تغییرات زمانی و مکانی ساختار جمعیت یک روزه ها Ephemeroptera و ارتباط آن با خصوصیات فیزیکوشیمیایی رودخانه تجن – استان مازندران)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 ساری- خ 15 خرداد- کوچه تعاون آپارتمان طوطیان واحدشماره 4

2 دانشگاه گیلان

3 دانشکده حشره شناسی جمهوری چک

4 محیط زیست مازندران

چکیده

رودخانه‌ها اکوسیستم‌های حیاتی هستند و حفاظت از آنها اهمیت زیادی دارد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تاثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب بر جمعیت حشرات راسته Ephemeroptera در سه ایستگاه بالادست، میان‌دست و پایین‌دست رودخانه تجن انجام شد. نمونه‌برداری از آب و حشرات آبزی به صورت ماهانه از فروردین تا اسفند 1398 انجام شد. به منظور بررسی وضعیت کیفی ایستگاه‌ها از آنالیز واریانس یک‌طرفه، تعیین اثر عوامل محیطی در تفکیک ایستگاه‌ها از تحلیل مولفه‌های اصلی (PCA) و تعیین ارتباط بین متغیرهای محیطی با حضور و عدم حضور راسته یک‌روزه‌ها از روش رسته‌بندی مستقیم تحلیل متعارفی تطبیقی (CCA) استفاده شد. نتایج نشان داد که فاکتورهای فیزیکوشیمیایی در دوره زمانی مطالعه شده تغییرات زیادی داشتند، به طوری که میانگین دبی (3/68) متر مکعب بر ثانیه، اکسیژن محلول (53/9) میلی‌گرم در لیتر و اسیدیته (31/8) در بهمن و اسفند بیشترین و هدایت الکتریکی با میانگین 1181 میکروموس بر سانتی‌متر و کل ذرات معلق با میانگین 815 میلی‌گرم در لیتر در شهریور کمترین مقدار را نشان دادند. نتایج آنالیز واریانس ارزیابی کیفی رودخانه نشان داد که ایستگاه محمدآباد در بالادست از نظر دما و اکسیژن محلول نسبت به دو ایستگاه دیگر و ایستگاه تجن در پایین‌دست از نظر هدایت الکتریکی، کل ذرات معلق و دبی با دو ایستگاه دیگر تفاوت معنی‌داری دارند (p<0.05). نتایج نشان داد که فراوانی برخی از خانواده‌های راسته یک‌روزه‌ها مانند Baetidae با هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق و حضور Oligoneuridae با اسیدیته و اکسیژن محلول ارتباط معنی‌داری دارند، لذا می‌توانند به عنوان شاخص کیفی منابع آب‌های جاری و سطحی محسوب شوند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Temporal and spatial variation in population structure of Ephemeroptera in relation to physicochemical properties of Tajan River- Mazandaran province)

نویسندگان [English]

  • Samereh Bagheri 1
  • Javid Imanpour Namin 2
  • Jindři&scaron;ka Bojkov&aacute; 3
  • Rohollah Esmaili 4

1 ساری- خ 15 خرداد- کوچه تعاون آپارتمان طوطیان واحدشماره 4

2 University of Guilan/ Associate Professor

3 - Biology Centre of the Czech Academy of Sciences, Institute of Entomology

4 DOE of Mazandaran

چکیده [English]

Rivers are vital ecosystems and their protection is of outmost importance. In this study effects of physicochemical parameters of water on the population structure of Ephemeroptera in three sampling locations e.g. upstream, middle and downstream of the Tajan River were examined. Sampling was carried out on monthly bases from April to March 2019. One-way analysis of variance was used to evaluate the qualitative status of the sampling stations, Principal component analysis was utilized to determine the effect of environmental factors on separation or overlap of the studied stations and comparative conventional analysis was used to determine the relationship between environmental variables with presence and absence of Ephemeroptera families. Results showed that physicochemical factors varied significantly during the study period. The average of factors such as the flow rate (68.3 m3/sec), dissolved oxygen (9.53 mg/lit) and pH (8.31) were at highest levels in February and March while average of EC (1181µm/cm) and TDS (815 mg/lit) were at their lowest values in in September. Significant differences were observed in physicochemical factors at different stations. The differences were apparent between Mohammadabad station with other two sampling stations in terms of temperature and dissolved oxygen and Tajan station varied significantly with others in terms of EC, TDS and Debi. Significant relationship was observed between frequency and presence of some families of Ephemeroptera including Baetidae with EC and TDS and Oligoneuridae with pH and dissolved oxygen which allows considering these groups as qualitative indicator or indicator species of surface water resources.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Tajan River
  • Ephemeroptera
  • Biological assessment
  • Biological Indices

تغییرات زمانی و مکانی ساختار جمعیت یک روزه­ها Ephemeroptera و ارتباط آن با خصوصیات فیزیکوشیمیایی رودخانه تجن استان مازندران

سامره باقری1، جاوید ایمانپور نمین1*، ییندریشکا بویکووا2 و روح الله اسماعیلی3

1 ایران، صومعه­سرا، دانشگاه گیلان، دانشکده منابع طبیعی، گروه شیلات.

2 جمهوری چک، برنو، موسسه حشره ­شناسی آکادمی علوم.

3 ایران، ساری، اداره کل حفاظت محیط زیست مازندران

تاریخ دریافت: 28/11/1400          تاریخ پذیرش: 15/04/1401

چکیده

ارزیابی بیولوژیک از موثرترین روش­­های عملی و اقتصادی جهت تعیین سلامت اکوسیستم­های آبی محسوب می­شود. تنوع ماکروبنتوزها نسبت به آلودگی بسیار حساس و به عنوان شاخص سلامت رودخانه­ها مورد استفاده قرار می­گیرد. تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تاثیر پارامترهای فیزیکوشیمیایی آب بر فراوانی جمعیت حشرات راسته Ephemeroptera در سه ایستگاه بالادست، میان­دست و پایین­دست رودخانه تجن انجام شد. نمونه­برداری به روش انتخابی در هر ایستگاه از آب و حشرات آبزی به صورت ماهانه از فروردین تا اسفند 1398 انجام شد. به منظور بررسی وضعیت کیفی ایستگاه­ها از آنالیز واریانس یک­طرفه، تعیین اثر عوامل محیطی در تفکیک ایستگاه­ها از تحلیل مولفه­های اصلی (PCA) و تعیین ارتباط بین متغیرهای محیطی با حضور و عدم حضور راسته یک­روزه­ها از روش رسته­بندی مستقیم تحلیل متعارفی تطبیقی (CCA) استفاده شد. نتایج نشان داد که میانگین دبی رودخانه (3/68) متر مکعب بر ثانیه، اکسیژن محلول (53/9) میلی­گرم در لیتر و اسیدیته (31/8) در بهمن و اسفند بیشترین و هدایت الکتریکی با میانگین 1181 میکروموس بر سانتی­متر و کل ذرات معلق با میانگین 815 میلی­گرم در لیتر در شهریور کمترین مقدار را داشتند. نتایج آنالیز واریانس ارزیابی کیفی رودخانه نشان داد که ایستگاه محمدآباد در بالادست از نظر دما و اکسیژن محلول نسبت به دو ایستگاه دیگر و ایستگاه تجن در پایین­دست از نظر هدایت الکتریکی، کل ذرات معلق و دبی با دو ایستگاه دیگر تفاوت معنی­داری دارند (p<0.05). همچنین فراوانی برخی از خانواده­های راسته یک­روزه­ها مانند Baetidae با هدایت­الکتریکی و کل ذرات معلق و فراوانی Oligoneuridae با اسیدیته و اکسیژن محلول همبستگی مثبت دارند. لذا با توجه به ارتباط معنی­دار عوامل کیفی رودخانه­ها با فراوانی برخی از یک­روزه­ها، می­توانند به عنوان شاخص کیفی منابع آب­های جاری و سطحی محسوب شوند.

واژه های کلیدی: رودخانه تجن، Ephemeroptera، ارزیابی زیستی، شاخص­های زیستی

* نویسنده مسئول، تلفن:  09113360938 ،  پست الکترونیکی:imanpour@guilan.ac.ir

مقدمه

 

ارزیابی و پایش زیستی روشی است که در چند دهه اخیر بر کارایی آن تاکید شده و از موثرترین روش­­های عملی و اقتصادی جهت تعیین سلامت اکوسیستم­ها محسوب می­شود (19). انواع جانداران در رودخانه­ها در شرایط مشخصی از دامنه کیفی آب قادر به ادامه حیات هستند. زمانی که یک رودخانه مقادیر قابل توجهی از آلودگی را دریافت می­کند، فراوانی، توزیع و ترکیب جمعیت موجودات آبزی تغییر می­کند. بنابراین شاخص­های زیستی راهی جهت نمایش وضعیت اکولوژیک منابع آبی هستند که براساس جمعیت بی­مهرگان کفزی و دامنه تحمل آنها به آلودگی می­باشد (28). حشرات متنوع­ترین گروه موجودات در آب­های شیرین هستند (29). بی­مهرگان کفزی از نظر مقاومت در برابر شدت آلودگی و کاهش اکسیژن با یکدیگر تفاوت دارند، برخی از گونه­ها در آب­های کاملاً تمیز و عاری از هر گونه آلودگی و بعضی نیز در آب­هایی با آلودگی زیاد قادر به ادامه حیات هستند، به طوری­که وجود یا عدم وجود حشرات آبزی و حساسیت این موجودات نسبت به آلودگی­ها نشانگر کیفیت آب می­باشد (12) به همین دلیل جمعیت بی­­مهرگان بزرگ کفزی می­تواند بیانگر تغییر وضعیت کمی و کیفی رودخانه در گذر زمان باشد. ماکروبنتوزها، بی­مهر­گانی هستند که حداقل بخشی از زندگی خود را در بستر منابع آبی سپری کرده و  به دلیل داشتن غنای گونه­ای بالا، ساکن بودن و چرخه زندگی طولانی، بیشتر از دیگر جانداران آبزی در ارزیابی بوم شناختی اکوسیستم­های آبی مورد توجه قرار دارند (26). ماکروبنتوزها در محیط­های آبی چندین نقش مهم دارند که از مهم­ترین وظایف آنها تغذیه آبزیان، جابجایی و چرخش مواد غذایی در اکوسیستم آبی است (22). استفاده از بی­مهرگان کفزی در شناسایی کیفیت منابع آبی بر این فرض استوار است که در مناطقی که تحت تأثیر عوامل آلاینده نباشند تنوع بی­مهرگان کفزی بیشتر بوده و گونه­های حساس در آنجا غالب هستند؛ اما در  مناطقی که تحت تاثیر منابع آلودگی قرار گرفته­اند تنوع کمتری مشاهده می­شود (13). در سال­های اخیر ماکروبنتوزها به دلیل داشتن پتانسیل بالا در مطالعات پایش زیستی مورد توجه بیشتری قرار گرفته­اند (31)؛ زیرا این موجودات  به تغییرات فیزیکوشیمیایی محیط حساس هستند و به عبارت دیگر شاخص ساختار و عملکرد یک اکوسیستم آبی محسوب می­شوند (25، 26)؛ همچنین این موجودات، جزئی از زنجیره غذایی زیستگاه­های آبی بوده و نیاز غذایی بسیاری از گونه­های آبزی را تهیه و بدین ترتیب نقش حیاتی در چرخه انرژی و مواد اکوسیستم دارند. موجودات کفری باعث معدنی شدن مواد آلی شده و به عنوان دومین یا سومین سطح غذایی مورد استفاده سایر آبزیان قرار گرفته و به عنوان نمایه­ای از میزان کل تولید اکوسیستم محسوب می­شوند (6). این جانداران به دلیل ساکن بودن، غنای گونه­ای بالا، چرخه زندگی طولانی و نمایش تغییرات محیطی به صورت دوره­ای، بیش از دیگر جانداران آبزی در ارزیابی اکوسیستم­های آبی مورد توجه قرار دارند (28.( راسته یک­روزه­ها یا Ephemeroptera که انتشار جهانی دارد؛ یکی از راسته­های شناخته شده بوده (29) و خانواده­های مختلف این راسته چرخه زندگی پیچیده­ای در محیط آب و خشکی دارند و به خاطر حضور در زیستگاه­های متنوع رفتار غذایی متفاوتی دارند به طوری که بعضی از خانواده­های این راسته در بهار و برخی در پاییز غالب هستند و برخی از آنها مانند Baetidae نسبت به آلودگی بسیار حساس هستند و به عنوان شاخص سلامت رودخانه­ها مورد استفاده قرار می­گیرند (15). پراکنش گونه­های Ephemeroptera توسط متغیرهای محیطی مانند عرض رودخانه، سرعت جریان آب، pH، هدایت الکتریکی، مواد مغذی، مقدار اکسیژن محلول و جنگل زدایی تحت تاثیر قرار می­گیرد (10). Hovannisyan و Shahnazaryan در سال 2016 به منظور بررسی ارتباط کیفیت آب مهم­ترین رودخانه ارمنستان با جمعیت ماکرو بی­مهرگان کفزی در حوضه آبریز Achuryan از روش ارزیابی زیستی سریع برای تعیین کیفیت رودخانه استفاده نمودند. نتایج نشان داد که کیفیت شیمیایی آب رودخانه از خوب تا بد و بدترین متغیر بوده و مهم­ترین اثر بر جمعیت ماکرو بی­مهرگان، آلودگی ناشی از وجود مواد مغذی بود. ورود منابع آلاینده در رودخانه­ها خصوصیات فیزیکوشیمیایی از قبیل اسیدیته، دما، هدایت الکتریکی، مواد مغذی، اکسیژن محلول و بسیاری دیگر از خصوصیات آن را تحت تاثیر قرار می­دهد (8) و شدت آلودگی رودخانه­ها در تنوع موجوداتی که در آن می­توانند زنده بمانند، نقش تعیین کننده­ای دارد. بسیاری از مواد محلول آب­های شیرین به عنوان عامل آشفتگی در جمعیت جوامع موجودات آبزی محسوب می­شوند (23). Latimore در سال 2012، بیان نمود که میزان اندک اکسیژن محلول در آب نشان­دهنده وجود دی­اکسیدکربن بالا و این عامل سبب کاهش جمعیت حشرات آبزی می­شود (18). همچنین Popoola and Otalekor در سال 2011 بیان کردند که اسیدیته آب رودخانه­ها نیز یک عامل موثر بر جمعیت موجودات آن محسوب می­شود، به طور مثال برخی از حشرات که به میزان آلودگی رودخانه­ها حساس هستند، فقط می­توانند در دامنه اسیدیته بین 5/6 تا 5/7 زنده بمانند، بنابراین تغییرات ویژگی­های رودخانه بر تنوع و الگوی پراکنش حشرات آبزی تاثیر خواهد گذاشت (23). بنا به اهمیت رودخانه تجن به عنوان یکی از رودخانه­های مهم شیلاتی در استان مازندران که به دلیل گستردگی طولی در معرض منابع آلاینده مختلف قرار دارد، مطالعات متعددی در زمینه وضعیت کیفی آن رودخانه انجام شده است (2، 3 و 5)، اما در خصوص ارتباط پارامترهای کیفی بر تنوع حشرات آبزی به ویژه راسته مهم یک روزه­ها مطالعه­ای انجام نشده است. لذا این تحقیق با هدف شناسایی تغییرات زمانی و مکانی جمعیت راسته یکروزه­ها و میزان ارتباط فراوانی آنها با تغییرات خصوصیات فیزیکوشیمیایی رودخانه تجن انجام گردید تا مشخص نماید که حضور خانواده­های یک­روزه­ها شاخص مناسبی برای ارزیابی کیفی رودخانه­ها محسوب می­گردد. ­

مواد و روشها

منطقه مورد مطالعه: ﺗﺠﻦ ﻳﻜﻲ ﺍﺯ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪﻫﺎی حاشیه جنوبی دریای خزر است که ﺍﺯ ﺭﺷﺘﻪ ﻛﻮﻩ ﺍﻟﺒﺮﺯ ﺳﺮﭼﺸﻤﻪ ﻣﻲﮔﻴﺮﺩ. رودخانه ﺗﺠﻦ 120 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻃﻮﻝ ﺩﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﺣﻮﺿﻪ ﺁﺑﺮﻳﺰ ﺁﻥ ﺩﺭ ﺣﺪﻭﺩ 2000 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻭﺳﻌﺖ ﺩﺍﺭﺩ. ﺣﻮضه ﺁﺑﺮﻳﺰ این رودخانه ﺩﺭ ﻓﺎﺻﻠﻪ 63 ﺩﺭﺟﻪ و 1 دقیقه ﺗـﺎ 63 ﺩﺭﺟﻪ ﻭ 22 ﺩﻗﻴﻘﻪ ﻋﺮﺽ ﺷﻤﺎﻟﻲ ﻭ 35 ﺩﺭﺟﻪ ﻭ 3 ﺩﻗﻴﻘﻪ ﺗﺎ 35 ﺩﺭﺟﻪ ﻭ 72 ﺩﻗﻴﻘﻪ ﻃﻮﻝ ﺷﺮﻗﻲ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺭﺩ. ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ قبل ﺍﺯ ﻭﺭﻭﺩ ﺑﻪ ﺷﻬﺮ ساری، ﺍﺯ ﻣﺴﻴﺮﻫﺎﻱ ﺟﻨﮕﻠﻲ، ﺭﻭﺳﺘﺎﻳﻲ ﻭ ﺯﻣﻴﻦﻫﺎﻱ ﻛﺸﺎﻭﺭﺯﻱ ﻭ ﭼﻨﺪﻳﻦ ﻛﺎﺭﺧﺎﻧﻪ ﻋﺒﻮﺭ ﻣﻲﻛﻨﺪ و پس از عبور از ﺷﻬﺮﺳﺘﺎﻥ ﺳﺎﺭﻱ ﺩﺭ ﻧﺎﺣﻴﻪ ﺧﺰﺭﺁﺑﺎﺩ ﺑﻪ ﺩﺭﻳﺎﻱ ﺧﺰﺭ ﻣﻲ­ﺭﻳﺰﺩ (5).

ایستگاه­های مورد مطالعه: ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ از رودخانه ﺩﺭ ﻃﻮﻝ 50 ﻛﻴﻠﻮﻣﺘﺮ ﺩﺭ 3 ﺍﻳﺴﺘﮕﺎﻩ ﺍﺯ فروردین ﺗﺎ اسفند 1398 به صورت ماهانه ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪ. ﺍﻳﺴﺘﮕﺎﻩ­ﻫﺎﻱ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ به صورت انتخابی و به ترتیب در بالادست، میان­دست و پایین­دست رودخانه قرار داشته و با توجه به وضعیت کاربری پیرامون و استقرار ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺁﻻﻳﻨﺪﻩ در مجاورت ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ انتخاب شدند. ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺍﻳﺴﺘﮕﺎﻩ­ﻫﺎی مورد مطالعه ﺩﺭ جدول 1 و ﺷﻜﻞ 1 ﻧﺸﺎﻥ ﺩﺍﺩﻩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ.

تشریح روش نمونه­برداری

ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ ﺑﻲ­ﻣﻬﺮﮔﺎﻥ ﻛﻒﺯﻱ: ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﺍﺯ حشرات راسته یک روزه­ها ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﺑﺮﺩﺍﺭ ﺳﻮﺭﺑﺮ ﺑﺎ ﺍﺑﻌﺎﺩ 40 ×40 ﺳﺎﻧﺘﻲ­ﻣﺘﺮ ﻭ ﭼﺸﻤﻪ ﺗﻮﺭ 100 ﻣﻴﻜﺮﻭﻥ ﻭ ﺑﺎ سه ﺗﻜﺮﺍﺭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﺍﻳﺴﺘﮕﺎﻩ و به صورت ماهانه و در سه روز اول هر ماه از ساعت هشت تا ده صبح ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪ. ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﻫﺎﻱ ﺟﻤﻊ­ﺁﻭﺭﻱ ﺷﺪﻩ ﺩﺭ ﻇﺮﻭﻓﻲ ﻛﻪ ﻣﺸﺨﺼﺎﺕ ﺍﻳﺴﺘﮕﺎﻩ، ﻣﺤﻞ ﻭ ﺗﺎﺭﻳﺦ ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺛﺒﺖ ﺷﺪﻩ ﺑﻮﺩ ﺗﺨﻠﻴﻪ ﻭ با اتانول 70 درصد ﺗﺜﺒﻴﺖ ﻭ ﺑـﻪ ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ ﻣﻨﺘﻘﻞ ﺷﺪﻧﺪ (13). در ﺁﺯﻣﺎﻳﺸﮕﺎﻩ ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﻫﺎ ﺑـﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻟﻮپ ﺑﺎ ﺑﺰﺭگﻧﻤﺎﻳﻲ 10 ﺗﺎ 40 ﻭ ﻛﻠﻴﺪﻫﺎﻱ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ (14، 22 و 24) ﺷﻤﺎﺭﺵ ﻭ ﺷﻨﺎﺳﺎﻳﻲ ﺷﺪﻧﺪ.

 

 

جدول 1- موقعیت ایستگاه‌های مورد مطالعه در طول مسیر رودخانه تجن بر مبنای UTM

ارتفاع

عرض

طول

ایستگاه

728

4003801

711085

محمدآباد

225

4026426

695343

تاکام

30

4048767

686672

تجن

 

 

 

ﺷﻜﻞ 1- ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺍﻳﺴﺘﮕاهﻫﺎﻱ ﻧﻤﻮﻧﻪﺑﺮﺩﺍﺭﻱ ﻭ ﻧﻘﺸﻪ ایستگاه­های ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ- ﺳﺎﺭﻱ

 

 

نمونه­برداری از آب رودخانه: برای تعیین پارامترهای فیزیکی شامل اسیدیته، هدایت الکتریکی، اکسیژن محلول و دما از دستگاه پرتابل Multiline P4 در محل نمونه­برداری استفاده شد. ﻛﺪﻭﺭﺕ ﻧﻤﻮﻧﻪ­ﻫﺎ ﺑﺎ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﻛﺪﻭﺭﺕﺳﻨﺞ 100- TBتعیین شد، بدین ترتیب که ابتدا ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﻣﺤﻠﻮﻝﻫﺎﻱ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮﺍﺳﻴﻮﻥ (02/0، 10، 100، 1000 NTU) ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﺭﺍ ﻛﺎﻟﻴﺒﺮﻩ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺳﻞ ﺷﻴﺸﻪﺍﻱ ﻧﺸﺎﻥ­ﺩﺍﺭ ﺷﺪﻩ ﺭﺍ ﻛﺎملا ﺑﺎ ﻧﻤﻮﻧﻪ ﭘﺮ ﻛﺮﺩﻩ ﻭ ﺩﺭﺏ ﺁﻥ ﺑﺴﺘﻪ ﺷﺪ. ﺑﺎﻳﺪ ﺩﻗﺖ ﻛﺮﺩ ﻛﻪ ﺟﺪﺍﺭﻩ ﺑﻴﺮﻭﻧﻲ ﺷﻴﺸﻪ­ﻫﺎ ﻛﺎملا ﺗﻤﻴﺰ ﻭ ﺧﺸﻚ ﺑﺎﺷﺪ. ﺳﭙﺲ ﺳﻞ ﺭﺍ ﺩﺍﺧﻞ ﻣﺤﻔﻈﻪ ﺩﺳﺘﮕﺎﻩ ﮔﺬﺍﺷﺘﻪ ﻭ ﻣﻘﺪﺍﺭ ﻛﺪﻭﺭﺕ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩﮔﻴﺮﻱ ﮔﺮﺩﻳﺪ. کل مواد جامد معلق (TDS) با دستگاه Meter TDS Conductivity ﻭ ﻛﻞ ﻣﻮﺍﺩ ﺟﺎﻣﺪ ﻣﺤﻠﻮﻝ (TSS) به ﻭﺳﻴﻠﻪ ﭘﻤﭗ ﺧﻸ ﻭ ﻓﻴﻠﺘﺮ ﺍﺳﺘﺎﺕ ﺳﻠﻮﻟﺰﻱ 45/0 ﻣﻴﻜﺮﻭﻣﺘﺮ ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺳﻴﺖ 001/0 ﮔﺮﻡ ﺍﻧﺪﺍﺯﻩ ﮔﻴﺮﻱ ﺷﺪ (16).

ﺁﻧﺎﻟﻴﺰ ﺩﺍﺩﻩﻫﺎ: پس از محاسبه مقادیر تعداد کل راسته یک­روزه­ها در هر ایستگاه و ﻧﺮﻣﺎﻝ­ﺳﺎﺯﻱ ﺩﺍﺩﻩﻫﺎ (در صورت نیاز) ﺑﻪ ﺭﻭﺵ ﻛﻮﻟﻤﻮﮔﺮﻭﻑ- ﺍﺳﻤﻴﺮﻧﻮﻑ، از آنالیز واریانس یک طرفه برای مقایسه تفاوت بین میانگین پارامترهای فیزیکوشیمیایی در هر ایستگاه استفاده شد. ﺗﺠﺰﻳﻪ ﻭ ﺗﺤﻠﻴﻞ ﺁﻣﺎﺭﻱ ﺩﺍﺩﻩﻫﺎ ﺑﺎ ﻧﺮﻡ افزار ﺁﻣﺎﺭﻱ SPSS 16 ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪ. به منظور تعیین اثر عوامل محیطی در تفکیک ایستگاه­های مورد مطالعه از تحلیل مولفه­های اصلی (PCA) در نرم افزار R استفاده شد. ابتدا به دلیل ناهمگن بودن فراوانی خانواده­ یک­روزه­ها از روش تغییر شکل هلینگر استفاده شد و متغیرهای محیطی نیز با یکسان سازی مقیاس­ها Z-Score استاندارد شدند، به طوری که واریانس یک و میانگین صفر داشته باشند. برای بررسی روابط بین متغیرهای محیطی با حضور و عدم حضور خانواده­ یک­روزه­ها از روش رسته­بندی مستقیم تحلیل متعارفی تطبیقی (CCA) استفاده شد و پس از شناسایی مهم­ترین مولفه­ها معنی­داری هر کدام از آن مقادیر توسط آزمون مونت کارلو بررسی شد (20).

ﻧﺘﺎﻳﺞ

نتایج بررسی کیفیت آب رودخانه تجن نشان داد که فاکتورهای فیزیکوشیمیایی در طول دوره زمانی تغییرات زیادی داشتند. دبی رودخانه بین 1/119 متر مکعب بر ثانیه در اسفند ماه تا 5/1 متر مکعب بر ثانیه در تیر ماه متغیر بود؛ به طوری که ماه­های بهمن و اسفند با سایر ماه­های سال و ایستگاه تجن در پایین دست نسبت به دو ایستگاه دیگر تفاوت معنی­داری داشتند (N=36, f=1/75, p<0.05) (شکل 2). کمترین دمای آب در بهمن (10 درجه) و بیشترین مقدار آن در شهریور (27 درجه) ثبت گردید که تفاوت معنی­داری با سایر ماه­های سال داشت (N=36, f=0/902, p<0.05). همچنین میانگین دمای آب در ایستگاه محمدآباد بیشتر از دو ایستگاه دیگر بوده و تفاوت معنی­داری با آنها داشت (شکل 3). بیشترین میزان اکسیژن محلول برابر با 1/5 میلی­گرم در لیتر در بهمن ماه و کمترین مقدار آن در مرداد ماه برابر با 6/10 میلی­گرم در لیتر در مرداد ماه ثبت گردید. مقدار اکسیژن محلول در بهمن نسبت به سایر ماه­های سال تفاوت معنی­دار داشته و به طور کلی ماه­های سرد نیز نسبت به ماه­های گرم تفاوت معنی­داری داشتند (N=36, f=7/782, p<0.05).؛ (شکل 4). مقدار اسیدیته از 7 تا 3/8 متغیر بود و بیشترین مقدار آن در بهمن ماه و کمترین میزان آن در شهریور ماه ثبت گردید. نکته مهم در مورد مقدار اسیدیته عدم وجود تفاوت معنی­دار بین ایستگاه­های مختلف و ماه­های مختلف بود (N=36, f=9/811, p<0.05) (شکل 5). میزان هدایت الکتریکی از مقدار 1720 میکروموس بر سانتی­متر در شهریور تا 250 میکروموس بر سانتی­متر در اسفند متغیر بود و شهریور ماه نسبت به سایر ماه­های سال دارای اختلاف معنی­دار بود (N=36, f=0/702, p<0.05) (شکل 6). میزان کل مواد معلق از مقدار 1070 میلی­گرم بر لیتر در شهریور ماه تا 55 میلی­گرم بر لیتر در اسفند ماه متغیر بوده و از این نظر شهریور ماه نسبت به سایر ماه­های سال دارای اختلاف معنی­دار بود (N=36, f=1/32, p<0.05). (شکل 7). 

نتایج نشان داد که خانواده­های مختلف یک­روزه­ها در سه ایستگاه­ مشاهده می­شوند؛ به طوری که در ایستگاه سوم در پایین­دست رودخانه، فراوانی خانواده یک­روزه­ها بسیار کم و در دو ایستگاه میان­دست و بالادست فراوانی آن بیشتر بوده است. به طور کلی پنج خانواده Baetidae، Heptageniidae، Ephemerellidae، Oligoneuridae و Caenidae از راسته Ephemeroptera در ایستگاه­های مورد مطالعه شناسایی شد.  

 

 

 

ﺷﻜﻞ 2- مقایسه میانگین دبی ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه در سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

ﺷﻜﻞ 3- مقایسه میانگین دما در رﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه در سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

 

 

ﺷﻜﻞ 4- مقایسه میانگین اکسیژن محلول ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه در سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

 

ﺷﻜﻞ 5- مقایسه میانگین اسیدیته ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه در سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

 

ﺷﻜﻞ 6- مقایسه میانگین هدایت الکتریکی ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه در سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

ﺷﻜﻞ 7- مقایسه میانگین کل مواد معلق ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه سال 1398 (حروف متفاوت نشان دهنده معنی داری است)

 

شکل 8- مقایسه میانگین فراوانی کل خانواده­های یک­روزه­ها در ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺗﺠﻦ در ایستگاه­های مورد مطالعه

 

همچنین نتایج نشان داد خانوادهBaetidae  با تعداد 170 عدد بیشترین و خانواده Caenidae با 91 عدد کمترین فراوانی را در بین خانواده­ها داشت، همچنین بررسی فراوانی یک­روزه­ها در سه ایستگاه نشان داد که گونه­های غالب متعلق به خانوادهBaetidae  و Heptageniidae بوده که در ایستگاه­های مختلف فراوانی آنها نسبت به سایر خانواده­ها معنی­دار می­باشد (شکل 8).

نتایج بررسی فراوانی گونه­های مختلف یک­روزه­ها در سه ایستگاه پایین­دست (تجن)، میان­دست (تاکام) و بالادست (محمدآباد) نشان داد که در هر سه ایستگاه بیشترین مقدار میانگین فراوانی مربوط به ماه­ بهمن به ترتیب برابر با 932/16± 91، 157/18± 136و 663/24± 182و کمترین مقدار آن در ماه شهریور به ترتیب برابر با 171/11± 58، 401/12± 103 و 047/18± 151 گونه می­باشد. همچنین ماه­های بهمن و شهریور از نظر فراوانی در هر سه ایستگاه تفاوت معنی­داری با سایر ماه­های سال دارند و خانواده­های Baetidae و Heptagenidae بیشترین و Caenidae کمترین فراوانی و تفاوت معنی­داری نسبت به سایر خانواده های یک­روزه­ها داشتند (شکل 9).

 

 

 

 

 

ﺷﻜﻞ 9- مقایسه میانگین فراوانی خانواده یک­روزه ها (پایین­دست) و میان دست (تاکام) در ماه­های مختلف در سال 1398

 

نتایج تجزیه مولفه­های اصلی با نرم­افزار Canoco نشان داد که دو مولفه اول، بیشترین تفاوت بین میانگین­ها را توصیف می­کنند. مقادیر ویژه و درصد واریانس و ورایانس تجمعی توصیف شده هر کدام از مولفه­های تحلیل مولفه­های اصلی (PCA) در جدول 2 نشان داده شده است، مولفه اول با 47/58 درصد و مولفه دوم یا 18/25 درصد واریانس، مجموعا 65/83 درصد واریانس کل و سایر مولفه­ها، 35/16 درصد واریانس را نشان می­دهند (جدول 2).

بررسی ضرایب همبستگی متغیرهای محیطی با هر کدام از مولفه­ها، نشان داد که متغیرهای کل ذرات معلق، هدایت الکتریکی و دما با مولفه اول همبستگی مثبت و متغیرهای اسیدیته و اکسیژن محلول همبستگی منفی دارند و تنها متغیری که با مولفه دوم همبستگی بالایی دارد، دبی است (جدول 3). نمودارهای ضرایب همبستگی هر کدام از متغیرها با مولفه­های اصلی در شکل 6 نمایش داده شده است (شکل 10).

جدول 2- مقادیر ویژه و درصد واریانس و واریانس تجمعی مولفه­های اصلی

مولفه ها

مقدار عددی

درصد واریانس

درصد واریانس تجمعی

1

508/3

471/58

471/58

2

511/1

178/25

649/83

3

513/0

546/8

195/92

4

306/0

096/5

291/97

5

154/0

562/2

853/99

6

009/0

147/0

100

 

نتایج بررسی رسته­بندی متغیرهای محیطی و ایستگاه­ها نشان داد که متغیرهای هدایت الکتریکی، کل ذرات معلق و دما با مولفه اول همبستگی مثبت دارند و با اکسیژن محلول و اسیدیته همبستگی منفی دارند و اسیدیته موثرترین عامل در مولفه اول محاسبه گردید. در مولفه دوم، تنها متغیر دبی همبستگی مثبت با آن دارد.

 

 

جدول 3- ضرایب همبستگی متغیرهای محیطی با مولفه­های اصلی

متغیرها

مولفه اول

مولفه دوم

مولفه سوم

مولفه چهارم

مولفه پنجم

مولفه ششم

دبی

16638/0-

91259/0

37227/0-

027508/0

012123/0

00157/0

کل ذرات معلق

89249/0

38989/0

17634/0

12265/0

025743/0-

068165/0-

هدایت الکتریکی

83027/0

49058/0

25006/0

057612/0

011108/0

063282/0

اسیدیته

92979/0-

095342/0

094867/0

2668/0

21487/0-

0071461/0

اکسیژن محلول

92685/0-

15942/0

016204/0

17395/0

24285/0

0064357/0-

دما

7811/0

4699/0-

24139/0-

32848/0

052573/0

011825/0

 

     

شکل 10- نمودارهای ضرایب همبستگی هر کدام از متغیرها با مولفه­های اول و دوم

 

نتایج نشان داد که با نزدیک شدن به ایستگاه پایین­دست (تجن) مقادیر هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق افزوده شده و از مقادیر اکسیژن محلول و اسیدیته کاسته شده است. همچنین نتایج نشان داد که اکسیژن محلول و اسیدیته دو متغیر مهم در ایستگاه میان­دست (تاکام) هستند و متغیرهای دما و دبی بر هیچ­ یک از ایستگاه­ها تاثیرگذار نبوده و هیچ کدام از متغیرها در منطقه محمد آباد تاثیرگذار نیستند (شکل 11).

 

 

 

شکل 11- نمودار بای پلات متغیرهای محیطی و ایستگاه­های نمونه­برداری

 

بررسی نتایج ارتباط متغیرهای محیطی با حضور و عدم حضور خانواده راسته یک­روزه­ها در روش رسته­بندی مستقیم تحلیل متعارفی تطبیقی (CCA) نشان داد که در این تحلیل نیز مولفه اول با 97/81 درصد و مولفه دوم با 19/16 درصد مهم­ترین مولفه هستند و مجموعا 16/98 درصد واریانس را توجیه می­کنند (جدول 4). همچنین بررسی معنی­داری هر کدام از این مقادیر با آزمون مونت کارلو نشان داد که مقدار p برای مولفه اول و دوم با تحلیل CCA کمتر از 05/0 شده و معنی­داری آن تایید می­شود (شکل 11).

 

 

جدول 4- مقادیر ویژه و درصد واریانس توجیه شده مولفه ها در تحلیل CCA

درصد مقادیر ویژه

مقادیر ویژه

مولفه

999 N=                                                            001/0= مقدار p

97/86

010566/0

  اول

19/16

0020866/0

  دوم

643/1

00021175/0

  سوم

2023/0

6076/2

 چهارم

       

 

 

نمودار CCA نشان داد که متغیرهای هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق با Baetidae بیشترین همبستگی و متغیرهای دما و دبی با هیچ­کدام از خانواده یک­روزه­ها ارتباط معنی­داری ندارند. متغیرهای اسیدیته و اکسیژن محلول با حضور Oligoneuridae همبستگی مثبت دارد. Heptagenidae، Ephemerellidae و Caenidae نیز با هیچ متغیری همبستگی ندارند (شکل 12).

بحث

بررسی متغیرهای فیزیکوشیمیایی رودخانه تجن نشان داد که دبی در ماه­های بهمن، اسفند و فروردین با سایر ماه­های سال و ایستگاه تجن در پایین­دست نسبت به دو ایستگاه دیگر تفاوت معنی­داری دارد، این موضوع به دلیل افزایش نزولات جوی در زمستان، کوهستانی بودن رودخانه تجن، ذوب برف در بهار، ورود شاخه­های فرعی و تجمیع دبی آنها در پایین دست می­باشد (2). با وجود روند یکسان تغییرات دمای آب در طول دوره زمانی مطالعه شده، ایستگاه محمد آباد (بالادست) تفاوت معنی­داری با سایر ایستگاه­ها دارد و افت شدید دما در این ایستگاه به علت کوهستانی بودن منطقه و اختلاف ارتفاع بیش از 500 متر نسبت به دو ایستگاه دیگر می­باشد. همچنین بررسی زمانی تغییرات دما نیز نشان داد که شهریور نسبت به سایر ماه­های سال تفاوت معنی­داری دارد که علت آن گرم شدن هوا و کاهش شدید دبی آب رودخانه در فصول گرم سال می­باشد، این موضوع با نتایج مطالعات (3) انطباق دارد.

 

 

 

شکل 12- نمودار بای پلات متغیرهای محیطی و خانواده های یک­روزه­ها در تحلیل CCA

 

 

میزان اکسیژن محلول در بهمن ماه نسبت به سایر ماه­های سال و به طور کلی ماه­های سرد نیز نسبت به ماه­های گرم سال تفاوت معنی­داری داشت؛ که دلیل آن می­تواند گرم شدن هوا، کاهش دبی رودخانه در فصول گرم سال باشد (2). از طرفی میزان اکسیژن محلول در ایستگاه محمدآباد نسبت به دو ایستگاه دیگر بسیار بیشتر و تفاوت معنی­داری داشت، این موضوع نیز به دلیل عدم وجود منابع آلاینده در بالادست و عدم ورود پساب مزارع پرورش ماهی و کارخانجات ایستگاه به محمد­آباد می­باشد (2). هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق در شهریور نسبت به سایر ماه­ها تفاوت معنی­دار داشت که دلیل آن کاهش دبی، گرم شدن هوا و به تبع آن کاهش اکسیژن محلول می­باشد، همچنین ایستگاه تجن در پایین دست از نظر میزان اکسیژن محلول نسبت به دو ایستگاه دیگر دارای تفاوت معنی­دار بود که این امر به دلیل ورود حداکثری پساب منابع آلاینده از بالادست و تجمیع اثرات آنها در این ایستگاه می­باشد که با نتایج مطالعات Akaahan and Many, 2016، Camargo et al., 2011 وAhlawat and Kumar, 2009  (7، 8، 11) مطابقت دارد. بررسی فراوانی پنج خانواده از راسته یک­روزه­ها نشان داد که خانواده­های Baetidae و Heptagenidae با بیشترین فراوانی و خانواده Caenidae با کمترین فراوانی، تفاوت معنی­داری نسبت به سایر خانواده­های راسته یک روزه­ها داشتند. همچنین فراوانی جمعیت راسته یک­روزه­ها از فصلی به فصل دیگر متغیر بود به طوری که ماه­های بهمن و شهریور تفاوت معنی­داری با سایر ماه­های سال داشت، دلایل این امر می­تواند افزایش میزان بارندگی و دبی رودخانه و کاهش ورود منابع آلاینده در فصل زمستان باشد، Akaahan و همکاران (2016) در مطالعه­ای روی رودخانه­ای در نیجریه بیان کردند که بارندگی به عنوان یک فاکتور اصلی در تغییر فراوانی و ترکیب یک­روزه­ها، نقش مهمی دارد؛ این موضوع برخلاف نتایج مطالعات (9) بوده که تاکید می­کند تعداد خانواده­هاو فراوانی راسته یک­روزه­ها در فصل خشک افزایش می­یابد.

نتایج حاصل از این تحقیق  نشان داد که در ایستگاه سوم در پایین­دست، فراوانی اعضای راسته یک­روزه­ها بسیار کم و در دو ایستگاه میان دست و بالادست فراوانی بالاتر و تفاوت معنی­دار می­باشد که احتمالاً کاهش وضعیت کیفی آب رودخانه در ایستگاه پایین­دست، ورود منابع آلاینده و شرایط بد اکولوژیکی آن ایستگاه سبب کاهش جمعیت یک روزه­ها شده است. این موضوع در تحقیقات (27) تاکید شد که تنوع جمعیت یک روزه­ها در دوره­ای که منابع آلاینده زیستگاه­ها را تحت تاثیر قرار داده و وضعیت کیفی آن را تخریب می­کنند، بسیار پایین است. نتایج بررسی رسته­بندی متغیرهای محیطی و رویشگاه­ها نشان داد که از بالادست (محمدآباد) به ایستگاه پایین­دست (تجن) مقادیر هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق افزایش و از میزان اکسیژن محلول کاسته شده است. همچنین متغیرهای دما و دبی بر هیچ کدام از ایستگاه­ها تاثیرگذار نیستند، این موضوع نشان می­دهد که خصوصیات کیفی آب رودخانه بر حضور و عدم حضور گونه­های راسته یک­روزه­ها تاثیر داشته و زمینه کاهش فراوانی آن­ها را در ایستگاه پایین دست فراهم می­نماید. از طرفی نتایج آنالیز CCA نشان داد که متغیرهای هدایت الکتریکی و کل ذرات معلق با خانواده Baetidae بیشترین همبستگی و متغیرهای دما و دبی با هیچ­کدام از خانواده یک­روزه­ها ارتباط معنی­داری ندارند. متغیرهای اسیدیته و اکسیژن محلول با حضور Oligoneuridae همبستگی مثبت و معنی­دار دارند، بنابراین با توجه با اهداف این مطالعه و نتایج حاصله می­توان بیان نمود که برخی از خانواده­های یک­روزه­ها نظیر Baetidae و Oligoneuridae به دلیل ارتباط معنی­دار با برخی از عوامل کیفی رودخانه می­توانند به عنوان شاخص ارزیابی کیفی منابع آبی سطحی مورد استفاده قرار گیرند.

1- اسماعیلی ساری، ع.، 1381. آلاینده­ها بهداشت و استاندارد در محیط زیست، انتشارات نقش مهر، 456 صفحه.
2- شریفی­نیا، م.، ایمان پور نمین، ج.، و بزرگی ماکرانی،ا.، 1391. ارزیابی بوم­شناختی رودخانه تجن با استفاده از گروه­های تغذیه­ای بزرگ بی­مهرگان کف­زی و شاخص­های زیستی، مجله علمی پژوهشی اکولوژی کاربردی، جلد 1، شماره 1، صفحات 91-80.
3- شکری ساروی، م.، احمدی، م.، رحمانی، ح.، و کامرانی، ا.، 1393. ارزیابی کیفیت آب بر اساس شاخص­های زیستی هیلسنهوف، تنوع شانن- وینر و شاخص­های محیطی در رودخانه تجن، فصلنامه علمی پژوهشی علوم و فنون شیلات، دوره 3، شماره 4، زمستان 1393، صفحات 55-43.
4- قریب خانی، م.، و تایتنا، م،. 1378. توان تولید طبیعی رودخانه لوندویل براساس جوامع کفزیان، مجله شیلات، شماره چهارم، صفحات 55-35.
5- مسعودیان، م.، فلاحیان، ف.، ستاری، ط.، متاجی، ا.، و خاوری نژاد، ر.، 1389. دیاتومه­های اپیلیتیک و نقش آن در تعیین کیفیت آب رودخانه تجن، استان مازندران، مجله دانش زیستی ایران، سال چهارم. شماره چهارم، صفحات 66-57.
6- نظامی، ش. ،و خارا، ح.، 1384. ارزیابی اثرات خشکسالی بر تنوع، تراکم، فراوانی و پراکنش موجودات کفزی تالاب امیرکلایه لاهیجان، مجله علمی شیلات ایران، سال چهاردهم، شماره سوم، صفحات 156-141.
 
7- Ahlawat, K., Kumar, A., 2009, Analysis of industrial effluents and its comparison with other effluents from residential and commercial areas in solan H.P, International Journal of Theoretical & Applied Sciences, Vol. 1, pp: 42-46.
8- Akaahan, T., Manyi, M., Azua, E., 2016, Variation of benthic fauna composition in river Benue at Makurdi, Benue State, Nigeria, International Journal of Fauna and Biological Studies 2016, Vol. 3(2), pp: 71-76.
9- Arimoro, F. O., Ikomi R. B., 2009, Ecological integrity of upper Warri River, Niger Delta using aquatic insects as bioindicators. Ecological Indicators, Vol. 9, pp: 455-461.
10- Buss, D. F., Salles F. F., 2007, Using Baetidae species as biological indicators of environmental degradation in a Brazilian river Basin, Environmental Monitoring and Assessment, Vol. 130, pp: 365-372.
11- Camargo, J. A., Gonzalo, C., Alonso, A., 2011, assessing trout farm pollution by biological metrics and indices based on aquatic macrophytes and benthic macroinvertebrates: A case study, Ecological Indicators. Vol. 11, pp: 911- 917.
12- Cooper, M., Knight, S., 1991, Water quality cycles in two hill land streams subjected to natural, and non-point agricultural stresses in the Yazoo Basin of Mississippi, USA (1985-1987). Vol. 24, PP: 1654-1663.
13- Davies, A. 2001. The use and limits of various methods of sampling and interpretation of benthic macro invertebrates, Journal of Limnology, Vol. 60 (suppll.1), pp: 1-6.
14- Edmanson, W. T., 1959, Freshwater Biology, John Wiley and Sons, Inc, U.S.A. 1248 p.
15- Hovhannisyan, A., Shahnazaryan, G., 2016, estimating water quality using site specific assessment method and macro invertebrates: A case of the Akhuryan river basin in Armenia. European Water, Vol. 53, pp: 13-25.
16- Hughes, B. D., 1978, the influence of factors other than pollution on the value of Shannon’s diversity index for bentic macroinvertebrates in stream, Water Research. Vol. 12, pp: 359.
17- Karr, J. R., 1998, Rivers as sentile: Using the biology of rivers to guide landscape management", Final Report for USEPA. 28 p.
18- Latimore, J., 2012, Macroinvertebrates. Michigan’s Clean Water Corps Retrieved from www.micorps.net, Accessed on 4th June, 2012.
19- Lental, D., 1993, A biotic index for southeastern United Sataes, Derivation and list of tolerance values with criteria for assessing water quality ratings, Vol. 12, pp: 179-290.
20- Loch, D. D., West, J. L., Perlmutter, D. G., 1999, The effect of trout farm effluent on the taxa richness of benthic macroinvertebrates, Aquaculture, Vol. 147, pp: 37-55.
21- Mustow, S. E., 2002, Biological monitoring of rivers in Thailand: use and adaptation of the BMWP score. Hydrobiologia, Vol. 479, pp: 191-229.
22- Pandian, T.J., 1987, Sustainable clean water and aquaculture. Arch. Hydrobiol., Vol. 28, pp: 333-343.
23- Popoola, KOK., Otalekor A., 2011, Analysis of aquatic insects’ communities of Awba reservoir and its physio-chemical properties, Research Journal of Environmental and Earth Sciences, Vol. 3(4), pp: 422-428.
24- Quigley, M., 1986, Invertebrates of streams and rivers, Head of Studies in Environmental Biology. Nene College. Northampton, Edward Arnold, 83 p.
25- Roni, P., M., Lierman. A., 2005, Monitoring and evaluating responses of solminid and other fishes to in stream estoration, University of Washington Press, 318-339 pp.
26- Rosenberg, D. M., Resh, V., 1993, Freshwater bio monitoring and benthic macro invertebrates, Chapman & Hall, New York, 1-488.
27- Shukla, A., Shrivastava, S., 2004, Species diversity of macrozoobenthos: A tool for Bio monitoring water pollution of Gandhisagar reservoir, M. P. Indian Biographies & Memoirs, Vol. 30(1), pp: 7-13.
28- Spelman, F. R., Drinan. J. E., 2001, Stream Ecology and Self Purification, Lancaster Technomic Pub. Inc.U.S.A, 26l p.
29- Staneff-Cline, D., Neff, W., 2007, Born to swarm The Plain Dealer, Retrieved January 15, 2008.
30- Wetzel, R. G., 1983, Limnology second edition. Saunders College Publishing, pp: 110-120.
31- Wlodarska, M., Weslawski, J.M., 2001, Impact of climate warming on Arctic benthic biodiversity, Institute of oceanology, polish Academy of Science. Powstancow Warszawy 55, sopot, Poland, 81-712.
دوره 36، شماره 1
فروردین 1402
صفحه 77-89
  • تاریخ دریافت: 23 آذر 1399
  • تاریخ بازنگری: 28 بهمن 1400
  • تاریخ پذیرش: 15 تیر 1401