اثرآلودگیهای انگلی روی برخی فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب انزلی linnaeus,1785) ( Esox lucius

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات

2 بندر انزلی، پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور

2713

چکیده

اردک ماهی) (Esox lucius مهمترین و با ارزش­ترین ماهی اقتصادی در تالاب انزلی بوده که دارای فراوانترین میزان صید (46 درصد) ، در بین ماهیان صید شده می­باشد­، بطوریکه سالانه به میزان 50 تا 110 تن از این تالاب صید میشود. با توجه به عدم وجود داده های دقیقی در مورد فاکتورهای خونی این گونه و تاثیرآلودگیهای انگلی بر روی مقادیر طبیعی آنها، صید تعداد 120 عدد اردک ماهی بصورت تصادفی در تالاب انزلی از پائیز سال 1388 تا تابستان سال 1389 صورت گرفته و به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی بندرانزلی منتقل شدند، پس از بررسیهای زیست سنجی و تعیین سن ماهیان از آنها خون­گیری به عمل آمده سپس فاکتورها و شاخصهای خونی با روشهای دستی و استاندارد آزمایشگاهی تعیین گردیدند. سپس ماهیان صید شده کالبدگشائی شده، انگلهای موجود جداسازی و با استفاده از کلیدهای شناسائی معتبر مورد شناسائی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که از بین10 انگل جداسازی شده فقط انگلهای Eustrongylides exises، Tetraonchus monenteron، Diplostomum spathaceum، Corynosoma Strumosum، Rhipdocotyle illense ، سبب تغییر در مقادیر طبیعی برخی از فاکتورهای خونی گردیده و میزان آنها را دستخوش تغییر خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Effects of parasitic infections on some hematological parameters of pike (esox lucius linnaeus,1785) in the Anzali wetland

نویسندگان [English]

  • farzin jamalzad 1
  • hossein khara 1
  • javad daghigh roohi 2
  • mohammad sayad bourani 2

چکیده [English]

The hematological parameters and effect parasite infection of the pike, Esox lucius, obtained from Anzali wetland, between October 2010 and Septamber 2011. A total of 120 specimens were carried out randomly from commercial fishing. Biometry, blood taking and age determination was performed respectively in the Anzali aquaculture research center of inner waters. The hematological parameters were examined by experimental and handy methods. After autopsy, identification of the present isolated parasites were carried out by the parasites key identification. This study revealed only parasites like Eustrongylides exises, Tetraonchus monenteron, Diplostomum spathaceum, Corynosoma Strumosum, Rhipdocotyle illense, caused changes in some hematological parameters.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Anzali wetland
  • Pike
  • Blood parameters
  • Parasite

اثرآلودگیهای انگلی روی برخی فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب انزلی linnaeus,1785) ( Esox lucius 

فرزین جمال زاد فلاح1*، حسین خارا1، جواد دقیق روحی2 و محمد صیاد بورانی2

1 لاهیجان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد لاهیجان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات

2 بندر انزلی، پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی کشور

تاریخ دریافت: 6/10/89               تاریخ پذیرش: 6/3/92 

چکیده

اردک ماهی) (Esox lucius مهمترین و با ارزش­ترین ماهی اقتصادی در تالاب انزلی بوده که دارای فراوانترین میزان صید (46 درصد) ، در بین ماهیان صید شده می­باشد­، بطوریکه سالانه به میزان 50 تا 110 تن از این تالاب صید میشود. با توجه به عدم وجود داده های دقیقی در مورد فاکتورهای خونی این گونه و تاثیرآلودگیهای انگلی بر روی مقادیر طبیعی آنها، صید تعداد 120 عدد اردک ماهی بصورت تصادفی در تالاب انزلی از پائیز سال 1388 تا تابستان سال 1389 صورت گرفته و به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی بندرانزلی منتقل شدند، پس از بررسیهای زیست سنجی و تعیین سن ماهیان از آنها خون­گیری به عمل آمده سپس فاکتورها و شاخصهای خونی با روشهای دستی و استاندارد آزمایشگاهی تعیین گردیدند. سپس ماهیان صید شده کالبدگشائی شده، انگلهای موجود جداسازی و با استفاده از کلیدهای شناسائی معتبر مورد شناسائی قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که از بین10 انگل جداسازی شده فقط انگلهای Eustrongylides exises، Tetraonchus monenteron، Diplostomum spathaceum، Corynosoma Strumosum، Rhipdocotyle illense ، سبب تغییر در مقادیر طبیعی برخی از فاکتورهای خونی گردیده و میزان آنها را دستخوش تغییر خواهد نمود.

واژه های کلیدی: تالاب انزلی، اردک ماهی، پارامترهای خون شناسی، انگل

* نویسنده مسئول، تلفن: 09111830525 ، پست الکترونیکی:  farzin.jamalzad@gmail.com

 

مقدمه

خون به عنوان یک بافت سیال و سهل الوصول یکی از مهمترین مایعات بیولوژیک بدن بوده که تـحت تاثیر حالات مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک، ترکیبات آن دستخوش نـوسان و تغییر می­گردند. لذا در اختیار داشتن مقادیر طبیعی پـارامترهای خونی و بررسی چگونگی تغییرات آنها در بیماریهای مختلف همـواره از ابزارهای مهم در تشخیص بسیاری ازبیمـاریهای آبزیان و از جمله ماهیان بوده و این مهم با تعیین مقادیر طبیعی پارامترهای خون ماهی به عنـوان مبنا و شاخصی برای مقایسه و قضاوت در تشخیص بیماریها مورد تاکید قرار گرفته است (3،20،23،19،22،36،32،37)، بطوریکه در آن با خونگیری از مـاهی و تعیین پارامترهای خونی و مقایسه با شرایط طبیعی، می­توان تا حدی از آن به عنوان یک ابزار پاراکلینیکی در تشخیــص بیماری استفاده کرد و در امر درمان آن کوشید (14).

اردک ماهی (linnaeus,1785 Esox lucius) یک منبع گرانقیمت و با ارزش غذائی برای قرنـها بوده است، بقایای اردک ماهی ازخاکبـرداریهای وابسته به تحقیقات باستـان شناسی در یـورک انگلستــان پیداشده که به زمان رم باستان بر می­گردد (29). این ماهی در فوق راسته (Protacanthptergii)، راستــه اردک ماهی شکلان (Esociformes) و خانواده اردک ماهیان (Esocidae) قرار دارد که با نام انگلیسی و رایج Pike از مـاهیان بومی ایران است که در تالاب انزلی(16)، تالاب بوجاق کیاشهر(6) و تالاب امیر کلایه لاهیجان (7)، رودخانه سفید رود از دهانه تا سد تاریک و سرشاخه شاهرود (16)، رودخانه چمخاله لنگرود (8)، حوضه دریاچه نمک (دریاچه اطراف قزوین)(12). پراکنش داشته و زیست می کند.

تاکنون تحقیقات بسیار زیادی در رابطه با تاثیرات سن، جنس، تغذیه، گونه ماهی، دما، مواد سمی و آلاینده­ها، فلزات، شوری و عوامل محیطی بر روی فاکتورهای خونی  ماهیان مختلف صورت گرفته ولی این تحقیقات در رابطه با بررسی اثر بیماریها و آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی ماهیان بسیار معدود و انگشت شمار بوده است .

بطوریکهHines  وهمکاران در سال 1973به بررسی اثرات بیماری ایک بر روی فاکتورهای خونی ماهی کپور معمولی (Cyprinus carpio) پرداختند (33).

Trombitskii در سال 1978 به بررسی فاکتورهای خونی کپورنقره­ای Hypophthalmyihtys moltrix)) و ماهی (Ictiobus cyprinellus) آلوده ­به انگل (Diplostomum spathaceum) پرداخت (10).

  Achuthan Nairو همکاران در سال 1983 به بررسی اثر آلودگی انگلی بــــه وسیله سخت پوست
(Alitropus  typus) بر روی فاکتورهای خونی یک گونه از ماهی گواف (Channa striatus) پرداختند (18).

Boon  و همکاران در سال 1990 اثرات مقادیر مختلف آلودگی به نماتود (Anguillicola crassus) بر روی فـاکتورهای خونی مارماهی اروپائی (Anguilla anguilla ) را بررسی کردند(26).

Tavares dias و همکاران در سال 2007 به بررسی فاکتورهای خونی هیبرید Tambacu آلوده شده به وسیله سخت پوست (Dolops carvalhoi) پرداختند(39).

در ایران نیز تحقیقات بسیار اندکی در رابطه با اثر آلودگیهای انگلی برروی فاکتورهای خونی ماهیان مختلف صورت گرفته و اکثر این تحقیقات معدود نیز بر روی ماهیان دریائی متمرکز بوده و کمتر به ماهیان تالابی  پرداخته شده است.

بطوریکه سارنگ در سال 1385 به بررسی فــاکتورهای خونی سیاه ماهی(Varicorhinus capoeta) آلوده به انگل Clinostomum complanatum)) پرداخت (11).

سلیمانی و همکاران در سال 1387 به بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی(Cyprinus carpio) مبتلا به ایک پرداختند(15).

موحد در سال 1388 به بررسی اثر آلودگیهای انگلی برروی فاکتورهای خونی ماهی سوف سفید
(Sander lucioperca) دریای خزر پرداخت (17).

حیات بخش در سال 1389به بررسی اثر آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی ماهی سیم (Abramis brama orientalis) دریای خزر پرداخت (5).

جمال زاده و همکاران در سال 1389 به بررسی مقایسه­ای فـاکتورهای خونی آزاد ماهی دریای خزر
 (Salmo trutta  caspius) سالم و دارای آلودگی قارچی Saprolegnia  پرداختند (31).

با توجه به رژیم غذائی خاص اردک ماهی و قرار گرفتن آن در بالای هرم غذائی، این گونه دارای انـگلهای متعددی می­باشد و همچنین با عنایت به اینکه این ماهی دارای اهمیت شیلاتی بوده و مورد مصرف انسانی قرار می­گیرد، علاوه بر این با توجه به عدم انجام تحقیقاتی در مورد فاکتورهای خونی این گونه و تاثیرآلودگیهای انگلی برروی میزان آنها­، لذا در پی دستیابی به اهداف مورد اشاره، مقادیر طبیعی تعدادی از فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب بندر انزلی مورد سنجش وبررسی قرار گرفت تا به عنوان مبنا و معیاری برای مقایسه با حالات غیرطبیعی و در شرایط بیماری مورد بررسی قرار گیرد.

مواد و روشها

به منظور تعیین پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان تالاب بندر انزلی، تعداد 120 عدد اردک ماهی تالاب بندر انزلی به صورت تصادفی توسط تـــور تله­ای مخروطی از پائیز سال 1388 تا تابستان سال 1389 صید گردید و با انتقال به مخازن آب مجهز به کپسول اکسیژن­، به پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی بندرانزلی منتقل شد و طی چند ساعت برای رفع استرس­های وارده ماهیان صید شده را در شرایط مطلوب نگهداری کرده و پس از بیهوش کردن ماهیان توسط پودر گل میخک هر ماهی با استفاده از تخته بیومتری، طول ماهی با دقت یک سانتی­متر و وزن ماهی با ترازوی دیجیتالی با حساسیت 1/0گرم اندازه­گیری شد. برای تعیین سن ماهیان از روش فلس خوانی استفاده گردید (Nikolsky,1963) و محل برداشت فلس در قسمت میانی بدن­، بین باله پشتی و خط جانبی می باشد. برای نمونه برداری از خون بلافاصله پس از خشک نمودن بدن ماهی با استفاده از سرنگ 2 سی سی هپارینه از سیاهرگ ساقه دمی آنها با زاویه 45 درجه خون­گیری به عمل آمده و سپس نمونه­های خون شماره­گذاری شده و در کنار یخ  خشک به آزمایشگاه منتقل شدند. به منظور ارزیابی شــاخصهای خونی، هماتوکـــریت  (HCT) مطابق روش گلدنفارب و همکاران (1971)­، هموگلوبین (Hb) مطابق روش کــــولیر (1944)، بررسی اریتروسیتها (RBC) و لوکوسیتهای کل(WBC) مطابق روش مارتینز و همکاران (2004)، اندیس های گلبولی شامل متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبول­ها (MCHC) نیز مطابق روش وینتروب (1934) انجام شد. شمارش افتراقی لوکوسیتها نیز با استفاده از روش کلونتز(1994) صورت گرفت.

به منظور بررسی آلودگیهای انگلی اردک ماهیان تــالاب انزلی براساس روشهای متداول کالبدگشائی و انگل شناسی، آزمایشهای لازم بر روی پوست، آبشش، اندام های احشائی، عضلات، دستگاه گوارش و چشم ماهیان برای جداسازی انگل­ها انجام شد (34) انگل­های جدا شده پس از شستشو با فرمالین 10 درصد تثبیت و برای رنگ آمیزی، رنگ آلوم کارمن مورد استفاده قرار گرفت و جهت تثبیت تک یاخته­ها از محلول بوئن استفاده شده و سپس انگل­ها با استفاده از کلیدهای شناسائی معتبر مورد شناسائی قرار گرفتند (27).

پس از ثبت اطلاعات در فرمهای مربوطه، داده­ها وارد رایانه شده و برای محاسبات آلودگیهای انگلی شامل میزان شیوع انگل، میانگین شدت آلودگی±انحراف معیار، میانگین فراوانی انگل± انحراف معیار و دامنه تعداد انگلها و همچنین برای محاسبات فاکتورهای خونی شامل مقدار میانگین، انحراف معیار، خطای استاندارد و مقدار حداقل و حداکثر هر یک از فاکتورها از نرم افزار 2007 EXCEL استفاده گردید. در انتها برای بررسی وجود یا عدم ارتباط بین انگلهای مختلف جداسازی شده از اردک ماهیان تالاب انزلی در فصول، جنسیت­ها، سنین مختلف نمونه­برداری شده از آزمون کای دو­، به منظور بررسی وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی در فصول، جنسیت ها، سنین مختلف نمونه­برداری شده از آزمون آنالیز واریانس یکطرفه، برای بررسی وجود اختلاف معنی دار آماری بین پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی از آزمون من ویتنی و برای بررسی وجود یا عدم ارتباط بین میزان فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی براساس آلودگی به انگل­های یافت شده با توجه به غیر نرمال بودن داده­ها، برای انگلهای L. cyprinicea ، sp Dactylogyrus ، Tricodina sp از آزمون من ویتنی و برای انگلهای E. exises ،A. foliaceus ، D. spathaceum ، R.illense ،C. strumosum ،
 
T. monenteron ،  R.acus از آزمون کروسکـال والیس به کمک نرم افزار آماری (ver18)   SPSS استفاده گردید.

آماره آزمون بدین صورت بود که H0 = آلودگی­های انگلی در ایستگاهها­، فصول، جنسیتها و سنین مختلف بر روی فاکتورهای خونی اردک ماهی تالاب انزلی اثر گذار است.

H1 = یکی از عوامل تاثیر­گذار بر روی فاکتورهای خونی اردک ماهی می تواند آلودگیهای انگلی باشد. 

نتایج

نتایج بررسیهای زیست سنجی بر روی 120 عدد اردک ماهی تالاب بندر انزلی در جدول 1 ارائه شده است که بر اساس آن بیشترین وزن کل ، طول کل ، طول چنگالی و طول استاندارد در سن 6 سال و کمترین آن در سن 1 سال می باشد (جدول 1).

 

 

جدول 1- نتایج بررسیهای زیست سنجی اردک ماهی تالاب انزلی (تعداد 120)

وزن کل

(گرم)

وزن شکم خالی

 (گرم)

طول کل

(سانتی متر)

طول چنگالی

(سانتی متر)

طول استاندارد

(سانتی متر)

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

97/759 ±15/897

59/702 ± 93/822

44/14± 28/49

95/13±13/44

45/13±23/42

194

185

29

25

23

3500

3260

89

83

79

 

 

جدول 2- جنس یا گونه انگل ، جایگاه، میزان شیوع ، میانگین شدت آلودگی ±  انحراف معیار ، دامنه تعداد انگل در  اردک ماهی تالاب انزلی (تعداد 120)

جنس یا گونه انگل

جایگاه

درصد آلودگی

انحراف استاندارد ±  میانگین شدت آلودگی

دامنه تعداد انگل

انحراف استاندارد ±  میانگین فراوانی

L. cyprinicea

پوست

66/6

89/0±75/1

3-1

11/0±49/0

E. exises

روده

66/26

12/14±56/18

60-1

76/3±36/11

Dactylogyrus sp 

آبشش

66/6

41/1±2

5-1

13/0±61/0

A. foliaceus

پوست

66/6

75/3 ±12/6

3-1

09/0±39/0

D. spathaceum

چشم

33/13

34/1±25/2

4-1

3/0±90/0

R.illense

روده

33/13

91/26±5/88

300-3

8/11±25/54

C. strumosum

روده

66/6

12/6±375/7

18-1

49/0±37/2

Tricodina sp 

پوست

33/3

50/2±25/4

7-1

14/0±86/0

T. monenteron

آبشش

33/13

88/22±5/ 35

60-2

7/4±59/14

R. acus

روده

66/6

10/2±875/2

7-1

19/0±88/0

 

جدول 3- مقایسه پارامترهای خون شناسی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی سالم (72 عدد) وآلوده(48 عدد)

پارامترهای خونی

ماهیان سالم

ماهیان آلوده

P

P value

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

میانگین± انحراف معیار

حداقل

حداکثر

گلبولهای سفید

(عدد درمیلی متر مکعب)

41/1390±33/7033

47/1766±83/7095

004/0

*05/0<

5400

4600

10200

10500

گلبولهای قرمز

(عدد درمیلی متر مکعب)

31/329550±67/1228166

93/181517 ±33/987083

000/0

***001/0<

108000

810000

1790000

1790000

هموگلوبین

(گرم دردسی لیتر)

99/0±83/6

85/0±42/5

000/0

***001/0<

5

4

9

7

هماتوکریت

( درصد )

49/5±44/29

57/2±02/23

000/0

***001/0<

19

21

42

28

متوسط حجم گلبولی

( فمتولیتر )

60/41 ± 86/246

70/23±02/245

675/0

N.S

176

182

311

280

متوسط هموگلوبین گلبولی

( پیکوگرم )

30/10±53/56

17/5±46/56

889/0

N.S

42

48

75

65

متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

(گرم دردسی لیتر)

29/1 ±01/23

22/1±31/22

001/0

*05/0<

20

20

20

25

نوتروفیل

( درصد )

07/8±40/53

808/4± 31/36

217/0

N.S

25

27

52

40

لنفوسیت

( درصد )

00/8±68/61

4/22±92/58

013/0

*05/0<

45

52

71

68

مونوسیت

( درصد )

74/0±69/1

78/0±83/1

343/0

N.S

1

1

3

4

ائوزینوفیل

( درصد )

81/0±04/2

87/0±73/1

037/0

*05/0<

1

1

4

3

 

وضعیت اردک ماهیان مورد مطالعه به لحاظ سلامتی به اینصورت بود که، تعداد 72 عدد از ماهیان مورد مطالعه سالم و فاقد آلودگی بودند که 60 %جمعیت ماهیان مورد بررسی ما را تشکیل می­دهند. تعداد 48 عدد از ماهیان مورد بررسی دارای آلودگی به انواع آلودگیها بودند که 40% جمعیت ماهیان مورد بررسی ما را تشکیل می دهند.

همچنین نتایج حاصل از بررسیهای انگل­شناسی در جدول 2 آمده است به طوریکه 2 گونه سخت پوست  Argulus foliaceus  وLernaea  cyprinicea  ، 2 گونه نماتود Eustrongylides exises و Raphidascaris acus 2گونه ترماتود مونوژن Tetraonchus monenteron وDactylogyrus sp ،1ترماتود دیژن Diplostomum spathaceum ،1 تک یاخته Tricodina sp ، اخارسر Corynosoma Strumosum، گونه کرم پهن Rhipdocotyle illense از این ماهیان جداسازی گردیدند (جدول 2، شکلهای 1-10) .

همچنین نتایج بررسی مقایسه ای پارامترهای خون شناسی در اردک ماهیان تالاب بندر انزلی سالم و آلوده ، به تفکیک در جدول 4 آمده است که نشان می­دهد میزان گلبولهای سفید­، متوسط هموگلوبین گلبولی، متوسط غلظت هموگلوبین گلبول­ها و درصد مونوسیت در ماهیان آلوده بالاتر از ماهیان سالم بوده ولی میزان گلبولهای قرمز، هموگلوبین ، هماتوکریت ، متوسط حجم گلبولی و درصد نوتروفیل، لنفوسیت و ائوزینوفیل در ماهیان سالم بالاتر از ماهیان آلـوده می­باشد (جدول 3، شکلهای 11-18).

 

                

         شکل1 : انگل Argulus foliaceus  بزرگ نمائی 10×                      شکل2 : انگل Lernaea cyprinicea  بزرگ نمائی 10×    

         

           شکل3: انگل Raphidascaris acus  بزرگ نمائی10×                     شکل4 : انگل Eustrongylides exises  بزرگ نمائی 10×

        

    شکل 5 : انگل  Tetraonchus monenteron بزرگ نمائی 10×     شکل 6 : انگل Dactylogyrus sp بزرگ نمائی 10×

 

 

           

شکل7 : انگل Diplostomum spathaceum بزرگ نمائی 10×                شکل8 : انگل Tricodina sp  بزرگ نمائی 10×                              

       شکل9 : انگل Corynosoma Strumosum  بزرگ نمائی 10×      شکل10 : انگل Rhipdocotyle illense  بزرگ نمائی 10× 

 

     

شکل 11) ائوزینوفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی  با بزرگنمایی 100×         شکل12) گلبول قرمز خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی 40×

       

شکل 13) ترومبوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی100×         شکل14) بازوفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی با بزرگنمایی100×

        

شکل 15) گلبول قرمز نابالغ خون اردک ماهی تالاب انزلی  با بزرگنمایی 100×   شکل 16) لنفوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی  با بزرگنمایی 40×

      

  شکل17) مونوسیت خون اردک ماهی تالاب انزلی  با بزرگنمایی 40×      شکل18) نوتروفیل خون اردک ماهی تالاب انزلی  با بزرگنمایی 100×

 

علاوه بر این، نتایج وجود ارتباط یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگل­های مختلف به تفکیک در جدول 4 آمده است که بیانگر این مطلب بوده که بین آلودگی به انگلهای Argulus foliaceus ،  Raphidascaris acus، Lernaea cyprinicea ، Dactylogyrus sp و Tricodina sp با همه فاکتورهای خونی در اردک ماهیان آلوده تالاب انزلی اختلاف معنی­دار آماری وجود نداشته (05/0P>) یعنی انگلهای ذکر شده بالا بر روی پارامترهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی تاثیر نداشته و تغییری در میزان آنها ایجاد نمی­کند ولی انگلهای Eustrongylides exises ، Tetraonchus monenteron ،Diplostomum spathaceum ، Corynosoma Strumosum ،  illense Rhipdocotyle با برخی از فاکتورهای خونی در اردک ماهیان آلوده تالاب انزلی اختلاف معنی­دار آماری وجوددارد (05/0P<،
001/0 P <) یعنی انگلهای ذکر شده بالا بر روی برخی از پارامترهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی تاثیر داشته و باعث تغییر در میزان آنها می گردد (جدول های 4 و 5).

جدول 4- بررسی  وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگلهای مختلف ( با بکار بردن آزمون و من ویتنی )

فاکتورهای خونی

Z 

P 

P value

Lernaea cyprinicea 

تعداد گلبولهای سفید

586/0-

000/0

***001/0<

تعداد گلبولهای قرمز

717/0-

473/0

N.S

هموگلوبین

548/0-

583/0

N.S

هماتوکریت

592/0-

554/0

N.S

میانگین متوسط حجم گلبولی

329/1-

184/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

718/0-

473/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

823/0-

411/0

N.S

نوتروفیل

769/2-

006/0

*05/0<

لنفوسیت

584/1-

113/0

N.S

مونوسیت

845/0-

398/0

N.S

ائوزینوفیل

224/0-

823/0

N.S

Dactylogyrus sp

تعداد گلبولهای سفید

079/3-

002/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

037/3-

002/0

*05/0<

هموگلوبین

953/2-

003/0

*05/0<

هماتوکریت

877/2-

004/0

*05/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

907/0-

364/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

042/0-

966/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

295/2-

022/0

*05/0<

نوترفیل

881/1-

060/0

N.S

لنفوسیت

000/0

000/1

N.S

مونوسیت

153/3-

002/0

*05/0<

ائوزینوفیل

401/3-

001/0

*05/0<

Tricodina sp 

تعداد گلبولهای سفید

224/3-

001/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

583/1-

113/0

N.S

هموگلوبین

231/1-

218/0

N.S

هماتوکریت

293/1-

196/0

N.S

میانگین متوسط حجم گلبولی

029/0-

977/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

881/0-

379/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

595/1-

111/0

N.S

نوترفیل

881/0-

378/0

N.S

لنفوسیت

409/1-

159/0

N.S

مونوسیت

191/2-

028/0

*05/0<

ائوزینوفیل

363/2-

018/0

*05/0<

        N.S  P =؛ 05/0 *P ≤؛ 001/0 P ≤***

 

جدول 5- بررسی  وجود یا عدم ارتباط بین فاکتورهای خونی اردک ماهیان تالاب انزلی بر اساس آلودگی به انگلهای مختلف ( با بکار بردن آزمون کروسکال والیس)

فاکتورهای خونی

X2 

P 

P value

Argulus foliaceus 

تعداد گلبولهای سفید

655/1-

098/0

N.S

تعداد گلبولهای قرمز

655/1-

098/0

N.S

هموگلوبین

655/1-

098/0

N.S

هماتوکریت

655/1-

098/0

N.S

میانگین متوسط حجم گلبولی

655/1-

098/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

655/1-

098/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

552/0-

581/0

N.S

نوترفیل

394/1-

163/0

N.S

لنفوسیت

655/1-

098/0

N.S

مونوسیت

655/1-

098/0

N.S

ائوزینوفیل

871/1-

061/0

N.S

Raphidascaris acus 

تعداد گلبولهای سفید

000/0

000/1

N.S

تعداد گلبولهای قرمز

000/0

000/1

N.S

هموگلوبین

000/0

000/1

N.S

هماتوکریت

000/0

000/1

N.S

میانگین متوسط حجم گلبولی

000/0

000/1

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

000/0

000/1

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

000/0

000/1

N.S

نوترفیل

816/0-

414/0

N.S

لنفوسیت

816/0-

414/0

N.S

مونوسیت

816/0-

414/0

N.S

ائوزینوفیل

000/0

000/1

N.S

Eustrongylides exises

تعداد گلبولهای سفید

244/16

001/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

889/17

000/0

***001/0<

هموگلوبین

253/23

000/0

***001/0<

هماتوکریت

476/29

000/0

***001/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

103/7

069/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

498/4

213/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

568/14

002/0

*05/0<

نوترفیل

997/0

802/0

N.S

لنفوسیت

938/9

019/0

*05/0<

مونوسیت

313/1

726/0

N.S

ائوزینوفیل

244/16

005/0

*05/0<

Diplostomum spathaceum 

تعداد گلبولهای سفید

852/12

002/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

384/16

000/0

***001/0<

هموگلوبین

143/14

001/0

*05/0<

هماتوکریت

589/23

000/0

***001/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

320/3

190/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

858/3

145/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

390/5

068/0

N.S

نوترفیل

972/0

615/0

N.S

لنفوسیت

418/9

009/0

*05/0<

مونوسیت

033/1

597/0

N.S

ائوزینوفیل

498/3

175/0

N.S

Rhipdocotyle illense

تعداد گلبولهای سفید

706/11

008/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

371/15

002/0

*05/0<

هموگلوبین

149/27

000/0

***001/0<

هماتوکریت

640/23

000/0

***001/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

176/3

365/0

N.S

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

677/1

642/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

190/20

000/0

***001/0<

نوترفیل

008/1

799/0

N.S

لنفوسیت

257/1

739/0

N.S

مونوسیت

293/1

514/0

N.S

ائوزینوفیل

843/18

000/0

***001/0<

فاکتورهای خونی

X2 

P 

P value

Tetraonchus monenteron

تعداد گلبولهای سفید

135/8

043/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

995/0

01/0

*05/0<

هموگلوبین

388/17

001/0

*05/0<

هماتوکریت

172/19

000/0

***001/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

977/8

030/0

*05/0<

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

899/5

117/0

N.S

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

123/6

106/0

N.S

نوترفیل

723/5

126/0

N.S

لنفوسیت

465/8

037/0

*05/0<

مونوسیت

660/7

054/0

N.S

ائوزینوفیل

726/5

126/0

N.S

Corynosoma Strumosum

تعداد گلبولهای سفید

000/7

030/0

*05/0<

تعداد گلبولهای قرمز

000/7

030/0

*05/0<

هموگلوبین

000/7

030/0

*05/0<

هماتوکریت

000/7

030/0

*05/0<

میانگین متوسط حجم گلبولی

000/7

030/0

*05/0<

میانگین متوسط هموگلوبین گلبولی

000/7

030/0

*05/0<

میانگین متوسط غلظت هموگلوبین گلبول ها

000/7

030/0

*05/0<

نوترفیل

000/7

030/0

*05/0<

لنفوسیت

000/7

030/0

*05/0<

مونوسیت

000/7

030/0

*05/0<

ائوزینوفیل

000/0

000/1

N.S

 

بحث

بافت خون شاخص مهمی برای وضعیت فیزیولوژیک اندامهای بدن در تشخیص سلامت یا بیماری و کنترل روند زیستی موجودات از جمله ماهیان می باشد و تجزیه و تحلیل شاخصهای خونی راهنمای با ارزشی در ارزیابی وضعیت زیستی آبزیان می باشد (1) . پارامترهای خونی جهت ارزیابی خصوصیات فیزیولوژیکی ماهی مورد استفاده قرار گرفته و تغییرات آنها بستگی به گونه ماهی، سن دوره رسیدگی جنسی و بیماری ها دارد (14) . تا کنون تحقیقات بسیار زیادی در رابطه با تاثیرات سن، جنس، تغذیه، گونه ماهی، دما، مواد سمی و آلاینده­ها، فلزات، شوری و عوامل محیطی بر روی فاکتورهای خونی  ماهیان مختلف صورت گرفته ولی این تحقیقات در رابطه با بررسی اثر بیماریها و آلودگیهای انگلی بر روی فاکتورهای خونی  ماهیان بسیار معدود بوده است.

بطوریکهHines  وهمکاران در سال 1973 با بررسی اثرات بیماری ایک (Ich) بر روی فاکتورهای خونی ماهی کپور معمولی(Cyprinus carpio) دریافتند که تعداد لوکوسیتها در ماهی کپور آلوده شده با ایک در طی بیماری تغییر می کند، بطوریکه  در اوایل بیماری تغییرات شدید و قابل ملاحظه ای در گلبولهای سفید ماهیان رخ می­دهد، همزمان با کاهش شدید لنفوسیتها درصد نوتروفیلها افزایـش می­یابد ولی تعداد کل لکوسیتها در طول دوره عفونت تغییری نمی­کند (33).

Trombitskii در سال 1978 بیان ­کرده است ­که آلـــودگی ­به انگل (Diplostomumspathaceum) در کپورنقره­ای Hypophthalmyihtys moltrix)) و ماهی
(Ictiobus cyprinellus) منجر به کم خونی ­و افزایش درصد نوتروفیل در خون آنها می­شود (10).

  Achuthan Nairو همکاران در سال 1983 با بررسی اثر آلودگی یک گونه از ماهی گـواف (Chana Striatus) به وسیله سخت پوست (Alitropus typus) دریافتند که میزان اریتروسیت، هموگلوبین و هماتوکریت در ماهیان آلوده کاهش یافته و بر عکس میزان متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH) ، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) همچنین درصد مونوسیت و نوتروفیل افزایش یافته است (18).

Boon و همکاران در سال 1990 اثرات مقادیر مختلف آلودگی به نماتود  (Anguillicola crassus) بر روی فاکتورهای خونی مارماهی اروپائی (Anguilla anguilla) بررسی کردند و دریافتند که آلودگی به این انگل می تواند میزان هماتوکریت و پروتئین پلاسما را کاهش دهد (26).

در بررسی توسط Tavares dias و همکاران در سال 2007 بر روی فاکتورهای خونی هیبرید  Tambacu آلوده شده به وسله یک گونه سخت پوست (Dolops carvalhoi) صورت گرفت، در خون ماهی آلوده کاهش میزان هماتوکریت و منیزیم و افزایش میزان غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) ، گلوکز پلاسما وپروتئین و سدیم را نشان می داد (39) .

در تحقیقی که توسطJamalzadeh  و همکاران در سال 2009 بر روی بررسی مقایسه­ای فاکتورهای خونی آزاد ماهیان­ دریای خزر سالم و دارای آلودگی قارچی Saprolegnia  انجام گرفت اختلاف معنی­دار آماری را از نظر تعداد گلبولهای سفید و قرمز­، میـــزان هموگلوبین و هماتوکریت و همچنین درصد نوتروفیل، لنفوسیت و مونوسیت و ائوزینوفیل نشان داد­، ولی اختلاف معنی­دار آماری را از نظر میزان متوسط حجم گلبولی (MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC) ، در ماهیان سالم و آلوده مشاهده نگردید (35).

در بررسی که توسط سارنگ در سال 1385 برروی فاکتورهای خونی سیاه ماهی (Varicorhinus capoeta) آلوده به انگل Clinostomum complanatum)) در دو ایستگاه مختلف انجام پذیرفت در بین فاکتورهای خونی اختلاف معنی­دار آماری مشاهده نشد (11).

سلیمانی و همکاران در سال 1387 به بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی(Cyprinus carpio) مبتلا به ایک (Ich) پرداخته و دریافتند که درست یک هفته بعد از مقابله ماهیان با انگل ایک، میزان هماتوکریت، تعداد گلبولهای سفید و قرمز، درصد ائوزینوفیلها و نوتروفیلها اختلاف معنی­داری را در بین گروههای مختلف نشان داد­، اما درصد لنفوسیتها­، مونوسیتها و نوتروفیلها اختلاف معنی داری را در بین گروههای مختلف نشان ندادند­. اما در هفته دوم تعداد گلبولهای سفید و قرمز، درصد ائوزینوفیلها و نوتروفیلها و بازوفیلها بین تیمارها اختلاف معنی­داری را نشان نداد. میزان هماتوکریت و تعداد گلبولهای قرمز و درصد لنفوسیتها و مونوسیتها اختلاف معنی­داری را نشان داد همچنین طی روند بیماری به طور معنی­دار کاهش یافت و برخلاف آن افزایش معنی­دار لنفوسیتها مشاهده گردید (15).   

در بررسی فاکتورهای خونی ماهی ماهی سوف سفید دریای خزر (Sander lucioperca )  آلوده به انگلهای مختلف که توسط موحد در سال1388صورت گرفت مشاهده گردید که آلودگیهای انگلی بر روی میزان لنفوسیت و نوتروفیل تفاوت معنی­دار و افزایشی داشتند (17).

در بررسی فاکتورهای خونی ماهی سیم دریای خزر (Abramis brama orientalis) آلوده به انگلها که توسط حیات بخش در سال 1389 انجام پذیرفت آلودگیهای انگلی بر روی میزان گلبول سفید، هماتوکریت، هموگلوبین، متوسط حجم گلبولی(MCV)، متوسط هموگلوبین گلبولی  (MCH)، متوسط غلظت هموگلوبین گلبولها (MCHC)، لنفوسیت و نوتروفیل اثر معنی­دار و  افزایشی داشتند (5).

در بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی مبتلا به ایک  (Ich) که توسط سلیمانی و همکاران در سال 1378 صورت گرفت طی روند بیماری، درصد لنفوسیت­ها به طور معنی­داری کاهش نشان داد و برخلاف آن افزایش معنی­دار نوتروفیلها مشاهده گردید. در تحقیق حاضر بین برخی از فاکتورهای خونی اردک ماهیان سالم و آلوده تالاب انزلی اختلاف معنی­دار آماری مشـاهده گردید. تعداد فاکتورهای خونی ممکن است در اثر بیماری  و یا عوامل فیزیولوژیکی تغییر کند ماهیانی که دارای بیـماری­های انگلی و عفونی می­شوند و یا در معرض استرس قرار می گیرند ممکن است میزان کمتری لنفوسیت داشته باشند نوتروفیلها ممکن است در خـــون افزایش یابند که در اثر یک پاسخ غیر اختصاصی به انـواع محـرکات استرس زا روی می دهـد (28) که با نتایج فوق الذکر همخوانی دارد. بررسی فـاکتورهای خونی ماهیان به دلیل آگاهی یافتن از مقدار توانایی و ظرفیت فیزیولوژیکی آنها اهمیت دارد (19) میزان هماتوکریت و هموگلوبین به عنوان شاخص و معیاری برای درک میزان ظرفیت حمل اکسیژنی در ماهیان استخوانی می­باشد­، همچنین این فاکتورها برای دانستن میزان محدودیت گونه­های ماهیان استخوانی در حمل اکسیژنی اهمیت دارند (19)  قاعدتاً ماهیان بیمار به علــت فـعالیتهای فیزیولوژیکی محدودتر توانایی کمتری در حمل اکسیژن داشته که باعث کاهش میزان هماتوکریت و هموگلوبین در آنها خواهد گشت کــه با نتایج فوق الذکر همخوانی دارد.

در برخی از بیماریهای عفونی (باکتریایی، ویروسی و کمتر در انگلی) برخی از پارامترهای خون­شناسی دستخوش تغییرات کمی و کیفی می­شوند و غالباً بعضی از آنها مثل تعداد گلبولهای قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین به شدت کاسته می­گردد به عنوان مثال در بیماریهای سپتی سمی دهنده همراه با خونریزی (­بیماریهای ویروسی شامل سپتی سمی هموراژیک ویروسی (VHS)­، بیماری نکروز عفونی پانکراس (IPN)­، نکروز عفونی بافت خونساز (IHN) و بعضی بیماریهای باکتریایی مثل Vibriosis) ، furunculosis، streptococcosis، Yersiniosis) (21) . در این دسته از بیماریها به جهت خارج شدن خون از مویرگها و خونریزیهای به شکل ریز ماهی دچار کم خونی می شود و اشکال گلبول قرمز و اندازه­گلبول قرمز (MCV) با تغییر مواجه می­شود (Anisositosis , Poikilocytosis). اما در بیماریهای انگلی این تغییرات کمتر اتفاق می­افتد مگر در بیماریهای انگلی خونخوار مثلاً در زالوها­، Nitzschia در ماهی خاویاری­، در  Trypanosoma در ماهی سوف (4) .این حالت وقتی بیشتر اتفاق می­افتد که تعداد لاروها در داخل بافتها از لحاظ شدت آلودگی به گونه­ای باشد که تحریک مستمر بافت را به دنبال داشته باشد­. نتایج بدست آمده از تحقیق حاضر نیز موید این مطلب است که تغییرات هماتولوژیکال مثل کاهش گلبولهای قرمز، هماتوکریت و هموگلوبین در ماهی آلوده اختلاف معنی­دار بوده و در حالت طبیعی نیز این شکل وجود دارد با توجه به اینکه انگلهای مذکور انگل خونخوار نبوده و تنها از بافتهای محل استقرار خود تغذیه نموده­اند جای تامل و بررسی بیشتری دارد.

 نتیجه گیری کلی اینکه تفاوت شرایط تغذیه­ای­، محیطی، گونه ماهی، سن، جنس، زمان نمونه­گیری­، چگونگی تهیه نمونه­، دقت و حساسیت روش­های اندازه­گیری از جمله فاکتورهائی است که می­تواند عامل تفاوت نتایج بدست آمده باشد اما با توجه به محدودیت منابع ومطالعات نسبتاً اندک صورت گرفته بر روی پارامترهای خون­شناسی آبزیان به نظر می رسد باید مطالعات بیشتری در ارتباط با پارامترهای خونی آبزیان و چگونگی تغییرات آن در شرایط مختلف فیزیولوژیک و پاتولوژیک صورت گیرد تا به موازات تنوع پارامترهای مورد بررسی بتوان پاسخگوی نیازهای علمی در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان بیماریهای آن بود.

سپاسگزاری

بدین وسیله از جناب آقای دکتر فریبرز جمال زاد فلاح به دلیل مساعدتهای فراوان و تمامی بزرگوارانی که در انجام این پژوهش ما را یاری نمودند نهایت قدردانی را داریم. 

  1. بهمنی، م.، کاظمی، ر.، محسنی، م.، دونسکایا، پ.، و پیسکونوا، ل.، 1377. ارزیابی کیفی تاس ماهیان چندین ساله در شرایط پرورش مصنوعی. انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری. 12 صفحه. 
  2. پیغان، ر.، 1384. بیماریهای ماهی. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.281 صفحه. 
  3. پیغان، ر.، 1378. بررسی تجربی مسمومیت حاد با آمونیاک در ماهی کپور معمولی. پایان نامه دکترای تخصصی از دانشکده دامپزشکی دانشگاه تهران. شماره 89.
  4. جلالی جعفری، ب.، 1377. انگلها و بیماریهای انگلی ماهیان آب شیرین ایران. انتشارات معاونت تکثیر و پرورش آبزیان. اداره کل آموزش و ترویج . 564 صفحه.
  5. حیات بخش، ر.، 1388. اثرآلودگی انگلی بر برخی از فاکتور­های خونی ماهی سیم (Abramis brama) دریای خزر. فصلنامه علمی پژوهشی تالاب. سال دوم. شماره هفتم. بهار1390. 16 صفحه. 
  6. خارا، ح.، نظامی بلوچی، ش. ع.، ستاری، م.، میرهاشمی نسب، ف.، و موسوی، ع.، 1385. بررسی میزان شیوع و انــگلهای گوارشی ماهیان اقتصادی تالاب بوجاق کیاشهر. مجله زیست شناسی ایران 18-9(2)15.
  7. خارا، ح.، ستاری، م.، نظامی بلوچی، ش. ع.، موسوی، ع.، جعفرزاده، ا.، و آژنگ، ب.، 1383. بررسی میزان شیوع و شــدت آلودگیهای انگلی اردک ماهی تالاب امیر کلایه لاهیجان،  مجله پژوهش و سازندگی، 339-333 (4)59.
  8. خارا، ح.، نظامی بلوچی، ش. ع.، ستاری، م.، میرهاشمی­نسب، ف.، موسوی، ع.، کوثری، ا.، دانشور، س.، و علی­نیا، م. ر.، 1386. بررسی میزان شیوع و شدت آلودگیهای انگلی اردک ماهی رودخانه چمخاله لنگرود. مجله علمی شیلات ایران.شماره 16. جلد2. تابستان 1386.
  9. رشیدی کارسالاری، ز.، 1386. بررسی تاثیر آلودگی انگلی بر برخی از فاکتورهای خونی ماهی سفید (Rutilus frissii kutum) در رودخانه تجن. مجموعه خلاصه مقالات اولین کنفرانس ملی علوم شیلات و آبزیان. اردیبشهت 1387. لاهیجان. 8 صفحه.
  10. روحی امینجان، ا.، 1382. بررسی اکولوژیک انگل­های سیاه ماهی (Capoeta capoeta gracilis) در رودخانه شیرود­. پایان­نامه کارشناسی ارشد بیوسیستماتیک جانوری از دانشکده علوم دانشگاه تهران . 147 صفحه.
  11. سارنگ، ا.، 1385. بررسی تغییرات خونی سیاه ماهی (Capoeta capoeta gracilis) آلوده به انگل (Clinostomum complanatum) در رودخانه شیرود. مجموعه خلاصه مقالات اولین کنفرانس ملی علوم شیلات و آبزیان. اردیبشهت 1387. لاهیجان. 6 صفحه.
  12. ستاری، م.، شاهسونی، د.، و شفیعی، ش.، 1383. مـاهی­شناسی (2) سیستماتیک. انتشارات حق شناس. 502 صفحه.
  13. سعیدی، ع.، کامکار، م.، پورغلام، ر.، 1379. پاسخهای هماتولوژی در ماهیان خاویاری در شرایط محیطی مختلف. مرکز تحقیقاتی شیلات مازندران. 12صفحه.
  14. سعیدی، ع.، پورغلام، ر.، رضایی نصرآباد، ع.، و کامکار، م.، 1382. مقایسه برخی پارامترهای هماتولوژیکال و بیوکمیکال (تعداد اریتروسیت ها، مقادیر هماتوکریت و هموگلوبین، اندیس های خونی شاملM.C.V ، M.C.H و M.C.H.C و گلوکز یا قند خون) در بچه ماهی قره برون در درجه حرارت­های مختلف و مولدین قره برون در شرایط دریا. ویژه­نامه اولین سمپوزیوم ملی ماهیان خاویاری. صفحات 106-99 .
  15. سلیمانی، ن.، حاجی مرادلو، ع.، قربانی، ر.، و خوش باور رستمی، ح.، 1387. بررسی فاکتورهای خونی کپور معمولی مبتلا به ایک. چکیده مقالات اولین کنفرانس ملی علوم شیلات و آبزیان ایران. دانشگاه آزاداسلامی واحد لاهیجان. 4 صفحه.
  16. عباسی، ک.، ولی­پور، ع.، طالبی­حقیقی، د.، سرپناه، ع.، و نظامی بلوچی، ش. ع.، 1378. اطلس ماهیان ایران. آبهای داخلی گیلان. رودخانه سفیدرود و تالاب انزلی. انتشارات مرکز تحقیقات شیلات استان گیلان. 113 صفحه.
  17. موحد، ر.، 1388. اثر آلودگی انگلی بر برخی از فــاکتورهای خونی ماهی سوف سفید (Sander lucioperca) دریای خزر. فصلنامه علوم زیستی­. زمستان1387، 2(4 (پیاپی 7)):61-72.
    1. Achuthan­Nair, G., and Balakrishnan Nair, N., 1983. Effect of infestation With the Isopod, Alitropus Typus (Crustacea; Flabellifera, Aegidae) on the Hematological Parameters of the Host fish Channa sriatus (Bloch). Aquaculture,30(1983)11-19.
    2. Affonso, E. G., 2001. Effect stress on teleostei. Trondheim Norway Aquaculture Conference. august 2008.
    3. Affonso, E. G., Polez, V. L., Correa, C. F., Mozan, A. F, Araujo, M. R. R., and Moraes, G., 2002. Blood parameters and Metabolites in the teleost Fish Collosoma macropomum exposed to solphide or Hypoxia.Comp. Biochem physiol, C., 133:375-382.
    4. Austin, B., and Austin, D. A., 1989. Bacterial Fish Pathogens. Diseases in farmed and wild fish. Ellis Horwood Limmited,U. K. 364.
    5. Baker, D., Campbell, T., Denikola, D., Fettman, M., Rebar, A., and Weiser, G., 2004. Veterinary hematology and clinical chemistry .hematology of fish. Chapter 19,PP: 277-287.
    6. Ballarin, L., Dalloro, M., Bertotto, D., Libertini, I., Francescon, A., and Barbaro, A., 2004. hematological parameters in Umbrina Cirrosa (Teleostei,Sciaenidae):a comparision between diploid and triploid specimens. Comp.Biochem .physiol .C.138:45-51.
    7. Berg, L. s., 1949. Fresh water fishes of USSR and adjacent countries.vol .3.Trady institute Acad.
    8. Benfey, t. j., and Biron, M., 2000. Acute stress response in triploid ranbow trout Oncorhynchus mykiss and brook trout Salvelinus fontinalis. Aquacult, 184. 167-176.
    9. Boon, J. H., Cannaerts, V. H. M., Augustijn, H., Machiels, M. A. M. Decharleroy, D., and Ollevier, F., 1990. The Effect of Different infection levels With infective Larvae Angullicola Crassus. Aquaculture, 87(1990)243-253.
    10. Bykhovsky-Pavloskaya, I. F., Gussev, A. V., Dubinia, M. N., Izyumova, N. A., Smirnova, T. S., Sokolovskaya, I. L., Shulman, S. S., and Epshtein,V. M., 1964. Key to the Parasite of Freshwater Fishes of the U. S. S. R., Izdatelstrov, Akademii Nauk S. S. S. R.,  Moskva-Leningrad. 1962. Program  for acientific Translation,Jerusalem P:919.
    11. Campbell, T. W., 1988. Tropical fish Medicine fish Cytology and hematology. vet. Clin. North Am. 18 (2). 347-364.
    12. Carig, J. F., 1996. pike biology and Exploitation .Chapman & Hall .P: 298.
    13. Franzbuche, R., and Hofer, R., 1990. Effects of domestic wastewater on serum enzyme activities of brown trout,Salmo trutta. Institute for Zoologie University of Innsbruck,97;381-385.
    14. Feldman, B. F., Zinki, J. G., and Jain, N. C., 2000. Schalms Veterinary Hematology 5thed. Lippincott Williams and Wikins, USA, PP: 241, 227-288, 402.
    15. Grizzle, J. M., chen, J., Wiliams, J., c., and Spano, J. S., 1992. Skin injuries and serum enzyme
    16. activities of channel catfish Ictalurus punctatus , harvested by pumps. Aquacult, 107:333_346.
    17. Hines, R. S., and Spira, D. T., 1973. Ichthyophtiriasis in the mirror carp. Leucocyte response. Journal of fish Biology. 26.527.234.
    18. Ivanova, N. T., 1983. Atlas of fish blood cell. Moskva, Lzd. Legkajai Piscevaja promyselennost (in Russian) P: 75.
    19. Jamalzadeh, H. R., Keyvan, A. Ghomi, M. R.,and Gherardi, F., 2009. Comparision of blood indices in healthy and fungal infected Caspian salmon (Salmo trutta caspius). African journal of biotechnology Vol.8(2) PP:319-322, 19 january 2009.
    20. Jeney, G., nemcsok, J., olah, J., and Jeney, J., 1984. Transminase enzyme activity of cyprinid fishdepending on environmental factor an bacterial infection :Fish Pathogen and Enviroment in European polyculture. Aquacult ,104:201_207.
    21. Rehulka, J., 2002. aeromonas causes server skin lesions in Rainbow trout (oncorhynchus mykiss) clinical pathology .Hematology and Biochemistry Acta. Vet. BRNO, 71:351-360.
    22. Thrall, M. A., 2004. Veterinary ematology and clinical chemistry. Lippincott Williams & Wilkins. USA. PP:241, 277-288, 402.
    23. Tavares dias, M., Ruas de moraes, F., Makoto onaka, E., and Bonadio rezende, P. C., 2007. veterinarski Arhive 77 (4), 355-363, 2007.

  • تاریخ دریافت: 06 دی 1389
  • تاریخ بازنگری: 10 اردیبهشت 1392
  • تاریخ پذیرش: 06 خرداد 1392