مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

تاثیر ماده‌ی 2-فنوکسی‌اتانول (2-phenoxyethanol) به عنوان ماده‌ی بیهوش کننده بر شاخص های خونی ماهی کلمه (caspius rutilus Rutilus)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان

2735

چکیده

این تحقیق بمنظور بررسی اثر 2-فنوکسی اتانول بعنوان بیهوش کننده بر شاخص خونی وسطح گلوگز و کورتیزول به عنوان شاخص¬های استرس ماهی کلمه انجام شد و هم¬چنین زمان القای بیهوشی و زمان ریکاوری این ماهی در غلظت¬های موثر1/0، 3/0، 5/ 0و 7/0 میلی لیتر در لیتر2-فنوکسی اتانول بررسی شد. نتایج نشان دادکه قرار گرفتن در غلظت¬های پایین این ماده¬ی بیهوشی(1/0و 3/0) موجب می¬شود تا بیهوشی عمیق در مدت زمان بیشتری رخ دهد و زمان ریکاوری آن کمتر شود و بالعکس در غلظت¬های بالاتر(5/ 0و 7/0) بیهوشی عمیق در مدت زمان کمتر اما با ریکاوری بالاتر مشاهده شود. اختلاف معناداری درسطح گلبول¬های سفید، درغلظت¬های مورد آزمایش مشاهده نشد. ولی در غلظت1/0 قسمت در میلیون 2-فنوکسی اتانول، اختلاف معناداری درتعداد گلبول¬های قرمز و درصد هماتوکریت با گروه شاهد مشاهده شد و میزان هموگلوبین در غلظت¬های 1/0 و 3/0 با گروه شاهد اختلاف معنادار داشت (5/.0p<). غلظت¬های 5/0 و 7/0 تاثیری بر شاخص¬های خونی نداشتند. در غلظت¬های 1/.0 و 3/.0 قسمت در میلیون این ماده سطح کورتیزول پلاسما به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت و در غلظت های بالاتر، سطح کورتیزول به طور معناداری کاهش یافت (05/.p<). به طورکلی با افزایش غلظت ¬2-فنوکسی اتانول، سطح گلوکز به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت (05/.p<) ولی با افزایش از غلظت¬ 5/.0 به 7/.0 تفاوت معناداری در غلظت گلوکز مشاهده نشد.نتایج این آزمایش نشان می¬دهدکه غلظت 7/0 قسمت در میلیون 2- فنوکسی اتانول، با القای سریع بیهوشی و ایجادکمترین میزان استرس می-تواند مناسب¬ترین غلظت مورد استفاده در ماهی کلمه باشد

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Effect of 2-phenoxyethanol as an anesthetic substance on Hematological index of Roach (Rutilus rutilus caspius)

چکیده [English]

This research was carried out on the effects of 2-phenoxyethanol as an anesthetic substance on Hematological index, glucose and cortisol levels as an stress indicator and was appraised induction and recovery time the fish at effective concentrations 0/1, 0/3, 0/5 and 0/7 ml L-1 of 2-phenoxyethanol. Results showed that exposure to low concentrations of this anesthetic (0/1and 0/3) caused deep anesthesia in the longer time and the recovery time is less, but in higher concentrations (0/5 and 0/7) deep anesthesia occurred in less time.
were not found significant differences in WBC level in tested concentrations (P > 0.05). But at 0/1ml L-1 of 2-phenoxyethanol There were significant differences in the number of red blood cells and percentage of hematocrit whit control group. And hemoglobin significantly differed with the control group at 0/3 and 0/51ml L-1 concentrations of 2-phenoxyethanol (p<0/05).
0/5 and 0/7 ml L-1 concentration of 2-phenoxyethanol had no effect on blood index. in 0/1and 0/3 ml L-1 concentration of this substance, the level of plasma cortisol significantly increased (p<0/05). And in higher concentrations, cortisol levels significantly decreased (p<0/05).
Generally, with increasing concentrations of 2-phenoxyethanol, glucose levels increased significantly compared whit control group (p<0/05). But with increase of concentration of 2-phenoxyethanol from0/5 to 0/7 ml L-1 significant differences were observed in glucose concentration. The result of this experiment show that the concentrations 0/7 ml L-1 of 2-phenoxyethanol With the rapid induction of deep anesthesia and creating lowest stress, can be the most appropriate concentration is used in this fish.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Rutilus rutilus caspius
  • 2-phenoxyethanol
  • Anesthesia
  • glucose
  • cortisol

تأثیر ماده 2-فنوکسی­اتانول (2-phenoxyethanol) به عنوان ماده بیهوش کننده بر شاخص­های خونی ماهی کلمه (rutilus caspicus Rutilus)

عبدالرضا جهانبخشی*، سید علی­اکبر هدایتی و مهسا جوادی موسوی

گرگان، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی، دانشکده شیلات و محیط زیست، گروه شیلات

تاریخ دریافت: 21/5/92               تاریخ پذیرش: 25/1/93 

چکیده

در این تحقیق اثر دوز­های مختلف 2-فنوکسی اتانول به عنوان بیهوش کننده، بر شاخص خونی، سطح گلوگز و کورتیزول ماهی کلمه (rutilus caspicus Rutilus) مورد بررسی قرار گرفت. زمان القای بیهوشی و ریکاوری این ماهی، در غلظت­های موثر 1/0، 3/0، 5/0 و 7/0 میلی­لیتر در لیتر2-فنوکسی اتانول بررسی شد. نتایج نشان دادند که قرار گرفتن در غلظت­های پایین این ماده بیهوشی (1/0 و 3/0) موجب می­شود تا بیهوشی عمیق در مدت زمان بیشتری رخ دهد و زمان ریکاوری آن کمتر شود و بالعکس. هیچ اختلاف معناداری در سطح گلبول­های سفید، در غلظت­های مورد آزمایش مشاهده نشد (05/0P>). میزان هماتوکریت و هموگلوبین خون در غلظت­های 5/0 و 7/0 تفاوت معنی داری با گروه شاهد نداشتند (05/0P>). در غلظت­های 1/0 و 3/0 میلی­لیتر در لیتر این ماده سطح کورتیزول پلاسما به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت و در غلظت­های بالاتر (5/0 و 7/0)، سطح کورتیزول به طور معناداری کاهش یافت (05/0P<). با غلظت­های 1/0 و 3/0 میلی­لیتر در لیتر ­2-فنوکسی­اتانول، سطح گلوکز به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت (05/0P<). نتایج این آزمایش نشان می­دهد، ماهی کلمه باید در غلظت های بالای این ماده بیهوش و خون­گیری شود تا حداقل استرس به آن وارد شود.

واژه های کلیدی: ماهی کلمه، 2-فنوکسی اتانول، بیهوشی، گلوکز، کورتیزول

* نویسنده مسئول، تلفن:09383223257، پست الکترونیکی:  abdolreza.jahanbakhshi@yahoo.com

مقدمه

 

ماهی کلمه (rutilus caspicus Rutilus) یکی از گونه­های بومی دریای خزر است (1). این گونه دارای ارزش اقتصادی است و برای مردم این منطقه، به عنوان یک منبع پروتئینی مهم محسوب می­شود (19). و از نظر اکولوژیکی، نقش مهمی در زنجیره غذایی دریای خزر دارد (8). عوامل بیهوش کننده و آرام بخش در آبزی پروری، در طول آزمایش­های پژوهشی، نمونه­گیری­خون، زیست سنجی، اعمال جراحی، تولیدمثل کنترل شده و کاهش اختلالات فیزیولوژیک و صدمات فیزیکی به کار می­رود (42). در مراکز تکثیر و پرورش ماهیان، در عملیات تکثیر، علامت­گذاری، رقم بندی، حمل و نقل و غیره از مواد بیهوش کننده گوناگون مانند MS 222، بنزوکائین، 2- فنوکسی­اتانول، کینالدین، گاز دی اکسید کربن و داروهای متنوع دیگر استفاده می­شود (33).

مواد بیهوش کننده با پایین آوردن عملکرد سیستم عصبی، پاسخ به استرس را کاهش می­دهند، با این حال نوع، زمان و دوز آن می­تواند بر فیزیولوژی ماهی تأثیر بگذارد (35 و27). عصاره میخک به دلیل دسترسی آسان و هزینه پایین به یک بیهوش کننده رایج در آبزی پروری تبدیل شده است (5 و32). علی­رغم مزایای بر شمرده در مورد اسانس میخک، این ماده معایبی نیز دارد. یکی از معایب اسانس میخک، شاخص درمانی نسبتاً پایین یا نسبت غلظت درمانی به غلظت سمی آن است که در مطالعه Velisek و همکاران (39) روی ماهی قزل­آلای رنگین کمان این نسبت 7/1:2 تعیین شد در حالی که نسبت مطلوب آن باید 1:4 یا بیشتر باشد. علاوه بر این اسانس میخک می­تواند بر روی حس بویایی ماهیان به خصوص آزاد ماهیان اثر منفی داشته باشد، این اثر ممکن است فرآیند مهاجرت آزاد ماهیان رود کوچ از دریا به محل تولدشان را مختل کند (46).

پس از MS222 (تری­کانین متان سولفانات)، 2- فنوکسی اتانول رایج ترین بیهوش کننده در آبزی پروری است (28 و 23). 2- فنوکسی اتانول یا اتیلن مونوفنیل اتر به دلیل تأثیرگذاری سریع و ریکاوری سریع پس از آن، در آبزی­پروری به عنوان بیهوش کننده استفاده می­شود (30). علاوه بر این، تهیه آسان و هزینه پایین استفاده از این ماده­ی شیمیایی را مناسب کرده است (9 و 45). چندین مطالعه تأثیر این ماده را بر روی فیزیولوژی ماهیان بررسی کرده است (42 و 41 و 37 و 31 و 30 و 25 و 20). جهانبخشی و همکاران در سال 2012 تاثیر 2- فنوکسی اتانول را روی پارامترهای استرسی (گلوکز و کورتیزول خون) تاس ماهی ایرانی مورد بررسی قرار دادند در این تحقیق مشخص شد که 2- فنوکسی اتانول بر پارامترهای استرسی تاس ماهی ایرانی تاثیر می­گذارد و 9/0 میلی­لیتر بر لیتر مناسب­ترین دوز برای بیهوش ساختن تاس ماهی ایرانی می­باشد و بیهوشی در این دوز کمترین تاثیر استرسی را بر ماهی دارد، در تحقیقی دیگر شالویی و همکاران 2012، تاثیر2- فنوکسی اتانول روی پارامترهای خونشناسی فیل ماهی را مورد بررسی قرار دادند که در این تحقیق مشخص شد که 2- فنوکسی اتانول بر پارامترهای خونشناسی فیل ماهی تاثیر می گذارد و می­تواند ماده بسیار موثری برای بیهوش کردن این گونه باشد در این تحقیق مشخص شد که 9/0 و 7/0 میلی لیتر بر لیتر مناسب­ترین دوز برای بیهوش ساختن فیل ماهی می­باشد و بیهوشی در این دوزها می­تواند کمترین تغییرات را در پارامترهای خونشناسی و بیو­شیمیایی این گونه داشته باشد. خون شاخص مهمی برای وضعیت فیزیولوژیک اندام­های بدن، در تشخیص سلامت یا بیماری و کنترل روند زیستی موجودات زنده از جمله ماهی می­باشد (23). برای مطالعات خون­شناسی در ماهیان، نیاز به بیهوشی و خون­گیری ازآن­ها است. بدون بیهوشی، ماهیان واکنش­های شدیدی به صید و خون­گیری نشان می دهند که می­تواند باعث تغییر در برخی مؤلفه­های خونی به­خصوص شاخص­های استرس شود (14). در گذشته، فاکتورهای خونی به عنوان شاخص پاسخ به استرس در ماهی استفاده شده است (11). از آنجایی که ماهی، به راحتی طی دستکاری و حمل و نقل دچار استرس می­شود و این استرس می­تواند منجر به سرکوب سیستم ایمنی، آسیب­های فیزیکی و یا حتی مرگ شود، از مواد بیهوش کنند، جهت کاهش استرس استفاده می­شود (12). با این حال ماده بیهوشی خود می­تواند باعث بروز پاسخ استرس درماهی شود (27). بنابراین استفاده از یک ماده بیهوشی مناسب، نقش بسزایی در آبزی پروری دارد. لذا با توجه به اینکه تحقیقات اندکی برای این بیهوش کننده نیست به بیهوش کننده­های دیگر موجود است و از آنجایی که ماهی کلمه یکی از گونه­های ارزشمند دریای خزر است و هیچ گونه اطلاعاتی در رابطه با بیهوشی و یا اثر دوزهای مختلف­2-فنوکسی اتانول برای این گونه ارزشمند موجود نیست، هدف از مطالعه حاضر بررسی تأثیر غلظت­های متفاوت 2- فنوکسی اتانول بر روی زمان القای بیهوشی و زمان ریکاوری ماهی کلمه و هم­چنین بررسی اثرات غلظت­های متفاوت آن در برخی از شاخص­های خونی و بیوشیمیایی سرم خون می­باشد تا مناسب­­ترین غلظت این ماده که طی آن ماهی کمترین استرس را متحمل می­شود از طریق فاکتور­های خونی مشخص گردد.

مواد و روشها

تعداد 120 قطعه ماهی کلمه در محدوده وزنی20گرم، از مرکز تکثیر و پرورش سیجوال استان گلستان تهیه و به مرکز تحقیقات آبزی پروری شهید ناصر فضلی برآبادی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان منتقل شدند، ماهی­ها به صورت تصادفی در 24 مخزن فایبرگلاس قرار گرفتند (5 ماهی در هر مخزن 500 لیتری). ماهیان برای سازگاری به مدت 2 هفته در شرایط آزمایشگاهی نگهداری شدند و با غذای فرموله شده حاوی 48 درصد پروتئین خالص با انرژی قابل هضم 4800 کیلوکالری و روزانه به اندازه 2 درصد وزن بدن غذادهی شدند. 24 ساعت قبل از شروع آزمایش غذادهی قطع شد. در دوره سازگاری و آزمایش آب هوادهی و کلرزدایی شد و فاکتورهای فیزیکو شیمیایی به صورت زیر بود: دما= 1 ± 5/19 سانتی­گراد، اکسیژن محلول= 06/0 ± 80/8 میلی­گرم در لیتر، پی اچ= 45/0 ± 56/7، سختی کل= 35/2 ± 293 میلی­گرم در لیتر، آب به صورت روزانه تعویض و پارامتر­های کیفی آب دوبار در هفته اندازه­گیری شد (دستگاه اندازه­گیری پی اچ، دما و اکسیژن، اکسیژن­متر و فتومتر 7100 انگلستان). در طول دوره سازگاری و آزمایش ماهیان تحت یک رژیم نورانی 12 ساعت تاریکی و 12 ساعت روشنایی قرار گرفتند. ماده بیهوشی مورد استفاده شامل 2-فنوکسی اتانول (محصول سیگما آمریکا) با درجه خلوص 5/99 درصد و چگالی 107/1-108/1 گرم در­لیتر و به نسبت 1 به 10 در اتانول 95 درصد حل شد. غلظت­های 1/0، 3/0، 5/0 و 7/0 میلی­لیتر در لیتر از این ماده، بر اساس مطالعات پیشین که بر روی سایر ماهیان انجام شده بود انتخاب شد (17). هر غلظت ذکر شده به یک مخزن 100 لیتری اضافه شد و پیش از انجام آزمایش آب به مدت 2 دقیقه به شدت هوادهی شد. ده ماهی به طور جداگانه در معرض هر غلظت و زمان تأثیرگذاری آن بودند (مرحله بیهوشی عمیق شامل از دست دادن کل فعالیت، شناور شدن در انتهای مخزن و عدم پاسخ در به برخورد دست بود (4). زمان به وسیله کرنومتر ثبت شد، به محض این ­که ماهی به مرحله بیهوشی عمیق رسید به آب تازه و به شدت هوادهی شده منتقل شد، و زمان کل برای ریکاوری ثبت شد. زمان ریکاوری به عنوان مدت زمان مورد نیاز برای رسیدن به تعادل و شنای فعال ثبت شد.

آنالیز­های بیوشیمیایی و خون شناسی : برای تست­های بیوشیمیایی و خون­شناسی با گروه شاهد، هشت ماهی استفاده شد که به طور جداگانه در معرض غلظت­های موثر1/0، 3/0، 5/0 و 7/0 میلی­لیتر در لیتر 2-فنوکسی اتانول قرارگرفتند. وقتی ماهیان به مرحله بیهوشی عمیق رسیدند، سطح بدن خشک و سپس خون­گیری با قطع ورید ساقه دمی انجام شد. نمونه خون گروه شاهد بدون مواد بیهوش کننده بود و برای تست خون­شناسی، نمونه­های خون در لوله­های حاوی EDTA به عنوان ماده ضد انعقاد قرارگرفتند. شاخص­های مورد اندازه­گیری شامل: تعداد کل گلبول­های سفید (لوکوسیت)، تعداد کل گلبول­های قرمز (اریتروسیت)، محتوای هموگلوبین و سطح هماتوکریت بود (34). شمارش گلبول­های سفید و گلبول­های قرمز به روش هموسیتومتری انجام گرفت (28). مقدار هماتوکریت و غلظت هموگلوبین نیز به روش میکروهماتوکریت و سیانومت هموگلوبین سنجش گردید. به منظور شمارش افتراقی گلبول­های سفید، گسترش خونی بر روی لام تهیه و گسترش­های تثبیت شده با استفاده از رنگ گیمسا رنگ آمیزی شدند. برای تست بیوشیمیایی، گلبول­های قرمز در لوله قرار داده شد و به مدت 30 دقیقه در دمای اتاق (22 درجه­ سانتی­گراد) فرصت داده شد تا لخته شود. سرم از لخته جدا شد و نمونه پس از سانتریفیوژدر مدت زمان 5 دقیقه در دمای 80 درجه سانتی­گراد منجمد شد تا زمانی که آنالیز­ها روی آن انجام شود. قندخون به وسیله روش اسپکتوفتومتری (WPAS2000-UV/VIS کمبریج انگلستان) و کورتیزول به طور مستقیم با استفاده از روش ELISA با استفاده از کیت تجاری (DRG، آمریکا) اندازه­گیری شد (43).

آزمون­های آماری: اول نرمال بودن داده­ها به وسیله آزمون Kolmogorov–Smirnov و همگنی واریانس­ها با تست Levene بررسی شد. به منظور بررسی اثر غلظت­های 2- فنوکسی اتانول بر القای بیهوشی و زمان ریکاوری و بررسی تغییرات شاخص­های خونی به وسیله آزمون ANONA یک طرفه و تست توکی در سطح معناداری 5 درصد (5/0P<) بررسی شد. همه نتایج به دست آمده به صورت میانگین ± انحراف معیار نشان داده شدند. آنالیز­ های آماری در نرم­افزار PASW 18.0 و به صورت طرح کاملاً تصادفی انجام شد.

نتایج

همه غلظت­های مورد استفاده از ماده بیهوش کننده 2-فنوکسی اتانول موثر بودند و بیهوشی کامل را ایجاد کردند. هیچ مرگ­و­میری در طول آزمایش مشاهده نشد. علاوه بر این، هیچ مرگ­و­میر و یا بروز عوارض نامطلوب در 24 ساعت پس از ریکاوری مشاهده نشد (نمودار 1).

 

 

نمودار 1- تأثیر غلظت­های متفاوت 2- فنوکسی اتانول بر زمان بیهوشی و ریکاوری

اطلاعات ارائه شده به صورت وسیله میانگین ±انحراف معیار ارائه شده  است. تفاوت حروف بالای میله­ها (کم رنگ نشان دهنده ریکاوری و پررنگ نشان دهنده بیهوشی عمیق) نشان دهنده تفاوت بین غلظت­های مختلف در مدت زمان بیهوشی عمیق و ریکاوری می­باشد.

جدول 1- غلظت­های 2-فنوکسی اتانول بر شاخص­های خونی ماهی کلمه

پارامترهای اندازه­گیری شده

گروه شاهد

غلظت­های 2-فنوکسی اتانول

1/0

3/0

5/0

7/0

*RBC (106×cells/ mL)

0/6758± 0/016b

0/8328± 0/027a

0/7010± 0/032b

0/6902± 0/008b

0/6758± 0/062b

**WBC (×103cells/mL)

9/620± 0/26a

9/474± 0/22a

9/390± 0/08a

9/707± 0/15a

9/481± 0/22a

***Hb (g/dL)

6/58± 0/07c

8/38± 0.37a

7/68± 0/17b

6/73± 0/20c

6/60± 0/11c

****Hct%

18/92± 0/73b

21/94± 0/45a

19/50± 0/80b

19/10± 0/71b

19/06± 0/55b

Red Blood Cell) RBC*­( گلبول­های قرمز خون، **­(White Blood Cell)WBC گلبول­های سفیدخون­، ***­Hb (Hemoglobin) هموگلوبین، ****Hematocrite) Hct ( هماتوکریت

 

طبق نتایج به دست آمده، هر چه قدر غلظت ماده بیهوشی کمتر باشد، بیهوشی عمیق در مدت زمان بیشتری رخ می­دهد و زمان ریکاوری آن کمتر خواهد شد ولی هر چه قدر غلظت ماده بیهوش کننده بیشتر باشد، بیهوشی عمیق در مدت زمان کمتری رخ می­دهد و زمان ریکاوری آن بیشتر خواهد شد. اثر غلظت­های مختلف 2- فنوکسی اتانول بر شاخص­های خونی در جدول 1 نشان داده شده است. هیچ اختلاف معناداری در سطح گلبول­های سفید، در غلظت­های مورد آزمایش مشاهده نشد، ولی در غلظت 1/0 قسمت در میلیون 2-فنوکسی اتانول، اختلاف معناداری در تعداد گلبول­های قرمز و درصد هماتوکریت با گروه شاهد مشاهده شد و میزان هموگلوبین در غلظت­های 1/0 و 3/0 با گروه شاهد اختلاف معنادار داشت (5/.0P<). تأثیر غلظت­های متفاوت 2- فنوکسی اتانول بر سطح کورتیزول و گلوکز در نمودار­های 2 و3 نشان داده شده است. در غلظت­های 1/0 و 3/0 قسمت در میلیون این ماده سطح کورتیزول پلاسما به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت و در غلظت­های بالاتر، سطح کورتیزول به طور معناداری کاهش یافت (05/0P<).

 

 

نمودار2- تأثیر غلظت­های مختلف، 2- فنوکسی اتانول بر میزان کورتیزول پلاسمای خون ماهی کلمه

 

نمودار3- تأثیر غلظت­های مختلف،2- فنوکسی اتانول بر میزان گلوکز پلاسمای خون ماهی کلمه

 

به طور کلی با افزایش غلظت ­2-فنوکسی اتانول، سطح گلوکز به طور معناداری نسبت به گروه شاهد افزایش یافت (05/0p<)، ولی با افزایش از غلظت­ 5/0 به 7/0 تفاوت معناداری در غلظت گلوکز مشاهده نشد.

در مجموع غلظت­های 5/0 و 7/0 از 2-فنوکسی اتانول مناسب­ترین غلظت­هایی بودند که کمترین تأثیر را بر شاخص­های خونی و پارامترهای بیوشیمیایی خون داشتند.

بحث

بیهوشی یک عامل کلیدی در تحقیقات است که باعث تغییر در برخی از فاکتور­های خونی ماهی می­شود (15). بیهوشی معمولاٌ با غوطه­وری ماهی، در محلول بیهوشی انجام می­شود و ماده بیهوش کننده از طریق رشته­های آبششی جذب شده و وارد خون شریانی می­شود، سپس روی سیستم عصبی مرکزی تاثیر گذاشته و ماهی را بیهوش می­کند (29). پارامترهای خون­شناسی بعنوان شاخص­های فیزیولوژیکی استرس در تغییرات محیط داخلی و خارجی ماهیان استفاده می­شوند (2). استرس ناشی از بیهوشی می­تواند باعث تغییرات هورمونی و متابولیکی خون شود. هم­چنین تفاوت در شدت استرس و میزان آن در مدت زمان­های مختلف، بر میزان کورتیزول ترشح شده اثر گذاشته که به دنبال آن بر میزان گلوگز خون نیز تأثیر می­گذارد. کورتیزول معمول­ترین هورمون شاخص استرس می­باشد و اندازه­گیری آن می­تواند نشان دهنده بروز استرس و شدت آن باشد، افزایش قند­خون یک پاسخ متداول به استرس است که در نتیجه اثر کاکتول­آمین­ها و کورتیزول بروز می­کند (7 و 44). احتمالاً استفاده از ماده بیهوشی باعث بلوکه شدن اطلاعات از هیپوتالاموس می­شود و به این صورت استفاده از ماده بیهوشی باعث جلوگیری از فعالیت محور داخلی هیپوتالاموس هیپوفیز می­شود، به طوری که ممکن است از پاسخ هورمون کورتیزول جلوگیری کند (17 و 16). کاهش گلوکز خون باعث افزایش کورتیزول از ناحیه قشری غده فوق کلیه می­شود تا با تأثیر بر سایر ذخایر بدن امکان افزایش گلوکز خون فراهم شود. این مکانیزم یک عامل مهم برای حفظ دراز مدت میزان گلوکز خون می­باشد. وجود همبستگی منفی و معنی­دار بین این دو عامل نیز حاکی از همین مساله است (21). شاخص­های مربوط به خون مانند گلبول­های قرمز و گلبول­های سفید از جمله لنفوسیت­ها، نوتروفیل­ها و مونوسیت­ها یکی از بخش­های سیستم ایمنی غیراختصاصی سلولی هستند که نوسان در تعداد آن­ها می­تواند به عنوان یک شاخص مناسب در ارتباط با پاسخ ماهیان به عوامل استرس مطرح باشد (33). تحت شرایط استرس­زا گلبول­های قرمز نابالغ از طحال آزاد شده و با افزایش متابولیک، اکسیژن رسانی به ارگان­های مهم افزایش می­یابد که به دنبال آن گلبول­های قرمز، غلظت هموگلوبین و سطح هماتوکریت افزایش می­یابد. نتایج مشابه تحقیق حاضر در ماهیان دیگر گزارش شده است (24 و 31). استفاده از 2-فنوکسی اتانول در ماهی (Senegalese sole) اثر عکس داشت و 30 دقیقه قرار گرفتن در معرض این بیهوش کننده هیچ تأثیری بر هماتوکریت و سطح هموگلوبین نداشت (43). این اختلاف در نتایج بیانگر این است که گونه­ها ممکن است، پاسخ­های بسیار متفاوتی به یک ماده بیهوش کننده داشته باشند. در مطالعه حاضر غلظت گلوکز به طور قابل ملاحظه ای در غلظت­های 3/0 و 1/0 قسمت در میلیون 2-فنوکسی اتانول افزایش یافت. نتایج مشابه توسط Ortunu و همکاران (27) در سیم سرطلایی ((Sparus aurata  مشاهده شد. هم­ چنین در این بررسی، سطح کورتیزول در غلظت­های 3/0 و 1/0 قسمت در میلیون 2-فنوکسی اتانول افزایش یافت، نتایج مشابه توسط شالویی و همکاران (31) در غلظت­های 3/0 و 5/0 قسمت در میلیون 2-فنوکسی اتانول در بچه فیل ماهی مشاهده شد. Weber و همکاران نیز (43) با بررسی تأثیر 2-فنوکسی اتانول (غلظت 500 میلی­گرم در لیتر) در Senegalese sole، پس از20 دقیقه افزایش قابل توجهی در غلظت پلاسمای کورتیزول مشاهده کردند. Molinero و Gonzalez (24) نشان دادند که غلظت و موقعیت 2-فنوکسی اتانول موجب القای پاسخ کورتیزول در ماهی سیم سر طلایی می­شود. در مقابل King و همکاران (20) دریافتند که پاسخ اولیه کورتیزول در لارو ماهی باس سیاه بستگی به تور و صید دارد و هیچ تغییر قابل توجهی در سطح کورتیزول در غطظت 300 میلی­گرم در لیتر 2- فنوکسی اتانول در مدت زمان 30-10 دقیقه مشاهده نشد. Casillas و همکاران (10) در تحقیقی اثرات استرس بر ماهی قزل آلای رنگین کمان مطالعه کرده و بیان نمودند که استرس به هر دلیلی سبب افزایش هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول های قرمز می­شود.

نتایج مطالعه حاضر نشان می­دهد که 2-فنوکسی اتانول یک ماده بیهوش کننده­ قوی است که در ماهی کلمه سریع تأثیر می­گذارد و پس از آن ماهی به سرعت ریکاوری پیدا می­کند. طبق نظریه Marking و Meyer (22)، بیهوش کننده مناسب باید بیهوشی را در زمان 3 دقیقه و کمتر از آن ایجاد کند و زمان ریکاوری پس از بیهوشی 5 دقیقه و کمتر باشد. از این رو با توجه به نتایج حاضر کمترین غلظت مناسب 2-فنوکسی اتانول 3/40 قسمت در میلیون و غلظت 7/0-5/0 قسمت در میلیون برای بیهوشی عمیق و سریع تعیین شد. اثر بخشی بسیاری از بیهوش کننده­ها به گونه، اندازه بدن، کیفیت آب (دما، سختی، شوری و ...) و تراکم ماهی بستگی دارد (45 ،37 ،30). به طور کلی میزان حساسیت به مواد بیهوش کننده بر سلامت و شرایط فیزیکی ماهی تأثیر می­گذارد، غلظت اکسیژن هم می­تواند موثر باشد، به طوری که با کاهش میزان اکسیژن تأثیرگذاری ماده بیهوش کننده افزایش می­یابد (33). اما یکی از مهم­ترین فاکتور­های موثر که بر اثرگذاری 2-فنوکسی اتانول اثر می­گذارد، دمای آب است، هر چه قدر دمای آب بالاتر باشد موجب کارایی بیشتر ماده بیهوشی در ماهیان می­شود. استفاده مجدد از 2-فنوکسی اتانول آستانه تحمل ماهی به ماده بیهوش کننده را افزایش می­دهد (45). ماهیان جوان نسبت به ماهیان مسن حساسیت بیشتری دارند. بنابراین باید غلظت بیهوش کننده برای این ماهیان کمتر باشد و موارد ایمنی بیشتری برای استفاده از بیهوش کننده­ها به کار گرفته شود (6).Velisek  و Svobodova (38) با بررسی 2-فنوکسی اتانول بر کپور معمولی به این نتیجه رسیدند که تعداد دفعات بیهوشی و به هوش آمدن به غلظت این بیهوش کننده مربوط است و در مدت زمان 10 دقیقه قرارگیری در غلظت 5/0 قسمت در میلیون این ماده، ماهی وارد مرحله 4 بیهوشی و نهایتاً مرگ می­شود. اثر مشابه این غلظت از بیهوشی بر روی لای­ماهی (Tinca tinca) توسط Myszkowski و همکاران (26) و Weyl و همکاران (45) توضیح داده شده است. پروفایل بیوشیمی خون می­تواند یک منبع مهم اطلاعات از ارگانیسم­های مهم داخلی باشد (23).

 Hseu و همکاران (13) با بررسی تأثیر بیهوش کننده 2-فنوکسی اتانول بر کپور به این نتیجه رسید که غلظت 3/0 میلیون در لیتر هیچ تأثیری بر فاکتور­های استرس خون (کورتیزول و گلوکز) ندارد. با این حال او افزایش کورتیزول را در طول بیهوشی با 2-فنوکسی اتانول در غلظت ppm400 در باس دریایی (Latest calcarifer) شرح داده است. در پاسخ به استرس­های موجود در محیط آبی، کاهش تعداد گلبول­های سفید می­تواند بیانگر سرکوب ایمنی موجود و افزایش میزان آن­ها نشان دهنده پاسخ به استرس یا عفونت باشد (2). مقدار استفاده از دوز­های مختلف بیهوش کننده­ها در آبزی پروی اهمیت بسیاری دارد. Velisek و Svobodova (40) با بررسی 2-فنوکسی اتانول بر شاخص­های خونی کپور معمولی به این نتیجه رسیدند که در مقادیر هماتوکریت، مقادیر خونی وابسته و مقادیر واقعی مونوسیت­­ها پس از 10 دقیقه قرارگیری در معرض این بیهوش کننده، افزایش معناداری مشاهده شد، و 24 ساعت (01/0p<). پس از بیهوشی مقادیر خونی و مونوسیت­ها به حالت نرمال خود بازگشتند ولی Admek و همکاران (3) نشان دادند که بیهوشی در غلظت 3/0 میلیون در لیتر 2- فنوکسی اتانول در کپور معمولی موجب افزایش مقادیر گلبول­های قرمز و غلظت هموگلوبین می­شود. Velisek و Svobodova (40) با بررسی 2-فنوکسی اتانول بر شاخص­های خونی ماهی قزل آلای رنگین کمان به این نتیجه رسیدند که غلظت 3/0 میلیون در لیتر 2- فنوکسی اتانول هیچ تأثیری بر پروفیل خونی نداشت که این نتیجه با یافته­های Tort و همکاران (36) مغایرتی نداشت.

با توجه به نتایح به دست آمده می­توان بیان داشت، ماده 2-فنوکسی اتانول یک بیهوش کننده قوی است که در ماهی کلمه سریع تأثیر می­گذارد و پس از آن ماهی به سرعت ریکاوری پیدا می­کند، هم­چنین این ماهی باید در غلظت­های بالای این ماده بیهوش و سپس خون­گیری شود تا حداقل استرس به آن وارد شود.

تشکر و قدر­دانی

از مسئولین محترم آزمایشگاه آبزی پروری شهید ناصر فضلی برآبادی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان و کلیه عزیزانی که در فراهم ساختن شرایط لازم جهت انجام این تحقیق همکاری نمودند صمیمانه قدردانی می گردد.

  1. عبدلی، ا.، 1387. ماهیان آب­های داخلی ایران، انتشارات موزه طبیعت و حیات وحش ایران، 378 صفحه.
  2. عنایت غلامپور، ط.، ایمانپور، م.، حسینی، ع.، و شعبانپور، ب.، 1390. تاثیر سطوح مختلف شوری بر شاخص­های رشد، میزان بازماندگی، غذا­گیری و پارامتر­های خونی در بچه ماهیان سفید، مجله زیست شناسی ایران، جلد 24، شماره 4.
    1. Adams, S. M., 2002. Biological indicators of aquatic ecosystem stress: Bethesda, MD. American Fisheries Society
    2. Adamek, Z., Fasaic, K., Paul, A., and Lamesic, M., 1993. The effect of 2-phenoxyethanol narcosis on blood parameters of young carp (Cyprinus carpio L.). Veterinary Archive, 63. PP: 245-250.
    3. Anderson, W. G., Mckinley, R. S., and Colavecchia, M., 1997. The use of clove oil as an aesthetic for rainbow trout and its effects on swimming performance. North Journal of Fisheries Management, 17. PP: 301-307.
    4. Barton, B. A., and Helfrich, H., 1981. Time-dose responses of juvenile common carp to 2-phenoxyethanol. Progress Fish Culture, 43. PP:223-231.
    5. Barton, B. C., 2002. Stress in fishes: A diversity of responses with particular reference to changes in circulating corticosteroids. Integrative and comparative biology, 42. PP:517–525.
    6. Berg, S. L., 1964. Fresh water fishes of USSR and adjacent countries. Izdatelstvo Academic Nauk USSR, Moscow, PP: 1510.
    7. Bernatzeder, A. K., Cowley, P. D., and Hecht, T., 2008. Effect of short term exposure to the anesthetic 2-phenoxyethanol on plasma osmolality of juvenile dusky kob, Argyrosomus japonicus (Sciaenidae). Journal of Applied Ichthyology, 24, PP: 303–305.

 

10.  Casillas, E., and Smith, L. S., 1974. Effects of stress on blood coagulation and haematology in rianbow trout exposed to hypoxia, Journal Fish Biology, 6. PP: 379-380.

11.  Cataldi, E., Di Marco, P., Mandich, A., and Cataudella, S., 1998. Serum parameters of Adriatic sturgeon Acipenser naccarii (Pisces: Acipenseriformes): effects of temperature and stress. Comparative Biochemistry Physiology,121. PP: 351–354.

12.  Shawn, D., and Robert, M. and James, H., 2004. Anesthetics in aquaculture. No. 3900. Southern Regional Aquaculture Center.‏

13.  Heseu, J. R., Chu, Y. T., Yeh, S. l., and Ting, Y. Y., 2002. Application of 2-phenoxyethanol in live transportation of sea bass, Latest calcarifer. Journal Fish Society Taiwan, 27. PP: 23-48.

14.  Hoseini, S. M., Hosseini, S. A., and Jafar Nodeh, A., 2010. Serum biochemical characteristics of Beluga, Huso huso (L.), in response to blood sampling after clove powder solution exposure. Fish physiology and biochemistry, 45. PP: 28-44.

15.  Hoseini, S. M., and Jafar Nodeh, A., 2011. Changes in blood biochemistry of concentrations of clove solution. Comparative clinical pathology, 46. PP: 76-82.

16.  Iversen, M., Finstad, B., and McKinley, E. R., 2003. The efficacy of metomidate, clove oil, aqui-s and benzoak anestheticsin Atlantic salmon (Salmo salar L.) smolts, and their potential stress-reducing capacity, Aquaculture, 221. PP: 549-566.

17.  Jahanbakhshi, A., Jahanbakhshi, A.,  Baghfalaki, M.,  Imanpour, M.R.,  Nodeh, A.J and Shaluei, F. 2012, "Effects of different concentrations of 2‐phenoxyethanol on primary and secondary stress responses in Persian sturgeon, Acipenser persicus." Journal of Applied Ichthyology, PP: 1-4.

18.  Kayabali, K., and Kiser, H., 1998. Testing the ability of bentonite amended natural zeolite (clinoptilolite) to remove heavy metals from liquid waste. Journal of Environmental Geology, 34. PP: 95-100.

19.  Keyvanshokooh, S., and Kalbassi, M. R., 2006. Genetic variation of Rutilus rutilus caspicus(Jakowlew 1870) populations in Iran based on random amplified polymorphic DNA markers: apreliminary study. Aquaculture Research, 37. PP: 1437-1440.

20.  King, W. V., Hooper, B., Hillsgrove, S., Benton, C., and Berlinsky, D., 2005. The use of clove oil, metomidate, tricaine, methanaeulphonate and 2-phenoxyethanol for inducing anaethesia and their effect on the cortisol stress response in black sea bass (Centropristis striata L.). Aquaculture Research, 36 PP: 1442–1449.

21.  Lehninger, A., 1975. Biochemistry, the molecular basis of cell structure and function: Albert L. Lehninger. Second Edition, Worth Publishers, Inc., New York. Pp. 1104.

22.  Marking, L. L., and Meyer, F. P., 1985. Are better anaethetics needed in fisheries? Fisheries,10. PP: 2–5.

23.  Mojabi, A., 2000. Veterinary clinical biochemistry. (in farsi), 2th ed. Noorbakhsh Press, Tehran, Iran, pp: 429-432.

24.  Molinero, A., and Gonzalez, J., 1995. Comparative effects of MS 222 and 2-phenoxyethanol on gilthead sea bream (Sparus aurata L.) during confinement. Comprative Biochemistry Physiology, Part3A, 3. PP:405–414.

25.  Mylonas, C. C., Cardinaletti, G., Sigelaki, I., and Polzonetti-Magni, A., 2005. Comparative efficacy of clove oil and 2-phenoxyethanol as anaethetics in the aquaculture of European sea bass (Dicentrarchus labrax) and gilthead sea bream (Sparus aurata) at different temperatures. Aquaculture, 246. PP: 467–481

26.  Myszkowski, L., Kaminski, R., and Wolnicki, J., 2002. Respose of juvenile tench Tinca tinca (L.) to2-phenoxyethanol. Journal Fish Biology. 23: 400-430.

27.  Ortun, o.J., Esteban, M.A., and Meseguer, J., 2002: Effects of four anaethetics on the innate immune response of gilthead seabream(Sparus aurata L.). Fish and Shellfish Immunology, 12. PP:49–59.

28.  Rabitto, I. S., Costa, J. R. M. A., Silva de Assis, H. C., Randi, M. A. F., Akaishi, F. M., Pelletier, E., and Oliveira Ribeiro, C. A., 2005. Dietary Pb(II) and TBT (tributyltin) exposures to neotropical fish Hoplias malabaricus: Histopathological and biochemical findings. Ecotoxicology Environmental Safety, 60. PP: 147–156.

29.  Ross, L. G., and Ross, B., 1999. Anesthetic and sedative techniques for Aquatic Animals. 2 nd ed. Blackwell Science ltd., oxford .

30.  Serezli, R., Basaran, F., Gungor Muhtaroglu, C., and Kaymakci Basaran, A., 2012. Effects of 2-phenoxyethanol anaethesia on juvenile meagre (Argyrosomus regius). Journal of Applied Ichthyology, 28. PP: 87–90.

31.  Shaluei, F., Hedayati, A., Jahanbakhshi, A., and Baghfalaki, M., 2012. Physiological responses of great sturgeon (Huso huso) to different concentrations of 2-phenoxyethanol as an anaethetic. Fish Physiology and Biochemistry. Dec;38(6) PP:1627-1634

32.  Stoskopf, M. A., 1993. Fish medicine. Sounders Company, U.S.A, PP: 882.

33.  Svobodova, Z., Pravda, D., and Palackova, J., 1991. Unified methods of haematological examination of fish. Research Institute of Fish Culture and Hydrobiology, Vodnany, Edition Methods No. 20, PP: 31.

34.  Topic popovic, N., Strunjak-perovic, I., Coz-rakovac, R., Barisic, J., Jadan, M., Persin berakovic, A., and sauerborn klobucar, R., 2012. Tricaine methane-sulfonate (MS-222) application in fish anaethesia. Journal of Applied Ichthyology, 28. PP: 553–564.

35.  Tort, L., Piugcerved, M., Crespo, S., and Padros, P., 2002. Cortisol and hematological response in sea bream and trout subjected to the anaesthetics clove oil and 2-phenoxyethanol. Aquaculture Research, 33. PP: 907-910.

36.  Tsantilas, H., Galatos, A. D., Athanassopoulou, F., Prassinos, N. N., and Kousoulaki, K., 2006. Efficacy of 2-phenoxyethanol as an anesthetic for two size classes of white sea bream, Diplodus sargus L., and sharp snout sea bream, Diplodus puntazzo C. Aquaculture, 253. PP: 64–70.

37.  Velisek, J., and Svobodova, Z., 2004a. Anaesthesia of common carp (Cyprinus carpio L.) with 2-phenoxyethanol: acute toxicity and effects on biochemical blood profile. Acta Veterinary, 73. PP: 247-252.

38.  Velisek, J., Svobodova, Z., and Piackova, V., 2005. Effects of clove oil anaesthesia on rainbow trout  (Oncorhynchus mykiss). Acta Veterinary BRNO, 74. PP: 139-146.

39.  Velisek, J., Svobodova, Z., and Piackova., V., 2007. Effects of 2-Phenoxyethanol Anaesthesia on Hematological Profile on Common Carp (Cyprinus carpio) and Rainbow Trout (Oncorhynchus mykiss). Acta Veterinary, 76. PP: 487-492.

40.  Velisek, J., Stara, A., Li, Z-H., Silovska, S., and Turek, J., 2011. Comparison of the effects of four anaethetics on blood biochemical profiles and oxidative stress biomarkers in rainbow trout. Aquaculture, 310. PP: 369–375.

41.  Weber, R. A., Peleteiro, J. B., Garcı a-Martı n, L. O., and Aldegunde, M., 2009. The efficacy of 2-phenoxyethanol, metomidate, clove oil and MS-222 as anaethetic agents in the Senegalese sole (Solea senegalensis Kaup 1858). Aquaculture, 288. PP: 147–150.

42.  Weber, R. A., Perez-Maceira, J. J., Peleteiro, J. B., Garcı a-Martı n, L., and Aldegunde, M., 2011. Effects of acute exposure to 2-phenoxyethanol, clove oil, MS-222, and metomidate on primary and secondary stress responses in Senegalese sole (Solea senegalensis Kaup 1858). Aquaculture, 321. PP: 108–112.

43.  Wendelaar Bonga, S. E., 1997. The stress response in fish. Physiological review, 77. PP: 591–625.

44.  Weyl, O., Kaiser, H., and Hecht, T., 1996. On the efficacy and mode of action of 2-phenoxyethanol as an anaethetic for goldfish, Carassius auratus L., at different temperatures and concentrations. Aquaculture Research, 27. PP: 757–764.

45.  Woody, C. A., Nelson, J., and Ramstad, K., 2002. Clove oil as an anaesthetic for adult sockeye salmon: field trails. Journal of Fish Biology, 60: 340-347.

46.  Yoshikawa, H., Ishida, Y., Ueno, S., and Mitsuda, H., 1988. Changes in depth of anaethesia of the carp anaethetized with a constant level of carbon dioxide.  Japonica Society Science Fish, 54.PP: 457–462

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 27، شماره 3 - شماره پیاپی 3
آذر 1393
صفحه 338-347
  • تاریخ دریافت: 21 مرداد 1392
  • تاریخ بازنگری: 07 اسفند 1392
  • تاریخ پذیرش: 25 فروردین 1393