نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
2 استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، ، واحد پزشکی تهران، مرکزتحقیقات علوم پزشکی گروه فیزیولوژی
3 دبیر/ آموزش و پرورش
چکیده
در تحقیقات زیادی اثرات ضدافسردگی، ضد میکروبی، ضددردی و آنتی اکسیدانی گیاه مریم گلی (Salvia officinalis L.) مورد بررسی قرار گرفته است. دراین تحقیق اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی بر التهاب ایجاد شده با تزریق گزیلن در گوش راست موشهای کوچک آزمایشگاهی نر مطالعه شد. بدین منظور در گروههای تجربی03/0 میلی لیتر گزیلن در لاله گوش راست موشهایی با وزن 25- 20 گرم بصورت زیر جلدی تزریق شد. به گروههایی از حیوانات اسانس5، 10 و 20 درصد مریم گلی و دگزامتازون (mg/kg15)، 30 دقیقه قبل از تزریق گزیلن بصورت داخل صفاقی تجویز شد. از دگزامتازون بعنوان یک داروی ضدالتهاب کورتیکواستروئیدی استفاده گردید. التهاب براساس تفاوت وزنی قطعات 6 میلی متری جدا شده از هر یک از دو گوش تزریق شده و تزریق نشده موشها سنجیده شد. پس از تزریق اسانس یا دارو از حیوانات خونگیری شده و تعداد لوکوسیتهای سرم خون حیوانات شمارش شد. نتایج نشان داد که اسانس مریم گلی اثر ضدالتهابی دارد، که با اثر دگزامتازون قابل مقایسه است.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
Anti- inflammatory like effect of Salvia officinalis L. essential oil in male mice
نویسندگان [English]
1 Assistant Professor/Islamic Azad University
2 Assistant Professor/ Islamic Azad University
3 High school teacher
چکیده [English]
In many researches, the antidepressant, anti-microbial, antinociceptive and antioxidant effects of Salvia officinalis L. were evaluated. In this research the anti- inflammatory like effect of Salvia officinalis L. essential oil was studied on the inflammation induced by xylene in the right ear of male mice. In order to In the experimental groups, 0.03 ml of xylene was injected subcutaneously in the right ear of mice weighing 20-25 g. In some of the experimental groups, 30 minutes before xylene injection, Salvia officinalis L. essential oil %5, %10, %20 and dexamethasone 15mg/ kg were administered intraperitoneally. Dexamethasone was used as an anti-inflammatory corticosteroid. The inflammation were measured according to the weight difference of a plug with 6mm of thickness in treated and nontreated ears. After treatments, white blood cells of animal’s serum were counted.
The results showed that Salvia officinalis L. essential oil has anti- inflammatory effect that is compable with dexamethasone.
کلیدواژهها [English]
اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی Salvia officinalis L.) ( در موش کوچک آزمایشگاهی نر
مریم خسروی1، شهرزاد خاکپور2*، سایه جعفری مرندی1 و میترا احدی عالی1
1 تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تهران شمال، دانشکده علوم زیستی، گروه زیست شناسی
2 تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، ، واحد پزشکی تهران، مرکزتحقیقات علوم پزشکی گروه فیزیولوژی
تاریخ دریافت: 6/8/92 تاریخ پذیرش: 27/1/93
چکیده
در تحقیقات زیادی اثرات ضدافسردگی، ضدمیکروبی، ضددردی و آنتی اکسیدانی گیاه مریم گلی officinalis L.) (Salvia مورد بررسی قرار گرفته است. دراین تحقیق اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی بر التهاب ایجاد شده با تزریق گزیلن در گوش راست موشهای کوچک آزمایشگاهی نرمطالعه شد. بدین منظوردر گروههای تجربی03/0 میلی لیتر گزیلن در لاله گوش راست موشهایی با وزن 25- 20گرم بصورت زیر جلدی تزریق شد. به گروههایی از حیوانات اسانس5، 10 و 20 درصد مریم گلی و دگزامتازون (15میلی گرم بر گیلوگرم وزن بدن)، 30 دقیقه قبل از تزریق گزیلن بصورت داخل صفاقی تجویز شد. از دگزامتازون بعنوان یک داروی ضدالتهاب کورتیکواستروئیدی استفاده گردید. التهاب براساس تفاوت وزنی قطعات6 میلی متری جدا شده از هر یک از دو گوش تزریق شده و تزریق نشده موشها سنجیده شد. پس از تزریق اسانس یا دارو از حیوانات خونگیری شده و تعداد لوکوسیتهای سرم خون حیوانات شمارش شد. نتایج نشان داد که اسانس مریم گلی اثر ضدالتهابی دارد، که با اثر دگزامتازون قابل مقایسه است.
واژه های کلیدی: مریم گلی (Salvia officinalis L.)، اسانس، اثر ضدالتهابی، دگزامتازون، موش کوچک آزمایشگاهی
* نویسنده مسئول، تلفن: 02122006660، پست الکترونیکی: Shahrzad_khakpour@yahoo.com
مقدمه
داروهای گیاهی طی قرون متمادی تنها منبع قابل دسترس جهت درمان بوده اند. در عصر حاضر با وجود پیشرفت و توسعه چشمگیر کاربرد داروهای سنتزی، هنوز گیاهان دارویی و اشکال دارویی حاصل از آنها در مقیاس وسیعی مورد استفاده قرار می گیرند، بطوریکه در برخی کشورها از اجزاء جدا نشدنی سیستم دارودرمانی محسوب می شوند (6).
روغن های اسانسی یکی از مهم ترین مواد موثر گیاهان دارویی می باشند، این مواد در قسمتهای مختلف بسیاری از گیاهان دارویی وجود دارند. بسیاری از فرآورده های خام گیاهان دارویی بعلت داشتن اسانس بطور مستقیم مصرف می شوند ولی در بیشتر موارد، روغن های اسانس را از مواد خام جدا نموده و بعنوان دارو بکار می برند.
گیاه مریم گلی با ارزش ترین نوع دارویی تیره نعناع و دارای اختصاصات درمانی مهمی است(3).
مریم گلی گیاهی بوته ای، از تیره نعناع به ارتفاع 30 تا 60 سانتی متر و دارای ظاهری پرپشت است که به حالت خودرو در اماکن خشک یا سنگلاخی و دامنه های بایر غالب نواحی آسیا و شمال آفریقا می روید(3).
مطالعات محققان نشان می دهد که گیاه مریم گلی خاصیت ضد التهابی نیز دارد(17). التهاب نوعی پاسخ دفاعی است که سلسله فرآیندهای پیچیده و متعددی مانند افزایش نفوذپذیری یا اتساع عروقی، تراوش موادی مانند پروتئین های پلاسما از عروق خونی و ورود لوکوسیتها بداخل ناحیه التهاب یافته را در بر می گیرد (14).
التهاب سبب ایجاد علایم موضعی چون تورم، قرمزی، گرمی، درد، تب و تغییر در تعداد گلبولهای سفید می گردد (8).
گزیلن عامل محرکی است که باعث آسیب سلولی می شود و با فعال کردن فسفولیپاز A2 منجر به ساخته شدن اسیدآراشیدونیک می شود. اسیدآراشیدونیک پیشساز پروستاگلاندین ها و لکوترین ها است. این واسطه ی التهابی موجب شکل گیری تورم و مهاجرت لوکوسیتها می شود(17).
آنزیم سیکلواکسیژناز بعنوان آنزیم تولید کننده پروستاگلاندین ها نقش مهمی در القای التهاب و حساس شدن پایانه های درد دارد(20).
ترکیبات اسانس برگ گیاه مریم گلی شامل فلاون ها، اسیدفنولیک ، گلیکوزیدهای فنیل پروپانوئید، تری ترپنوئیدها و دی ترپن ها از جمله فنولیک و کوئینوایدال می باشد (14، 12) علاوه بر آن لینالول (Linalool)، بورنئول (borneol) و آلفاوبتا کاریوفیلین (a,B – caryophyllene ) نیز در اسانس فرار مریم گلی موجود است(15).
فلاونوئیدها ترکیبات پلی فنل طبیعی موجود در گیاهان می باشند که دارای خواص ضد دردی و ضد التهابی هستند (10). با توجه به شواهد موجود، فلاونوئیدها با مهار آنزیم سیکلواکسیژناژ تولید پروستاگلاندین E را از اسید آراشیدونیک در پاسخ به محرکهای التهابی مهار می کنند (14).
مطالعات میکروسکوپ الکترونی برگهای
Salvia officinalis (sage)، حضور دو نوع اصلی کرکهای ترشحی را مطرح می کند، هر دو نوع کرک ترشحی قادر به تولید چهار نوع مونوترپن مهم (thujanes, bornanes, pinanes, p-methanes ) هستند که فقط در گیاه مریم گلی (sage) وجود دارند(21).
از آنجاییکه پرورش گیاهان دارویی در ایران از موقعیت خوبی برخوردار است و از سوی دیگر، عوارض جانبی و سمی گیاهان دارویی(در صورت کاربرد صحیح)، در مقایسه با داروهای شیمیایی بسیار ناچیز و در بسیاری از موارد قابل چشم پوشی است(1)، بر این اساس سعی شده است تا اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی مورد مطالعه قرار گیرد واین خود مقدمه ای جهت مطالعات بعدی و زیربنایی برای امکان کاربرد آن بعنوان یک داروی ضدالتهاب مستقل یا همراه با دیگر ترکیبات ضدالتهابی می باشد.
در تحقیق حاضر، نقش اسانس مریم گلی بعنوان یک گیاه دارویی مهم بر کاهش التهاب ناشی از تزریق گزیلن در گوش موش کوچک آزمایشگاهی نر مورد بررسی قرار گرفت. در این تحقیق از دگزامتازون که اثرات ضدالتهابی دارد برای مقایسه عملکرد کاهش التهاب اسانس استفاده شد.
مواد و روشها
تهیه گیاه: گیاه مریم گلی از مرکز ذخایر ژنتیکی گیاهان دارویی در پل کردان کرج تهیه شد.
تهیه اسانس مریم گلی: برای تهیه اسانس مریم گلی 100 گرم برگ و سرشاخه های گیاه خشک شده ، که بطور نسبی خرد شده بود، در 1000 میلی لیتر آب مقطر در دستگاه کلونجر قرار داده شد و پس از گذشت 2 ساعت اسانس بدست آمد و در شیشه های کدر و در بسته تا زمان آزمایش در یخچال نگهداری شد(5). اسانس مریم گلی تهیه شده پس از رقیق شدن در روغن بادام با درصد های 5، 10، 20 تهیه گردید و به مقدار (1/0 میلی لیتر بر 100 گرم وزن بدن) بصورت داخل صفاقی به حیوانات تزریق شد(13). بازدهی اسانس حدود یک درصد بود.
حیوانات آزمایشگاهی: موش های کوچک آزمایشگاهی نر با میانگین وزنی 25- 20 گرم از انستیتو پاستور ایران خریداری شدند.
دوره نوری 12 ساعت روشنایی و 12 ساعت تاریکی به کمک یک تایمر الکتریکی برای حیوانات تأمین گردید.
گروه های تجربی: 1 – کنترل 2 - گروه تجربی التهاب که ماده محرک گزیلن به مقدار 03/0 میلی لیتر دریافت کرده اند. 3 - گروه شاهد که روغن بادام را بعنوان حلال اسانس مریم گلی دریافت کرده اند. 4 - گروه تجربی که دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم را دریافت کرده اند. 5 و 6 و 7 – گروه های تجربی که اسانس مریم گلی(5 ، 10 و 20 در صد ) را دریافت کرده اند. 8 – گروه تجربی که اسانس10 در صد مریم گلی را به همراه دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم دریافت کرده اند.
آزمایش تورم گوش: اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی با استفاده از آزمون التهاب ناشی از تزریق گزیلن در لاله گوش راست حیوانات انجام شد. در گروه های تجربی (7n=) نیم ساعت پس از تزریق داخل صفاقی اسانس مریم گلی با حجم (1/0 میلی لیتر بر 100 گرم وزن بدن) ، تزریق گزیلن به مقدار 03/0 میلی لیتر با استفاده از سرنگ انسولین در لاله گوش راست موش ها بصورت زیر جلدی انجام شد، در حالی که گوش چپ بدون عمل باقی ماند. دو ساعت بعد از تیمار گزیلن، از هر دو گوش حیوان، یک قطعه 6 میلی متری برداشته شد و توزین گردید. میزان اختلاف وزن بین دو قطعه از هر گوش، محاسبه گردید. اختلاف وزن بین قطعه برداشته شده از گوش راست و چپ هر موش، بعنوان شاخص التهاب در نظر گرفته شد(11).
سنجش لوکوسیتهای خون: دو ساعت پس از تزریق گزیلن و قبل از جدا کردن قطعات 6 میلی متری از لاله گوش موش ها، از حیوانات خونگیری شد تا تعداد لوکوسیتهای خون حیوانات مورد ارزیابی قرار گیرد.
تجزیه و تحلیل داده ها: اطلاعات بدست آمده بصورت میانگین ± انحراف معیار استاندارد (Mean±SEM) بیان شدند. بمنظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از آزمون آنالیز واریانس یک طرفه و بدنبال آن تست توکی استفاده شد. 05/0>p مرز معنی دار بودن اطلاعات در نظر گرفته شد.
نتایج
نتایج تحقیق حاضر نشان داد که اسانس برگ و سرشاخه های گیاه مریم گلی دارای اثرات ضدالتهابی بر ادم گوش القا شده با گزیلن در موش کوچک آزمایشگاهی نر است. اسانس این گیاه بطور معنی دار میزان التهاب را کاهش داد. که اثر ضدالتهابی آن نسبت به دگزامتازون مؤثرتر بود.
اسانس 5 و 20درصد به مقدار کمی التهاب را کاهش داد، اما اسانس 10درصد موثرتر عمل کرد. این نتایج با سنجش تعداد لوکوسیتهای خون محیطی حیوانات مورد تأیید قرار گرفت. بطوریکه تعداد لوکوسیتها در خون حیوانات دریافت کننده اسانس نسبت به گروه دریافت کننده گزیلن کمتر بود.
بررسی اثر ضدالتهابی اسانس براساس تفاوت وزنی قطعات 6 میلی متری جدا شده از لاله گوش حیوانات: تجویز داخل صفاقی دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم ، اسانس مریم گلی 10 درصد، اسانس مریم گلی 10 درصد + دگزامتازون در مقایسه با گروه گزیلن موجب کاهش معنی دار التهاب گوش حیوانات شدند.
تجویز داخل صفاقی اسانس 10 درصد مریم گلی با وجود اینکه در مقایسه با گروه کنترل تفاوت معنادار نشان داد ولی در مقایسه با گروه شاهد ، گروه گزیلن و گروه دگزامتازون کاهش معنادار داشته و به گروه کنترل نزدیکتر است .
نمودار 1: اثر اسانس مریم گلی (5، 10 و 20درصد) و دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم، اسانس مریم گلی 10 درصد +دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم، بر کاهش التهاب ناشی از تجویز گزیلن در گوش حیوانات و مقایسه آن با گروه های کنترل و گزیلن
معنی علائم ( بعنوان نمونه) + p<0.05 p<0.001 , ++ p<0. 01 , +++ (n=7 )
+ تفاوت با دگزامتازون • تفاوت با گزیلن یا شاهد ( روغن + گزیلن )
نمودار2- اثر اسانس مریم گلی (5، 10 و 20درصد) دگزامتازون 15 میلی گرم بر کیلوگرم ، اسانس مریم گلی 10 درصد +دگزامتازون بر تعداد گلبول های سفید خون محیطی حیوانات و مقایسه آن با گروه های کنترل و گزیلن
معنی علائم( بعنوان نمونه) + p<0.05 p<0.001 , ++ p<0. 01 , +++ (n=7 )
+ تفاوت با دگزامتازون • تفاوت با گزیلن یا شاهد ( روغن + گزیلن )
بررسی اثر ضدالتهابی اسانس براساس شمارش تعداد گلبولهای سفید در خون محیطی حیوانات: تجویز داخل صفاقی اسانس مریم گلی (5، 10 و 20درصد)، اسانس مریم گلی 10 درصد + دگزامتازون در مقایسه با گروه گزیلن، شاهد و کنترل موجب کاهش معنی دار تعداد گلبولهای سفید خون حیوانات شدند.
تعداد گلبولهای سفید خون نه تنها با تجویز داخل صفاقی اسانس 10 درصد مریم گلی در مقایسه با گروه شاهد تفاوت معنادار نشان داد حتی در مقایسه با دگزامتازون نیز کاهش داشت .
- نتایج بررسی نمودارهای 1 و 2 نشان دهنده اثر کاهش التهابی اسانس مریم گلی می باشد.
بحث
در مطالعه حاضر، دوساعت پس از تزریق گزیلن در گوش حیوانات نشانه های پاسخ التهابی با تشکیل ادم بافت مشاهده شد.
نتایج این تحقیق نشان داد که اسانس برگ و سرشاخه های گیاه مریم گلی دارای اثرات ضدالتهابی در ادم گوش القا شده با گزیلن در موش کوچک آزمایشگاهی نر است.
تحقیقات ملو و همکاران اثر ضدالتهابی اسانس مریم گلی را تأیید می کنند(17) که با نتایج ما همخوانی دارد. طبق تحقیقات بعمل آمده می توان انتظار داشت که فعالیت فلاونوئیدی اسیدفنولیک و ترپنوئیدها ممکن است مسئول خاصیت ضدالتهابی گیاهانی نظیرمریم گلی باشد(18،12). ترکیبات فنولی یا پلی فنولها، یکی از فراوان ترین گروههای مواد در گیاهان می باشند پلی فنولها از مولکولهای ساده مثل اسید های فنولیک تا ترکیبات پلیمریزه شده مثل تاننهای متراکم تغییر می کنند. فلاونوئید رایج ترین فنولهای گیاهی اند(2).این ترکیبات سه حلقه ای دارای خواص دارویی بسیاری بوده و حاوی اثراتی نظیر فعالیت آنتی اکسیدان، استروژنی و ضد توموری می باشند(4). همچنین پلی فنولها اثرات ضد التهابی و ضد ترومبوزی نیز دارند(2).
تحقیقات دیگر نشان داده که اسانس مریم گلی خاصیت ضدالتهابی ندارد و در کاهش التهاب القا شده با روغن کرچک در گوش با مصرف موضعی موثر نیست (11) که با نتایج ما همسو نیست. علت عدم همخوانی می تواند بعلت نمونه های مختلف محلی و یا دوز مصرفی و نحوه استعمال اسانس باشد. اسانس مریم گلی براساس نمونه های محلی گیاه، سن گیاه و تحت فاکتورهای محیطی مانند نور و درجه حرارت تغییر می کند(19، 16).
در این تحقیق با انجام خونگیری بین 2 تا 3 ساعت پس از القاء ادم درگوش حیوانات، تعداد گلبولهای سفید نسبت به گروه کنترل کاهش پیدا کرد و میزان این کاهش به تناسب میزان التهاب گوش ایجاد شده در حیوانات متفاوت بود.
کاهش تعداد لوکوسیتها در خون محیطی در موشهایی که قبلاً ورزش کرده بودند و با تجویز گزیلن در گوش راستشان درجاتی از التهاب را نشان داده بودند، نسبت به گروه کنترل مشهود بود.
تحقیقات قبلی در ارتباط با التهاب عنبیه چشم موشها نشان داد که تعداد گلبولهای سفید خون محیطی در ساعات اولیه بعد از التهاب کاهش پیدا می کند و تا مدت 4 ساعت به حداقل می رسد(9)، گزارشات فوق با نتایج ما همخوانی دارد.
احتمالاً دلیل این کاهش، التهاب موجود در بافت است. کاهش اولیه تعداد گلبولهای سفید می تواند بدلیل مهاجرت لوکوسیتها به محل آسیب باشد، زیرا تعداد لوکوسیتهایی که به سطح داخلی رگ در ناحیه ملتهب می چسبند در طی دو ساعت بیشتر می شود و در طی 4 ساعت به مقدار قابل توجهی بالا می رود (9). نوتروفیل ها اولین سلولهایی هستند که در مراحل اولیه التهاب وارد بافت ملتهب می شوند و به همین دلیل تعدادشان در خون محیطی به حداقل می رسد(7).
نتیجه گیری
در یک نتیجه کلی می توان بیان کرد که اسانس مریم گلی باعث مهار التهاب می شود و اثرات مضر داروهای استروئیدی را ندارد.
تشکر و قدردانی
بدین وسیله از مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی ، واحد پزشکی تهران، که امکانات این پژوهش را فراهم کردند، همچنین از خانم دکتر فریبا شریف نیا و خانم دکتر فهیمه سلیم پور که در شناسایی گیاه ما را یاری نمودند، تشکر و قدردانی می شود .
8.Akamatsu, H., Komura, J., Asada , Y., Niwa,Y. 1991.Mechanism of anti-inflammatory action of glycyrrhizin: effect on neutrophil functions including reactive oxygen species generation. Planta Med57(2): 119-21.
9.Baatz, H., Pleyer, U., Thiel, HJ., Hammer, C. 1995. Investigative Ophthalmology & Visual Science In Vivo Study of Leukocyte-Endothelium Interaction in Endotoxin-Induced Uveitis Vol. 36. No. 10: 1960- 1967.
10.Balasubramanian, S . , Zhu , L . , Eckert, R. 2006. Apigenine inhibition of involucrin gene expression is associated with a specific reduction in phosphorylation of protein kinase C Tyr 311. J BiolChem 281(47) : 36162-72.
11.Baricevic,D., Sosa, S., Della Loggia, R., Tubaro, A., Simonovska, B., Krasna, A., et al. 2001.Topical anti-inflammatory activity of Salvia officinalisL.Leaves : the relevance of ursolic acid. Ethnopharmacology 75:125-132.
12.Çadirci, E., Suleyman, H., Gurbuz, P., KruuzumUz, A., Guvenalp, Z., Demirezer, L. 2011.Anti-inflammatory effects of different extracts from three Salvia species. Turk J Biol 35: 1- 6.
13.Geun , HS ., et al . 2010 . Antidepressant- like effect of Salvia sclare is explained by modulation of dopamine activities in rat. Ethnopharmacology 130: 187–190.
14. Kupeli , E ., Tatli , LL ., Akdemir, ZS., Yesilada, E.2007. Estimation of antinociceptive and anti- inflammatory activity Geranium pretense subsp.finitinum and its phenolic compounds. J Ethnopharmacology 114(2): 234-40.
15. La Gow, B. 2005. PDR for herbal medicine. 3rd ed. USA: Thamson 899-901.
16.Lu, Y., Foo, LY. 2002. Polyphenolics of Salvia – areview. Phytochem59: 117 - 40.
17. Melo, GA., Fonseca, JP., Oliveira Farinha, Th., Pinho, RJ., Damião, MJ., Grespan, R., et al.2012.Anti-inflammatory activity of Salvia officinalisL.Journal of Medicinal Plants ResearchVol. 6(35): 4934-4939.
18 .Millan,MJ. 1999.The induction of pain.An integrative review.prog. Neurobiol57: 1-164.
19.Sayyah, M., Valizadeh, J., Kamalinejad, M. 2002.Anticonvulsant activity of the leaf essential oil of Laurusnobilisagainst pentylenetetrazole – and maximal electroshock – induced seizures. Phytomedicine 9: 212 - 6.
20.Simmons, DL.,Botting, RM., Hla, T. 2004 . Cyclooxygenase isozymes:the biology of prostaglandin synthesis and inhition. PharmacolRev 56: 387- 437.
21. Venkatachalam, K. V. 1984. Development and Essential Oil Content of Secretory Glands of Sage (Salvia officinalis) .Plant Physiol76(1): 148–150.