مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)

مقایسه تغییرات در هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول های سفید و قرمز در طول محرومیت غذایی بچه تاس ماهیان سیبری (Acipenser baeri) و بچه فیل ماهیان (Huso huso) پرورشی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مرکز مطالعات و پژوهش های خلیج فارس، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر

2 دانشکده منابع طبیعی دریا دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر، گروه شیلات، خرمشهر

3 انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان، رشت

27213

چکیده

به منظور مقایسه زمان های مختلف گرسنگی در بچه تاس ماهیان سیبری و فیل ماهیان پرورشی با میانگین وزنی به ترتیب 83/0± 71/19 و 5/1± 45 گرم آزمایشی در قالب طرح کامل تصادفی با سه تیمار به ترتیب 2، 4 و 8 روز گرسنگی و سه تکرار انجام شد. اثرات گرسنگی بر روی فاکتورهای خونی شامل هموگلوبین(Hb)، هماتوکریت(Ht)، تعداد گلبول های قرمز(RBC) و سفید(WBC) و شاخص های گلبولی(MCV,MCH,MCHC) بررسی شد. ماهیان به صورت کاملاً تصادفی در بین 9 تانک آزمایشی توزیع شدند. در پایان دوره های گرسنگی از هر یک از تیمارها خونگیری به عمل آمد و نمونه های خون به آزمایشگاه منتقل شدند. تعداد گلبول های سفید و قرمز در هر سه تیمار بین هر دو گونه اختلاف معنی دار (05/0 >P) نشان داد. غلظت هموگلوبین و شاخص MCHC در تیمار 2 و 3 در تاس ماهی سیبری به طور معنی داری (05/0 >P) بالاتر از فیل ماهی بود. میزان هماتوکریت و شاخص MCH نیز در تیمار 8 روز گرسنگی در فیل ماهی به صورت معنی دار (05/0 >P) بالاتر از تاس ماهی سیبری بود. مطالعه ی حاضر نشان می دهد که تعداد گلبول های سفید به طور معنی داری (05/0>P) در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود. نتایج حاصل مبین آن است که دوره های کوتاه مدت گرسنگی قادر است موجب کاهش توان سیستم ایمنی در فیل ماهیان پرورشی گردد اما گونه تاس ماهی سیبری طی دوره های گرسنگی کوتاه مدت توانایی مقابله و سازش داشته است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Comparison of changes in hemoglobin, hematocrit and red and white blood cells count during food deprivation in Siberian sturgeon (Acipenser baeri) and cultured juvenile beluga, (Huso huso)

چکیده [English]

The aim of this study was to compare the effect of short term starvation periods on hematological factors including hemoglobin, hematocrit, red and white blood cells and corpuscle indices (MCV, MCH, and MCHC) of great sturgeon (Huso huso) and Siberian sturgeon (Acipenser baeri) with initial body weight of 45±1.5g and 19.71±0.83g, respectively. After adaptation for 10 days with dry diet were randomly divided to three treatments and replicates. The fish were exposed to 3 different feeding regimes: T1 (2 days starvation); T2 (4 days starvation) and T3 (8 days starvation). At the end of each starvation period blood samples were collected from the caudal vein and were immediately transported to the laboratory. The results indicated that different starvation periods did not affect MCV. Red and white blood cells count indicated significant difference (P< 0.05) between all treatments in both species. Hemoglobin concentration and MCHC of Siberian sturgeon in T2 and T3 and MCH value of Siberian sturgeon in T3 were significantly higher (P< 0.05) than great sturgeon. Hematocrit value of great sturgeon was significantly higher (P< 0.05) in T3 than Siberian sturgeon. The current study indicated that white blood cell count in Siberian sturgeon was significantly higher (P< 0.05) than great sturgeon. It could be concluded that short-term starvation periods weaken the immunological system of cultured juvenile great sturgeon but hematological factors of juvenile Siberian sturgeon were not significantly affected by short-term starvation. Moreover, the observed differences in other hematological factors between two species probably derived from inter species differences.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Acipenser baeri
  • Huso huso
  • food deprivation
  • Hematological parameters
  • Corpuscle indices

مقایسه تغییرات در هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول­های سفید و قرمز در طول محرومیت غذایی بچه تاس ماهیان سیبری (Acipenser baeri) و بچه فیل ماهیان (Huso huso) پرورشی

وحید مرشدی1*، پریتا کوچنین2، محمود بهمنی3، محمد علی یزدانی3، حمیدرضا پورعلی3،  قاسم عشوری2، مریم عضدی4

1 ایلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایلام، باشگاه پژوهشگران جوان  

2 خرمشهر، دانشگاه علوم و فنون دریایی، دانشکده منابع طبیعی دریا، گروه شیلات 

3 رشت، انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان

4 بوشهر، دانشگاه خلیج فارس، مرکز مطالعات و پژوهش های خلیج فارس

تاریخ دریافت: 27/5/90               تاریخ پذیرش: 14/10/91 

چکیده

بمنظور مقایسه زمان­های مختلف گرسنگی در بچه تاس ماهیان سیبری و فیل ماهیان پرورشی با میانگین وزنی  بترتیب83/0± 71/19 و 5/1± 45 گرم آزمایشی در قالب طرح کامل تصادفی با سه تیمار بترتیب 2، 4 و 8 روز گرسنگی و سه تکرار انجام شد. اثرات گرسنگی بر روی فاکتورهای خونی شامل هموگلوبین (Hb)، هماتوکریت (Ht)، تعداد گلبول­های قرمز (RBC) و سفید (WBC) و شاخص­های گلبولی (MCV,MCH,MCHC) بررسی شد. ماهیان در ابتدا بمدت 10 روز دوران سازگاری با غذای کنستانتره را گذراندند و سپس بصورت کاملاً تصادفی در بین 9 تانک آزمایشی توزیع شدند. در پایان دوره­های گرسنگی از هر یک از تیمارها خونگیری بعمل آمد و نمونه­های خون بلافاصله برای انجام آنالیزهای خونی به آزمایشگاه منتقل شدند. نتایج بدست آمده نشان داد که در هر دو گونه گرسنگی تاثیری بر روی حجم متوسط گلبولی ندارد. تعداد گلبول­های سفید و قرمز در هر سه تیمار بین هر دو گونه اختلاف معنی­دار (05/0 >P) نشان داد. غلظت هموگلوبین و شاخص MCHC در تیمار 2 و 3 و شاخص MCH در تیمار 3 در تاس ماهی سیبری بطور معنی­داری (05/0 >P) بالاتر از فیل ماهی بود. میزان هماتوکریت در تیمار 8 روز گرسنگی در فیل ماهی بصورت معنی­دار (05/0 >P) بالاتر از تاس ماهی سیبری بود. مطالعه­ی حاضر نشان می­دهد که تعداد گلبول­های سفید بطور معنی­داری (05/0>P) در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود. نتایج حاصل مبین آن است که دوره­های کوتاه مدت گرسنگی قادر است موجب کاهش توان سیستم ایمنی در فیل ماهیان پرورشی گردد. اما گونه تاس ماهی سیبری طی دوره­های گرسنگی کوتاه مدت توانایی مقابله و سازش داشته است. همچنین تفاوت مشاهده شده در سایر شاخصهای خونی بین تاس ماهی سیبری و فیل ماهی ممکن است ناشی از اختلاف گونه­ای باشد.

واژه­های کلیدی: تاس ماهی سیبری (Acipenser baeri)، فیل ماهی(Huso huso)، محرومیت غذایی، شاخصهای خونی

* نویسنده مسئول، تلفن: 09183450501 ، پست الکترونیکی: V.morshedi@gmail.com  

مقدمه

 

در منابع مختلف گرسنگی را بدو صورت تعریف کرده­اند. گرسنگی­های ناشی از تغییر شرایط بیولوژیک را Starvation می نامند. در این نوع گرسنگی موجود در شرایطی با برخی محدودیت­های غذایی مواجه می­شود، که تمایل بمصرف غذا دارد. این نوع گرسنگی ممکن است کوتاه و پی در پی (بعلت سیکل­های جزرومدی)، کوتاه و موقتی (بعلت شرایط حاد آب و هوایی)، طولانی و موقت (بعلت سیکل­های فصلی) و طولانی و پی در پی (بعلت تغییرات طولانی مدت اقلیمی) باشد. اما در گرسنگی­هایی که به Fasting معروف است، غذای مورد نیاز موجود در دسترس است اما موجود بعلت برخی مکانیسم­های داخلی گرسنگی را انتخاب و فرصت­های دیگر را برای خوردن ترجیح می­دهد. بعنوان مثال تعدادی از موجودات بمنظور تخصیص زمان و انرژی به فعالیتهای دیگر، گرسنگی را متحمل می­شوند. از جمله این فعالیت می­توان به اجتناب از شکار شدن، پوست­اندازی و رفتارهای مختلف تولیدمثلی (جستجو برای جفت، دفاع از قلمرو و ساختن لانه) اشاره کرد (6، 10، 16 و 20). ماهیان خاویاری با توجه به مهاجرت تولیدمثلی که بسمت رودخانه دارند گرسنگی نوع دوم را در طبیعت تجربه می­کند و در آبزی پروری نیز ماهیان خاویاری و سایر ماهیان در اثر بعضی رژیم­های غذایی، دوره های حمل و نقل و صید با گرسنگی نوع اول مواجه می شوند (7).   

پاسخ­های مرتبط با گرسنگی در خانواده­های مختلف ماهیان و حتی در بین گونه­های مختلف متفاوت است. اثرات گرسنگی بر روی متابولیسم بدن به چندین عامل بستگی دارد از جمله گونه ماهی، بافت­های ذخیره­ای ماهی وکمیت ذخایر بدن (18).

مطالعات اندکی در خصوص اثرات گرسنگی بر پارامترهای هماتولوژیک ماهیان انجام گرفته است و گزارش­های این مشاهدات نیز ضد و نقیض می­باشد. مطالعه بر روی کپور معمولی، Cyprinus carpio، توسط Murachi در سال 1959 نشان داده است که گرسنگی 7 هفته­ای کاهش در میزان هموگلوبین و هماتوکریت را موجب می­شود (17). Kawatsu در سال 1966 گزارش داد که گلبول­های سفید ماهی Salmo girdneri در طی گرسنگی بطور مداوم کاهش داشتند (15). از طرف دیگر Smirnova در سال 1965 نشان داد که در طول دوره­ی گرسنگی 145 روزه ماهی بوربوت، Lota lota، میزان هموگلوبین، هماتوکریت و تعداد گلبول­های قرمز افزایش یافت (21).

تاس ماهی سیبری و فیل ماهی پرورشی بعلت دارا بودن خصوصیات ارزشمندی نظیر قابلیت زندگی در آب شیرین، مقاومت نسبت به تغییرات شرایط محیط زیست، سازگاری با دماهای پایین، پذیرش طیف وسیعی از مواد خوراکی و استعداد فراوان برای رشد در شرایط مطلوب (1 و 11) بعنوان گونه­های مناسب پرورشی شناخته شده­اند. در این مطالعه پاسخ­های هماتولوژیک گرسنگی این دو گونه مقایسه شد تا با توجه به توسعه روزافزون پرورش ماهیان خاویاری و عدم وجود اطلاعات لازم در مورد اثرات هماتولوژیک گرسنگی در این ماهیان، تفاوت­ها یا شباهت های و برتری احتمالی هر یک از این دو گونه در طی دوره گرسنگی بررسی شود. با توجه به مطالب مذکور هدف این مطالعه مقایسه مقادیر فاکتورهای خونی شامل RBC, WBC, Ht, Hb و شاخص­های گلبولی (MCH, MCV, MCHC) در طول دوره­های گرسنگی در فیل ماهی پرورشی و تاس ماهی سیبری می­باشد.

مواد و روشها

محل اجرای این تحقیق در انستیتو تحقیقات بین المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان واقع در جوار سد سنگر در 20 کیلومتری شهر رشت بود. برای اجرای این تحقیق تعداد 250 قطعه بچه فیل ماهی و بچه تاس ماهی سیبری بترتیب از مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید مرجانی و مرکز تکثیر و پرورش ماهیان خاویاری شهید بهشتی تهیه شد. بچه ماهیان بمدت 10 روز بصورت مجزا در تانک­های ذخیره 2 تنی نگهداری، سپس بچه­فیل ماهیان پرورشی با میانگین وزنی­91/0 ± 45 گرم و بچه تاس ماهیان سیبری با میانگین وزنی 5/1 ±51/19 بعد از 24 ساعت گرسنگی بین 18 تانک فایبرگلاس مدور 500 لیتری توزیع شدند. حجم آب موجود در تانک­ها در طول مدت آزمایش 400 لیتر و جریان آب با دبی تقریباً 5 لیتر در دقیقه برقرار بود. هر تانک با استفاده از یک سنگ هوا، هوادهی شد و سیستم خروجی آنها طوری طراحی گردید که حجم و ارتفاع آب در تمام مخازن یکسان و قابل کنترل بود. در طول آزمایش دمای آب 1±18 درجه سانتی­گراد، pH آب 5/7 تا8/7 و اکسیژن محلول بین 5/8 تا 9 میلی­گرم در لیتر در نوسان بود.

بمنظور مقایسه اثرات دوره­های کوتاه مدت گرسنگی بر روی ماهیان آزمایشی در قالب یک طرح کامل تصادفی با 3 تیمار بترتیب: 2 (T1)، 4 (T2) و 8 (T3) روز گرسنگی و 3 تکرار انجام شد.

در پایان دوره­های گرسنگی تعدادی از بچه ماهیان بطور تصادفی انتخاب شده و نمونه­های خونی از سیاهرگ دمی واقع در انتهای باله­ی مخرجی و با استفاده از سرنگ cc2 گرفته شد، و بمنظور مطالعات خون شناسی به اپندرفهای آغشته به هپارین منتقل و بلافاصله شاخصهای خونی شامل مقادیر Hb، Ht، WBC و RBC اندازه­گیری شد. برای شمارش تعداد گلبول­های سفید و قرمز از پیپت­های حبابدار(ملانژور) استفاده گردید. تعداد گلبول­های سفید با استفاده از لام نئوبار بعد از رقیق سازی خون منعقد نشده با محلول ریس شمارش شد. هموگلوبین بوسیله­ی کیت مخصوص شرکت پارس آزمون اندازه­گیری شد. مقدار 20 میکرولیتر خون منعقد نشده با 50 میلی­لیتر محلول درابکین مخلوط شده و 10-5 دقیقه در محیط تاریک قرارداده شد (روش Cyanmethemoglobin). سپس با طول موج 540 نانومتر در دستگاه اسپکتوفتومتر (مدل RA-1000، شرکت Technicon، ساخت آمریکا) مقدار جذب شد. درصد هماتوکریت با سانتریفیوژ میکروهماتوکریت (I.E.C.CAT micro-capillary 2201, USA) اندازه­گیری شد. ابتدا بیش از دو سوم لوله هماتوکریت از خون منعقد نشده پر شد. لوله­های هماتوکریت را درون دستگاه سانتریفوژ میکروهماتوکریت قرارداده و پس از سپری شدن 3 دقیقه با دور (rpm)13000 مقدار هماتوکریت بوسیله صفحه مدرج مخصوص قرائت شد. به کمک نتایج بدست آمده، شاخص­های گلبول قرمز (MCV, MCH, MCHC) بصورت زیر محاسبه شد (9):

(حجم متوسط گلبولی)MCV= (Ht/RBC)*100

(هموگلوبین متوسط گلبول های قرمز) MCH= (Hb/RBC)*10

(غلظت متوسط هموگلوبین گلبول های قرمز)MCHC= (Hb/Ht)*100

 

تجزیه و تحلیل­های آماری با استفاده از نرم­افزار SPSS (version 15.1) انجام گرفت. تفاوتهای احتمالی بین گونه­ها، تیمارها و تاثیر متقابل هر دو عامل با استفاده از آنالیز واریانس دو طرفه (Two-way ANOVA‌) انجام شد و برای تعیین برابری واریانس­ها (بعنوان پیش شرط ANOVA) از آزمون لون استفاده شد. در همه­ی آزمون های آماری سطح معنی­داری (P=0.05) در نظر گرفته شد. آزمون­های Post-hoc در مواردی که نتایج ANOVA معنی­دار بود با استفاده از آزمون­های Tukey انجام گرفت.

نتایج 

نتایج حاصل از آنالیز واریانس دو طرفه مربوط به تاثیرگونه در شکلهای 1 و 2 و جدول 1 آمده است. نتایج آنالیز واریانس دو طرفه در مورد اثر تیمار نشان داد که باستثناء غلظت هموگلوبین در هیچ یک از پارامترهای هماتولوژی اختلاف معنی­داری بین تیمارها مشاهده نشد (جدول 1). تاثیر متقابل دو عامل گونه و تیمار با استفاده از آنالیز واریانس دوطرفه نشان داد که دو عامل مذکور بطور همزمان تنها بر روی غلظت هموگلوبین، میزان هماتوکریت و شاخص MCHC  اختلاف معنی­داری (05/0 >P) را نشان دادند. دوره­های مختلف گرسنگی کوتاه مدت بر روی فاکتورهای خونی هر دو گونه شامل  هموگلوبین (Hb)، هماتوکریت (Ht)، تعداد گلبول­های قرمز (RBC) و سفید (WBC) و شاخص­های گلبولی (MCV,MCH, MCHC) در شکلهای 1 و 2 ارائه شده است.

غلظت هموگلوبین و غلظت متوسط هموگلوبین گلبولی (MCHC) در بین تیمارهای مختلف هر دو گونه اختلاف معنی­دار (05/0 >P ) نشان داد. غلظت هموگلوبین در تیمار 2 و 3 در تاس ماهی سیبری بطور معنی­داری (05/0 >P ) بالاتر از فیل ماهی بود. شاخص MCHC نیز مشابه هموگلوبین در تیمار 2 و3 بطور معنی­داری (05/0 >P ) در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود (شکل 1 و 2).

 

 

 

 

شکل1 - تغییرات هموگلوبین، هماتوکریت و گلبول های سفید و قرمز خون بچه تاس ماهیان سیبری و فیل ماهیان پرورشی در دوره های مختلف 2، 4و 8 روز گرسنگی (n=6, Mean±S.E.) ستون هایی که با * مشخص شده اند دارای اختلاف معنی دار بین دو گونه می باشند. (P < 0/05)

 

جدول 1 - مقادیر فاکتورهای خونی بچه تاس ماهیان سیبری و فیل ماهیان پرورشی در تیمارهای مختلف آزمایشی

پارامترها

       تیمارها

    Hb (g/dl) 

فیل ماهی     تاس ماهی سیبری 

   Ht (%) 

فیل ماهی       تاس ماهی سیبری

  WBC (number/mm3)

فیل ماهی               تاس ماهی سیبری

  RBC (number/mm3)

فیل ماهی           تاس ماهی سیبری

تیمار1

21/0±41/3a           14/4±5/0a

24/1±16/20             17 68/0±

69/2468±33/15333a        67/13166±9/1895b

7/114389±0/635000a        700000±4/18310b

تیمار2

46/0±48/6b26/0± 18/4         c

71/0±50/16        66/19±95/0

44/1542±33/14928a      33/13333±95/1351b

92/41852±0/775000a     2/793666±4/36757b

تیمار3

43/0±94/6b        28/4±19/0c

98/0±33/15a       66/20±55/0b

39/1636±67/10166a      4000±72/547b

93/91347±3/713333a     7/686666±6/53734b

مقادیری که در هر ردیف و ستون با حروف متفاوت مشخص شده اند دارای اختلاف معنی­دار می باشند. (P < 0/05) (.Mean± S.E)

 

 

 

شکل2 - تغییرات حجم متوسط گلبولی، هموگلوبین متوسط گلبولی و غلظت متوسط هموگلوبین گلبولی بچه تاس ماهیان سیبری و فیل ماهیان پرورشی در دوره های مختلف 2، 4و 8 روز گرسنگی (n= 6, Mean±S.E.)

ستون هایی که با * مشخص شده اند دارای اختلاف معنی دار بین دو گونه می باشند. (P < 0/05)

 

با طولانی تر شدن دوره گرسنگی غلظت هموگلوبین در فیل ماهی و تاس ماهی سیبری یک روند افزایشی نشان داد. بیشترین میزان هموگلوبین dl/g 94/6، که در تیمار 3 تاس ماهی سیبری مشاهده شد.

درصد هماتوکریت و هموگلوبین متوسط گلبولی (MCH) در دوره های مختلف گرسنگی تفاوت معنی­داری (05/0 >P ) بین هر دو گونه  نشان دادند (شکل 1 و 2). بصورتی که در پایان 8 روز گرسنگی درصد هماتوکریت بچه فیل ماهیان پرورشی بصورت معنی داری (05/0 >P ) بالاتر از تاس ماهیان سیبری بود. برعکس هماتوکریت، در پایان 8 روز گرسنگی شاخص MCH تاس ماهیان سیبری بصورت معنی داری (05/0 >P ) بالاتر از بچه فیل ماهیان پرورشی بود. با طولانی­تر شدن دوره گرسنگی درصد هماتوکریت در فیل ماهی یک روند افزایشی نشان داد. اما در تاس ماهی سیبری با افزایش دوره گرسنگی درصد هماتوکریت یک روند کاهشی در تاس ماهی سیبری نشان داد. 

نتایج مربوط به تاثیر زمان­های مختلف گرسنگی بر تعداد گلبول­های قرمز و سفید در شکلهای 1 آمده است. تعداد گلبول­های قرمز و سفید در بین هر سه تیمار در هر دو گونه اختلاف معنی­دار (05/0 >P ) نشان داد. تعداد گلبول های قرمز در تیمار 1 و 2 در فیل ماهی بالاتر از تاس ماهی سیبری و در تیمار 3 در تاس ماهی سیبری بطور معنی­داری (05/0 >P ) بالاتر از فیل ماهی بود. تعداد گلبول­های سفید در هر سه تیمار بطور معنی­داری (05/0 >P ) در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود. تغییرات تعداد گلبول­های قرمز در ارتباط با گرسنگی در هر دوگونه روند مشخصی در طول آزمایش نداشت. در حالی که با طولانی­تر شدن دوره گرسنگی تعداد گلبول­های سفید در فیل ماهی و تاس ماهی سیبری یک روند کاهشی نشان داد.

همانگونه که در شکل 2 مشاهده می­شود زمان­های مختلف گرسنگی در هر دو گونه حجم متوسط گلبولی در بین تیمارهای مختلف تفاوت معنی­داری (05/0 <P ) نشان نداد.

بحث

در مطالعه حاضر میزان هموگلوبین بین دو گونه اختلاف معنی­دار نشان داد و طولانی شدن دوره­های گرسنگی افزایش غلظت هموگلوبین را در هر دو گونه در برداشت. مطالعات صورت گرفته بیانگر این است که افزایش غلظت هموگلوبین می­تواند بدلیل کاهش حجم پلاسما و آزاد شدن تعداد بیشتر گلبول­های قرمز از بافت­های خونساز باشد (8، 19 و 22). با توجه باینکه در مطالعه حاضر تغییرات زیادی در تعداد گلبول­های قرمز در هیچ کدام از دو گونه تاس ماهی سیبری و فیل ماهی پرورشی وجو نداشت بنابراین بنظر می­رسد روند افزایش مشاهده شده در میزان هموگلوبین در تاس ماهی سیبری بواسطه کاهش حجم پلاسما باشد. اختلاف گونه­ای ماهیان، تنوع مورفولوژیکی و عملکرد اکولوژی آنها تشخیص مطالعات خونشناسی را در بین آنها با مشکل روبرو می­کند (12). Alyakrinskyay and Dolgova  در سال 1984 بیان کردند که خصوصیات خونی تاس ماهیان جوان قرابت زیادی با هم دارد بطوری که در اولین سال زندگی این ماهیان دارای حجم بسیار زیادی خون و هموگلوبین می­باشند (5). یافته­های تحقیق حاضر نتایج مطالعات مذکور را تایید نمی­کند و بیانگر این موضوع است که خصوصیات خونی تاس ماهیان از جمله میزان هموگلوبین بین گونه­های مختلف تاس ماهیان تفاوت زیادی با هم دارند. غلظت متوسط هموگلوبین گلبولی (MCHC) نیز روندی مشابه با غلظت هموگلوبین را دنبال می­کند.

از نظر میزان هماتوکریت بین دو گونه روندی کاملاً متفاوت افزایشی وکاهشی مشاهده شد. این نتایج با نتایج بدست آمده توسط سایر محققین هم راستا می­باشد (4، 13، 14، 15 و 17). طبق مطالعات صورت گرفته چندین عامل می­تواند در طول دوره استرس بر روی میزان هماتوکریت اثرگذار باشد این موارد شامل تغییر حجم پلاسما، تغییر شکل گلبول­های قرمز و کاهش یا افزایش تولید گلبول­های قرمز از بافت­های خونساز می­باشد (8، 19 و 22). در مطالعه حاضر میزان هماتوکریت تنها در 8 روز گرسنگی بین دو گونه اختلاف معنی­دار نشان داد. این امر ممکن است به تفاوت در نیازهای زیست محیطی و فیزیولوژیکی این ماهیان که از اختلاف گونه ناشی می­شود، نسبت داد (5). در مطالعه حاضر میزان هماتوکریت فیل ماهیان بصورت معنی­داری بالاتر از تاس ماهیان سیبری بود. این امر می­تواند باین معنا باشد که در طول مرحله استرس (دوره­های گرسنگی) با افزایش دوره گرسنگی طول دوره استرس وارد شده به ماهی در اثر گرسنگی افزایش می­یابد لذا در این شرایط تاس ماهی سیبری بهتر توانسته است اثرات گرسنگی را خنثی کند. این نتایج تایید بیشتری بر این مساله است که اختلاف گونه­ای بین ماهیان تفاوت در نتایج را موجب می­شود. هموگلوبین متوسط گلبولی (MCH ) نیز روندی مشابه با میزان هماتوکریت را دنبال می کند. تعداد گلبول­های سفید و قرمز در مطالعه حاضر بین دو گونه در هر سه تیمار اختلاف معنی­دار نشان دادند. علاوه بر این در هر دو گونه با طولانی­تر شدن دوره گرسنگی تعداد گلبول­های سفید روند کاهشی نشان داد. Johansson-Sjobeck و همکاران در سال 1974 و Smirnov در سال 1965 با تحقیق بر روی مارماهی اروپایی و ماهی Burbot باین نتیجه رسیدند که در طول دوره­های گرسنگی تعداد گلبول­های سفید بطور مداوم کاهش می یابد. کاهش مشاهده شده در تعداد گلبول­های سفید در هر دو گونه ممکن است ناشی از ظرفیت آسیب دیده سیستم دفاعی بدن در طول دوره گرسنگی باشد (13 و 21). تعداد گلبول­های سفید بطور معنی­داری در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود. برخلاف نظر Alyakrinskyay and Dolgova در سال 1984 این یافته­ها نیز تفاوت در پاسخ­های متفاوت به گرسنگی را احتمالاً باختلاف گونه­ای نسبت می­دهد (5).

در مطالعه حاضر تعداد گلبول­های قرمز در هر دو گونه با طولانی­تر شدن دوره گرسنگی نوسانات زیادی را نشان نداد. نتایج مطالعه­ی حاضر در تضاد با نتایج دیگر تحقیقات صورت گرفته است، چرا که تعداد گلبول­های قرمز می تواند تاثیرات معنی داری بر توازن کل انرژی بدن داشته باشد. لذا هنگامی که ماهی فعالیت کمتری دارد، شمار زیادی از گلبول­های قرمز مورد نیاز نیستند و تعداد آن­ها رو به کاهش می­گذارد (3). این تناقض ممکن است بخاطر این باشد که طول دوره­های گرسنگی در این آزمایش کوتاه در نظر گرفته شد بنابراین احتمالاً این مدت کوتاه نتوانسته است کاهش متابولیسم را در بچه ماهیان موجب شود و بچه ماهیان بنحوی خود را با این گرسنگی سازگار کرده اند. اندازه و تعداد گلبول های قرمز در گونه­های مختلف ماهیان متفاوت می­باشد (2). بنظر می­رسد در مطالعه حاضر نیز اختلاف گونه­ای اختلاف مشاهده شده در بین دو گونه را توجیه می کند.

نتایج حاصل از مطالعه حاضر نشان داد که دوره­های 2، 4 و 8 روز گرسنگی تاثیرات نامطلوبی بر روی فاکتورهای خونی داشته است. تعداد گلبول­های سفید بطور معنی­داری در تاس ماهی سیبری بالاتر از فیل ماهی بود، لذا می­توان بیان کرد که دوره­های کوتاه مدت گرسنگی احتمالاً باعث تضعیف سیستم ایمنی در فیل ماهیان می­شود. اما تاس ماهی سیبری توانسته است با دوره­های گرسنگی کوتاه مدت سازش پیدا کند. هم چنین تفاوت مشاهده شده در سایر فاکتورهای خونی از جمله هموگلوبین، هماتوکریت، تعداد گلبول­های قرمز و شاخص­های گلبولی بین تاس ماهی سیبری و فیل ماهی ممکن است ناشی از اختلاف گونه­ای باشد و این مسئله را می­توان به تفاوت در نیازهای زیست محیطی و فیزیولوژیکی این ماهیان نسبت داد. در نهایت با توجه به نتایج حاصل از این تحقیق می­توان بیان کرد که در شرایط پرورشی تاس ماهی سیبری در مقایسه با فیل ماهی پرورشی قدرت سازگاری بیشتری با دوره های گرسنگی کوتاه مدت دارد.

تشکر و قدردانی

این مقاله نتیجه­ی انجام یک طرح پژوهشی می­باشد که حاصل همکاری دانشگاه علوم و فنون دریایی خرمشهر و انستیتو تحقیقات بین­المللی ماهیان خاویاری دکتر دادمان است. لذا نویسندگان بر خود لازم می­دانند از حوزه معاونت پژوهشی دانشگاه خرمشهر و همچنین از همکاری­های بخش­های تکثیر و پرورش و فیزیولوژی و بیوشیمی انستیتو تشکر نمایند. همچنین از جناب آقای مهندس جلیل پور و مهندس­پور دهقانی صمیمانه سپاسگزاری می گردد.

  1. حسنعلی پور اربوسرا، ع. ر.، بهمنی، م.، یاوری، و.، محسنی، م.، کاظمی، ر.، پاشا زانوسی، ح.، و مرشدی، و.، 1391. بررسی اثرات تراکم­های مختلف ذخیره­سازی بر روی سطوح کورتیزول تاسماهی سیبری (Acipenser baerii). مجله زیست شناسی ایران، در دست چاپ.
  2. پوستی، ا.، و صدیق مروستی، ع.، 1378. اطلس بافت شناسی ماهی: اشکال طبیعی و آسیب شناسی. انتشارات دانشگاه تهران.
  3. ستاری، م.، 1381. ماهی شناسی(1) تشریح و فیزیولوژی. انتشارات نقش مهر با همکاری دانشگاه گیلان.
  4. محبوبی صوفیانی، ن.، حاجی مرادی، م.، علامه، س. ک.، و پیله وریان، ع. ا.، 1389. اثر گرسنگی بر پاره­ای از ویژگیهای مورفولوژیکی و هماتولوژیکی ماهی قزل­آلای رنگین کمان. مجله زیست­شناسی ایران، 23 (2)، 234-248.
    1. Alykrinskyay, I. O., and Dolgova, S. N., 1984. Hematological feature of young sturgeon. Voprosy Ichtiol. 4: 135-139.
    2. Anderson, R. A., and Karasov, W. H., 1988. Energetics of the lizard Cnemidophorus tigris and life history consequences of food-acquisition mode. Ecol. Monogr. 58, 79–110.
    3. Barcellos, L. J. G., Marqueze, A., Trapp, M., Quevedo, R. M., and Ferreira, D.,2010. The effects of fasting on cortisol, blood glucose and liver and muscle glycogen in adult jundi´a Rhamdia quelen. Aquacult. 300: 231-236.
    4. Benfey, T. J., and Biron, M., 2000. Acute stress response in triploid rainbow trout Oncorhynchus mykiss and brook trout SalÍelinus fontinalis. Aquacult. 184: 167–176.
    5. Carvalho, W. F., 1994. Te´cnicas me´dicas de hematologia e imunohematologia. Coopmed Editora, Belo Horizonte.

 

10. Doucett, R. R., Booth, R. K., Power, G., and McKinley, R. S., 1999. Effects of the spawning migration on the nutritional status of anadromous Atlantic salmon Salmo salar: insights from stable-isotope analysis. Can. J. Fish. Aquat. Sci. 56, 2172–2180.

11. Holcik, J., 1989. The freshwater fishes of Europe. Aula-Verlag Wiesbaden. 1(2): 227-262.

12. Hrubec, T. C., and Smith, S. A., 2000. Hematology of fish. In: Feldman, B.V., Zinkl, J.G., Jain, N.C. Eds. Schalm,s Veterinary Hematology. Lippincott Williamas and Wilkins, Philadelphia. p. 1120-1125.

13. Johansson-Sjobeck, M-L., Dave, J., Larsson, A., Lewander, K., and Lidman, U., 1974. Metabolic and hematological effects of starvation in the European eel, Anguilla anguilla.--II. Hematology. Comp. Biochem. Physiol. vol. 52A: 431- 434.

14. Kamara, S. K., 1966. Effect of starvation and refeeding on some liver and blood constituents of Atlantic cod Gadus morhua L. J. Fish. Res. Bd. Can. 27, 7: 975-982.

15. Kawatsu, H., 1966. Studies on the anemia of fish--l. Anemia of rainbow trout caused by starvation. Bull. Freshwater Fish. Res. Lab., Tokyo 15: 167-173.

16. McCue, M. D., 2010. Starvation physiology: Reviewing the different strategies animals use to survive a common challenge. Comp. Biochem. Physiol. vol. 156A: 1- 8.

17. Murachi, S., 1959. Hemoglobin content, erythrocyte sedimentation rate and haematocrit of the blood in the young of the carp Cyprinus carpio. J. Fac. Fish. Anita. Hush. Hiroshima Univ. 2: 241-247.

18. Navarro, I., and Gutierrez, I., 1995. Fasting and starvation. In: Hochachka, P.W.,Mommsen, T.P. Eds., Biochem. Mol. Biol. Fish. vol. 4. Elsevier, New York, pp. 393–434.

19. Pearson, M. P., Stevens, E. D., 1991. Size and hematological impact of the splenic erythrocyte reservoir in rainbow trout, Onchorynchus mykiss. Fish. Physiol. Biochem. 9: 39–50.

20. Randall, J. A., and King, D. K. B., 2001. Assessment and defense of solitary kangaroo rats under risk of predation by snakes. Anim. Behav. 61, 579–587.

21. Smirnov, L. J., 1965. Blood indices of the burbot during prolonged total fasting and subsequent feeding. Dokl. Acad. Sci. U.S.S.R. Biol. Sci. Sect. English translation. 160: 107 109.

22. Witters, H. E., Van Puymbroeck, S., Van Den Sande, I., and Vanderborght, O. L. J., 1990. Hematological disturbances and osmotic shifts in rainbow trout, Onchorynchus mykiss, Walbaum. Under acid and aluminium exposure. J. Comp. Physiol. B 160: 563–571.

مجله پژوهشهای جانوری (مجله زیست شناسی ایران)(علمی)
دوره 27، شماره 2 - شماره پیاپی 2
شهریور 1393
صفحه 282-290
  • تاریخ دریافت: 27 مرداد 1390
  • تاریخ بازنگری: 10 دی 1391
  • تاریخ پذیرش: 14 دی 1391