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های سالین، دیابتی درمان نشده و گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)

نمودار 3 میزان کلسترول تام خون را گروه های مختلف از موش­های صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهد. گروه دیابتی در میزان کلسترول تام خون در مقایسه با گروه سالین افزایش نشان می­دهد اما این افزایش معنی­دار نیست (256/0=P). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50 و200 میلی­گرم بر کیلوگرم تفاوت معنی­دار را در میزان کلسترول تام خون نسبت به گروه سالین (966/0=P) و (881/0=P) و همچنین گروه دیابتی(239/0=P) و (322/0=P) ایجاد نکرد. اما گروه دریافت کننده عصاره بوقناق با دوز 100 میلی­گرم برکیلوگرم افزایش معنی­دار را در میزان کلسترول تام خون نسبت به گروه سالین (001/0P<***) و همچنین نسبت به گروه دیابتی درمان نشده (05/0P<#)، نشان می­دهد.

نمودار3- مقایسه میزان کلسترول تام خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های سالین، دیابتی درمان نشده و گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)

نمودار 4 میزان HDL خون را گروه­های مختلف از موش­های صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهد. گروه دیابتی کاهش معنی­دار را در میزان HDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان می­دهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 100 و 200 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث افزایش معنی­دار در میزان HDL خون نسبت به گروه دیابتی شده است (05/0P<#) و (001/0P<###) و دوز 50 میلی­گرم بر کیلوگرم اگرچه سبب افزایش میزان HDL خون نسبت به گروه دیابتی شد اما این افزایش معنی­دار نبود (09/0=P). عصاره بوقناق در دوزهای مختلف گرچه سبب افزایش HDL خون نسبت به گروه دیابتی گردید اما نسبت به گروه سالین همچنان بطور معنی­دار کمتر است (01/0P<**) و (001/0P<***).

نمودار4-مقایسه میزان HDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های سالین، دیابتی درمان نشده و گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)

نمودار 5 میزان LDL خون را گروه های مختلف از موش­های صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهد. گروه دیابتی افزایش  معنی­داری را در میزان LDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان می­دهد (01/0P<**). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50، 100 و 200 میلی­گرم برکیلوگرم نیز باعث افزایش معنی­دار در میزان LDL خون نسبت به گروه سالین (001/0P<***) و گروه دیابتی شده است (05/0P<#) و (001/0P<###).

نمودار 6 میزان VLDL خون را گروه های مختلف از موش­های صحرایی نر بالغ در روز چهاردهم پس از شروع درمان نشان می­دهد. گروه دیابتی افزایش معنی­دار را در میزان VLDL خون در مقایسه با گروه سالین نشان می­دهد (001/0P<***). همچنین تجویز عصاره بوقناق برای مدت 14 روز در دوزهای 50 ،100 و 200 میلی­گرم بر کیلوگرم باعث کاهش معنی­داری در میزان VLDL خون نسبت به گروه دیابتی شده است (001/0P<###). دوزهای 50 و 100 میلی­گرم بر کیلوگرم عصاره بوقناق باعث کاهش میزان VLDL خون در گروه­های درمان شده گردیده است بطوری که نسبت به گروه سالین تفاوت معنی­دار ندارند (940/0=P) و (541/0=P). دوز 200 میلی­گرم بر کیلوگرم با وجود کاهش VLDL خون نسبت به گروه دیابتی، اما هنوز بطور معنی­دار نسبت به گروه سالین مقدار بالاتر را نشان می­دهد (001/0P<***).

نمودار5- مقایسه میزان LDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های سالین، دیابتی درمان نشده و گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)

نمودار 6- مقایسه میزان VLDL خون در پایان هفته دوم پس از شروع درمان (دریافت عصاره) در گروه­های سالین، دیابتی درمان نشده و گروه­های دیابتی درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق (علامت *بیانگر اختلاف معنی دار با گروه سالین و علامت # بیانگر اختلاف معنی دار با گروه دیابتی)

بحث ونتیجه گیری

نتایج حاصل از این تحقیق نشان دادند که تجویز دهانی عصاره هیدروالکلی بوقناق به مدت دو هفته می­تواند میزان قند خون در موش­های صحرایی دیابتی شده با STZ را بطور معنی­دار کاهش دهد. البته در این بررسی سه دوز مختلف از این عصاره استفاده شد که دوزهای بالاتر از این عصاره سبب کاهش معنی­دار میزان قندخون در موش­های دیابتی درمان شده در مقایسه با گروه دیابتی درمان نشده گردیدند.

مطالعات اپیدمیولوژیکی و بیوشیمیایی انجام شده نشان داده­اند درمان­های رایج دیابت، به علت ناتوانی در کاهش سطح استرس اکسیداتیو، خطر توسعه این پیچیدگی­ها را کاهش نمی­دهند (30). بنابراین استفاده از ترکیبات حاصل از گیاهان که خاصیت آنتی­اکسیدانی بالایی دارند و می­توانند ضمن کاهش سطح عوامل استرس اکسیداتیو، عوارض جانبی کمتری بر بدن داشته باشند، مورد توجه قرار می­گیرند. مشخص­ترین ویژگی همه فلاونوئیدها، خاصیت آنتی­اکسیدان آنها است. این ویژگی از اهمیت خاصی برخوردار است. زیرا سلول­های بدن به طور مداوم در معرض آسیب توسط رادیکال­های آزاد و گونه های فعال اکسیژن که در طی متابولیسم نرمال اکسیژن یا آسیب خارجی تولید می­شوند، هستند (8).

مطالعات فیتوشیمیایی بر روی گیاه بوقناق (E. campestre) جداسازی فلاونوئیدها و فلاونوآسیل­های مشتقات از قسمت­های هوایی و ریشه­ها را شرح داده­اند. عصاره متانولی این گیاه و فلاونول­های جدا شده، فعالیت آنتی­اکسیدانی متوسط تا قوی در از بین بردن رادیکال­های DPPH  (α-diphenyl-β-picrylhydrazyl) و کاهش مقدار قدرت آنها نشان داده­اند. اما این عصاره هیچ تأثیری در بیماری آلزایمر نداشته ­است (14). علاوه بر این، عصاره اتانول (از ریشه و قسمت­های هوایی) فعالیت آنتی­اکسیدانی قوی نیز نشان می­دهند (23). اما هیچ فعالیت ضدالتهابی و ضدعفونی قابل توجهی در عصاره های اتانولی و آبی E. campestre مشاهده نشده است (20).

از طرفی مطالعات نشان داده­اند که آنزیم آلفا-گلوکوزیداز که یک آنزیم واقع در روده است، با تبدیل الیگوساکاریدها و دی ساکاریدها به مونوساکاریدها، موجب جذب کربوهیدرات و دخالت در افزایش غلظت قند خون می­شود (7). به­کارگیری مهار کننده آلفا-گلوکوزیداز، می­تواند جذب کربوهیدرات را از طریق مهار رقابتی به تأخیر بیاندازد. در نتیجه پس از آن، هیدرولیز دی­ساکارید و جذب گلوکز را مهار کند (28). علاوه بر این، آکاربوز که یک مهار کننده آلفا-گلوکوزیداز شناخته شده است، بعنوان یک داروی ضد دیابتی مورد استفاده قرار می­گیرد. استفاده از منبع طبیعی مهار کننده آلفا-گلوزیداز، از جمله گیاهان و میکروارگانیسم­ها، توجه دانشمندان را جلب کرده است (19). مشخص شده است که آنتی­اکسیدان­هایی مانند فلاوونوئیدها، اثر ضددیابتی معنی­دار را با مهار فعالیت آنزیم­های خاصی مانند آلدوز ردوکتاز نشان می­دهند (17). اثر تجویز دو هفته­ای عصاره بوقناق در کاهش قندخون در موش­های دیابتی شده نیز می تواند ناشی از خاصیت آنتی­اکسیدانی ترکیبات موجود در آن باشد که مکانیسم اثر آن نیازمند بررسی بیشتر می باشد.

در مطالعه حاضر همچنین اثر عصاره بوقناق بر شاخص­های لیپیدی خون نیز بررسی شد. نتایج حاصل نشان دادند که القای دیابت در موش­های صحرایی سبب تغییر در شاخص­های لیپیدی می­گردد بطوری که میزان تری­گلیسرید، کلسترول تام،LDL  و VLDL در خون افزایش یافت و میزان HDL کاهش داشت. این یافته­ها با نتایج حاصل از دیگر تحقیقات مطابقت دارد (5). همچنین مشخص شد که تجویز دوزهای مختلف از عصاره هیدروالکلی بوقناق سبب تغییر در میزان شاخص­های لیپیدی خون در موش­های دیابتی می­گردد. بطوری که عصاره بوقناق در دوزهای مختلف باعث کاهش معنی­دار میزان تری­گلیسرید خون در موش­های دیابتی گردید که این اثر در دوزهای پایین­تر قابل توجه بود. در بررسی تأثیر عصاره بوقناق بر کلسترول تام، نتایج حاصل نشان دادند که این عصاره در دوزهای بکار رفته نتنها باعث کاهش کلسترول تام در خون موش­های دیابتی نگردید بلکه در برخی دوزها سبب افزایش میزان کلسترول تام گردید. دوزهای بکار رفته در این تحقیق باعث افزایش معنی­دار در سطح HDL در موش­های دیابتی گردید که در برخی دوزها این اثر قابل توجه بود. از طرفی تجویز عصاره بوقناق موجب افزایش معنی­دار در سطح LDL در موش­های دیابتی شدند که این اثر بصورت وابسته به دوز افزایش یافت. از طرفی در گروه­های دیابتی درمان شده با عصاره بوقناق، کاهش معنی­دار را در میزان VLDL خون در موش­های صحرایی نشان دادند که البته در دوزهای پایین­ چشم­گیرتر بود. به این ترتیب بخش قابل توجهی از فرضیه اصلی این تحقیق مورد تایید قرارگرفته است.

برخی تحقیقات درباره بیماری دیابت نشان می­دهند که القای دیابت با تزریق STZ سبب افزایش معنی­دار در سطح سرمی گلوکز، کلسترول، تری­گلیسرید در موش­های دیابتی نسبت به گروه سالم می­گردد. ضمناً سطح سرمی انسولین به­طور معنی­دار کاهش می­یابد. همچنین این مشخص شده است که در بیماری دیابت افزایش قند خون ناشی ازاختلالات مربوط به کبد است (9). تحقیقات دیگر نشان داده­اند که میزان LDL و VLDL در موش­های دیابتی شده بطور معنی­داری بالا می­رود. درحالی­که میزان HDL در این موش­ها نسبت به گروه سالم بطور معنی­داری کاهش می­یابد (16) که این مشاهدات با نتایج به دست آمده در این تحقیق مطابقت زیادی دارد. مطالعات متعدد نشان داده­اند که افزایش مزمن گلوکز در بیماری دیابت، علت اصلی اختلال متابولیسم و تغییر پروفایل لیپیدها (3) می­باشد. بیماری دیابت باعث اختلال در سوخت و ساز قندها، چربی­ها و پروتئین­های بدن می­باشد که منجر به هیپرگلیسمی و هیپرلیپیدمی می­شود (4). در صورت عدم کنترل دیابت، عوارض کوتاه مدت و دراز مدتی از جمله آترواسکلروز ممکن است ایجاد شود، زیرا افزایش تری­گلیسرید و کاهش HDL منجر به تسریع روند آترواسکلروز می­شود (11). در برخی مطالعات مشخص شده است که فلاونوئیدهای موجود در میوه بادمجان سبب کاهش چربی خون می شوند (15). باتوجه به مطالعات قبلی بر روی گیاه بوقناق (E. campestre)(14)، وجود فلاونوئیدها و فلاونوآسیل­های مشتقات آن می­توانند بر روی میزان شاخص­های لیپیدی خون در این تحقیق اثر گذاشته باشند. اگر چه عامل افزایش کلسترول تام و LDL در تجویز عصاره بوقناق در این تحقیق بیان نشده است، اما نتایج برخی از تحقیقات گذشته نشان داده­اند مصرف مقدار زیاد برخی گیاهان احتمالاً بدلیل داشتن عواملی مانند تانن ها و آلکالوئیدها ممکن است سبب آسیب کبدی شده و با تأثیر بر فعالیت کبد، اثرات متناقضی بر شاخص­های لیپیدی داشته باشند (25) که می­تواند دلیلی بر افزایش میزان کلسترول یا LDL در گروه درمان شده با دوزهای مختلف عصاره بوقناق در این مطالعه باشد که نیاز به بررسی بیشتر دارد.

همانگونه که پیش­تر بیان شد ترکیبات آنتی­اکسیدان موجود در گیاهان، جذب گلوکز را از روده کاهش می­دهند و یا با مهار انتقال گلوکز از روده کوچک و به تعویق انداختن تخلیه محتویات معده به روده کوچک، کاهش قندخون را انجام می­دهند. همچنین بیان شد که برگ­ها و سرشاخه­های گل­دار گیاه بوقناق بواسطه وجود ترکیبات فنلی و فلاونوئیدی، دارای خواص آنتی­اکسیدانی، ضد میکروبی، ضدالتهابی و اشتهاآور می­باشد (23)، لذا می توان گفت عصاره بوقناق احتمالاً بوسیله روش­های بیان شده، سبب کاهش قندخون و تأثیر بر شاخص­های لیپیدی شده است. اما اثبات این اثر نیازمند تحقیقات بیشتر است. گزارش درباره گیاه مورد تحقیق در این مطالعه و ارتباط آن با سطح لیپیدهای سرمی بسیار محدود است.

با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق، تجویز دهانی عصاره هیدروالکلی بوقناق سبب کاهش قندخون می­گردد. همچنین سبب بهبود اختلال برخی از شاخص­های لیپیدی ناشی از دیابت در موش­های صحرایی می­شود که تا حدود زیادی فرضیه این تحقیق را اثبات می­کند. این اثر می تواند ناشی از اثرات ضد استرس اکسیداتیو عصاره این گیاه باشد که مکانیسم دقیق آن نیازمند بررسی­های بیشتر است. این نتایج می­توانند رویکرد جدیدی را در استفاده از این ترکیب گیاهی پیشنهاد کنند.

سپاسگزاری

این مقاله حاصل از نتایج پایان نامه دانشجوی کارشناسی ارشد علوم جانوری-فیزیولوژی در گروه زیست شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه می باشد. بدین وسیله از معاونت پژوهش و فن­آوری دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه که شرایط مناسب آزمایشگاهی را برای انجام این کار پژوهشی فراهم نمودند، قدردانی می­شود.

  • اسماعیلی، س.، فلاحپور، م.، طعنه، ع.، همتی، م.، و ملکانه، م.، 1396. اثر عصاره آبی گیاه campestre Eryngium در پیشگیری از تغییرات پاتولوژیک کلیوی ایجاد شده ناشی از کریستالهای اگزالات کلسیم القاشده با اتیلن گلیکول در رت، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی بیرجند، دوره 24 (ویژهنامه: بیوشیمی ومتابولیسم)، صفحات92-84.
  • شمسی، م.، شریفی راد، غ.، کچویی، ع.، و اکبرزاده، ا.، 1388. بررسی تاثیر آموزش پیاده روی برمیزان هموگلبین گلیکوزیله و قندخون ناشتای بیماران زن مبتلا به دیابت نوع2، مجله علمی دا نشگاه پزشکی علوم سمنان، جلد 11، شماره 34، صفحات 106-99.
  • شیرعلی، س.، بطحایی، س. ز.، نخجوانی، م.، و عاشوری، م. ر.، 1390. اثر عصاره آبی زعفران Ccrocus Sativus L. بر فاکتورهای بیوشیمیایی سرم در موش های صحرایی دیابتی شده با استرپتوزوتوسین. فصلنامه علمی – پژوهشی تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد28 شماره 2، صفحات 308-293.
  • طریقت اسفنجانی، ع.، نمازی، ن.، و بهرامی، ا.، 1390. اثر عصارهی هیدروالکلی گزنه بر الگوی لیپیدی و فشارخون در بیماران مبتلا به دیابت نوع ۲، مجله‌ی غدد درون‌ریز و متابولیسم ایران، جلد ۱۳ شماره ۵، صفحات 458-499.
  • نیکبخت، ز.، ولیپور چهارده چریک، س.، و سازگار، ح.، 1397. اثر تجویز عصاره هیدروالکلی میوه بادمجان بر شاخص های لیپیدی خون در موش های صحرایی نر دیابتی، مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی ایلام، دوره 26، شماره 2، صفحات 188-180.

 

  • Asadi Samani, M., Rafieian-Kopaei, M., and Azimi, N., 2013. A systematic review of medicinal and molecular perspective, Pakistan Journal of Biological Sciences 16(21): PP: 1238-1247.
  • Bischoff, H., 1994. Pharmacology of α-glycosidase inhibitors drugs in development α-glycosidase inhibition potential use in diabetes, European Journal of Clinical Investigation, 1, PP: 1-13.
  • De Groot, H., 1994. Reactive oxygen species in tissue injury. Hepatogastroenterol, 41, PP: 328 – 32.
  • Eidi, A., Eidi, M., and Esmaili, E., 2006. Antidiabetic effect of garlic (Allium Sativum L.) in normal and streptozotocin-induced diabetic rats, Phytomedicine, 13, PP: 624-629.
  • Gharib Naseri, M., and Najafi, G., 2005. Leaf effect hair on mechanical activity of rat ileum. Yazd University of Medical Sciences, 3, PP: 35-43.
  • Glucan, A., Eryavuz, A., Erdem, Y., and Ismail, K., 2006. Antihypercholesrolaemic and antioxidant activity assessment of some plants used as remedy in Turkish folk medicine. Journal of Ethnopharmacology, 107, PP: 418-23.
  • Goleniowski, M. E, Bongiovanni, G. A., Palacio, L., Nunez, C. O., and Cantero, J. J., 2006. Medicinal plants from the “Sierra de Comechingones”, Argentina. Journal of Ethnopharmacology, 107(3), PP: 324-341
  • Gupta, R., Bajpai, K. G., Johri, S., and Saxenaa, M., 2008. An overview of indian novel traditional medicinal plants with antidiabetic potentials, Complementary and Alternative. Medicines, 5, PP: 1–17
  • Hawas, U. W., El-Kassem, T., Lamia, A., Awad, M., Hanem, A. A., and Taie, H., 2013. Anti-Alzheimer, antioxidant activities and flavonol glycosides of Eryngium campestre L., Current Chemical Biology 7(2), PP: 188–195.
  • Jorge, P. A., Neyra, L. C., Osaki, R. M., Almeida, E., and Bragagnolo, N., 1998. Effect of eggplant on plasma lipid levels lipidic peroxidation and reversion of endothelial dysfunction in experimental hypercholesterolemia, Arquivos Brasileiros de Cardiologia, 70(2), PP: 87-91.
  • Kasiappan, R., Subbaih, R., and Sormuthu, S., 2006. Antihyperlipidemic effect of Eugenia jambolana seed kernel on streptozotocin-induced diabetes in rats. Food and medical Toxicity, 17, PP: 1-14.
  • Kato, A., Yasuko, H., Goto, H., Hollinshead, J., Nash, R. J., and Adachi, I., 2009. Inhibitory effect of rhetsinine isolated from Evodia rutaecarpa on aldose reductase activity, Phytomedicine, 16, PP: 258 – 261.
  • Kuhn, V., Diederich, L., Keller T. C. S., 4th, Kramer, C. M., Lückstädt, W., and Panknin, C., et al., 2017. Red blood cell function and dysfunction: redox regulation, nitric oxide metabolism, anemia. Antioxid Redox Signal, 26(13), PP: 718–42.
  • Kumar, S., Narwal, S., Kumar, V., Prakashm, O., 2011. a- Glycosidase inhibitor from plants, a natural approach to treat diabetes, Pharmacognosy Reviews, 5, PP: 19 – 29.
  • Küpeli, E., Kartal, M., Aslan, S., and Yesilada, E., 2006. Comparative evaluation of the anti-inflammatory and antinociceptive activity of Turkish Eryngium species, Journal Ethnopharmacology, 107(1), PP: 32–37.
  • MacLennan, A., Wilson, D., and Taylor, A., 2002. The escalating cost and prevalence of alternative medicine, Preventive Medicine, 35(2), PP: 166-173.
  • Meigs, J. B., 2002. Epidemiology of the metabolic syndrome, American Journal of Managed Care, 8(11), PP: 283-292.
  • Nebija, F., Stefkov, G., Karapandzova, M., Stafilov, T., Panovska, T. K., and Kulevanova, S., 2009. Chemical characterization and antioxidant activity of Eryngium campestre L., Apiaceae from Kosovo, Makedon Farm Bilt, 55(1, 2), PP: 22–32.
  • Sahreen, S., Rashid Khan, M., and Ali Khan, R., 2010. Evaluation of antioxidant activities of various solvent extracts of Carissa opaca fruits, Food Chemistry, 122, PP: 1205-1211.
  • Silveira, N. A., Alvarezleite, J. I., Silva, M. E., Vieira, L. Q., Bambirra, E. A., and Vieira, E. C., 1996. Effect of high ingestion of dehydrated pumpkin Cucurbita pepo L. on the cholesterol metabolism and on the hepatic histology in Mice, Arquivos de Biologia e Tecnologia, 39, PP: 961-74.
  • Sun, T., Powers, J. R., and Tang, J., 2007. Evaluation of the antioxidant activity of asparagus,broccoli and their juices. Food Chemistry, 105, PP: 101- 106.
  • Thiem, B., and Wiatrowska, I., 2007. Eryngium campestre L. (Field Eryngo) and other species of Eryngium L– little L. (known medicinal plants. [Eryngium campestre mikołajek polny) i inne gatunki Eryngium L-mało znane rośliny lecznicze]. Herba Polonic, 53(1), PP: 93-102.
  • Vichayanrat, A., Ploybutr, S., Tunlakit, M., and Watanakejorn, P., 2002. Efficacy and safety of volibose in comparison with acarbose in type 2 diabetic patients, Diabetes Diabetes Research and Clinical Practice, 55, PP: 99 - 103.
  • Visser, J., Van Staden, P. J., Soma, P., Buys A. V., Pretorius, E., 2017. The stabilizing effect of an oligomeric proanthocyanidin on red blood cell membrane structure of poorly controlled type II diabetes, Nutrition & Diabetes, 7(5), e275 p.
  • Waisundara, V. Y., Hsu, A., Huang, D., and Tan, B. K., 2008. Scutellaria baicalensis enhances the antidiabetic activity of metformin in streptozotocin induced diabetic Wistar rats, American Journal if Chinese Medicine, 36, PP: 517- 40.
  • Wang, P., Su, Z., Yuan, W., and Deng, G., Li, S., 2012. Phytochemical Constituents and Pharmacological Activities of Eryngium L. (Apiaceae). Pharmaceutical Crops, 3, PP: 99-120
  • Yang, J., Zheng, X., Mahdi, A., Zhou, Z., Tratsiakovich, Y., and Jiao, T., et al., 2018. Red blood cells in type 2 diabetes impair cardiac post-ischemic recovery through an arginase-dependent modulation of nitric oxide synthase and reactive oxygen species, JACC Basic to Translational Science, 3(4), PP: 450-463
دوره 34، شماره 3
مهر 1400
صفحه 204-214
  • تاریخ دریافت: 18 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 19 دی 1399
  • تاریخ پذیرش: 25 دی 1399