بررسی تغییرات ترکیب بدن شاه میگوی آب شیرین (Astacus leptodactylus) در سنین و وزن های مختلف 

کتایون‌ کریم‌ زاده^1*، عسگر زحمتکش² و علیرضا ولی پور³

¹ لاهیجان، دانشگاه‌ آزاد اسلامی‌ واحد لاهیجان، دانشکده علوم پایه،گروه زیست شناسی دریا  

² رشت، مرکز آموزش عالی علمی کاربردی علوم و صنایع شیلاتی میرزاکوچک خان، گروه تکثیر و پرورش آبزیان

³ بندر انزلی، پژوهشکده آبزی پروری آبهای داخلی ایران، ایستگاه تحقیقات شیلاتی آستانه اشرفیه، گروه تکثیر و پرورش آبزیان

تاریخ دریافت: 4/9/90                 تاریخ پذیرش: 6/8/91 

چکیده

به منظور بررسی ترکیب شیمیایی بدن شاه میگو در مراحل مختلفزندگی­، حدود 10 هزار عدد نوزاد در استخر خاکی رها سازی  شدند.نمونه­برداری در سه مرحله از شاه میگوهای 1 ماهه، 4 ( 4-3 گرم) ماهه و 16 ماهه انجام  گرفت. پس از تفکیک جنس نر و ماده و تقسیم بدن شاه میگو به 6 قسمت  چنگال ، پوست کاراپاس­، امعاء واحشاء­، گوشت شکم­، پوست شکم و دم، ترکیب شیمیایی قسمتهای مختلف تعیین شد.مقدار درصد چربی و خاکستر بدن در شاه میگوهای آزمایشی با افزایش سن افزایش پیدا کرد. میزان چربی در شاه میگوهای آزمایشی بین 2 تا 5/3 درصد ، مقدار پروتئین بین 37 تا 45 درصد و میزان فیبر بین 33تا 35 درصد نوسان داشت. میانگین مقدار ترکیب شیمیایی بدن در شاه میگوهای نر و ماده تفاوت معنی­داری را نشان نداد(05/0 p>). بیشترین میزان پروتئین در گوشت شکم(درجنس نر و ماده به ترتیب 13/74 و 8/72 درصد) و بیشترین مقدار چربی در امعاء و احشاء(در جنس نر و ماده به ترتیب43/8 و 49/10 درصد)این گونه بر آورد گردید.پوست شکم، پوست کاراپاس و دم با مقدار حدود 16-15 درصد فیبر مهمترین اندام­های حاوی فیبر در شاه میگو بودند. میزان خاکستر قسمت های مختلف بدن عمدتا از 30 تا 50 درصد متغییر بود و کمترین مقدار آن در گوشت شکم (حدود 8 درصد) تعیین گردید. بین میانگین اجزاء شیمیایی در اندام­های مختلف بدن اختلاف معنی­داری وجود داشت(05/0 p<).

واژه های کلیدی: شاه میگوی آب شیرین، Astacus leptodactylus ، رشد، ترکیب بدن

^* نویسنده مسئول، تلفن: 09122096027 ، پست الکترونیکی: karimzadehkathy@yahoo.co.uk

مقدمه

شاه میگوها در سطح جهانی از ارزش غذایی و اقتصادی فراوانی برخوردار بوده و مقدار قابل توجهی از آنها تولید و به بازار جهانی عرضه می­گردد(17). آمار جهانی نشان می دهد که بزرگترین تولید کننده­های آن در جهان جمهوری خلق چین و ایالات متحده به ترتیب با تولیدی حدود 70000 و50000 تن در سال 1999 بوده که از کل میزان تولید در ایالات متحده مقدار35000 تن آن از طریق آبزی پروری حاصل شده است (8). در سال  2000 میزان تولید شاه میگو در جهان به طور چشم گیری نقصان پیدا کرد (کمتر از 10000 تن) و پس از آن به تدریج افزایش و در سال 2005 به بیش از 100000تن رسید(11).در کشور آمریکا محصولات شاه میگو به صورت شاه میگوی زنده کامل، منجمد(خام یا پخته)، شاه میگوی دارای پوسته سخت و نرم یا بخش دم شاه میگو به صورت تازه و منجمد به بازار عرضه می­شود(19). اگر چه گوشت شکم و گوشت موجود در چنگال­ها(در شاه میگوهای بزرگ) به عنوان بخش خوراکی بدن شاه­میگوها محسوب می­گردند ولی در آمریکا اغلب گوشت شکم به صورت بخش شکم بدون پوسته یا به صورت شاه­میگو کامل پخته شده مورد مصرف قرار می­گیرد. صید سالانه  شاه­میگو در اروپا 3000 تا 8000 تن بوده که 95% از کل صید را گونه­های Narrow Clawed و Red Swamp تشکیل می­دادند (13) و حدود 5/68 درصد آنرا کشور ترکیه تولید می­نمود (7).

نوعی از شاه­میگو تحت عنوان شاه­میگوی چنگال باریک Astacus leptodactylus گونه بومی و با اهمیت در کشور ایران بوده ودر سواحل جنوبی دریای خزرو رودخانه­های منتهی به آن، تالاب انزلی و رودخانه ارس و دریاچه مخزنی پشت سد آن پراکنش دارد. این گونه دارای ارزش اقتصادی بالایی بوده و از شاه میگوهای گران قیمت محسوب می­شود(22). شاه­میگوی چنگال باریک در3 دهه اخیر در کشور ایران توجه محققین بسیاری را به خود معطوف داشته است به طوریکه تحقیقاتی در مورد شناسایی، میزان تولید سالانه آن و پراکنش آن در دریای خزر(1)، بررسی رشد و رابطه طول و وزن آن(2) و تکثیر و پرورش آن(4) به انجام رسیده است. 

تولید آن در ایران فقط از طریق صید در منابع طبیعی صورت می­گیرد. میزان‌ قابل‌ برداشت‌ از ذخایر شاه‌میگوی‌ آب‌ شیرین‌ در دریاچه‌ مخزنی‌ سد ارس‌ 120 تن‌ در سال‌ برآورد گردیده‌ است (6). میزان برداشت آن در سال 1384 بیش از 240 تن (3)و در سال 1388به کمتر از 100 تنزل یافته است (بر اساس مذاکره شخصی با صیادان محلی). البته شاید افزایش میزان برداشت بدون در نظر گرفتن ظرفیت ذخایر و تغییر شرایط زیست محیطی در کاهش میزان صید دخالت داشته باشد. در سال 1376 تکثیر این آبزی با موفقیت در مرکز تحقیقات شیلاتی استان گیلان انجام گرفت. پرورش این گونه در استخر خاکی با استفاده از غذای دستی انجام شد که نتایج خوبی را در برداشت.با توجه‌ به‌ فراهم ‌بودن‌ شرایط‌ و زمینه‌ مناسب‌ در مزارع‌ پرورش‌ ماهیان‌ گرم‌ آبی‌ و منابع‌ آبی‌ طبیعی‌ و نیمه‌ طبیعی‌ و همچنین‌ توان‌ وخصوصیات‌ بالقوه‌ شاه‌ میگو، پرورش‌ و تولید این‌ موجود در اینگونه‌ منابع ‌می‌تواند از اولویت‌های‌ صنعت‌ آبزی‌ پروری ‌درکشور ایران محسوب‌ شود. لذا حفظ ذخایر شاه میگو در آبهای طبیعی و پرورش آن در محیطهای مصنوعی به منظور کاهش فشار صید و توسعه صادرات و ارزآوری ضرورت دارد. بر اساس شواهد نرخ رشد، میزان و کیفیت گوشت شاه میگو تحت تأثیر عواملی نظیر شرایط محیطی، بلوغ جنسی، جنسیت، سن و معدنی شدن اسکلت ممکن است تغییر نماید (14و23). بعلاوه مشخص شده است که کیفیت عضله در فصول و مراحل مختلف پوست اندازی می­تواند متفاوت باشد (21). بر طبق گزارشHuner (19) تولید چربی در فصول مختلف از 2/2 الی 1/13 درصد در بدن Procambarus clarki متغییر بود. میزان گوشت شاه میگو معمولاً در حدود 15 درصد کل وزن بدن گزارش شده است، اما در شاه میگوهای بالغ بزرگ ممکن است مقدار آن به کمتر از 10 درصد وزن بدن تنزل پیدا کند. البته میزان گوشت در نمونه­های نابالغ ممکن است بیش از 20 درصد وزن بدن باشد، زیرا وزن اسکلت در نمونه­های مسن­تر بالاتر از جوان­ترها می باشد (16 و 19).

با توجه به تغییرات میزان و کیفیت گوشت در شاه میگوها انجام تحقیقاتی در زمینه تغییرات ترکیب شیمیایی بدن در جنس نر و ماده و همچنین در سنین و اوزان مختلف می تواند در جهت تخمین و تشخیص وزن و زمان مناسب برداشت شاه‌میگوی چنگال باریک Astacus leptodactylus در محیط­های پرورشی وطبیعی و همچنین ارائه جیره غذایی مناسب برای این گونه بسیار مثمر ثمر باشد. لذا این مطالعه به منظور تعیین ترکیب شیمیایی بدن این گونه در مراحل مختلف رشد و مقایسه آن در جنس نر و ماده اجرا شده است.

مواد و روشها

تهیه، نگهداری و نمونه­برداری از شاه میگوها: برای انجام این تحقیق حدود 000/10 عدد نوزاد شاه­میگو به استخرهای خاکی در ایستگاه تحقیقاتی سفید رود آستانه اشرفیه منتقل گردیدند. در مراحل مختلف رشد، از این جمعیت نمونه­هایی که در مجموع حدود 4/4 درصد کل جمعیت را  شامل می­شد، تهیه شدند. شاه میگوها تا زمان حصول  بلوغ  جنسی در استخره­های خاکی نگهداری   از غذای طبیعی موجود در استخر(شامل زئوپلانکتون، گیاهان و مواد دتریتوس) تغذیه نمودند، لذا از لحاظ بیولوژیک تا حدودی از شرایط مشابه نمونه های طبیعی برخوردار بودند.

نمونه­برداری در سه مرحله(جدول 1) از شاه­میگو 1 ماهه(مینیاتور)، 4 ( 4-3 گرم) و 16 ماهه شامل سه زیر مرحله (9-7 گرم، 14-10 گرم، 20-15 گرم) از استخرهای خاکی واقع در مرکز تحقیقات شیلاتی سفید رود شهر آستانه اشرفیه انجام گرفت. برای صید شاه­میگوها از تله مخروطی (fyke net) استفاده شد. نمونه­های صید شده در داخل ظروف پلاستیکی بسته­بندی و سپس فریز شده و برایبیومتری به آزمایشگاه منتقل گردیدند.

جدول1 - مراحل  نمونه برداری شاه میگو

تعیین جنسیت و زیست سنجی شاه میگوها: پس از انتقال نمونه­ها به آزمایشگاه آنها را از حالت انجماد در آورده و آب روی سطح بدن آنها را بوسیله پارچه یا دستمال کاغذی گرفته و سپس جنس نر و ماده از یکدیگر جدا شدند.پس از جدا سازی شاه میگوهای نر و ماده، طول کل( از نوک روستروم تا انتهای تلسون )­، طول کاراپاس آنها ( از قسمت حدقه­ای کاراپاس تا انتهای کاراپاس) بوسیله کولیس دیجیتالی اندازه­گیری شد. بدن نمونه­های نر و ماده به طور جداگانه به 6 قسمت چنگال­، پوست کاراپاس، امعا واحشا، پاهای سینه­ای­، پوست شکم­، گوشت شکم و دم تقسیم­بندی گردید (شکل 1)، سپس با ترازوی حساس 001/0 گرم وزن کل(قبل از تقسیم­بندی)، وزن گوشت شکم، وزن امعا واحشا، پوست کاراپاس، وزن پوست شکم و وزن دم آنها اندازه گیری شد.

شکل 1-   بخش های مختلف بدن شاه میگوی آب شیرین پس از جدا شدن.     1: چنگال، 2: پوست کاراپاس، 3: امعاء و احشاء، 4: گوشت شکم، 5: پوست شکم، 6: دم

هر قسمت بدن به صورتجداگانه داخل پلیت قرارگرفته و به مدت یک شب در داخل آون و درجه حرارت 80 درجه سانتی­گراد نگهداری شدند تا نمونه­ها خشک گردند. سپس آنها را آسیاب نمودهو قسمتهای مختلف هر مرحله در ظروف مخصوص قرار داده شده و تا هنگام اندازه­گیری ترکیب شیمیایی بدن در فریزر در درجه حرارت 20 -  درجه سانتی گراد نگهداری گردیدند.

اندازه گیری ترکیب شیمیایی اندام های بدن: تجزیه ترکیب شیمیایی بخش­های مختلف بدن شاه­میگو در این تحقیق بر اساس روش­های استاندارد ارائه شده در  AOAC (9) انجام گرفت. برای تعیین رطوبت 2 گرم نمونه جیره در داخل دستگاه خشک­کن در درجه حرارت  135 درجه سانتگراد به مدت 2 ساعت قرار داده شد تا وزن آن به یک حد ثابت و بدون تغییر برسد. میزان پروتئین با استفاده از روش کجلدال و دستگاه Kjeldatherm,Gerhardt, Buchi 32 مقدار چربی ازطریق روش سوکسوله و بوسیله دستگاهSoxhlet, Büchi 810  مورد اندازه­گیری قرار گرفت. میزان فیبر با استفاده از بوته­های شیشه­ای و بوسیله دستگاه Foss, Fibertec system 1020 & 1021 و مقدارخاکستر از طریق قرار دادن 2 گرم نمونه در کوره الکتریکی (Hotspot Furnace, Gallenkamp ) در درجه حرارت 600 درجه سانتی­گراد به مدت 2 ساعت برآورد گردید. میزان کربوهیدرات (NFE ) از طریق تفاوت مجموع نسبت­های رطوبت، پروتیین، چربی و خاکستر از مقدار 100%  بدست آمد.

روش آماری: داده­های بدست آمده از اندازه­گیری تجزیه شیمیایی بدن شاه­میگو­ها در طول تحقیق در جداولی ثبت و سپس به منظور تعیین تغییرات ترکیب شیمیایی بدن شاه­میگوهای نر و ماده در اوزان و مراحل مختلف رشد با استفاده از نرم افزار  Excell ver. 9, 2003 پردازش شدند.جهت مقایسه میانگین ترکیب شیمیایی بدن گروه­های مشابه سنی و وزنی در جنس نر و ماده از آزمون t غیرجفتی استفاده گردید. نرمال بودن داده­های ترکیب شیمیایی بدن در سنین و اوزان مختلف به تفکیک در جنس نر و ماده با بهره­گیری از آزمون کلموگرف- اسمیرنف (Kolmogorov-Smirnov)و مقایسه میانگین آنها به کمک آزمون چندگانه دانت­سی(Dunnett C) صورت پذیرفت. برای مشخص کردن همبستگی بین پارامترهای مختلف ضریب همبستگی پیرسن ( Pearson ) برآورد شد. تجزیه و تحلیل داده­ها با کمک بسته نرم افزاری SPSS انجام پذیرفت و کلیه محاسبات آماری در سطح اطمینان  95 درصد (05/0p<) مد نظر قرار داده شد.

نتایج

ترکیب شیمیایی بدن شاه میگوی آب شیرین در سنین مختلف: نتایج مربوط به ترکیب شیمیایی بدن جنس نر و ماده به ترتیب در جداول 2 و 3 آمده است. همانگونه که در این جداول مشاهده می­شود بدن شاه­میگوی آب شیرین به طور کل دارای5/3-2 درصد چربی، 45-37 درصد پروتئین، 67 -63 درصد رطوبت ، 13 درصد فیبر و حدود 35-33 درصد خاکسترمی­باشد . نتایج بدست آمده نشان داد که درصد پروتئین در هر دو جنس با افزایش سن کاهش ولی میزان خاکستر و فیبر افزایش پیدا کرد. میزان چربی در شاه میگوهای کوچکتر با افزایش وزن به تدریج افزایش پیدا کرد، به طوری که مقدار آن در شاه میگوهای نر یک ماهه 2/2­، چهار ماهه 3/2 و شانزده ماهه 9-7 گرم 04/3 درصد و در شاه­میگوهای ماده یک ماهه 4/2 ، چهار ماهه 6/2 و شانزده ماهه 9-7 گرم 4/3 درصد بود. البته میزان چربی در شاه­میگوهای بزرگتر کمی کاهش نشان داد و مقدار آن در نمونه­های نر و ماده با وزن 20-15 گرم به ترتیب 88/2 و 86/2 درصد برآورد شد. از نظر آماری تفاوت معنی­داری بین اجزاء ترکیب شیمیایی بدن در شاه­میگوهای نر و ماده وجود نداشت(05/0­p> )، ولی در جنس نر بین میانگین مقدار خاکستر کل و پروتئین در سنین مختلف اختلاف معنی­داری مشاهده گردید(05/0­­p<).

جدول2-  ترکیب شیمیایی بدن  شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)در اوزان مختلف  در جنس نر 

*  اعداد در جدول به صورت ( انحراف استاندارد ±  میانگین) نشان داده شده اند. اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنی دار هستند(  05/0 P<).

شکل2-  تغییرات چربی و رطوبت بدن در جنس نر شاه میگوی آب شیرین(Astacusleptodactylus)

محاسبه ضریب همبستگی نشان داد که بین سن و وزن و برخی از معیارهای ترکیب شیمیایی بدن در شاه­میگوهای آزمایشی همبستگی وجود دارد. در جنس نر بین سن شاه­میگوها و میزان پروتئین بدن آنها همبستگی تقریباً کامل و معکوس (95/.r=) و بین سن و خاکستر همبستگی شدید و مثبت (97/. r=) وجود داشت. همبستگی بین سن و میزان فیبر بدن نیز تقریباً مشابه همبستگی سن و خاکستر بود (75/. r=). در ضمن ضرایب همبستگی فوق الذکر از نظر آماری معنی­دار بودند (05/0 p<). بین سن و میزان پروتئین بدن در جنس ماده همبستگی قابل توجه و معنی­داری مشاهده نگردید(30/. r=)، ولی مقادیر فیبر و خاکستر بدن با سن در شاه­میگو­های ماده همبستگی تقریباً خوب و مستقیمی را نشان دادند، به طوری که مقدار r برای فیبر و خاکستر به ترتیب 90/. و 61/. بدست آمد. همبستگی بین وزن بدن و معیارهای ترکیب شیمیایی بدن در جنس نر و ماده شاه­میگوهای آزمایشی تا حدود زیادی به همبستگی بین سن و معیارهای فوق شباهت داشت.

تغییراتدرصد چربی و رطوبت بدن شاه­میگوی آب شیرین در اوزان مختلف: درصد چربی بدن شاه­میگوهای نر به موازات افزایش وزن آنها روند افزایشی داشته به طوری که بیشترین مقدار آن در شاه­میگوهای نر(28/3 درصد) و ماده(41/3 درصد)14-10 گرم مشاهده گردید (شکل 2). شاه­میگوهای بزرگتر از 14-10 گرم حاوی چربی کمتری بودند. روند تغییرات میزان رطوبت بدن عکس تغییرات درصد چربی بود. شاه میگوهای کوچک محتوای رطوبت کمتر ولی نمونه­های بزرگتر(بیش از 14-10 گرم) از رطوبت بالاتری برخوردار بودند. همانطور که در شکل 3 نشان داده شده است تغییرات چربی و رطوبت بدن در جنس ماده شاه­میگو نیز مشابه جنس نر بود.

جدول 3-  ترکیب شیمیایی بدن  شاه میگوی آب شیرین (Astacus leptodactylus) در اوزان مختلف در جنس ماده

^* اعداد در جدول به صورت ( انحراف استاندارد ±  میانگین)  نشان داده شده اند.اعداد در یک ستون با حروف متفاوت دارای اختلاف معنی دار هستند(  05/0P< ).

شکل3- تغییرات چربی و رطوبت بدن در جنس ماده شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)

ترکیب شیمیایی اندام­های مختلف شاه میگوهای نر و ماده: نتایج بدست آمده نشان داد که بالاترین درصد پروتئین در گوشت شکم و پس از آن در امعاء و احشاء و چنگال شاه میگوهای نر(به ترتیب 13/74، 6/40 و 7/33 درصد) و ماده (به ترتیب 8/72 ، 33/40 و 03/38 درصد) وجود دارد. پوست شکم و کاراپاس حاوی کمترین مقدار پروتئین بودند( شکل 4). بعلاوه محتوای چربی امعاء و احشاء و گوشت در شاه­میگوهای نر(43/8 و 63/5 درصد) و ماده(49/10 و 44/6 درصد) بالاتر از سایر بخش های بدن برآورد گردید(شکل 5) و کمترین درصد چربی در پوست کاراپاس و پوست شکم( در جنس نر 73/2 و 04/1 درصد و در جنس ماده 23/2 و 93/1 درصد) مشاهده گردید. بررسی آماری اختلاف معنی­داری را بین میانگین مقدار پروتئین و چربی قسمت­های مختلف بدن در شاه میگوهای نر و ماده نشان نداد(05/0 p> )، ولی میانگین مقدار اینشاخص­ها در هر جنس به طور معنی­داری در اندام­هایی مانند گوشت شکم و امعاء و احشاء بالاتر از سایر اندام­ها بود(05/0 p< ).

شکل 4- میزان پروتئین در اندامهای مختلف در جنس نر و  ماده شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)

شکل5 -  میزان چربی در اندامهای مختلف در جنس نر و  ماده شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)

با توجه به شکل 6 بالاترین درصد فیبر به ترتیب در پوست شکم و پوست کاراپاس برآورد گردید به طوری که مقدار آن در پوست شکم و پوست کاراپاس جنس نر به ترتیب 08/15 و 17/16 درصد و در پوست شکم و پوست کاراپاس جنس ماده به ترتیب 18/15 و 03/16 درصد بود. کمترین درصد فیبر در گوشت  شکم شاه میگوها (در هر دو حنس 01/0 درصد)  مشاهده گردید.

شکل6-  میزان فیبر در اندامهای مختلف در جنس نر و ماده شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)

مقدار خاکستر در بخش­های مختلف بدن شاه میگو­های مورد بررسی وضعیتی مشابه میزان فیبر را داشت، به طوری که بیشتر قسمت­های بدن محتوای درصد قابل توجهی از خاکستر بودند(شکل7). درصد خاکستر این قسمت­ها از حدود 30 تا 50 درصد نوسان داشت. کمترین میزان خاکستر مربوط به گوشت شکم جنس­های نر(24/8 درصد) و ماده(64/8 درصد) بود. بین میانگین درصد فیبروخاکستر بخش­های مختلف بدن در شاه­میگوهای نر و ماده تفاوت آماری معنی­داری مشاهده نگردید(05/0 p> )، اما میانگین مقدار این شاخص­ها در اندام­های مختلف هر یک از جنس­های نر و ماده اختلاف معنی­داری را نشان داد (05/0 p< ).

شکل 7:  میزان خاکستر در اندامهای مختلف در جنس نر و ماده شاه میگوی آب شیرین(Astacus leptodactylus)

بحث و نتیجه گیری

بر اساس نتایج بدست آمده (جدول های2،3 و همچنین مقادیر ضریب همبستگی برآورد شده ) درصد پروتئین در هر دو جنس با افزایش سن کاهش ولی میزان خاکستر، فیبر و چربی افزایش پیدا کرد. با افزایش سن شاه­میگوها سرعت رشد و به تبع آن نرخ پوست اندازی آنها کاهش می­یابد، لذا این امر موجب انباشت فیبر، خاکستر و چربی بیشتر در بدن این موجودات می­شود. بعلاوه با افزایش سن از میزان گوشت شکم که منبع اصلی پروتئین در بدن شاه میگو است کاسته شده ولی درصد وزنی چنگال، امعاء و احشاء و پوست شکم که محتوای مقدار قابل توجهی خاکستر، فیبر و چربی هستند، افزوده می­گردد.

نتایج تجزیه تقریبی ترکیب شیمیایی بدن شاه­میگوی Astacus leptodactylus در سنین مختلف (3) نشان داد که میزان پروتئین بدن شاه­میگوهای 1-2 گرم حدود 38 درصد و میزان آن در افراد 8-9 گرم و مولدین بیشتر از 43 درصد است (جدول 4)، اما در میزان فیبر و خاکستر در مراحل مختلف زندگی تغییر قابل توجهی ملاحظه نگردید. در تحقیق فوق الذکر  نتایج حاصله در مورد تغییرات چربی بدن مشابه نتایج تحقیق حاضر بوده است. در هر حال تفاوت های مشاهده شده در تجزیه تقریبی ترکیب شیمیایی بدن شاه­میگو در مطالعات مختلف ممکن است ناشی از اثر عوامل گوناگونی نظیر زمان و سن نمونه­برداری شاه میگوها، وضعیت پوست اندازی، نوع غذا و شرایط زیستگاه باشد. به عنوان مثال میزان پروتئین جیره می­تواند بر روی پروتئین بدن شاه میگو اثر بگذارد. اگرچه در مورد تأثیر پروتئین جیره بر محتوای پروتئین بدن در سخت پوستان آب شیرین تحقیقات چندانی انجام نشده است (10و 15)، ولی مطالعاتی در زمینه تعیین سطوح مناسب پروتئین در جیره و تأثیر آن بر ترکیب شیمیایی شاه­میگوهای آب شیرین به انجام رسیده است( 10، 12 و 18).  بویژه آزمایشات انجام شده در خصوص شاه­میگوی گونه Procambarus clarkii تغذیه شده از جیره­های حاوی سطوح مختلف پروتئین(20، 30، و 40 درصد) و انرژی(5/2 و 5/3 کیلو­کالری بر کیلو­گرم جیره)نشان داد که میزان پروتئین کل در ترکیب شیمیایی بدن شاه­میگوهای تغذیه شده با جیره محتوای 30 درصد پروتئین و 5/2 کیلو­کالری بر کیلو­گرم انرژی به طور معنی­داری بالاتر از شاه­میگوهای تغذیه شده با سایر جیره­ها بوده است (18).

درصد چربی بدن شاه­میگوهای کوچک کم (در نر 2/2 و در ماده 4/2 درصد) و با افزایش وزن به تدریج افزایش (در نر 04/3 و در ماده 4/3درصد) و در شاه­میگوهای بزرگتر (20-15 گرم) مجدداً کمی کاهش(در نر 88/2 و در ماده 86/2 درصد) پیدا کرد. چنین نوسانی در میزان چربی بدن به موازات افزایش وزن ممکن است در اثر تفاوت رشد و پوست اندازی در اوزان مختلف حادث شده باشد. زحمتکش(3) گزارش کرد که کاهش چربی بدن در شاه­میگوی آب شیرینAstacus leptodactylus می­تواند با تغییرات نرخ رشد و فراوانی پوست اندازیارتباط داشته باشد. از آنجایی که افزایش رشد در این موجودات مستلزم انجام پوست اندازی است، لذا فراوانی پوست اندازی و افزایش رشد احتمالاًٌ سبب شده فرصت کافی جهت ساخت و ذخیره چربی بدن در شاه­میگوها فراهم نشده و میزان چربی بدن در شاه­میگوهایی که از رشد نسبتاًٌ بالایی برخوردار بودند، نقصان پیدا کرده است. بعلاوه زمان(فصل) صید و نوع غذا نیز می­تواند بر تغییرات درصد چربی بدن مؤثر باشد. در این مطالعه شاه­میگوهای آزمایشی در سنین مختلف و در فصول بهار، تابستان و پائیز مورد صید قرار گرفتند که قطعاً مقدار و ترکیب غذای در دسترس در این فصول برای آنها متفاوت بوده است. بر اساس نتایج مطالعه Huner (19) میزان چربی بدن در گونه Procambarus clarkii در طول یک فصل ممکن است از 2/2 الی 1/13 درصد تغییر نماید. در طی این مطالعه بین درصد چربی و رطوبت بدن در جنس نر و ماده شاه­میگوهای آزمایشی یک رابطه معکوس بدست آمد. در هر حال چنین ارتباطی بین چربی و رطوبت بدن در غالب موجودات نیز وجو د دارد.

جدول 4- تجزیه تقریبی لاشه شاه میگوی آب شیرین (Astacus leptodactylus)در مراحل مختلف چرخه زندگی (3 )

بالاترین درصد پروتئین و چربی در گوشت شکم و امعاء و احشاء شاه­میگوهای آزمایشی وجود داشت (شکل­های 4 و 5). بیشترین درصد فیبر به ترتیب در پوست شکم و پوست کاراپاس مشاهده گردید (شکل 6). خاکسترمقدار قابل توجهی از ترکیب قسمت­های مختلف بدن را به خود اختصاص داد (شکل7). آشکار است که مهمترین بخش خوراکی بدن شاه­میگوها عضله شکم می­باشد و لذا درصد بالایی از ترکیب شیمیایی آن را پروتئین تشکیل می­دهد. اندام های داخلی بویژه هپاتوپانکراس حاوی مقدار قابل توجهی چربی هستند، بدین سبب بیشترین مقدار چربی در امعاء و احشاء مشاهده گردید. پوسته بدن اعم از پوست بخش شکم و کاراپاس به لحاظ ساختمانی از کربوهیدرات­های ساختمانی و مواد معدنی تشکیل شده­اند، لذا منبع قابل توجهی از فیبر و خاکستر هستند. در مورد ترکیب شیمیایی اغلب اندام­های بدن شاه میگو مطالعات چندانی صورت نگرفته است، ولی تحقیقات متعددی در خصوص ترکیب شیمیایی گوشت شکم به انجام رسیده است. Pavasovic وهمکاران (20) تأثیر جیره های حاوی سطوح مختلف پروتئین بر ترکیب شیمیایی عضله شکم گونه Cherax quadricarinatus را مورد بررسی قراردادند.این محققین میزان پروتئین و خاکستر عضله شکم شاه میگوهای تغذیه شده با جیره­های آزمایشی را به ترتیب 91-97 درصد و 8/6- 5/8 درصد گزارش نمودند. میزان پروتئین این گونه از میزان پروتئین گونه مطالعه حاضر(12/74) بسیار بیشتر بود. Thompson (23) در بررسی ترکیب شیمیایی بدن شاه میگوی گونه
Cherax quadricarinatus نگهداری شده در استخرهای خاکی، میزان پروتئین، چربی، فیبر و خاکستر عضله شکم در جنس نر را به ترتیب 36/85، 7/0، 5/0 و 18/7 درصد و در جنس ماده را به ترتیب 04/88، 94/0، 52/0 و 75/7 درصد تعیین نمود.

در جدول5 ترکیب شیمیایی گوشت گونه­های مختلف شاه­میگو جهت مقایسه با ترکیب شیمیایی عضله شکم گونه تحت مطالعه آمده است. بررسی داده ها نشان می دهد که گونه Astacus leptodactylus با اینکه درصد گوشت کمتری دارد ولی نسبت به سه گونه Astacus astacus، Austropotamobius pallipes و Orconectes limosus از پروتئین بالایی برخوردار می باشد. بنابراین اگرچه گونه Astacus leptodactylus در مقاسیه با گونه
 Cherax quadricarinatus دارای پروتئین کمتری است ولی می­تواند نسبت به گونه­های دیگر از کیفیت گوشت و ارزش غذایی بالاتری برخوردار باشد. در هر حال علاوه بر گونه عوامل متعدد دیگری از قبیل نوع غذا، شرایط محیطی، سن، رسیدگی جنسی و غیره می تواند کیفیت عضله شکم را تحت تأثیر قرار دهند.

جدول 5-  ترکیب شیمیایی گوشت شکم گونه های مختلف شاه میگوی آب شیرین

* گونه مورد مطالعه حاضر

بر اساس نتایج به دست آمده در این مطالعه مقدار درصد چربی و خاکستر بدن در شاه میگوها با افزایش سن افزایش می یابد. با توجه به اینکه میزان چربی در شاه میگوی آزمایشی بین 5/2 تا 3 درصد و مقدار پروتئین بین 38 تا 40 درصد بدست آمد، لذا می­توان از این اطلاعات به عنوان مبنائی برای تعیین مواد مغذی در فرمولهای غذایی مصنوعی شاه­میگوها استفاده کرد. در ضمن به منظور تکمیل اطلاعات پیشنهاد می­گردد ترکیب بدن شاه میگو­ها در اوزان بالای 20 گرم نیز مورد مطالعه قرار گیرد.