مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
بررسی فون هیره¬ها در لانه و بدن جوندگان انبارهای گندم در استان تهران
نوع مقاله : مقاله پژوهشی
چکیده
به منظور مطالعه فون هیرههای لانه و بدن جوندگان، از خاک لانه و سطح بدن جوندگان انباری، از سیلو، انبار کارخانهها و آسیابهای آرد و گندم موجود در استان تهران نمونه برداری انجام شد. این اولین تحقیق در مورد فون هیرههای لانه و بدن جوندگان و همچنین تعیین فون جوندگان در انبارهای گندم ایران میباشد. در این مطالعه سه گونه جونده شامل Mus musculus = موش خانگی، Rattus rattus = موش سیاه و Rattus norvegicus = موش قهوه ای و ٢٧ گونه هیره متعلق به ٢١ جنس و ۱1 خانواده از دو راسته پیشاستیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شدند. تنوع گونهای و تعداد هیرهها در آسیابها بیشتر از سیلوها و کارخانهها بود. در مقایسه جوندگان به دام افتاده در تمامی مناطق نمونه برداری، گونه Mus musculus از نظر انتشار و پراکندگی گونه غالب بوده است. تنوع گونهای و تعداد جوندگان در کارخانهها بیشتر از انبارها، سیلوها و آسیابها بوده است.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
The Study of Mites Fauna in the Nests and Bodies of the Rodents in Wheat Stores in Tehran Province, Iran
چکیده [English]
In order to study the mites in the nest and body of rodents existing in silos, wheat stores and flour factories of Tehran we collected the samples from the rodents' bodies and their nest’s dust. This research is the first report of the mites' fauna in the nest and body of the rodents, and also the rodents’ fauna of wheat stores in Iran. In this research, three species of mice include Mus musculus, Rattus rattus and Rattus norvegicus and 27 species of mites belonging to 21 genera and 11 families of 2 orders Prostigmata and Astigmata were identified. The variety of species and the number of mites in mills was more than silos and factories. In comparison of trapped rodents in all localities, Mus musculus was dominant and wide distributed species. The variety and number of rodents in factories was more than silos, mills and stores.
کلیدواژه‌ها [English]
- Mites
- Rodents
- mice
- Wheat stores
- Tehran
بررسی فون هیرهها در لانه و بدن جوندگان انبارهای گندم در استان تهران
عبدالحسین شیروی*،1، فریبا اردشیر2، سعیده جبارپور1 و ویدا حجتی1
1ـ دامغان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد دامغان، گروه زیستشناسی
2ـ تهران، مؤسسه تحقیقات گیاهپزشکی کشور
تاریخ دریافت: 26/10/89 تاریخ پذیرش: 23/8/90
چکیده
به منظور مطالعه فون هیرههای لانه و بدن جوندگان، از خاک لانه و سطح بدن جوندگان انباری، از سیلو، انبار کارخانهها و آسیابهای آرد و گندم موجود در استان تهران نمونه برداری انجام شد. این اولین تحقیق در مورد فون هیرههای لانه و بدن جوندگان و همچنین تعیین فون جوندگان در انبارهای گندم ایران میباشد. در این مطالعه سه گونه جونده شامل Mus musculus = موش خانگی، Rattus rattus = موش سیاه و Rattus norvegicus = موش قهوه ای و ٢٧ گونه هیره متعلق به ٢١ جنس و ۱1 خانواده از دو راسته پیشاستیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شدند. تنوع گونهای و تعداد هیرهها در آسیابها بیشتر از سیلوها و کارخانهها بود. در مقایسه جوندگان به دام افتاده در تمامی مناطق نمونه برداری، گونه Mus musculus از نظر انتشار و پراکندگی گونه غالب بوده است. تنوع گونهای و تعداد جوندگان در کارخانهها بیشتر از انبارها، سیلوها و آسیابها بوده است.
واژه های کلیدی: هیرهها، جوندگان، موشها، انبارهای گندم، تهران
* نویسنده مسئول، تلفن: 4411113-0261، پست الکترونیکی: shiravi738@yahoo.com
مقدمه
گندم مهم ترین منبع غذایی انسان میباشد و ۶۵ تا 70 درصد از کربوهیدراتها، پروتئینها و همچنین قسمت زیادی از ویتامینهای گروه B، املاح و عناصر کم مقدار و ضروری رژیم غذایی مردم ایران از طریق غلات و فرآوردههای آن تامین می شود. گندم به علت راندمان تولید بالا و امکان کاشت آن در اکثر نقاط، مهم ترین غله در جهان میباشد و همچنین به دلیل خواص منحصر به فرد تغذیهای و کیفیت فوقالعاده گلوتن، هیچ غلهای نمیتواند با آن رقابت کند (6). در انبارها گروهی از آفات (حشرات، هیرهها،...) فقط به دانههای سالم حمله کرده و از آن برای تغذیه و تخمگذاری استفاده مینمایند که این دسته را «آفات اولیه» مینامند (مانند Acarus siro). گروه دیگری از آفات قادر به استفاده از دانههای کامل و سالم نیستند، بنابر این یا از دانههای آسیب دیده به وسیله سایر موجودات و یا از دانههای شکسته استفاده مینمایند که این گروه را «آفات ثانویه» میگویند. فعالیت آفات انباری که در محیط بستهای از جمله سیلوها و انبارهای غله انجام میشود و همچنین میزان محصولی که در اثر تغذیه این آفات از بین میروند از نظر افراد عادی پوشیده میماند (8). فرآورده های غذایی و صنعتی در انبارها بیشتر از طبیعت دستخوش حمله آفات شده و از بین میروند. با فعالیت آفات انباری تغییرات نامطلوبی در کیفیت محصول و ترکیب شیمیایی (رنگ، بو و مزه) محصول اتفاق میافتد. آفات انباری ممکن است نه تنها به محصول اصلی، بلکه به مواد همجوار نیز خسارت سنگینی وارد سازند و در شرایط ویژه بخش عمدهای از مواد غذایی را به مصرف تغذیه خود برسانند و با این کار میکروبهای موجود در محیط را منتشر کرده، و موجب عفونتها، مسمومیتها و سایر مشکلات بهداشتی شوند. آفات باعث ۳۵ درصد کاهش محصولات قبل و بعد از برداشت در جهان میگردند که ۱۲ درصد آن مربوط به حشرات و هیرهها میباشد (10). در ایران میزان خسارت آفات انباری با توجه به شرایط آب و هوایی و نوع محصول سالیانه به ۱۰ تا ۲۰ درصد محصول برداشت شده میرسد (8). برای نیل به خودکفایی از طریق افزایش تولید داخلی میبایست از یکسو کلیه عوامل افزایش تولید را فراهم نمود و از سوی دیگر کلیه عناصر کاهش محصول که بیشک آفات از مهم ترین آنها میباشند را حذف و یا به حداقل ممکن تقلیل داد. از آنجایی که برای مقابله با حمله این عوامل زیانآور شناسایی و یافتن نقاط ضعف احتمالی آنها ضرورت دارد لذا انجام مطالعات فونستیک و شناخت آفات موجود الزامی هستند. نظر به اینکه ایران دارای اقلیمهای بسیار متفاوت است آفات موجود نیز تنوع بالایی دارند. بنابر این شناسایی آفات بالفعل هر محصول زراعی در نقاط مختلف و دشمنان طبیعی محدود کننده فعالیت آنان در هر منطقه میتواند نقش مهمی در کنترل آفات داشته باشد (5). با توجه به رشد روز افزون جمعیت دنیا و نیاز به تولید بیشتر گندم، ضرورت دارد که بیشترین توجهات و مطالعات و تحقیقات صرف این محصول گرانبها و استراتژیک شود (7). این مطالعه به منظور بررسی فونستیک هیرههای لانه و بدن جوندگان در سیلوها، کارخانهها، انبارها و آسیابهای آرد و گندم استان تهران و در فصل پاییز که معمولاً پر از محصول هستند، انجام شد.
مواد و روشها
ایستگاههای نمونهبرداری: بیست ایسـتگاه در استان تهران تعیین شد که عبارت بودند از: ١- سیلوی شهید اسدا... زاده (سیلوی تهران) ٢- سیلوی ورامین ۳- سیلوی کرج ۴ -کارخانه آرد و گندم اطلس ۵- کارخانه آرد و گندم تابان ۶- کارخانه آرد و گندم آریاکار ۷- کارخانه آرد و گندم اسدی ۸- کارخانه آرد و گندم منصوبی ٩- کارخانه آرد ایران۱٠- کارخانه آرد و گندم امین ١١- کارخانه آرد و گندم واحد تهران ١٢- کارخانه آرد و گندم کردان کرج ١٣- کارخانه آرد و گندم تک ١۴- کارخانه آرد و گندم زر ١۵- انبار بهمن مرکزی ١۶- انبار طریق القدس ١٧- آسیاب درویش ١٨- آسیاب رمضان جوشقانی ١٩- آسیاب اکبر جوشقانی ٢٠- آسیاب جعفر جوشقانی.
روش نمونه برداری از جوندگان: نمونههای زنده توسط تلههای زندهگیر صید شدند. باید هر روز تلهها بازرسی و در صورت لزوم طعمه گذاری در آنها تجدید میشد. در این تحقیق ابتدا نمونهگیری توسط تلههای چسبی صورت گرفت ولی به دلیل کارآیی کم آن در محیط انبار و سیلوها و نامساعد بودن شرایط جوی در فصل نمونهگیری و چسبیدن سایر موجودات کوچک برروی آن و آغشته شدن بدن جونده به چسب، امکان جداسازی هیره از سطح بدن آن غیر ممکن بود. به همین دلیل در ادامه تحقیق از تلههای چسبی استفاده نگردید.
شناسایی جوندگان: در تشخیص جوندگان دانستن اندازه بخشهای مختلف بدن و به خصوص جمجمه، بسیار حائز اهمیت است. در بسیاری از موارد فقط اختلاف اندازه است که گونهها و نژادها را از هم متمایز میسازد زیرا سایر صفات ظاهری، از جمله رنگ موهای بدن در افراد، سنین و شرایط مختلف کاملاً متغیر است. برای شناسایی آنها از کتاب پستانداران ایران استفاده شد (3).
روش نمونهبرداری از خاک لانه جوندگان: در این نمونهگیری از بیلچه و قاشقک استفاده میشد و سطح رویی خاک لانه جونده تا جای ممکن برداشته شد. سپس نمونه در ظرفهای مخصوص ریخته و درب آنها محکم بسته و پس از چسباندن برچسب حاوی اطلاعات مانند زمان و مکان نمونهگیری، نام میزبان و نام جمعآوریکننده، به آزمایشگاه منتقل گردید.
روش استخراج هیرهها از خاک لانه جوندگان: در این تحقیق از قیف برلیز استفاده شد. نمونههای خاک برای حداقل ۴ روز در قیف باقی میمانند و برای نمونههای مرطوب دوره طولانیتری لازم است. پس از این مدت بشر را از زیر قیف بر داشته و برای جلوگیری از تبخیر الکل موجود در آن درب آن با فویل پوشیده میشود. هیرهها نباید به مدت طولانی درون الکل بمانند زیرا بافتهای داخلی محکم آنها تخریب میشود. سپس محتویات بشر درون پتریدیشهای درب دار ریخته و در زیر بینوکولر با استفاده از پنس، هیرههای موجود در آن جدا شده و درون میکروتیوب حاوی الکل ریخته می شود. در مورد نمونههای خاک که حاوی دانههای ریزی (کمتر از ١ میلیمتر) بودند استفاده از قیف برلیز ممکن نبود و به همین دلیل نمونه خاک لانه مستقیماً درون پتریدیش ریخته شده و در زیر بینوکولر، هیرههای آن برداشته و داخل میکروتیوب حاوی الکل ریخته میشدند.
روش استخراج هیرهها از جوندگان: برای جداسازی هیرهها، نمونهای که توسط تله زندهگیر به دام افتاده در آزمایشگاه درون یک سطل درب دار که از قبل کف آن با کیسه پوشانده شده است قرار داده میشد. علت اینکه کف سطل با کیسه پوشانده میشد این بود که هیرههای موجود در بدن جونده در اثر ماده بیهوشکننده جدا شده و در کف سطل بریزند. سپس پنبه آغشته به کلروفرم یا اتر در داخل سطل قرار داده شد، به علاوه قفس جونده را نیز به شدت تکان داده تا سایر اکتوپارازیتهای باقیمانده در قفس نیز به درون کیسه بریزند. محتویات کیسه داخل سطل درون پتری دیش ریخته شده و در زیر بینوکولر به وسیله پنس، هیرههای موجود در آن جداسازی و در میکروتیوب حاوی الکل ٨۰-٧۵ درصد قرار داده میشد. در مورد جانور مرده، آن را درون کیسه قرار داده و پنبه آغشته به کلروفرم یا اتر را داخل کیسه نهاده و درب آن را بسته تا بدین وسیله هیرههای موجود بر روی بدن جونده به داخل کیسه بیفتند. علاوه بر این در اثر غوطهور کردن نمونههای زنده و مرده درون الکل ٨۰-٧۵ درصد و شستشوی بدن آنها، هیرهها از بدن نمونهها جدا شده و به درون الکل میریختند.
روش تهیه اسلاید میکروسکوپی هیرهها: بررسی هیرهها و تشخیص دقیق آنها توسط میکروسکوپ زمینه روشن و پلاریزه با بزرگنمایی بیش از ۱۰۰ برابر انجام شد. هیرههای موجود در الکل از میکروتیوب به داخل پتری رخته و برچسبی که با اتیکت نمونه یکسان بود روی پتری قرار داده شد. سپس توسط بینوکولر هیرههای موجود در پتری به وسیله پنس به شیشه ساعت حاوی ماده شفاف کننده به نام لاکتوفنل انتقال داده شد. پس از شفاف شدن هیرهها، در شیشههای ساعت کوچک در چند سری آب مقطر و الکل شستشو گردید. سپس بر روی لام به وسیله قطره چکان، یک قطره هویر ریخته شد و نمونهها با پنس از سطح شکمی به طوری که گناتوزومای هیره رو به بالا باشد در وسط هویر قرار داده و با احتیاط تا عمق فرو برده شدند. سپس لامل به آرامی بر روی هویر قرار داده شد (18) و اسلایدها را به مدت یک هفته در حرارت ۴۵ تا 50 درجه سانتیگراد در اتوکلاو قرار داده تا خشک و آماده مطالعه شوند.
تشخیص نمونههای هیره: در تشخیص نمونهها از منابع مختلف داخلی و خارجی استفاده گردید (9، 17، 18 و 19).
نتایج
جوندگان: در این مطالعه سه گونه جونده شامل موش خانگیMus musculus، موش سیاه Rattus rattus و موش قهوهای Rattus norvegicus همگی متعلق به زیرخانواده Murinae، خانواده Muridae، فوق خانواده Muroidea، زیرراسته Myomorpha و رده Rodentia شناسایی شدند. در بین جوندگان به دام افتاده در تمامی مناطق نمونهبرداری، گونه Mus musculus از نظر انتشار و پراکندگی گونه غالب بوده است. تنوع گونهای و تعداد جوندگان در کارخانهها بیشتر از انبارها، سیلوها و آسیابها بود.
جدول 1ـ انتشار و فراوانی هیرههای لانه و بدن جوندگان در استان تهران
|
جمع |
تعداد روی بدن میزبان |
تعداد در لانه |
گونه |
خانواده |
راسته |
|
136 |
- |
136 |
Acaropsellina sollers |
Cheyletidae |
Prostigmata |
|
8 |
2 |
6 |
Cheyletus malaccensis |
||
|
5 |
- |
5 |
C.trouessarti |
||
|
44 |
- |
44 |
C.carnifex |
||
|
1 |
- |
1 |
C.bidentatus |
||
|
10 |
- |
10 |
Acarophenax tribolii |
Acarophenacidae |
|
|
84 |
- |
84 |
Peymotes herfsi |
Peymotidae |
|
|
1 |
- |
1 |
Tarsonemus sp. |
Tarsonemidae |
|
|
1 |
- |
1 |
Tetranychus sp. |
Tetranichidae |
|
|
245 |
- |
245 |
Tydeus sp. |
Tydeidae |
|
|
57 |
- |
57 |
Spinibdella sp. |
Bdellidae |
|
|
49 |
49 |
- |
Myobia murismusculi |
Myobiidae |
|
|
40 |
40 |
- |
Radfordia affinis |
||
|
1187 |
4 |
1183 |
Acarus siro |
Acaridae |
Astigmata |
|
31 |
- |
31 |
Acarus farris |
||
|
4 |
- |
4 |
Acarus immobilis |
||
|
48 |
- |
48 |
Aleuroglyphus ovatus |
||
|
2 |
- |
2 |
Tyrolichus casei |
||
|
4 |
- |
4 |
Tyrophagus longior |
||
|
10 |
1 |
9 |
Tyrophagus putrescentiae |
||
|
4 |
- |
4 |
Cosmoglyphus oudemansi |
||
|
2 |
2 |
- |
Caloglyphus berlesei |
||
|
1 |
- |
1 |
Acotyledon rhizoglyphoides |
||
|
1 |
- |
1 |
Tyroborus lini |
||
|
28 |
1 |
27 |
Lepidoglyphus destructor |
Glycyphagus |
|
|
5 |
- |
5 |
Glycyphagus privatus |
||
|
9 |
- |
9 |
Myocoptes musculinus |
Myocoptidae |
|
|
2191 |
99 |
2092 |
جمع کل |
|
|
هیرهها: در این مطالعه ٢191 نمونه هیره از خاک لانه و سطح بدن جوندگان جمعآوری گردید. و در مجموع ٢٧ گونه هیره متعلق به ٢١ جنس و ۱1 خانواده از دو راسته پیشاستیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شدند. تنوع گونهای و تعداد هیرهها در آسیابها بیشتر از سیلوها و کارخانهها بود. جدول 1 انتشار و فراوانی هیرههای لانه و بدن جوندگان در برخی انبارهای غله استان تهران را نشان میدهد. هیرههای شناسایی شده عبارت بودند از:
Iـ راسته پیشاستیگمایان Prostigmata:
1ـ خانواده Cheyletidae: Acaropsellina sollers (Kuzin, 1940)، Cheyletus malaccensis Oudemans, 1903، Cheyletus trouessarti Oudemans, 1903، Cheyletus carnifex Zachvatkin, 1935 (=Cheyletus aversor Rohdendorf, 1940) و Cheyletus bidentatus Fain & Nadchtram, 1980
2ـ خانواده Acarophenacidae: Acarophenax tribolii (Newsted & Duvall, 1918)
3ـ خانواده Peymotidae: Peymotes herfsi Oudemans, 1936
4ـ خانواده Tarsonemidae: Tarsonemus sp
5ـ خانواده Tetranychidae: Tetranychus sp
6ـ خانواده Tydeidae: Tydeus sp
7ـ خانواده Bdellidae: Spinibdella sp
8ـ خانوادهMyobiidae : Myobia murismusculi (Schrank, 1781) وRadfordia affinis (Poppe, 1896)
IIـ راسته بیاستیگمایان Astigmata
1ـ خانواده Acaridae: Acarus siro Linnaeus, 1758، Acarus farris (Oudemans, 1905)، Acarus immobilis Griffiths, 1964، Aleuroglyphus ovatus (Troupeau, 1878)، Tyrolichus casei Oudemans, 1910، Tyrophagus longior (Gervais, 1844)، Tyrophagus putrescentiae (Schrank, 1781)، Cosmoglyphus oudemansi (Zachvatkin, 1937)، Caloglyphus Berlesei (Michael, 1903)، Acotyledon rhizoglyphoides (Zachvatkin, 1937)، Tyroborus lini Oudemans, 1924.
2ـ خانواده Glycyphagidae:Lepidoglyphus destructor (Schrank, 1781)، Glycyphagus privatus Oudemans, 1903
3ـ خانواده Myocoptidae: Myocoptes musculinus (Koch, 1844)
نتایج حاصل از اختلاف ذخیرهگاههای مختلف گندم در رابطه با انتشار هیرهها به شرح زیر است (جدول 2):
1- سیلوهای گندم: در نمونهبرداریهای انجام شده از سه سیلوی گندم ١۳ گونه هیره از دو راسته پیش استیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شد که سیلوی کرج با داشتن ١١ گونه بیشترین تنوع گونهای و سیلوی تهران با ٢ گونه کمترین تنوع گونه ای را به خود اختصاص دادند. بررسی پراکندگی گونههای متعلق به راسته بی استیگمایان در سیلوها نشان داد گونه Acarus siro که مهمترین آفت آرد و گندم است و گونههایAleuroglyphus ovatus, Glycyphagus privatus Tyrophagus putrescentia, تنها در سیلوی کرج مشاهده شدند. از مهم ترین گونههای شکارگر از راسته پیش استیگمایان که همراه با خانواده آکاریده یافت شد گونه Acaropsellina sollers است که به جز سیلوی ورامین در بقیه سیلوهای نمونه برداری شده دیده شد. نتایج حاصله از بررسی فراوانی گونههای مختلف در سیلوها نشان میدهد که از بین هیرههای شناسایی شده گونه A. sollers در سیلوی کرج با ۶٨ عدد بیشترین فراوانی و گونه C. malaccensis در سیلوی ورامین و گونههای A. tribolii، C. carnifex، T. Putrescentiae و G. Privatus به تعداد یک عدد در سیلوی کرج کمترین فراوانی را داشتند. به طور کلی میتوان گونه A. sollers را از نظر انتشار و فراوانی، گونه غالب در بین سیلوها دانست. در مجموع، سیلوی کرج با ١٢٧ عدد هیره فراوان ترین تعداد هیره و سیلوی ورامین با ١۳ عدد هیره کمترین فراوانی را در بین سیلوها به خود اختصاص دادند.
2- کارخانههای آرد: در نمونهبرداریهای انجام شده از یازده کارخانه آرد، ١٧ گونه از دو راسته پیشاستیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شد که کارخانه آرد تابان با ١١ گونه بیشترین تنوع گونهای و کارخانه آرد ایران، اسدی و تک هر کدام با دو گونه کمترین تنوع گونهای را داشتهاند. نتایج حاصله از بررسی فراوانی گونههای مختلف در کارخانههای آرد نشان میدهد که از بین هیرههای شناسایی شده گونهTydeus sp. در کارخانه آرد تابان با ١١۳ عدد هیره بیشترین فراوانی، گونههای C. malaccensis و C. oudemansi در کارخانه آرد اطلس؛A. sollers ،C. malaccensis ،P. herfsi ، A. ovatus و T. putrescentiae در کارخانه آرد تابان؛ Tarsonemus sp.، Tydeus sp. و Myocoptes musculinus در کارخانه آرد امین؛ C. malaccensis در کارخانه آرد واحد تهران و T. putrescentiae در کارخانه آرد زر با تعداد یک عدد هیره کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. به طور کلی در مقایسه کارخانهها با یکدیگر گونههایA. sollers و .Tydeus sp بیشترین پراکندگی را داشتند. در مجموع کارخانه آرد تابان با ١٨١ عدد هیره، فراوانترین تعداد هیره و کارخانه آرد امین با ۳ عدد هیره کمترین فراوانی را در بین کارخانهها به خود اختصاص دادهاند.
جدول 2ـ گونههای شناسایی شده در سیلوها، کارخانهها و آسیابهای آرد و گندم مورد مطالعه در استان تهران
|
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
6 |
7 |
8 |
9 |
10 |
11 |
12 |
13 |
14 |
15 |
16 |
17 |
18 |
19 |
20 |
|
Acaropsellina sollers |
* |
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
Cheyletus malaccensis |
|
|
|
* |
* |
* |
|
|
|
|
* |
|
|
* |
|
|
|
* |
|
* |
|
C.trouessarti |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
* |
|
C.carnifex |
|
|
* |
|
* |
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
* |
|
* |
|
C.bidentatus |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
Acarophenax tribolii |
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
Peymotes herfsi |
|
|
* |
|
* |
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
* |
* |
|
|
Tarsonemus sp. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Tetranychus sp. |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
Tydeus sp. |
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
* |
* |
|
|
Spinibdella sp. |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
Myobia murismusculi |
* |
|
* |
|
* |
|
|
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
|
|
Radfordia affinis |
* |
|
* |
|
* |
|
|
* |
* |
|
|
* |
* |
* |
* |
* |
* |
|
|
|
|
Acarus siro |
|
|
* |
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
|
Acarus farris |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
Acarus immobilis |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
Aleuroglyphus ovatus |
|
|
* |
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
* |
|
Tyrolichus casei |
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
|
Tyrophagus longior |
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
Tyrophagus putrescentiae |
|
|
|
|
* |
* |
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
|
|
|
Cosmoglyphus oudemansi |
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
* |
|
Caloglyphus berlesei |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Acotyledon rhizoglyphoides |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
Tyroborus lini |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
Lepidoglyphus destructor |
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
|
|
* |
* |
* |
|
Glycyphagus privatus |
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
* |
|
* |
|
Myocoptes musculinus |
|
|
* |
|
* |
|
|
|
|
* |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
١ـ سیلوی تهران ٢ـ سیلوی ورامین ۳ـ سیلوی کرج ۴ـ کارخانه آرد و گندم اطلس ۵ـ کارخانه آرد و گندم تابان ۶ـ کارخانه آرد و گندم آریاکار ۷ـ کارخانه آرد و گندم اسدی ۸ـ کارخانه آرد و گندم منصوبی ٩ـ کارخانه آرد ایران۱٠ـ کارخانه آرد و گندم امین ١١ـ کارخانه آرد و گندم واحد تهران ١٢ـ کارخانه آرد و گندم کردان کرج ١٣ـ کارخانه آرد و گندم تک ١۴ـ کارخانه آرد و گندم زر ١۵ـ انبار بهمن مرکزی ١۶ـ انبار طریق القدس ١٧ـ آسیاب درویش ١٨ـ آسیاب رمضان جوشقانی ١٩ـ آسیاب اکبر جوشقانی ٢٠ـ آسیاب جعفر جوشقانی.
3- انبارهای گندم: در نمونهبرداری انجام شده از دو انبار ٣ گونه از دو راسته پیش استیگمایان و بی استیگمایان شناسایی شدند که از لحاظ تنوع گونهای برابر میباشند. در مجموع انبار طریقالقدس با ٩۶ عدد هیره فراوانترین تعداد هیره و انبار بهمن مرکزی با ٢۴ عدد، کمترین فراوانی را در بین انبارها به خود اختصاص دادهاند.
4- آسیابهای گندم: در نمونه برداری انجام شده از چهار آسیاب ٢۴ گونه از دو راسته پیشاستیگمایان و بیاستیگمایان شناسایی شد که آسیاب رمضان جوشقانی با ۱٨ گونه بیشترین تنوع گونهای و آسیاب درویش با ١ گونه کمترین تنوع گونهای را به خود اختصاص دادند. نتایج حاصله از بررسی فراوانی گونههای مختلف در آسیابها نشان میدهد که از بین هیرههای شناسایی شده گونه A.siro در آسیاب رمضان جوشقانی با حدود ١٠٠٠ عدد هیره بیشترین فراوانی و گونه A. rhizoglyphoides از آسیاب رمضان جوشقانی و گونه .Tetranychus sp از آسیاب اکبر جوشقانی و گونه C. bidentatus از آسیاب جعفر جوشقانی نیز با تعداد یک عدد هیره کمترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. به طور کلی در مقایسه آسیابها با یکدیگر گونههای A. sollers، A. siro، A. ovatusو L. destructr بیشترین پراکندگی را داشتند و در مجموع آسیاب رمضان جوشقانی با ١۳۵۱ عدد هیره فراوانترین تعداد هیره و آسیاب اکبر جوشقانی با ٢١ عدد هیره کمترین فراوانی را در بین آسیابها به خود اختصاص داده اند.
بحث
در مورد فون جوندگان ایران مطالعات زیادی صورت گرفته (2، 3 و 4) ولی در مورد انگلهای خارجی آنها به خصوص در انبارهای غله مطالعهای انجام نشده بود. از آنجا که استان تهران جمعیت زیادی را به خود اختصاص داده است انجام چنین تحقیقی ضروری به نظر میرسید. طبق بررسیهای به عمل آمده، مطالعه حاضر اولین گزارش فون هیرههای لانه و بدن جوندگان از ایران میباشد. نتایج نشان داد تنوع گونهای آسیابها بیشتر از سیلوها، کارخانهها و انبارها بوده است و همچنین از نظر تعداد هیره، فراوانی قابل توجهی مشاهده شد که میتواند به دلیل نوع انبار و روش ذخیره سازی، درجه حرارت و رطوبت آسیاب، عدم سمپاشی و رعایت اصول بهداشتی آن باشد که محیط مناسبی را برای عبور و مرور جوندگان فراهم کرده است. در آسیابهای نمونهبرداری شده، گندمها به صورت فله بر روی زمین قرار داشتند و ضایعات آسیابها که خود منشاء آلودگی بودند در کنار کیسههای گندم قرار داشت و همچنین در کف آسیابها منافذ متعددی وجود داشت که به راحتی جوندگان و سایر حیوانات میتوانستند از طریق این سوراخها تردد کنند، به علاوه به غیر از آسیاب درویش سایر آسیابها ضدعفونی نمیشدند. در ضمن آسیاب درویش کمترین تنوع و جمعیت را داشت که به علت سمپاشی در روز نمونهگیری بود. کارخانهها نیز تنوع و فراوانی زیادی در هیره داشتند که ممکن است به علت عدم کنترل دما و رطوبت و نیز مدت زمان طولانی نگهداری گندم در آنها و ذخیره گندم بیش از ظرفیت کارخانه در محیط روباز، قدیمی بودن ساختمان و عدم تعمیر منافذ آن و استفاده نکردن از روشهای فیزیکی و شیمیایی مناسب برای مبارزه با موشها و عدم رعایت اصول بهداشتی در این مناطق باشد. در سیلوها تنوع و فراوانی کمتری مشاهده شد که میتواند به علت وجود مخزنهای بتونی گندم و جدا بودن انبار ضایعات و رعایت اصول بهداشتی و سمپاشی محیط اطراف سیلو باشد که مانع نفوذ جوندگان به سیلو میشود. در انبارهای گندم کمترین تنوع و جمعیت هیره مشاهده شد که ممکن است دلیل آن مدت زمان کوتاه نگهداری گندم و استفاه از تلهها و موشکشها در این انبارها باشد. در مقایسه پراکندگی و فراوانی جوندگان موجود در سیلوها، کارخانهها، آسیابها و انبارها میتوان گفت به علت محدودیت در استفاده از انواع تلهها و یا از بین بردن جوندگان به دام افتاده و استفاده از سموم برای مبارزه با موشها در مناطق نمونهبرداری که امکان بدست آوردن حتی لاشه را از بین میبرد، نمیتوان مقایسهای درست انجام داد. در تلهگذاریهای انجام شده در مناطق نمونه برداری مجموعاً ۵٠ عدد موش از سه گونه جمعآوری گردید. ولی به طور کلی با مقایسه جوندگان به دام افتاده میتوان گفت که گونه غالب در تمامی مناطق نمونهبرداری Mus musculus میباشد و پس از آن دو گونه Rattus rattus و Rattus norvegicus دارای فراوانی یکسانی میباشند. در این پژوهش ١٠ خانواده و ١۳ گونه از راسته پیش استیگمایان جمعآوری و شناسایی شد که از این تعداد ١١ گونه شکارگر و قارچ خوار و انگل و تنها ٢ گونه گیاهخوار بودند که ممکن است در حین حرکت موشها و یا نقل و انتقال گندم یا به وسیله باد از درختان اطراف به سیلو و انبارها راه یافته باشند. در بین هیرههای شکارگر، خانواده Cheyletidae با ۵ گونه بیشترین تنوع گونهای را داشت. این خانواده نقش بسزایی در کنترل بیولوژیک و کاهش جمعیت هیرههای آفت از جمله هیرههای انباری به ویژه گونه Acarus siro دارند. برخی از گونههای این خانواده، انگل پرندگان، جوندگان، سایر پستانداران و یا حشرات آفت بوده و ممکن است از بدن آنها نیز تغذیه نمایند (1). از جمله هیرههای این خانواده هیره شکارگر Cheyletus trouessarti است که در لانه موش Neotoma sp. توسط Summers و Priceدر 1970 یافت شد (20). همچنین این دو محقق در همان سال هیره شکارگر Cheyletus malaccensis را نیز از لانه جوندگان گزارش نمودند (20). نتایج شناسایی نمونهها در تحقیق حاضر نشان داد که گونه غالب با پراکنش زیاد مربوط به این خانواده گونه Acaropsellina sollers است که شکارگر سایر هیرههای انباری است و پس از آن گونه C. malaccensis بیشترین فراوانی و پراکنش را به خود اختصاص داده است. در این مطالعه از خانواده Cheyletidae تنها گونه C .malaccensis برای اولین بار در سطح بدن موشها مشاهده شد. گونه Acarophenax tribolii نیز از لانه جوندگان جمعآوری شد. از آنجا که این هیرهها انگل حشرات آفت هستند و بر روی گونههای شپشهای آرد شامل:Tribolium confusum ،T. castaneum وT. ferrugineum فعالیت میکنند (17) میتواند دلیلی بر آلودگی لانه جوندگان به حشرات آفت باشد. گونه Tydeus sp. از خانواده Tydeidae از جمله هیرههای شکارگری است که در لانه جوندگان و پرندگان یافت شده که برخی از آنها نیز به انسان یا حیوانات مختلف حمله کرده و تحریکات و خارشهای مختلف پوستی را ایجاد مینمایند (17). گونه .Spinibdella sp از خانواده Bdellidae که هیره شکارگر بندپایان کوچک است نیز در لانه جوندگان دیده شد که دلیلی بر وجود بندپایان در لانه است. از راسته بی استیگمایان ۳ خانواده و ۱۴ گونه جمع آوری و شناسایی شد که خانواده Acaridae درصد زیادی از این راسته را شامل میشود. گونه غالب با پراکنش زیاد مربوط به این خانواده، گونه Acarus siro بوده که در اکثر مناطق نمونهبرداری مشاهده شد. با توجه به اینکه این گونه قادر است مستقیماً از دانه های سالم تغذیه کند، از مهم ترین گونههای خسارتزا در تمام دنیا محسوب شده و تحت شرایط مناسب به سرعت تکثیر یافته (رطوبت نسبی بالای ۶٠ درصد) و زیانهای اقتصادی و مشکلات بهداشتی را به وجود میآورد. از آنجا که افزایش تولید گندم در کشور مستلزم افزایش ظرفیت ذخیرهسازی و حفظ کیفیت و جلوگیری از تغییرات نامطلوب در دانه است حضور و به ویژه فراوانی Acarus siro تهدیدی برای اقتصاد کشور خواهد بود. پس از آن گونه Aleuroglyphus ovatus بیشترین پراکنش و فراوانی را در لانه جوندگان داشت. گونههای Acarus farris از لانه پستانداران کوچک و Aleuroglyphus ovatus از لانه موش کور توسط Hughes در سال 1976 نیز گزارش شده است (17). همچنین گونههای Tyrolichus casei از لانه موش خانگی و Acotyledon rhizoglyphoides در لانه پستانداران نیز یافت شد (21). گونه Lepidoglyphus destructor از خانواده Glycyphagidae در لانه رتها و پستانداران مشاهده شده است (17). همچنین گونههای Acarus farris، Tyrophagus longior وAcotyledon rhizoglyphoides از لانه موش Microtus arvalis در آذربایجان مشاهده و جمعآوری گردیدهاند (11). یوشیزاوا و همکاران Tyrophagus putrescentiae را از بدن موش Rattus norvegicus در برزیل گزارش کردند (22). در تحقیق حاضر گونههای Caloglyphus berlesei، Acarus siro، Tyrophagus putrescentiae وLepidoglyphus destructor از سطح بدن موشها گزارش شدند. تمام گونههای شناسایی شده از دو خانوادهAcaridae و Glycyphagidae در این مطالعه برای نخستین بار از لانه جوندگان در ایران گزارش شدند. همچنین گونههایAcarus siro ، Acarus immobilis،Tyroborus lini ، T.putrescentiae، Cosmoglyphus oudemansi و Glycyphagus privatus از خاک لانه جوندگان جمع آوری شدند. گونههای Myobia murismusculi و Radfordia affinis از خانواده Myobiidae و گونه Myocoptes musculinus از خانواده Myocoptidae بر روی سطح بدن جوندگان یافت شدند. بوچکوف هیره جدیدی از خانواده Myobiidae (12) و نیز فن و بوچکوف پنج گونه از هیرههای Myobiidae که با موشها در ارتباط هستند شناسایی کردهاند (16). آنها همچنین یک گونه جدید از خانواده Myobiidae را بر روی موش Sigmodon alstoni در آمریکای مرکزی شناسایی و گزارش کردهاند (15). بوچکوف و همکاران یک گونه هیره جدید به نام Trichoecius calomysei (Myocoptidae) را بر روی جونده Calomyscus sp. (Cricetidae) از ایران گزارش و توصیف کردند (13) و در این تحقیق هیرهMyocoptes musculinus از این خانواده شناسایی گردید. آنها همچنین هیرههای انگل جوندگان از خانواده (Myobiidae) را توصیف کرده و دو گونه Myobia murismusculi و Radfordia affinis را نیز معرفی نمودند (14). امید است با ارائه گزارشاتی از این دست و مشخص نمودن میزان بالای آلودگی انبارهای غله و آرد به جوندگان و هیرههای مربوطه، مسئولین ادارات غله و انبارهای غلات کشور توجه و نظارت بیشتری به رعایت اصول بهداشتی نشان دهند.
1ـ کلید شـناسایی راستههای هیرههای لانه و بدن جوندگان انبارهای آرد و گندم اسـتان تهران
١. دارای سولنیدی بلند و شلاقی برروی انتهای ساق پای اول و دوم که معمولاً از پنجه پا فراتر میرود، بدون استیگمای مشخص ..........................................................٢
_ بدون میله حسی بلند و شلاقی، اغلب دارای استیگمای مشخص ............................................................................۳
٢. بدن به خوبی اسکلرتینی و سخت، حاشیه عقبی پروپودوزوما دارای یک جفت سولنیدی بسیار مشخص، با استیگمای مشخص. Cryptostigmata = Oribatidae
_ بدون استیـگما، دارای سولنـیدی بلند در انتهای ساق پای اول و دوم که معمولاً از پنجه پا فراتر می رود.................................. Astigmata= Acaridae
3. استیگما بطور واضح دیده میشود و معمولاً بر روی لبههای جانبی ایدیوزوما قرار گرفته، دارای پریترم لولهای شکل......................... Mesostigmata= Gamasidae
_ استیگما در صورت وجود بروی قاعده گناتوزوما قرار گرفته و معمولاً با پریترم در ارتباط است ........................................Prostigmata= Actinedida
2ـ کلید شـناسایی خـانوادههای راسـته پیشاسـتیگمایان لانـه و بـدن جونـدگان انبارهای آرد و گندم استان تهران
۱. هیرههای کوچک (μm۴۰۰-۱۰۰) با هیستروزومایی که اثراتی از بندبندی شدن را نشان میدهد بخصوص در جوانب.............................................................................. ۲
ـ بدن معمولاً بزرگ تر و بدون اثری از بند بندی شدن..................................................................................۴
۲. بدن گرد و لبههای جلویی پروپودوزوما گنبدیشکل و از بالای گناتوزوما بیرون زده است .........Acarophenax
ـ بدن بیضیشکل و لبههای جلویی پروپودوزوما گنبدی شکل نیستند.......................................................................۳
۳. تارس پای IV در جنس ماده به ناخنها و پری تارسوس ختم میشود. پاهایIV در جنس نر، به سمت داخل خم شدهاند. مادهها اغلب دارای اپیستوزومایی که برای تکامل جنینها رشد کردهاند ................Peymotes
ـ تارس پای IV در جنس ماده به دو موی بلند ختم می شود که هم اندازه نیستند. پاهای IV در جنس نر بصورت خنجرمانند به سمت داخل خم شده است و دارای یک زاویه تیز میباشد. مادهها معمولاً تخمهای بیضیشکل می گذارند..............................................Tarsonemidae
۴. گناتوزوما تشکیل یک پوزه بلند را داده است، کلیسرها مضرس یا به یک قلاب ختم میشوند..............................۸
ـ گناتوزوما اندازه نرمال دارد، کلیسرها به صورت سوزنی شکل درآمدهاند ...............................................................۵
۵. پدی پالپ حجیم شده، قطعه Penultimate(tibia) تولید یک ناخن میکند. تارسوس معمولاً یک تا دو موی شانه مانند دارد. کلیسرها سوزنی شکل هستند..........................................................Cheyletidae
ـ پدی پالپ اندازه نرمال دارد.................................................................................. ۶
۶. بخش قاعدهای کلیسر فیوز شده است..................................................................................۷
ـ بخش قاعدهای کلیسرها فیوز نشده است، پاها استوانه ای و خیلی بلندتر از طول بدن، امپودیوم مجهز به موهای چسبنده، هر یک از زانوهای پا مجهز به یک موی شلاقی بلند، ناخن پالپ بزرگ و مشهور به کنههای پا دراز.........................................................Camerobiidae
۷. پریترم وجود دارد، بخش قاعدهای کلیسرها اندام استایلوفور را تشکیل میدهد:
٧.۱. بخش قاعدهای کلیسرها تشکیل استایلوفور مخروطی را می دهد، پریترم در بخش پشتی آن به صورت یک جفت لوله تنفسی سینوسی وجود دارد.......................................................Caligonellidae
٧.۲. پریترم بر روی بخش جلویی پشتی گناتوزوما حضور یافته است. در کلیسرها زایده متحرک بسیار بلند و سوزنی شکل است.............................................Tetranychidae
ـ پریترم حضور ندارد، زایده متحرک کلیسرها کوتاه و داسی شکل است..............................................Tydeidae
۸. کلیسرها به قیچی های کوچک ختم می شوند. قطعه انتهایی پالپ تولید دو یا سه موی بلند را می کند اما نه ناخن، با سه جفت از مکندههای جنسی..........Bdellidae
3ـکلید شناسایی خانوادههای راسته بیاستیگمایان لانه و بدن جوندگان انبارهای آرد و گندم استان تهران
١. الف- پنجه دارای یک جفت کوندیلوفور مشخص پیوسته به ناخن نسبتاً بزرگ، نرها دارای یک جفـت بادکش مخرجی و دو جفت بادکش پنجه ای در پاهای چهارم. دارای سجوگال، موهای روی ایـدیـوزوما معـمولاً ساده..................................................................Acaridae
ب- پنجه معمولاً بدون کوندیلوفور، که بروی آن ناخن در روی پیش پنجه غشایی واقع شده، نرها فاقد بادکش مخرجی، فاقد شیار سجوگال، موهای روی ایدیوزوما معمولاً شانه وش................................ Glycyphagidae
(علمی)', './data/animal/coversheet/801397981442.jpg'))
دوره 26، شماره 3 - شماره پیاپی 3
آذر 1392صفحه 314-325
- تاریخ دریافت: 26 دی 1389
- تاریخ بازنگری: 19 آبان 1390
- تاریخ پذیرش: 23 آبان 1390