اثر عصاره گیاه صبرزرد (Aloe vera) در ترمیم زخم ماهی کفال خاکستری (Mugil ceplalus)

نوع مقاله : مقاله کوتاه

نویسنده

دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار دانشکده علوم دریایی گروه شیلات

چکیده

گیاهان دارویی پیشینه طولانی در درمان بیماریها دارند و معمولا عاری از عوارض جانبی هستند. گیاه آلوئه ورا یا صبر زرد یک گیاه دارویی شناخته شده در روند ترمیم زخم پوست در انسان است هدف از این تحقیق، بررسی اثر عصاره آلوئه ورا بر روند ترمیم زخم ایجاد شده بصورت خطی در ناحیه ساقه دمی ماهی کفال خاکستری (Mugil cephalus) انجام شد. به همین منظور، 4 عدد آکواریوم هر کدام با 6 قطعه ماهی کفال خاکستری (g 30±110) تهیه گردید. ماهی با عصاره گل میخک mg/L) 150( بیهوش شده و زخم تجربی بوسیله اسکالپل جراحی در سمت چپ هر ماهی به قطرmm 5 ایجاد گردید. سپس عصاره آلوئه ورا 2 بار در هفته بصورت حمام در غلظت های g/L1/0، 1،2 در سه آکواریوم مورد استفاده قرار گرفتند و یک آکواریوم نیز بعنوان شاهد استفاده شد. نمونه برداری از ماهیان در روز21 ام پس از جراحی صورت گرفت. که پس از تثبیت در فرمالین 10% و تهیه مقاطع آسیب شناسی و رنگ آمیزی مورد بررسی قرار گرفتند. نتایج نشان دادند که پس از سه هفته، زخم های ماهی آکواریم دارای عصاره آلوئه ورا با غلظت g/L 1/0. کاملا ترمیم یافتند(05/ P< ).ولی در آکواریوم های دیگر پس از این مدت زخم ها همچنان بهبود نیافته بودند. بنابر این می توان نتیجه گرفت که استفاده از غلظت g/L 1/0 عصاره آلوئه ورا زمان ترمیم زخم های سطحی در کفال ماهی خاکستری را تسریع می کند..

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The effect of Aloe vera extract on wound healing in Mugil cephalus (Linnaeus1867)

چکیده [English]

Herbs have a long history in treating diseases and are usually side effect free. The Aloe vera plant is well known in wound healing in human skin. This study was carried out to evaluate the healing effect of Aloe vera on experimentally wounded Mugil cephalus. For this purpose, four aquaria, each containing six wounded M.cephalus weighting 110±30g were prepared. Fish were anesthetized with clove oil (150 mg/L) and then skin wounds with 5 mm diameter and full thickness and circular shape were created by surgical punch on the left side of each fish biopsy. Aloe vera extract with different concentrations (0.1, 1,2 g/L ) was two times a week in three aquaria and one aquarium was used as a control treatment. Tissue samples were taken from the skin wounds at day 21 after wounding fish fixed in 10% formalin and then processed through routine histological methods. The results showed that fish wounds in the concentration 0.1 g/l Aloe vera were cured after three weeks (P

کلیدواژه‌ها [English]

  • Mugil cephalus؛ Aloe vera
  • wound healing

مقاله کوتاه 

اثر عصاره گیاه صبرزرد (Aloe vera) در ترمیم زخم ماهی کفال خاکستری
(Linnaeus, 1758 Mugil ceplalus)

پریا اکبری

چابهار، دانشگاه دریانوردی و علوم دریایی چابهار، دانشکده علوم دریایی، گروه شیلات 

تاریخ دریافت: 18/4/93                تاریخ پذیرش: 4/8/93 

چکیده

گیاهان دارویی پیشینه طولانی در درمان بیماریها دارند و معمولاً عاری از عوارض جانبی هستند. گیاه آلوئه ورا یا صبر زرد یک گیاه دارویی شناخته شده در روند ترمیم زخم پوست در انسان است هدف از این تحقیق، بررسی اثر عصاره آلوئه ورا بر روند ترمیم زخم ایجاد شده بصورت خطی در ناحیه ساقه دمی ماهی کفال خاکستری (Mugil cephalusLinnaeus, 1758) انجام شد. به همین منظور 4 عدد آکواریوم هر کدام با 6 قطعه ماهی کفال خاکستری (30±110گرم) تهیه گردید. ماهی با عصاره گل میخک ) 150میلی­گرم بر لیتر ( بیهوش شده و زخم تجربی بوسیله تیغ جراحی در سمت چپ هر ماهی به قطر5 میلی­متر  ایجاد گردید. سپس عصاره آلوئه ورا 2 بار در هفته بصورت حمام در غلظت­های (1/0، 1 ،2گرم بر لیتر) در سه آکواریوم مورد استفاده قرار گرفتند و یک آکواریوم نیز بعنوان شاهد استفاده شد. نمونه­برداری از ماهیان در روز 21 ام پس از جراحی صورت گرفت که پس از تثبیت در فرمالین 10درصد و تهیه مقاطع آسیب­شناسی و رنگ­آمیزی مورد بررسی قرارگرفتند. نتایج نشان دادند که پس از سه هفته، زخم­های ماهی آکواریم دارای عصاره آلوئه­ورا با غلظت 1/0.گرم بر لیتر کاملاً ترمیم یافتند (05/0 P< ). ولی در آکواریوم­های دیگر پس از این مدت زخم­ها همچنان بهبود نیافته بودند. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که استفاده از غلظت 1/0 گرم بر لیترعصاره آلوئه ورا زمان ترمیم زخم­های سطحی در کفال ماهی خاکستری را تسریع می­کند.

واژه های کلیدی: ماهی کفال خاکستری، آلوئه ورا، درمان زخم

نویسنده مسئول، تلفن: 05431272340 ، پست الکترونیکی: paria.akbary@gmail.com

مقدمه

 

از آنجاییکه صنعت پرورش ماهی و سخت­پوستان یکی از صنایع مهم است و افزایش و بالابردن تراکم آبزیان در واحد سطح، یکی از مهمترین علل پیشرفت و افزایش تولید این صنعت است. بی شک بالا بودن تراکم پرورش اثر معکوسی بر وضع سلامت و بهداشت ماهی خواهد گذاشت. از جمله می­توان به ایجاد ضایعات پوستی در آبزیان در استخرهای پرورش ماهی اشاره نمود (5).

پوست بعنوان اولین سد دفاعی در برابر میکروبها و عوامل بیماریزا می­باشد. بعلاوه دارای خاصیت ترشح موکوس در ماهی است. موکوس خود در بسیاری از مواقع باعث از بین بردن باکتریها و عوامل بیماریزایی که قصد ورود به بدن ماهی را دارند می­شوند. حال اگر به هر دلیلی پوست ماهی دچار آسیب شود عوامل عفونی از این طریق وارد بدن می شود. لذا تسریع در التیام زخم از جمله مسائلی بوده است که همواره تلاشهای فراوانی در جهت دستیابی به آن صورت گرفته است. زخم­ها می­توانند منشاء بروز درد، التهاب، خارش و حتی ایجاد بیماریهای عفونی گردند (10،12 و 14). لذا اکثر تحقیقات در چند دهه اخیر، در زمینه روند ترمیم زخم در ماهیان بوده است (5 و 12).

ترمیم زخم طی سه مرحله 1- تکثیر فیبروبلاست 2- ساخت عروق 3- تکثیر و مهاجرت بافت پوششی صورت می گیرد که در دو مرحله اول بدلیل تشکیل بافت جوانه­ای، انقباض زخم صورت می­گیرد و حضور سلولهای فیبروبلاست با هسته دوکی متورم و بزرگ در کنار عروق تازه تکمیل شده در مرحله تشکیل جوانه­ی گوشتی جدید اتفاق می­افتد. این عروق نیز دارای غشای پایه­ای متخلخل بهمراه ادم و گلبولهای قرمز می­باشند. بتدریج غشای عروق کامل شده و هسته آندوتلیوم عروق سنگفرشی ساده گردیده و نشت عروقی کمتر شده و بدنبال آن ادم نیز کاهش می­یابد (5 و 13).

بدلیل ازران بودن، عدم ایجاد عوارض جانبی برای ماهی، انسان و محیط زیست و اهمیت بسیاری که برخی گیاهان دارویی در بهبود روند ترمیم زخم و شادابی پوست در انسان داشته است (1، 3 ، 4 و 6). سبب شده تا در چند دهه اخیر تعدادی از آنها برای درمان زخم های ماهیها مورد آزمایش قرارگیرند (4 و 5).

گیاه آلوئه ورا، یکی از گیاهان دارویی است که قدمت استفاده از آن بعنوان ترمیم کننده پوست به بیش از3500 سال می رسد و دارای اثرات مختلفی از جمله ضد التهابی، ضد ویروسی، ضد باکتریایی، آنتی­اکسیدانی و محرک ایمنی می باشد (5).

از آنجاییکه مطالعات فراوانی در مورد نقش فرآورده­های گیاه آلوئه­ورا در حیوانات آزمایشگاهی و دام انجام شده است و در اغلب موارد اثرات مثبت این گیاه منجر به التیام زخم شده است (7، 9 و 11)، اما تاکنون از این گیاه برای ترمیم زخم در آبزیان استفاده نشده است. لذا هدف از این تحقیق، بررسی اثر عصاره آلوئه­ورا یا صبر زرد با غلظت­های مختلف بر روند ترمیم زخم های سطحی ماهی کفال خاکستری است.

مواد و روشها

این تحقیق، در اسفند ماه 1392 در مرکز تحقیقات شیلات چابهار انجام شد. تعداد 24 قطعه ماهی کفال خاکستری (Mugil cephalus) با میانگین وزنی  30±110 گرم به 4 تیمار و هر تیمار 6 قطعه ماهی تقسیم گردیدند. درجه حرارت آب همه آکواریوم­ها در طول دوره آزمایش 2±27 درجه سانتی­گراد ثابت نگه داشته شد. آب آکواریوم­ها هر 2 روز یکبار تعویض گردیدند.

برای تعیین و بررسی اثر غلظت بالای آلوئه­ورا قبل از شروع آزمایش، یک سری آزمایش­های مقدماتی صورت گرفت، بدین منظور مقدار 20 گرم آلوئه­ورا بصورت جداگانه بمدت 20 دقیقه با حرارت غیرمستقیم (2) در 300 میلی­لیتر آب دم نموده و بعد از صاف و سرد کردن مایع حاصل، حجم آن به 1 لیتر رسانده شد. سپس در یک ظرف یک عدد ماهی کفال خاکستری قرار داده شد تا تاثیر غلظت بالای آلوئه­ورا بر ماهی بررسی شود. حجم آکواریوم برای تعیین غلظت داروها اندازه گیری شد.

 برای ایجاد زخم، ماهیها در ظرف عصاره گل­میخک  150 میلی­گرم بر لیتر قرار داده شدند که حدوداً بعد از 1 دقیقه بیهوش شدند. سپس آنها را خارج نموده و در سینی تشریح، ابتدا فلس­های روی ساقه دمی (سمت چپ بالای خط جانبی) برداشته سپس پوست آنها بصورت یک مربع به ضلع حدود 5 میلی­متر زخم گردید. ماهیها در آکواریومهای مورد نظر قرار داده شدند بعد از گذشت 5 دقیقه به هوش آمدند. دارودهی 2 بار در هفته صورت گرفت و هر بار آب آکواریوم­ها به نصف رسید تا حجم کمتری از دارو برای ایجاد غلظت مناسب استفاده گردد.

برای تهیه عصاره آلوئه­ورا ابتدا وزنهای تعیین شده آلوئه­ورا را در مقدار مناسب آب جوشیده ریخته شد و بشر محتوی آن بر روی سه پایه طوری قرار داده شد که بصورت غیرمستقیم گرم شود (2) پس از 5/0 ساعت بشر را از روی حرارت برداشته و بعد از سرد شدن توسط توری صاف شده و براساس میزان غلظت­های نهایی بین آکواریوم­ها تقسیم شدند. در این تحقیق، از غلظت­های مختلف عصاره آلوئه­ورا بترتیب (1/0، 1 و 2گرم بر لیتر) بمنظور التیام زخم­های ایجاد شده مورد استفاده قرار گرفت. همچنین یک آکواریوم نیز بعنوان شاهد در نظر گرفته شد. عمل غذادهی 3 بار در روز در هفته صورت گرفت.

پس از 21 روز از ایجاد زخم بر روی پوست ماهی، از هر تیمار 3 قطعه ماهی بصورت تصادفی انتخاب و نمونه برداری صورت گرفت. نمونه­ها در فرمالین 10 درصد تثبیت شد و پس از 24 ساعت نسبت به تعویض فرمالین اقدام گردید. از نمونه­ها برش­هایی به قطر 5 میکرومتر تهیه و سپس توسط هماتوکسیلین و ائوزین (H&E) رنگ­آمیزی شدند (جدول 1).

آنالیز آماری:  داده­ها توسط نرم افزار منبعSPSS 16  با استفاده از تست کروسکال والیس در سطح 05/0=p مورد ارزیابی قرارگرفتند.

 

جدول 1- ارزیابی مقاطع بافتی

بافت

شکل ظاهری بافت

شاخص ها

1   2    3

اپیدرم

ساختار ( شاخص 3 برای ساختار نرمال)

ضخامت ( شاخص 3 برای حداکثر ضخامت )

مهاجرت اپیدرم ( شاخص 3 برای توزیع نرمال)

 

درم

ساختار ( شاخص 3 برای ساختار نرمال )

تشکیل مجدد رگ ( شاخص 3 برای شیکیه رگی نرمال)

 

 


نتایج 

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در آکواریومی که از  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا استفاده کردند، ماهیها موقعیت مناسبتری را از نظر بهبود زخم در پایان دوره نشان دادند بطوریکه بعد از 21 روز زخم­های آنها کاملاً ترمیم یافت و بر روی آنها فلس­ها نیز تشکیل شد در حالیکه در بقیه آکواریوم­ها زخم­ها تا حدودی هنوز در مراحل اولیه بهبودی قرار داشتند، و هنوز فلس­ها تشکیل نشده بودند.  

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در تیمار  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا در 21 روز پس از ایجاد زخم فضای داخلی سلول در اپیدرم کم شده و ادماتوز کمتری مشاهده شد (شاخص 2) (شکل 1). در حالیکه در بقیه تیمارها ادماتوز بیشتری در اپیدرم مشاهده شد (شاخص 3)(شکل 2).

در این مطالعه، در طی مراحل ترمیم زخم ساختار درم در تیمار  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا نسبت به بقیه تیمارها بیشتر ترمیم یافته بود و رشته­های کلاژن منظم­تری در آن دیده شد. درم تقریباً ساختار طبیعی خود را پیدا کرد که ابتدا تعداد فیبرو بلاست­ها افزایش یافت که میزان زیادی تروفوکلاژن ترشح می­کند و در نهایت رشته­های کلاژن و بافت همبند کلاژنی جای رشته­های فیبرین را در محل زخم گرفت (شکل 3). ولی در بقیه تیمارها درم در منطقه صدمه دیده شکل کاملاً طبیعی خود را باز نیافته بود.

همچنین تعداد عروق خونی در تیمار در تیمار  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا نسبت به بقیه تیمارها پس از 21 روز از ایجاد زخم کمتر بود (شاخص 1) .

بحث

محیط زندگی و سطح پوست ماهی دارای ارگانیسم­های زیادی با قابلیت بیماریزا می­باشند و بیماریهای پوستی بخش قابل ملاحظه­ای از بیماریها و مرگ و میر را در بین آبزیان دارند. (10) بنابراین بهبود سریع تر زخم های پوستی در ماهیان بمنظور جلوگیری از ورود عوامل بیماریزا و بهم خوردن تعادل اسمزی (5) در آنها حائز اهمیت است.

 

شکل 1- ادماتوز شدید و فضای داخل سلول زیاد اپیدرم در تیمار g/L 1،2 عصاره آلوئه­ورا و شاهد (شاخص 3) (H&E×200)

 

شکل 2- ادماتوز کم و فضای داخل سلول کم در اپیدرم در تیمارg/L  1/ عصاره آلوئه­ورا (شاخص 2) (H&E×200)

نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که در تیمار  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا تفاوت مشخصی در روند ترمیم زخم نسبت به سایر تیمارها مشاهده گردید (05/0P<) و غلظت بالای عصاره آلوئه­ورا 1 و 2 گرم بر لیتر منجر به کند شدن روند ترمیم زخم شد که می­توان گفت شاید بوی تند عصاره آلوئه­ورا در غلظت­های بالا، مانع پخش بوی غذا در آب شده و ماهیان بواسطه کندی در برداشت مواد غذایی دچار استرس و کندی روند ترمیم زخم شدند.

 

 

شکل 3- ترمیم درم و حضور رشته­های کلاژنی (پیکان) در در تیمارg/L  1/ عصاره آلوئه­ورا (شاخص 2) (H&E×200)

 

مصباح و همکاران (1392) نیز نشان دادند که حمام کوتاه مدت عصاره آلوئه ورا (10 درصد))منجر به تسریع روند ترمیم زخم نسبت به حمام طولانی مدت (4 درصد) و روش خوراکی (5 درصد) در کپور معمولی گردید. آنها گزارش کردند که عصاره آلوئه­ورا بدلیل اثر محرک و مسهلی (روش خوراکی) و بوی تند (حمام طولانی مدت) باعث کاهش جذب مواد غذایی و کند شدن روند ترمیم زخم گردیده است (5)، که با نتایج حاضر همخوانی دارد.

نتایج حاصل از این مطالعه نیز نشان داد که در تیمار  1/0 گرم بر لیترعصاره آلوئه­ورا تعداد عروق خونی نسبت به سایر تیمارها در پایان دوره آزمایش کمتر بود که این موضوع بیانگر سرعت انجام روند بهبود زخم در تیمار  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا است. همراه با بهبود زخم مویرگ­ها بتدریج کاهش یافته و به حد نرمال خود می­رسند همچنین این مطالعه نشان داد که در طی مراحل ترمیم زخم ساختار درم در تیمار 1/0 گرم بر لیتر، عصاره آلوئه­ورا نسبت به بقیه تیمارها بیشتر ترمیم یافته بود و رشته­های کلاژن منظم­تری در آن دیده شد. مصباح و همکاران در سال (1392) نیز نشان دادند که تشکیل بافت جوانه­ای و تکثیر سلولهای همبندی و تشکیل رشته­های کلاژن در زخم­های درمان شده بوسیله حمام کوتاه مدت آلوئه­ورا نسبت به حمام طولانی مدت و روش خوراکی سریع­تر بود (5). همچنین کیتارا و همکاران (c 1998) اشاره نمودند که بتا سیتوسترول (Beta sitisterol ) در گیاه آلوئه­ورا می­تواند باعث افزایش محتوی کلاژن در بافت جوانه­ای و افزایش اتصال متقاطع بین دستجات کلاژن گردد (8).

چوی و همکاران (2001) نشان دادند که ترکیبات گلیکوپروتئین موجود در آلوئه­ورا نقش مهمی در تکثیر و مهاجرت سلولهای بافت پوشش سطحی دارند (9).

 گیاه آلوئه­ورا همانند سایر گیاهان دارویی دارای ترکیبات شیمیایی مختلفی است از جمله آسمانان (Acemannan ) یکی از کربوهیدراتهای اصلی در برگ گیاه آلوئه­ورا نقش مهمی در تسریع روند ترمیم زخم از طریق فعال نمودن ماکروفاژها دارد (5 و 16) آلونزین (Aloesin) موجود در آلوئه­ورا با خواص آنتی اکسیدان، پاک کننده رادیکالهای آزاد و ضدالتهاب می­تواند در این امر موثر باشد (15) اما از آنجاییکه اطلاعات مربوط به تاثیر عصاره آلوئه­ورا بر بهبود زخم در ماهی بسیار اندک است لذا مطالعات بیشتری نیاز است تا به بررسی نقش و اهمیت هر یک از ترکیبات شیمیایی موجود در این عصاره بمنظور کارایی بهتر در ترمیم زخم جلدی در ماهی پرداخته شود.

یافته­های حاصل از تحقیق حاضر نشان می­دهد که کفال ماهی خاکستری با استفاده از غلظت  1/0 گرم بر لیتر عصاره آلوئه­ورا قادر به ایجاد پاسخ آماسی بسیار موثر و همچنین التیام و بهبود زخم می­باشد.

تشکرو قدردانی

بدین وسیله از مهندس اشکان اژدهاکش، مدیر مرکز تحقیقات شیلات چابهار به جهت فراهم نمودن کلیه امکانات و تسهیلات برای اجرای پروژه و آزمایشگاه صدف جهت تهیه مقاطع بافت قدردانی می گردد.

  1. راشکی کمک، م.، گل، ع.، دبیری، ش.، و جوادی، ع. ر.، 1390. نقش پیشگیرانه  و درمانی سیر (Allium sativum) در آسیبهای بافتی کلیه ناشی از دیابت ملیتوس در موشهای صحرایی، مجله زیست شناسی ایران، شماره 5. صفحات 706-694.
  2. صمصام شریعت، ه.، و معطر، ف.، 1374. درمان با گیاه، انتشارات مشعل، تهران، صفحه 341.
  3. عبداله نژاد، ا.، گل، ع.، دبیری، ش.، و جوادی، ع. ر.، 1390. تأثیر پیشگیرانه و درمانی افشره سیر(Allium sativum)  بر تغییرات بافتی پروستات در اثر دیابت القاء شده با استرپتوزوتوسین در موشهای صحرایی، مجله زیست شناسی ایران، شماره 6. صفحات 914-904.
  4. کاظمی پور، ی.، رضایی، م.، و کیوانی، ی.، 1384. مقایسه کیفی اثر سیر و عصاره گل خطمی و بابونه در ترمیم ظاهری زخم­های سطحی ماهی کپور معمولی، مجله پژوهش و سازندگی، شماره 66. صفحات 97-93.
  5. مصباح، م.، علیشاهی، م.، صابری افشار، ف.، و محمدیان، ب.، 1392. بررسی هیستوپاتولوژیک اثر عصاره گیاه آلوئه­ورا در ترمیم زخم ماهی کپور، مجله دامپزشکی ایران، شماره 3. صفحات 113-102.
    1. Chithra, P., Sajthlal, G. B., and Chandrakasan, G., 1998. Influence of Aloe vera on collagen characteristics in healing dermal wounds in rats. Molecular Cell.  Biochemistry. 181, PP: 71-76.
    2. Chithra, P., Sajithlal, G. B., and Chandrakasan, G., 1998b. Influence of Aloe vera on the healing of dermal wounds in diabetic rats J. Ethnopharmacolgy. 59, PP: 195-201.
    3. Chithra, P., Sajithlal, G. B., and Chandrakasan, G., 1998c. Influence of Aloe vera on collagen turn over in healing dermal wounds in rats.  Indian Journal of Experimental Biology. 36, PP: 896- 901.
    4. Choi, S. W., Son, B. W., Son, Y. S., Park, Y. I., Lee, S. K., and Chung, M. H., 2001. The wound- healing effect of a glycoprotein fraction isolated from Aloe vera. British Journal of Dermatology. 145, PP: 535-545.
    5. Fontenot, D. K., and Neiffer, D. L., 2004. Wound management in teleost fish: biology of the healing process, evaluation, and treatment. Veterinary Clinics of North America Exotic Animal Practice.7, PP: 57-86.
    6. Heggers, J. P., Pelley, R. P., and Robson, M. C., 1993. Beneficial effects of Aloe in wound healing. Phytotherapy Research. 7, PP: 548- 552
    7. Sharifpour, I., 2004. Experimental study on Histology of circumstance of wound healing process in common carp (Cyprinus carpio L.). Iranian Science Fisheries Journal. 2, PP: 91-116.
    8. Swaim, S. F., 1997. Wound healing In Small Animal wound Management. William & Wilkins. PP: 145-160.
    9. Wahli, T., Verlhac, V., Girling, P., Gabaudan, J., and Aebischer, C., 2003. Influence of dietary vitamin C on wound healing process in rainbow trout (Oncorhynchus mykiss). Aquaculture. 225, PP: 371-386.
    10. Yagi, A., Kabash, A., Okamura, N., Haraguchi, H., and Moustafa, S. M., and Khalifa, T. I., 2002. Antioxidant, free radical scavenging and anti-inflammatory effects of Aloesin derivatives in Aloe vera. Planta Medica. 68, PP: 957-960.
    11. Zhang, L., and Tizard, I. R., 1996. Activation of a mouse macrophage cell line by acemannan, the major carbohydrate fraction form Aloe vera gel. Immunopharmacolgy. 352, PP: 119-128.

  • تاریخ دریافت: 18 تیر 1393
  • تاریخ بازنگری: 23 شهریور 1393
  • تاریخ پذیرش: 04 آبان 1393